Załącznik Nr 1 - Urząd Gminy Skrzyszów
advertisement
Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XXIII/221/09 Rady Gminy Skrzyszów z dnia 30 kwietnia 2009 r. ZAKTUALIZOWANY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SKRZYSZÓW NA LATA 2004 - 2015 SKRZYSZÓW, KWIECIEŃ 2009 R. SPIS TREŚCI 1. WSTĘP .................................................................................................................................. 4 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia .................................................... 4 1.2. Ogólna charakterystyka gminy ..................................................................................................... 4 1.2.1. Powierzchnia i ludność.......................................................................................................................... 4 1.2.2. Położenie fizyczno-geograficzne .......................................................................................................... 6 1.2.3. Morfologia ............................................................................................................................................ 6 1.2.4. Charakterystyka geologiczna ................................................................................................................ 7 1.3. Metodyka tworzenia programu.................................................................................................... 9 1.4. Struktura i zawartość Programu Ochrony Środowiska................................................................. 9 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU................................................................ 11 2.1. Zasady polityki ekologicznej ..................................................................................................... 11 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne Programu ..................................................................................... 12 2.2. 1. Uwarunkowania polityki ekologicznej państwa ............................................................................... 12 2.2.2. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tarnowskiego ............................................. 12 2.2.3. Program Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego ...................................................................... 15 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne Programu..................................................................................... 16 2.3.1. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów na lata 2007- ............................ 16 2013 roku ...................................................................................................................................................... 16 2.3.2. Najważniejsze problemy ochrony środowiska .................................................................................... 17 3. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2015 ROKU. ..................................... 18 3.1. Nadrzędny cel "Programu ..." ..................................................................................................... 18 3.2. Perspektywiczny rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska ......................................... 18 3.2.1. Osadnictwo .......................................................................................................................................... 19 3.2.2. Rolnictwo ............................................................................................................................................ 20 3.2.3. Sport i turystyka .................................................................................................................................. 24 3.2.4. System transportowy ........................................................................................................................... 27 3.2.5. Przemysł .............................................................................................................................................. 30 3.3. Edukacja ekologiczna i komunikacja społeczna ........................................................................ 32 3.3.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 32 3.3.2. Cel długoterminowy do 2015 roku ...................................................................................................... 35 3.3.3. Strategia realizacji celu długoterminowego ........................................................................................ 35 3.4. Jakość wód i poprawa stosunków wodnych .............................................................................. 37 3.4.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 37 3.4.2. Cele długoterminowe do 2015 roku .................................................................................................... 47 3.4.3. Strategia realizacji celów długoterminowych ..................................................................................... 48 3.5. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie ........................................... 