TEMAT: FILOZOFIA A NAUKA

mgr JOANNA STEFAŃSKA – język polski
TEMAT: FILOZOFIA A NAUKA.
TEMAT SCENARIUSZA: Czym filozofia różni się od nauki?
CELE LEKCJI:
uczeń potrafi:
 wskazać różnice między nauką a filozofią,
 przedstawić klasyfikację nauk,
 wskazać dziedziny filozofii,
 stawiać pytania filozoficzne i naukowe.
METODY I FORMY PRACY:
wykład, na plakat, jigsaw, dyskusja
KLUCZOWE POJĘCIA:
nauka, filozofia, empiryzm, racjonalizm
MATERIAŁY POMOCNICZE:
fragmenty tekstu „Filozofia a inne dziedziny kultury” z książki J. Galerowicza „Na ścieżkach prawdy. Wprowadzenie do filozofii”, plakat z
hasłem NAUKA, „Słownik języka polskiego”
CZAS LEKCJI: 2 godz.
Przebieg lekcji:
1. Przypomnienie z poprzedniej lekcji najpopularniejszej definicji filozofii.
FILOZOFIA TO UMIŁOWANIE MĄDROŚCI
2. Nauczyciel przedstawia dziedziny filozofii (patrz wykład).
3. Nauczyciel pyta, z czego rodzi się filozofia. Uczniowie na poprzedniej lekcji słyszeli już o zdziwieniu jako podstawie wszelkich pytań
filozoficznych. Nauczyciel dopełnia tę odpowiedź cytatami, które można porozwieszać w klasie, np.:





„Filozofowie to ci, co potrafią dotykać tego, co jest zawsze takie same pod tym samym względem..” PLATON
„Dzięki bowiem dziwieniu się ludzie obecni, jak i pierwsi myśliciele zaczęli filozofować.” ARYSTOTELES
„Na początku filozofii stoi człowiek, który pragnie się zorientować w zagadkach swego wewnętrznego i zewnętrznego świata (...), który
trudzi się, aby z kalejdoskopu szczegółów wydobyć główne zarysy tego, co wspólne i ogólne.” A. LAPPLE
„Bycie filozofem to chęć stawania się sobą, która w rozległości filozofowania znajduje dla siebie przestrzeń i sposób wyrazu” K. JASPERS
„Kiedyś filozofia rodziła się z podziwu wobec otaczającego nas świata (Arystoteles). A potem także z wątpienia (Kartezjusz). A teraz, na
naszej ziemi, rodzi się ona z bólu.”
J.TISCHNER
4. Nauczyciel pisze na tablicy słowo NAUKA lub wywiesza przygotowany plakat (materiał nr 1). Uczniowie w małych grupach konfrontują, z
czym kojarzy im się to słowo, a następnie zapisują swoje spostrzeżenia przy haśle.
5. Nauczyciel i uczniowie starają się wspólnie ułożyć definicję NAUKI.
Definicja encyklopedyczne brzmi:
ogół wiedzy ludzkiej ułożonej w system zagadnień, wyrażonej w sądach prawdziwych i przypuszczeniach; dyscyplina badawcza odnosząca się do
pewnej dziedziny rzeczywistości;
6. Nauczyciel prezentuje uczniom klasyfikację nauk szczegółowych (patrz materiał nr 2).
7. Uczniowie mogą teraz intuicyjnie wskazać różnice i podobieństwa między filozofią a nauką, które należy zapisać na tablicy, aby później
zestawić z wynikami pracy z tekstem.
8. Nauczyciel dzieli uczniów na 8 grup i rozdaje uczniom fragmenty tekstu (materiał nr 3). Uczniowie pracują metodą jigsaw (opis metody w
załączeniu), a więc po zakończeniu etapu pracy z tekstem przekazują zdobytą wiedzę uczestnikom innych grup. W tekście pojawiają się
wyrazy trudne, dlatego należy przygotować „Słownik języka polskiego”.
