Późna dorosłość. Wiek starzenia się
advertisement
Późna dorosłość. Wiek starzenia się "Gdyby starość mogła być nauczycielką i przyjaciółką młodości, nie byłaby tak gorzka, jak niestety, wciąż jeszcze zbyt często bywa." Prof. W. Szewczuk (psycholog) Czas jest nieubłagany… Starość jako etap, stan w życiu człowieka ma charakter statyczny, starzenie się natomiast, traktowane jako proces rozwojowy jest zjawiskiem dynamicznym. Postępujące zmiany społeczno – ekonomiczne, coraz szybszy postęp techniczno – informatyczny, wzrost stopy życiowej ludności, rozwój i osiągnięcia medycyny, przyczyniają się do wydłużenia życia ludzkiego. Czas życia ludzkiego przez wieki zmienił się diametralnie. Na podstawie źródeł dostępnych uważa się, iż człowiek sprzed pięciu tysięcy żył około dwudziestu lat. Na początku roku 1900 w USA średnio mężczyzna żył 48 lat, a kobieta 51. W roku 1996 średnia wieku w przypadku mężczyzn wynosiła 72 lata oraz 79 u kobiet. Obecnie zauważa się w wielu krajach starzenie społeczeństw. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych mówi się o społeczeństwie w kategoriach - stare, jeżeli ponad 7 procent ogółu ludności, skończyło 65 lat. W zgodzie z tym, kontynent Europejski jest obecnie w populacji światowej najstarszy. Mówi się, że do roku 2050 wiek 60 lat będzie miała przekroczony co piąta osoba. Równocześnie obserwuje się także wzrost liczby populacji, która przekroczyła 90 rok życia. Starzenie się – jest to normalny długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w osobniczym rozwoju żywych organizmów, także człowieka. Procesy starzenia rozpoczynają się u człowieka już w wieku średnim i nasilają się z upływem czasu, jest to więc zjawisko dynamiczne przebiegające w czasie. Proces starzenia się człowieka przebiega, co najmniej w trzech płaszczyznach: biologicznej, psychologicznej i społeczno-socjalnej. Wyróżnia się dwie główne grupy przyczyn starzenia się – czynniki determinujące ( genom oraz metabolizm własny, nieodzowny do aktywnego bytu ożywionego) oraz czynniki modyfikujące starzenie tj.: - czynniki osobnicze – choroby, kalectwa, otyłość, zaburzenia regulacyjne (neurohormonalne) - czynniki środowiskowe włącznie ze stylem życia ( powietrze, woda, radiacja, żywienie, alkohol, palenie tytoniu, leki) - obciążenia psychiczne – stresy - warunki socjalno-społeczne i aktywność społeczną (zawodową, rodzinną, towarzyską). Starość – wiek starczy – jest końcowym okresem starzenia się, który nieuchronnie kończy się śmiercią. Za początek starości przyjmuje się wg Światowej Organizacji Zdrowia 60-65 rok życia. Ludzie starzy nie stanowią jednolitej grupy zarówno pod względem stanu zdrowia, sprawności fizycznej, psychicznej jak i pod względem sytuacji życiowej. Granice starości są bardzo płynne, a sam proces starzenia się przebiega etapami. Najpierw jest etap starzenia się społecznego, dopiero później następuje starzenie fizyczne. Starzenie zależy od sposobu i warunków życia. Odmiennie będzie przebiegało u mężczyzn i kobiet, inaczej na wsi i w mieście. Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości: - 60-69 lat – wiek początkowej starości, - 70-74 lata – wiek przejściowy między początkową starością, a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej, - 75-84 lata – wiek zaawansowanej starości, - 85 lat i więcej – niedołężna starość. Jednakże wiek kalendarzowy nie jest najwłaściwszym miernikiem nasilenia się procesów starzenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: od 60 – 75 r. ż. – wiek podeszły ( tzw. wczesna starość); od 75 – 90 r. ż. – wiek starczy ( tzw. późna starość); 90 r. ż. i powyżej – wiek sędziwy ( tzw. długowieczność). Starość można mierzyć na różne sposoby, określając np.: - wiek sprawnościowy (bada się wtedy różne parametry wydolności organizmu); - wiek