5050 zasobów przyrody.............................................................................................................................. 50 3.5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu............................................................................................................ 50 3.5.2. Ochrona lasów ..................................................................................................................................... 53 3.5.3. Ochrona gleb ....................................................................................................................................... 56 3.5.4. Osuwiska ............................................................................................................................................. 59 3.5.5. Ochrona zasobów kopalin ................................................................................................................... 60 3.6. Jakość powietrza atmosferycznego ............................................................................................ 63 3.6.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 63 3.6.2. Cel długoterminowy do 2015 roku ...................................................................................................... 70 3.6.3. Strategia realizacji celu długoterminowego ........................................................................................ 70 3.7. Ochrona przed hałasem .............................................................................................................. 71 3.7.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 71 3.7.2. Cel długoterminowy do 2015 roku ...................................................................................................... 74 3.7.3. Strategia realizacji celu długoterminowego ........................................................................................ 74 3.8. Pola elektromagnetyczne ............................................................................................................ 75 3.8.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 75 3.8.2. Cel długoterminowy do 2015 roku ...................................................................................................... 77 3.8.3. Strategia realizacji celu długoterminowego ........................................................................................ 77 3.9. Awarie przemysłowe .................................................................................................................. 78 3.9.1. Stan wyjściowy ................................................................................................................................... 78 2 3.9.2. Cel długoterminowy do 2015 roku ...................................................................................................... 79 3.9.3. Strategia realizacji celu długoterminowego ........................................................................................ 79 4. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2008 – 2011 I JEGO ................................ 80 FINANSOWANIE .................................................................................................................. 80 4.1. Priorytety ekologiczne ................................................................................................................ 80 4.2. Zbiorcze zestawienie celów i kierunków działań wraz z zadaniami w ...................................... 81 zakresie ochrony środowiska przewidzianych do realizacji w latach ............................................... 81 2008 - 2011........................................................................................................................................ 81 4.3. Aspekty finansowe wdrażania Programu w latach 2008 - 2011 ................................................ 93 4.3.1. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu ................................................................. 93 4.3.2. Sumaryczne koszty wdrożenia Programu w latach 2008– 2011 ........................................................ 93 4.3.3. Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania .......................................................................... 94 5. INSTRUMENTY POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA .................................... 95 5.1. Instrumenty prawne .................................................................................................................... 95 5.2. Instrumenty strukturalne............................................................................................................ 96 5.3. Instrumenty społeczne ................................................................................................................ 96 5.4. Instrumenty finansowe ............................................................................................................... 97 6. MONITORING WDRAŻANIA PROGRAMU ............................................................... 97 6.1. Harmonogram wdrażania Programu........................................................................................... 98 7. STRESZCZENIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ................................ 