9. Nauczyciel i uczniowie zapisują w tabeli na tablicy wyniki swojej pracy:
FILOZOFIA
NAUKA
10. Nauczyciel musi uzmysłowić uczniom, że rozdział między nauką a filozofią nastąpił dopiero na przełomie wieku XIX i XX, wcześniej
filozofia to nauka najogólniejsza, z niej wywodziły się nauki szczegółowe (można wspomnieć o szesnastowieczych uczonych – filozofach –
Newtonie, Galileuszu czy innych).
11. Uczniowie próbują wskazać pytania filozoficzne i naukowe wśród zaprezentowanych propozycji (materiał nr 4). Ten element lekcji można
podsumować słowami Immanuela Kanta: „Teren filozofii (...) można sprowadzić do następujących pytań:
1.Co mogę wiedzieć?
2.Co powinienem czynić?
3.Czego wolno mi się spodziewać?
Czym jest człowiek?”
12. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję, czy nauka pozwoli odpowiedzieć na pytania o szczęście czy dobro.
13. Zad. dom.
Przeprowadź wywiad z nauczycielami, czy istnieją w ich przedmiotach zagadnienia filozoficzne.
MATERIAŁ NR 4
1. W jaki sposób odżywia się rekin?
2. Dlaczego jest byt, a nie raczej nic?
3. Czy istnieje Bóg?
4. Gdzie znajduje się ołtarz Wita Stwosza?
5. Kto i kiedy odkrył Amerykę?
6. Co to jest poznanie?
7. Do jakiej rodziny języków należy język polski?
8. Co to jest prawda?
9. Czy istnieje wolność?
10. Czym jest życie?
11. W jakiej temperaturze topi się stal?
12. Jakie są najwyższe góry Polski?
13. Czym jest życie?
14. Kim jest człowiek?
15. Czy istnieje sens ludzkiego życia?
16. Czym jest dobro?
WYKŁAD:









dyscypliny filozoficzne zostały wyodrębnione według szczególnego sposobu stawiania pytań i przedmiotu zainteresowań
antropologia – dążenie do poznania natury człowieka, problem samorealizacji człowieka w społeczeństwie;
etyka – podstawowe pytanie o dobro, które powinno kierować zachowaniami i działaniami ludzi, jej celem jest wskazanie metodycznie
sprawdzonych podstaw do sprawiedliwego, rozumnego i sensownego działania oraz (wspólnego) życia,
estetyka –zajmuje się ogólnym określeniem piękna i formami w jakich piękno się przejawia tak w sztuce, jak i w naturze, oraz jego
oddziaływaniem na odbiorcę;
metafizyka – czyli nauka o bycie, pyta o pierwsze zasady i pochodzenie bytu jako bytu, jej tematami są: ontologia czyli sam byt, teologia
czyli boski byt, dusz czyli psychologia, powiązanie w całość wszystkiego, co istnieje czyli kosmologia;
logika – teoria konsekwentnego i uporządkowanego myślenia
teoria poznania (epistemologia) – nauka o warunkach, istocie i granicach poznania;
teoria wiedzy – zajmuje się założeniami i podstawą poznania w naukach szczegółowych;
filozofia języka – rozważa pochodzenie, rozwój, znaczenie i funkcje języka.