biologiczny (bada się żywotność tkanek, np. ich uwodnienie - z wiekiem wody w organizmie jest coraz mniej); - wiek psychologiczny (niektóre osoby czują się długo młodo, inne - przedwcześnie staro); - wiek społeczny (najprościej mówiąc, społecznie starym jest ten, kto został dziadkiem lub babcią); - wiek ekonomiczny (ekonomicznie stary jest ten, kto utrzymuje się ze świadczeń, a nie z pracy); - wiek funkcjonalny (stary jest ten, czyja samodzielność jest ograniczona przez różne dolegliwości). CECHY CHARAKTERYSTYCZNE STARZENIA SIĘ Do charakterystycznych zmian związanych ze starzeniem człowieka zalicza się: utratę siły i wytrzymałości fizycznej, dalekowzroczność, pogorszenie pamięci krótkotrwałej, nadmierne owłosienie przewodów nosowych i słuchowych, upośledzenie słuchu, łysienie, spadek masy kośćca, zmniejszenie wysokości ciała, meno i andro-pauzę. Są to tylko niektóre cechy, które nie występują w jednakowym stopniu u wszystkich osób w starszym wieku. W mikrocząsteczkach naszych komórek w wyniku starzenia dochodzi do ogromnej liczby zmian; we wszystkich komórkach, narządach i tkankach starzejących się osobników występują zmiany biochemiczne i degeneracyjne zmiany fizjologiczne, które mają charakter postępowy. Organizm staje się bardziej podatny na choroby, które przezwyciężyłyby we wcześniejszych okresach życia. Jak się starzejemy… Biologiczne starzenie się …………………………. Cechy charakterystyczne - Utrata sił oraz wytrzymałości fizycznej - Pogorszenie widzenia - soczewki stają się grubsze i cięższe. Jest to przyczyną upośledzenia widzenia przedmiotów bliskich. Pierwszymi zauważalnymi zmianami mogą być między innymi: trudności z czytaniem liter drukowanych, na przykład gazet. U 190 osób pomiędzy rokiem 65 a 70 występuje dalekowzroczność, zaś u połowy tych osób może rozwijać się katarakta. - Gorsza pamięć krótkotrwała - Nadmierne owłosienie występujące w przewodach nosowych oraz słuchowych - Upośledzenie w obrębie słuchu. U 1/3 ludności powyżej 65 roku życia początek tego upośledzenia oraz tempo jego narastania wykazuje różnice indywidualne. Bardzo często przyczyną niedosłuchu może być u starszych ludzi blokowanie kanału słuchowego woskowiną. - Malejąca zdolność do rozpoznawania zapachów, a także zwiększenie trudności rozpoznawania czterech podstawowych smaków: słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego. - Zmniejszenie masy kośćca. Cecha ta pojawia się pomiędzy 55 i 75 rokiem życia. Podczas tego okresu może dojść do ubytków w tkance kostnej, łącznej i w masie mięśniowej. Dochodzi do zmniejszenia się także całkowitej objętości wody w organizmie. - Zmianie podlega także wysokość ciała w centymetrach. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn ma to związek z osłabieniem grup mięśniowych oraz zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa. Ponad 10 procent kobiet powyżej 50 roku życia ma duże problemy z osteoporozą, która uszkadza strukturę kości i powoduje garbienie i obniżenie wzrostu. - Zmiana w układzie szkieletowo - mięśniowym u ludzi po 50 roku życia. W konsekwencji dochodzi do utraty tkanki kostnej. Intensywniejszy proces przebiega u kobiet niż mężczyzn. Dochodzi do osteoporozy. Wraz z wiekiem bardziej bolą stawy, słabną mięśnie, kości łatwiej się łamią. - Starzenie skóry - pierwszym tego objawem może być suchość spowodowana utratą zdolności zatrzymywania i wiązania wody w naskórku człowieka. Pojawia się utrata elastyczności w skórze, pojawiają się pierwsze zmarszczki mimiczne wokół ust i oczu. Naskórek ulega zmianie, staje się dużo cieńszy i bardziej szorstki. Na skutek różnorodnego wydzielania melaniny zdarzają się liczne plamy w brązowym kolorze w miejscach często odkrywanych. Pojawia się problem z krążeniem, naczynia włosowate stają się kruche. Następuje utrata tłuszczowej