100 DLA GMINY SKRZYSZÓW NA LATA 2008 - 2015 .................................................... 100 WYKAZ SKRÓTÓW .......................................................................................................... 102 SPIS TABEL ........................................................................................................................ 102 CZĘŚĆ GRAFICZNA SPIS MAP Mapa Nr 1 - Mapa topograficzna terenu Gminy Skrzyszów Mapa Nr 2 - Mapa obszarów prawnie chronionych na terenie Gminy Skrzyszów Mapa Nr 3 - Mapa geologiczna terenu Gminy Skrzyszów SPIS RYCIN Rycina 1 – Struktura użytkowania gruntów w Gminie Skrzyszów Rycina 2 – Sieć drogowa na terenie Gminy Skrzyszów Rycina 3 – Udział lasów i gruntów leśnych w ogólnej powierzchni gminy 3 1. WSTĘP Skrzyszów jest znaczącą Gminą Powiatu Tarnowskiego a ochrona środowiska i zasady zrównoważonego rozwoju stoją na wysokim miejscu w hierarchii ważności władz gminnych, jednostek gospodarczych i obywateli. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy miedzy innymi od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności gminy. Niniejszy program wraz z obowiązującym od dnia 17.06.2005r. Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego Gminy zatwierdzony Uchwałą Nr XX/195/05 Rady Gminy Skrzyszów stwarzają ramy dla harmonijnego rozwoju gminy z poszanowaniem cennych zasobów przyrodniczych na jej obszarze. 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 1502 z późn. zm.) nakłada na wszystkie szczeble administracji samorządowej obowiązek opracowania programów ochrony środowiska, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Program ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 stanowi drugą edycję dokumentu programowego określającego zadania w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy i jest aktualizacją dokumentu przyjętego w 2004 r. Integralną częścią niniejszego „Programu ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów na lata 2008-2011 z perspektywą na 2012-2015” jest „Plan gospodarki odpadami dla Gminy Skrzyszów- aktualizacja na lata 2008-2015”. W/w dokumenty oparto na założeniach Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego na lata 2007- 2014 oraz Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami 2010, opracowanych i zatwierdzonych przez Marszałka Województwa Małopolskiego. Program ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów na lata 2008 - 2015 jest dokumentem kształtującym długofalową politykę ochrony środowiska dla gminy. Przedstawione w nim zagadnienia ochrony środowiska ujęte zostały w sposób kompleksowy, z wyznaczeniem celów strategicznych do roku 2015, a także przyjęciem zadań z zakresu wszystkich sektorów ochrony środowiska. Wypełnienie zawartych celów i zadań przyczyni się do poprawy środowiska naturalnego i poziomu życia mieszkańców w Gminie Skrzyszów. 1.2. Ogólna charakterystyka gminy 1.2.1. Powierzchnia i ludność Gmina Skrzyszów położona jest w południowo-wschodniej części powiatu tarnowskiego na powierzchni ok. 86 km2. Położona jest w odległości ok. 5 km od centrum Tarnowa. Od strony zachodniej graniczy z gminą Tarnów i miastem Tarnowem, od południa z gminami Tuchów i Ryglice, a od wschodu z gminami powiatu dębickiego Czarną i Pilznem. W skład gminy wchodzi 5 sołectw : Skrzyszów, Szynwałd, Pogórska Wola, Łękawica i Ładna. 4 Gminę Skrzyszów zamieszkiwało na koniec 2007 roku 13 258 osób. Powierzchnię i ludność powiatu tarnowskiego i Gminy Skrzyszów zestawiono w tabeli Nr 1. Tabela 1 Powierzchnia i ludność powiatu tarnowskiego i Gminy Skrzyszów Miasto / Gmina Powiat tarnowski Gmina Skrzyszów Powierzchnia [km2] Ludność 1412 86,78 194 487 13 258 Gęstość zaludnienia [os./km2] 138 153 Źródło: „Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w r. 2007 Gęstość zaludnienia wynosi 153 mieszkańców na 1 km2 powierzchni ogólnej. W strukturze wiekowej ludności gminy dominuje ludność w wieku produkcyjnym stanowiąca ok. 61 % mieszkańców. Położenie gminy Skrzyszów w strefie podmiejskiej miasta Tarnowa ma zasadniczy wpływ na kierunki rozwoju gospodarczego gminy. Tereny gminy stanowią atrakcyjną lokalizację dla budownictwa mieszkaniowego. W ostatnich latach zgodnie z prognozami nastąpił rozwój budownictwa na terenach podmiejskich, co jest zjawiskiem korzystnym. Rolnictwo na terenie Gminy Skrzyszów posiada korzystne warunki rozwojowe, na co wpływają zarówno jakość użytków rolnych jak i warunki klimatyczne. Uwarunkowania przyrodnicze, położenie poszczególnych sołectw w regionie spowodowały o ich rozwoju i funkcji w gminie. Sołectwa Szynwałd i Łękawica stanowią obszary typowo rolnicze z niewielką ilością jednostek gospodarczych. W sołectwie Ładna częściowo również w Pogórskiej Woli z uwagi na swoje uprzywilejowane położenie w regionie rozwinął się przemysł i usługi, a rolnictwo odgrywa mniejszą rolę. Siedzibą gminy jest wieś Skrzyszów, gdzie ulokowane są władze administracyjne. Stąd miejscowość ta pełni funkcję centrum administracyjno-usługowego dla mieszkańców Gminy. 