Za „Atlasem filozofii” pod red. P.Kunzmanna,, F.-P.Burkarda, F.Wiedmanna
MATERIAŁ NR 3
GRUPA 1
„Zarówno nauki realne, jak i filozofia mają za punkt wyjścia przednaukowe, codzienne doświadczenie bycia w świecie. Świadomość
potoczna zwykle pozostaje zanurzona w tym doświadczeniu i zasadniczo nie wykracza poza nie, nie ustosunkowuje się do niego. Natomiast
wykroczenie poza doświadczenie codzienności dokonuje się w naukach realnych i w filozofii. To transcendentowanie doświadczenia, tj.
wykraczanie poza nie, nie jest – podkreślmy to mocno – zrywaniem z nim więzi i deprecjonowaniem go. W szczególności filozofii nie wolno
wykluczyć ze swych dociekań nawet jednej możliwej informacji o tym, co realne. Nauki o faktach i filozofia – to dwie drogi, dwa sposoby
ustosunkowania się do tego codziennego doświadczenia i rozświetlania go. Można przeto mówić o czymś takim jak n i e w s p ó ł m i e r n o ś ć
między myśleniem naukowym a filozoficznym (...) Filozofia i nauka stanowią dwie różne, ale przecież spotykające się czasami drogi rozumienia
rzeczywistości”.
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 2
„Po pierwsze, nauki realne są dogmatyczne, tzn. związane są pewnymi najwyższymi założeniami, których słuszności nie rozważa się w
ich obrębie. Takim założeniem jest istnienie świata realnego i faktów w nim zachodzących. Filozofia natomiast jest k r y t y c z n a . Dziwiąc
się i wątpiąc, filozof pyta o warunki możliwości doświadczenia: jak jest możliwe doświadczenie? jakie są warunki umożliwiające
doświadczenie? (...) I nauki szczegółowe, i filozofia dążą do racjonalnego wytłumaczenia danych doświadczenia. Różnica między tymi dwoma
typami wyjaśnienia polega na tym, że filozofia stosuje racjonalizm w stopniu większym, niż to wystarcza naukom szczegółowym (...)
Naukowiec przypomina alpinistę, który zdobywa kolejne szczyty, proces filozofowania jest zgodny ze strukturą istnienia ludzkiego w ogóle,
które jest ciągle „w drodze” i nieustannie żywi się nadzieją.”
POLECENIE:
1. Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
2. W „Słowniku języka polskiego” znajdź hasła – empiryzm i racjonalizm. Wyjaśnij ich znaczenie.
GRUPA 3
„Po drugie, o ile nauki o faktach badają pewien określony region rzeczywistości (przyrodę, dzieje, sztukę itp.) i czynią to pod pewnym
kątem widzenia, filozofia jest nastawiona na c a ł o ś ć. Jeśli nawet filozofia czyni przedmiotem namysłu określony region rzeczywistości, np.
człowieka (...), nie bada ona człowieka z biologicznego, psychologicznego, socjologicznego punktu widzenia, lecz stara się ująć go w całości.
Można powiedzieć, że filozofowanie to – jak powiedział jeden z największych myślicieli współczesnych, Alfred N. Whitehead – stawianie
prostego pytania: Co to właściwie jest „to wszystko”?”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 4
„Po trzecie, nauki realne ujmują fakty i poddają je „obróbce” za pomocą określonych metod (...) Filozofia zaś (...) nie zakłada żadnej
metody naukowej. Myślenie filozoficzne jest p i e r w o t n i e j s z e od nauk realnych. Metodą filozofii jest raczej nastawienie na żywioł
doświadczenia i tego, co się w nim prezentuje. Filozofia jest świadoma, iż metody nauk realnych umożliwiają jedynie wydobycie pewnego
aspektu rzeczywistości i stanowią tylko jeden typ ustosunkowania się człowieka do niej. Troską filozofa jest, by tego jednego sposobu nie uznać
za jedyny. Nie wynika z tego (...), że filozofia jest byle jakim myśleniem, nie poddanym żadnej dyscyplinie i żadnym regułom.”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 5
„Różnic między nauką a filozofią polega też na tym, że każda z nich w czym innym upatruje dojrzałość wiedzy. Z punktu widzenia nauki
wiedza jest tym bardziej doskonała, im lepiej jakiś stan rzeczy daje się ująć w jasne pojęcia i językowo precyzyjnie wyrazić. Filozof patrzy na
sprawę inaczej. Dla niego rozstrzygająca jest r a n g a b y t u, tego co się odsłania: najmniejsze rozumienie spraw najwznioślejszych jest
doskonalsze od najpewniejszej wiedzy o rzeczach błahych.”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 6
„Wspomnijmy o jeszcze jednej różnicy między nauką a filozofią. Dotyczy ona postępu i rozwoju wiedzy naukowej oraz filozoficznej.