tkanki w podskórnej warstwie. Te zmiany sprawiają, że skóra jest bardziej pomarszczona i obwisła. - Menopauza i andropauza. U kobiet pojawia się brak zdolności rozmnażania od 40 roku życia. W przypadku zdrowych mężczyzn jest inaczej, oni zachowują tę funkcję do starości. Starzenie kobiet charakteryzuje się większą gwałtownością niż w przypadku mężczyzn. - Zmiany biochemiczne w organizmie oraz degeneracja fizjologiczna o charakterze postępującym we wszystkich typach komórek, tkanek i we wszystkich narządach. - Podatność na choroby - Pojawiające się różnice w układzie naczyniowo sercowym. Dotyczą one wewnętrznej błony mniejszych i większych tętnic i naczyń włosowatych. Stają się one grubsze, przez co dochodzi do zwężenia, w konsekwencji zmniejszeniu ulega światło tętnic i są przez to dużo sztywniejsze. Pojawiają się problemy z ukrwieniem, co powoduje zmiany w obszarach bardzo oddalonych od serca, szczególnie w stopach i podudziach. Dochodzi w nich do wielu przebarwień skórnych, owrzodzeń, zaników. Charakterystyczne dla osób starszych jest to, że nogi i ręce na skutek utrudnionego krążenia częściej ulegają ziębnięciu. - Zmiany zachodzące w układzie odpornościowym. Układ odpornościowy staje się wolniejszy i dużo mniej czujny. Można zaobserwować spadek zdolności limfocytów B do produkowania przeciwciał. Zwiększa się produkcja przeciwciał nakierowanych przeciwko białkom własnego pochodzenia i również nasila się ryzyko chorób wywołanych przez autoimmunoagresję, na przykład zapalenie stawów reumatoidalne, choroby degeneracyjne, toczeń rumieniowaty. Ryzyko nasila się wraz z wiekiem człowieka. - Zmiany zachodzące w układzie hormonalnym. Pojawiają się wraz z wiekiem i można zaobserwować stopniowe zmniejszenie się poziomu hormonów tarczycy, DEA, wzrostu, insuliny, androgenów, testosteronu, melatoniny, aldosteronu. Układ hormonalny z wiekiem słabnie i wolniej reaguje na zmiany zachodzące w środowisku. U osób w podeszłym wieku występuje zaburzenie snu, zmianie ulega jego czas trwania i długość poszczególnych faz. - Zachodzące zmiany w układzie pokarmowym. Ściany jelit i inne warstwy stają się dużo cieńsze. Jelito traci swoją elastyczność, w konsekwencji prowadzi to do zmniejszenia się perystaltyki jelit, oraz częściej dochodzi do zaparć. Do zmian zalicza się skład bakteryjnej flory. Występują zmniejszone wydzielania gruczołów żołądkowych i ślinowych, na przykład starcza niedokwaśność, która jest powodowana obniżeniem wydzielanego kwasu solnego. - Kurczenie nerek. Zjawisko to pojawia się w granicach 30 i 80 roku życia, wówczas nerki tracą do 50 procent swojej wydolności. - Zmiany zachodzące w układzie nerwowym. W przebiegu procesów starzenia dochodzi do minimalizowania masy mózgowej, dotyczy ona zawartości płynu, a także poszczególnych komórek. Najsilniejszemu kurczeniu ulegają płaty czołowe, które odpowiedzialne są za procesy myślowe. Następstwem tego są kłopoty z koncentrowaniem się na danej czynności oraz zmniejszeniem zdolności skupienia się na dwu lub więcej rzeczach jednocześnie. Zaobserwować można zmiany w hipokampie, narządzie odpowiedzialnym za powstawanie oraz przywoływanie wspomnień. Zmniejsza się liczba komunikacji między komórkami nerwowymi. Zachodzi starzenie się komórek glejowych, obniżona jest sprawność receptorów, wydłużeniu ulega czas reakcji i zmniejsza się szybkość dowolnych ruchów. U osób w podeszłym wieku częściej pojawiają się zaburzenia psychiczne na przykład depresja oraz zaburzenia świadomości, choroba Alzheimera oraz otępienie. Psychologiczne starzenie się Starzenie psychologiczne to zmiany, do jakich dochodzi pod wpływem czasu w osobowości, w życiu emocjonalnym i duchowym człowieka. Jest ono ściśle związane ze zmianami biologicznymi zachodzącymi w całym organizmie, a w szczególności w mózgu. Cechy charakterystyczne - słabnięcia funkcji postrzegania - utrudnienia kontaktu ze światem zewnętrznym poprzez osłabienie pracy słuchu oraz wzroku - zaburzenia krótkotrwałych systemów pamięci oraz większy wpływ na czynniki rozpraszające i spowolnianie czasu reakcji sprawiają, iż człowiek w podeszłym wieku dużo gorzej asymiluje sobie nowe wiadomości. - zostaje zmniejszona zdolność do przystosowania się do zachodzących zmian w dalszym lub bliższym otoczeniu człowieka. - pojawienie się trudności w funkcjonowaniu intelektualnym po roku 60. U osób w starszym wieku częściej występują zaburzenia psychiczne. Najczęściej spotykane to otępienie, zwłaszcza choroba Alzheimera, depresja i zaburzenia świadomości. U osób starszych jedną z podstawowych przyczyn zgonów i inwalidztwa są choroby naczyniowe mózgu, najczęściej występujący jest udar mózgu. Jest to zespół klinicznych rozwijających się szybko objawów ogniskowego a czasami również uogólnionego zaburzenia czynności mózgu. Najważniejszym biologicznym czynnikiem ryzyka udaru mózgu jest wiek, występuje częściej u mężczyzn, a zapadalność podwaja się z każdą dekadą po 50 r.ż. Starzenie społeczne Na starzenie społeczne człowieka wpływa postawa, jaką przyjmuje on w stosunku do swojego okresu życia, w którym się znajduje. Badaczka amerykańska B. Neugarten przedstawiła bardzo ciekawą typologię dotyczącą postaw wobec życia osób starszych. Wyróżniła osiem następujących zachowań ludzi starszych: Wzór A- polega na reorganizacji własnego życia po przejściu na emeryturę, utrzymaniu wysokiej i różnorodnej aktywności, różniącej się jednak od dotąd prowadzonego trybu życia. Wzór B- cechuje ukierunkowanie się na jeden rodzaj aktywności, czynności, dziedzinę, która dotąd najbardziej ją interesowała, była ulubioną. Osoby te osiągają satysfakcję ze swego życia, mogą bowiem zajmować się tym, co najbardziej lubią, co je pasjonuje. Wzór C- reprezentuje postawę wycofywania się z życia, obserwatora życia widzianego z pozycji osoby siedzącej "na bujanym fotelu". Postawa ta wskazuje, że aktywność zewnętrzna nie wszystkim jest potrzebna, że istnieją osoby, które z lubością i powodzeniem oddają się kontemplacji, rozmyślaniom, podsumowaniu dotychczasowego życia. Wzór D- Charakteryzuje się utrzymaniem dotychczasowej aktywności na poziomie, jaki miało się w średnim wieku. Jak długo udaje się być bardzo czynnym i utrzymać się w pełnej formie, tak długo zachowuje się wysoką satysfakcję z życia. Wzór E- jest zbliżony do wzoru B. Osoby starsze wycofują się z aktywnego życia, zawężają swoją aktywność do określonych ról. Aktywność ta jest im potrzebna do utrzymania satysfakcji życiowej. Nie zawsze jednak wybór wynika z ukształtowanych zainteresowań. Wzór F- charakteryzuje się potrzebą pomocy i współpracy ze strony otoczenia. Osoby te cechuje oczekiwanie przejawów opieki i uczucia od bliskich. Jest to konieczne w wyborze aktywności, utrzymaniu jej. Wzór G- różni się od poprzednich zasadniczo. Odnosi się zasadniczo do osób, które są apatyczne, nieaktywne. Zawsze były mało aktywne, nie oczekiwały dużo od życia, nie dawały z siebie wiele i nadal przyjmują taką postawę. Wzór H- odnosi się do osób całkowicie zdezintegrowanych, słabo kontrolujących siebie, o niskiej satysfakcji życiowej, wymagających pomocy i wsparcia ze strony otoczenia Typologia Neugarten pokazuje, że będąc osobą starszą można być aktywnym i starość nie oznacza wcale, że nie można dalej się rozwijać, że należy tylko zamknąć się w domu i oczekiwać na koniec życia. Dzięki dużej ilości czasu wolnego zająć się można rzeczami, które się lubiło we wcześniejszych okresach życia, bądź można poszukać sobie zupełnie nowych zainteresowań i pogłębiać wiedzę swoją. Historia Polski dostarcza wielu przykładów wielkiej aktywności społecznej ludzi w podeszłym