Nauce przynoszą sławę jej coraz to nowe odkrycia, odsłanianie tego, co do tej pory było zakryte. Rozwój i postęp jest cechą poznania
naukowego (np. od czasów greckiego lekarza Hipokratesa medycyna poczyniła ogromne postępy). W filozofii chodzi nie tyle o rozszerzanie
naszej wiedzy o świecie, ile raczej o w y r a ź n i e j s z e z r o z u m i e n i e czegoś, co znamy już w sposób niejasny, o przypomnienie sobie i
uświadomienie sobie czegoś, co się już w pewnym sensie widziało, lecz zapomniało, a co jednakże nie powinno pozostać w mroku
zapomnienia. Czy w filozofii nie ma postępu? Jest, ale ma inny charakter niż w nauce. Postęp w nauce można zilustrować linią wznoszącą się, w
filozofii – spiralą. (...) w nauce postęp dokonuje się w następowaniu po sobie pokoleń, w filozofii – przede wszystkim w życiu samego
filozofującego.”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 7
„Odmienny charakter ma też pewność, jaką dają nauki szczegółowe i filozofia. Nauka ma na swym koncie mnóstwo powszechnie
uznanych wyników. Pewność wiedzy, jakiej ona dostarcza intelektowi człowieka, jest taka sama dla każdego rozumiejącego (...). Filozofia nie
posiada żadnych uznanych powszechnie wyników. Dzieckiem filozofii jest swoisty rodzaj pewności, taki, przy którego pozyskiwaniu bierze
udział c a ł a istota człowieka i który ma
n i e p o w t a r z a l n y charakter, a którego korzenie tkwią głębiej niż korzenie pewności naukowej.”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
GRUPA 8
„Powiedzmy jeszcze parę słów o języku filozofii i nauki. Zarówno wypowiedzi naukowe, jak i filozoficzne winny być formułowane za
pomocą jasnych pojęć i logicznego myślenia. Ścisłość i precyzja języka filozofii nie może być jednak sprowadzona do ścisłości i precyzji języka
nauki. Nauka posiada język specjalistyczny. Filozof nie powinien posługiwać się żargonem specjalistycznym, lecz winien używać języka n a t u
r a l n e g o i rodzimego tak, by to, o czym mówi, było powszechnie zrozumiałe. Bardzo ważną rolę w filozoficznym myśleniu odgrywają
metafory. Filozof jednak nie może być niewolnikiem metafory; metafora ma mu jedynie pomóc wyrazić myśl. (...)
Filozof nie może odcinać się od tego, co się dzieje w nauce. Naukowiec nie powinien ignorować odpowiedzialnej refleksji filozoficznej.”
J. Galerowicz „Na ścieżkach prawdy. Wprowadzenie do filozofii”
POLECENIE:
Przeczytaj uważnie powyższy fragment. Wypisz z niego najważniejsze tezy dotyczące różnic lub podobieństw zachodzących między filozofią a
nauką.
MATERIAŁ NR 1
NAUKA
MATERIAŁ NR 2
NAUKI SZCZEGÓŁOWE
NAUKI REALNE
NAUKI FORMALNE
(NP. LOGIKA, MATEMATYKA)
NAUKI PRZYRODNICZE
(NP. FIZYKA, CHEMIA
ASTRONOMIA, BIOLOGIA)
NAUKI HUMANISTYCZNE
(NP. HISTORIA, JĘZYKOZNAWSTWO,
SOCJOLOGIA, RELIGIOZNAWSTWO)