wieku, czasem o ograniczonej sprawności biologicznej, ale nie intelektualnej. Ludwik Solski (1855-1954) Wszechstronny aktor i reżyser – nawet w wieku 99 lat nie zrezygnował z aktywności, występując na scenie teatru krakowskiego Kazimierz Michałowski (1901-1980) Światowej sławy archeolog, egiptolog historyk sztuki – do końca życia brał udział w ekspedycjach archeologicznych do Azji i Afryki Tadeusz Kotarbiński(1886-1981) Filozof, logik, prakseolog – nauczyciel oddany swym uczniom, aktywny do ostatnich dni życia Jerzy Giedroyć(1906-2001) Twórca, wydawca i redaktor naczelny paryskiej „Kultury” – aktywny, sprawny intelektualnie obecny w mediach międzynarodowych aż do śmierci PROBLEMY I POTRZEBY LUDZI STARYCH Zmiany zdrowotne, psychologiczne i społeczne związane ze starzeniem się i starością pozostają w wyraźnym związku. Z połączenia tych trzech grup zjawisk wynika wspólna praktycznie wszystkim ludziom w podeszłym wieku, zwiększająca się zależność od otoczenia. Człowiek musi wyrzec się wielu rzeczy i dużo przecierpieć. Ponosi wszelkiego rodzaju straty, najcięższe z dotychczasowych. Istotne straty ponoszone na starość, przyczyniające się bezpośrednio do szczególnie częstego zapadania na depresję w tym okresie życia, pośrednio zaś – do występowania innych chorób psychicznych, dotyczą: pozycji społecznej, sytuacji materialnej, zdrowia, kontaktów z innymi ludźmi, niezależności, poczucia bezpieczeństwa jeśli chodzi o warunki życia i o samo życie. Pozycja społeczna Bardzo często ludzi starszych, którzy przestali już pracować uważa się za podrzędnych członków społeczeństwa i sądzi się, że niewiele mogą innym zaoferować. Pomniejsza się ich potrzeby i znaczenie, bo przeżyli już swoje życie, nie są użyteczni, nie potrafią docenić pięknych rzeczy, a z powodu zniedołężnienia nie mogą cieszyć się pełnią ludzkich przywilejów. Dochody Przejściu na emeryturę bardzo często towarzyszy znaczne zmniejszenie się dochodów i wielu starych ludzi musi bardzo ostrożnie planować wydatki. Konieczność zrezygnowania z nałogów, palenia papierosów, picia alkoholu sprawia, że życie traci urok, przynajmniej na tyle, na ile jest to zależne od pieniędzy. Towarzystwo Dla wielu ludzi przejście na emeryturę oznacza utratę przyjaźni nawiązanych i podtrzymywanych w pracy. W miarę jak przyjaciele wymierają, coraz mniej jest osób, z którymi stary człowiek może się porozumiewać jak z równymi sobie. To prawda, są kluby dla seniorów, ale one zaspokajają tylko potrzeby osób ekstrawertycznych, dla ludzi mniej towarzyskich są bezużyteczne. Wielu starych ludzi żyje właściwie samotnie, jedni się z tym godzą, inni cierpią w odosobnieniu. Najwięcej samobójstw zdarza się wśród starych samotnych mężczyzn. Samotność możliwa jest nawet z rodziną, gdy nie ma się nic pożytecznego do zrobienia i nikogo, kto ceniłby sobie towarzystwo starego człowieka. Niezależność Zniedołężnienie oznacza zależność od innych. Uzależnienie powoduje nieprawidłowe reakcje: zaprzeczenie i lęk. Zaprzeczenie jest to odmowa przyjęcia do wiadomości bolesnych faktów, poważnej ułomności lub konieczności opierania się na kimś. Jakakolwiek pomoc wydaje się niepotrzebna, a upór trwa aż do śmierci. Lęk przejawiają ludzie, którzy zawsze potrzebowali pochwały za to, że są użyteczni, wydajni i wartościowi. Starzenie się i groźba zależności powoduje zmniejszenie się wiary w siebie i szacunku do własnej osoby Mieszkanie Z jednej strony wiele osób starszych żyje w zupełnie nieodpowiednich mieszkaniach, starych, brudnych, zagraconych, wielopoziomowych, z toaletą za zewnątrz. Z drugiej strony przeprowadzka może być dla niektórych przeżyciem równym z utratą najbliższej osoby. Dla osób kalekich, uległych i zależnych najlepszym rozwiązaniem jest dom opieki. Inni irytują się z powodu koniecznych ograniczeń, braku intymności i niemożności odosobnienia. Dla ludzi w podeszłym wieku zasadnicze znaczenie mają następujące potrzeby psychologiczne: szacunek, poczucie bezpieczeństwa i możliwość stanowienia o sobie. Szacunek Starsi ludzie są niezwykle wrażliwi pod tym względem i oczekują od otoczenia poszanowania, która z zasady im się należy. Ci, którzy mają do czynienia z osobami w podeszłym wieku nie powinni się do nich zwracać „dziadziu” lub „kochasiu” ani też po imieniu, jeśli nie zostali do tego upoważnieni, ale posługiwać się nazwiskiem i tytułem. Powinno się traktować pacjenta, czy podopiecznego jako człowieka, który się zestarzał, ale który ma własną przeszłość, i który wciąż może dać coś z siebie, na przykład wspomnienia, - a nie jak biednego staruszka, który tylko przysparza kłopotów. Potrzeba bezpieczeństwa Potrzeba bezpieczeństwa u ludzi w podeszłym wieku sprowadza się przed wszystkim do uzasadnionego żądania stałej opieki i pomocy, jeśli zachodzi konieczność, i tego, by to było prawo, a nie łaska i aby nie byli przesuwani z kąta w kąt jak mebel, bez uprzedzenia i zgody. Z niezaspokojenia tej potrzeby wynika wiele tzw. „typowych starczych zachowań”. Może to być przesadna oszczędność, unikanie wszelkich nowych i mało znanych rzeczy, skupienie się na własnym organizmie i jego funkcjonowaniu. Wolna wola Jeżeli tylko jest to możliwe należy pozostawić wolny wybór starszym osobom, choćby dotyczył on wyłącznie diety. Personel domów opieki, szpitali powinien być dostatecznie giętki w postępowaniu, aby pozwolić pacjentowi na podejmowanie decyzji, jak spędzi dzień, co na siebie włoży, czy o której godzinie pójdzie spać. Z potrzeb duchowych należy wymienić przede wszystkim potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem. Oczekuje go większość starych ludzi. Pragną oni udzielania im swego czasu, uwagi, życzliwości i rozumnego słowa. Zmiany psychiczne występujące u ludzi w podeszłym wieku Osłabienie pamięci U osób w podeszłym wieku następuje osłabienie zdolności zapamiętywania informacji polegające na wydłużeniu niezbędnego wysiłku oraz czasu przyswajania. Pogarsza się również umiejętność przetransportowania informacji z pamięci ultrakrótkotrwałej do krótkotrwałej, a następnie kodowania jej w pamięci długotrwałej. Inaczej wygląda sytuacja jeśli chodzi o odtwarzanie wcześniej zmagazynowanych wiadomości, czy doświadczeń. Ich przypominanie z reguły nie sprawia trudności osobom starszym. Retrospektywna postawa Jest wynikiem dominowania pamięci długotrwałej. I tak - u człowieka pozytywnie nastawionego do rzeczywistości dominują wspomnienia radosne, natomiast pesymiści najczęściej przywołują z pamięci przeżycia negatywne. Wspomnienia mogą być źródłem siły do uporania się z trudami codziennego życia. Zmiana zakresu zainteresowań Zazwyczaj ulega on zawężeniu, jest to wynik tego, że liczne obszary życia są dla starych ludzi niedostępne. Rodzaj zainteresowań jest zdeterminowany dotychczasowymi nawykami i powiązany z dobrze znanymi obszarami. Elastyczność i upór Ludzie starsi z reguły mają problem z przystosowaniem się do nowych sytuacji lub przynajmniej spada szybkość adaptacji. Wynikiem tej sytuacji jest reakcja w postaci uporu (skłonności do nieustępliwego trzymania się przyzwyczajeń). Reakcja taka prowadzi do: unikania niepewności (nie podejmowania nowych zadań ), oszczędzania wysiłku myślowego i decyzyjnego (znane czynności wykonywane są mechanicznie, zapominanie szczegółów), unikania opieki obcych (nieumiejętność podporządkowania się, uczucie przytłoczenia) Sprawność intelektualna Nie zanika w podeszłym wieku. Ogólna wiedza i zasób słów zostają zachowane, zmniejszają się jedynie zdolność zapamiętywania, koncentracji i czas reakcji. Utrzymaniu sprawności intelektualnej w starszym wieku służy trening, zarówno w postaci podejmowania wyzwań zawodowych, jak i rozwijania pozazawodowych zainteresowań. Zmiany charakterologiczne W podeszłym wieku dość często obniża się zdolność do sterowania uczuciami objawiająca się reakcjami nieadekwatnymi do wielkości bodźca np. nagłe wybuchy płaczu, czy złości. Zmiany charakterologiczne obejmują także zahamowanie napędu, który dotyczy własnych zainteresowań i kontaktów socjalnych. Może być on wynikiem ograniczeń zdrowotnych, uczuciem znużenia i utrudnionej orientacji, wyrazem choroby psychicznej, czy określonego stosunku do życia ( rezygnacyjnego). Podsumowanie Starzenie się człowieka to proces nieuchronny i nieodwracalny. Należy mu wyjść naprzeciw powołując do życia zupełnie nowe instytucje społeczne wspierające seniorów, jednak przy dominującej roli rodziny. Bowiem rodzina ciągle pozostaje instytucją trwałą. I należy oczekiwać, że postawy jej młodszych i najmłodszych członków wobec osób starszych nabiorą zupełnie nowego wymiaru, nacechowanego szacunkiem, troską i miłością. Aktywność seniorów jest konieczna i możliwa w wielu dziedzinach, ale przygotowanie do niej wymaga potraktowania życia jako inwestycji, w którą warto lokować kapitał zdrowia i edukacji. Innymi słowy przygotowanie do starości już w młodym wieku poprzez inwestowanie w swoje zdrowie, wykształcenie, aktywność zawodową i społeczną stworzy szansę na samodzielność i poczucie bezpieczeństwa. W procesie zmiany postaw wobec starości koniecznym działaniem jest także tworzenie pozytywnego obrazu tego okresu życia, który może być długi i radosny. REHABILITACJA OSÓB STARSZYCH Rehabilitacja jest przywracaniem maksymalnie możliwego, samodzielnego życia w rodzinie i społeczności, a także zdolności do pracy zawodowej, aktywności społecznej i działalności twórczej. Rehabilitacja medyczna ukierunkowana na przywrócenie sprawności chorych stanowi fundamentalną część szerokiego procesu rehabilitacji. W starzejącym się organizmie dochodzi do wielu zmian fizjologicznych i patofizjologicznych pogarszających możliwość jego funkcjonowania. Odsetek niepełnosprawności wzrasta w starszych grupach wiekowych, osiągając 50% u osób po 80 r.ż. Wzrasta również liczba współistniejących chorób przewlekłych i częstość występowania ostrych schorzeń dodatkowych obniżających poziom sprawności funkcjonalnej i zdolności adaptacyjnej organizmu. Ze względu na niewyraźną granicę między stanem zdrowia, a stanem chorobowym u osób starszych prewencja jest w znacznym stopniu zintegrowana z rehabilitacją. Podmiotem oddziaływania rehabilitacji jest niepełnosprawny człowiek, dlatego też wiele osób starszych wymaga rehabilitacji nie tylko z powodu choroby, lecz również ze względu na obniżenie się sprawności funkcjonalnej wraz z wiekiem. O pozytywnych efektach rehabilitacji można mówić, gdy osoba starsza potrafi pod względem psychicznym, fizycznym i społecznym utrzymać stały kontakt ze środowiskiem, w którym żyje. Kolejnym celem rehabilitacji osób w wieku podeszłym jest modyfikacja stylu życia, obniżenie masy ciała, zmniejszenie przeciążeń kręgosłupa i stawów. Aby terapia powiodła się niezbędne są następujące czynniki: dostępność do wszelkich form świadczeń rehabilitacyjnych zapewnienie kontaktów z rówieśnikami podtrzymanie aktywności społecznej odpowiednia opieka psychologiczna Do najważniejszych metod rehabilitacji ludzi starych zaliczamy kinezyterapię i fizykoterpię Kinezyterapia Najważniejsza metoda w rehabilitacji osób starszych, obejmuje ćwiczenia lecznicze oraz metody kinezyterapeutyczne. Ćwiczenia lecznicze wykorzystują różne rodzaje pracy mięśniowej do utrzymania lub poprawy ruchomości w stawach, a także zwiększenie siły, mocy i wytrzymałości mięśniowej. Stosuje się również ćwiczenia koordynacji ruchów, pionizacji, nauki chodzenia, ćwiczenia oddechowe, ogólnokondycyjne i relaksacyjne. W metodach kinezyterapeutycznych wykorzystuje się różne rodzaje pracy mięśniowej łącznie z innymi metodami oddziaływania. Fizykoterapia - obejmuje światłolecznictwo, elektroterapię, laseroterapię, termoterapię, balneoterapię, leczenie polem magnetycznym i ultradźwięki. Duże znaczenie ma masaż leczniczy, który wraz z ćwiczeniami biernymi jest z jednej strony dobrze tolerowany, natomiast z drugiej jest niejednokrotnie z konieczności jedną z nielicznych metod możliwych do zastosowania u zniedołężniałych pacjentów. Mądrość ludzi starych „…Co w ich twarzach, oczach można dostrzec? Jeden wyraża tęsknotę, drugi… ma coś w oczach…chyba radość, radość dziecięcą. Podobno ludzie na starość dziecinnieją… Może to dziwne, niezrozumiałe, ale chyba o ich pięknie stanowią ich zmarszczki. Na ich twarzach odbiło się całe ich życie. Może nie zawsze szczęśliwe, ale piękne życie…” Trwające przez całe życie gromadzenie doświadczeń może w starości osiągnąć kulminacje w postaci mądrości. Mądrość stanowi prototypową cechę starości i zarazem jedną z nielicznych (jeśli nie jedyną), pozytywnych cech człowieka starego, obecnych w mentalności społecznej. Pojęcie mądrości jest złożone, ma szereg konotacji, spośród których nie wszystkie odnoszą się w jednakowym stopniu do osób w wieku późnej dorosłości. W literaturze dotyczącej badań nad mądrością człowieka starego odróżnia się mądrość pragmatyczną od mądrości duchowej, zwanej też transcendentną lub transpersonalną Rozróżnienie między mądrością pragmatyczną i transcendentną opiera się na starym filozoficznym podziale wiedzy na praktyczną, społeczną oraz kontemplatywną, metafizyczną. Ma ono również odniesienie do teorii Junga, do archetypów Starego Mędrca oraz Wielkiej Matki. Tak jak Stary Mędrzec – uosobienie logosu – jest głosicielem prawdy, tak Wielka Matka, jako personifikacja erosa, jest dawczynią miłości. Mądrość transcendentna jest aspektem rozwoju osobowego przypadającego na okres późnej dorosłości. Jej charakterystyczną cechę stanowi to, że ujawnia się w sytuacjach niepewnych, niedookreślonych, wieloznacznych, paradoksalnych i dlatego wymaga wrażliwości na kontekst, intuicji, wczucia oraz wglądu w całość sytuacji, także w jej ukryty czy tajemniczy porządek. Staje się to możliwe wtedy, gdy uczucia oraz myśli podmiotu integrują się i tworzą harmonijną całość wraz z działaniem. Tak rozumiana mądrość transcendentna jest nie tyle cechą rozumu, ile atrybutem całej osobowości: „jest całościowym ustosunkowaniem się do świata, wynikającym z poziomu rozwoju ego” Fundamentalną przesłanką mądrości transcendentalnej jest istnienie rozwijającego się ego, tj. procesu ukierunkowanego na osiąganie wolności wewnętrznej, na przekraczanie własnych ograniczeń i odkrywanie sensu zdarzeń życiowych na tle całego doświadczenia. Proces ten bywa nazywany rozwojem duchowym; mądrość stanowi wieńczący etap tego procesu. Tak więc starość, przez swój specyficzny kontekst, stwarza warunki do rozwoju duchowego oraz do osiągnięcia mądrości transcendentnej – jest zatem szansą dalszego rozwoju człowieka. Bibliografia Górski J., Grossman J. ,Nejman B. 1985 Problemy rehabilitacji ruchowej w geriatrii Wydawnictwo AWF Warszawa Sens choroby, sens śmierci i sens życia (red. Halina Bornowska), Wydawnictwo Znak, Kraków 1993. Sujak E.: Rozważania o ludzkim rozwoju, Wydawnictwo Znak, Kraków 1987. Między życiem a śmiercią (red. H. Bołoz, M. Ryś) Wydawnictwo UKSW 2002. Późna dorosłość. Wiek starzenia się [W:] Psychologia rozwoju człowieka. [T. 2] , Charakterystyka okresów życia człowieka / red. nauk. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała. - Wyd. 3. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006 Starość. Dlaczego się starzejemy? / Artur Włodarski (http://serwisy.gazeta.pl/nauka/1,34134,1432992.html)