5 1.2.2. Położenie fizyczno-geograficzne Gmina Skrzyszów położona jest we wschodniej części województwa małopolskiego. Według Z. Czeppe’go i K. Germana równoleżnikowo ( 50oN) prawie przez środek gminy przebiega granica prowincji: Karpackiej i Podkarpackiej. Północna cześć gminy tj. – sołectwa; Pogórska Wola, Ładna i część Skrzyszowa –położona jest w makroregionie Kotlina Sandomierska, w mezoregionie Tarnowskim i mikroregionie Wysoczyźnie Tarnowskiej. Południowa cześć gminy tj. – sołectwa: Pogórska Wola, Ładna i część Skrzyszowa - położona jest w makroregionie Pogórze Karpackie, w mezoregionie Pogórze Ciężkowickie, mikroregionie Przedgórze Skrzyszowskie oraz mikroregionie Wał Słonogórsko-Trzemeski. Przez teren gminy przebiegają: erozyjny i wgłębny brzeg Karpat. Obszar gminy leży w zlewni Dunajca i Wisłoki. Południowe tereny gminy (Łękawica i Szynwałd) położone w części brzeżnej Pogórza Ciężkowickiego to uroczyska stoków (śr. nachylenie 10-15oi 15-20o) przeplatane uroczyskami dolin wciosowych i czynnymi osuwiskami. Tu znajduje się najwyżej położone miejsce w gminie – szczyt osiągający rzędną 396,3 m n.p.m. na północ od drogi Skrzyszów - Łęki Górne. Przedwzgórze Pilzneńskie (Skrzyszowskie) odcina się krawędzią erozyjną Pradoliny Podkarpackiej od niżej położonego w rejonie Pogórskiej Woli i Ładnej dna Pradoliny Podkarpackiej, którą płynęły wody Dunajca i topniejącego lodowca w czasie jego recesji. Dno pradoliny na północ od Woli Rzędzińskiej, Wałek i Czarnej przechodzi łagodnym skłonem w wyższy dział Wysoczyzny Tarnowskiej. Pradolina Podkarpacka (Rynna Podkarpacka) wyróżniająca się odmiennością rzeźby w stosunku do terenów przyległych wydzielona została jako niższa jednostka ( mikroregion) w obrębie Wysoczyzny Tarnowskiej. Charakterystyczną cechą rzeźby tego mikroregionu są wydmy piaszczyste utrwalone lasem sosnowym oraz istniejące do czasów współczesnych prac melioracyjnych liczne małe jeziorka polodowcowe. Różnica poziomów około 190 m od najniższego do najwyższego punktu, zróżnicowane spadki formy garbów powodują, że krajobraz terenu gminy odbierany jest jako urozmaicony, od lekko pofałdowanego do dynamicznego krajobrazu przedgórskiego z głęboko wciętymi dolinami potoków Wątok, Dulcza oraz ich dopływów. W dolinach Wątoku zlokalizowana jest znaczna część zabudowy gminy, zaś doliny dopływów tych potoków oraz dolina potoku Dulcza wypełnione są łąkami i lasami. Rzeźba terenu ulega stałym przekształceniom na skutek urbanizacji i działalności poszukiwawczej i wydobywczej związanej z występującymi surowcami naturalnymi. 1.2.3. Morfologia Pod względem morfologicznym obszar gminy leży na granicy dwóch krain geograficznych: Karpat i Kotlin Podkarpackich. Karpaty są reprezentowane przez ich najniższą część podgórską i opadają stromym, równoleżnikowo przebiegającym progiem nad Kotliną Sandomierską. Część Kotliny Sandomierskiej leżącej w granicach gminy nosi nazwę Płaskowyżu Tarnowskiego, natomiast część Pogórza w obrębie gminy zwane jest Pogórzem Ciężkowickim. Część północną i środkową obszaru gminy cechują łagodne wzniesienia o wysokości bezwzględnej do około 300 m n.p.m. oraz szerokie doliny rzeczne o łagodnych zboczach. Materiałem skalnym są żwiry słabo obtoczone ze względu na krótką drogę transportu materiału zwietrzelinowego z obszarów alimentacyjnych. Utwory glacjofluwialne i glacjalne z okresu transgresji lądolodu to głównie piaski i żwiry z otoczakami skał północnych, często zaglinione, gliny piaszczyste i pylaste oraz gliny zwałowe wypełniają w Rynnie Podkarpackiej koło Skrzyszowa, Ładnej i Pogórskiej Woli stropową część profilu 6 czwartorzędu. O intensywnym przemyciu i przeobrażeniu osadów morenowych zlodowacenia krakowskiego świadczy fakt, iż spotykane w wielu miejscach głazy narzutowe granitów skandynawskich o średnicy powyżej 1 m występują na wtórnym złożu, a nawet w osadach holoceńskich. W wielu miejscach w Łękawicy, Skrzyszowie i Szynwałdzie żwiry fluwioglacjalne związane są z okresem recesji lodowca. Przy brzegu Karpat w Łękawicy i Szynwałdzie gliny piaszczyste, piaski, gliny ilaste, iły i pyły przykryte są glinami lessowatymi z ostatniego zlodowacenia północnopolskiego. W Pradolinie Podkarpackiej, której dno w rejonie Ładnej i Pogórskiej Woli znajduje się 30 do 40 m powyżej dna Rynny Podkarpackiej ze schyłku zlodowacenia krakowskiego pochodzą pola wydmowe, małe jeziorka wytopiskowe lub deflacyjne. Zachowane do czasów współczesnych wydmy w Ładnej i Pogórskiej Woli podlegały przekształceniom w holocenie. Osady holoceńskie – grube żwiry, miejscami zaglinione, piaski i gliny namuliste pochodzenia lessowego budują terasę rędzinną w dolinie Wątoka i jego dopływów oraz rzeki Czarnej. Niższą terasę zalewową 1,0 do 1,5 m ponad dna cieków budują żwiry, piaski, iły i gliny. Południowa część gminy różni się od części północnej i środkowej nie tylko wysokością bezwzględną, ale i krajobrazem. Występują tu grzbiety wyniesione do około 400 m n.p.m. Doliny są węższe, a stoki bardziej strome. Materiał skalny stanowią tu bardziej twarde piaskowce i łupki. Największe deniwelacje terenu występują w południowej części gminy (Łękawica, Szynwałd), średnio 50 – 100 m. W tej części gminy występuje najwyższy punkt, który usytuowany jest na rzędnej 395,5 m n.p.m. Natomiast najniższy punkt znajduje się w dolinie potoku Wątok i posiada wysokość 207,0 m n.p.m. Deniwelacje terenu w północnej części gminy (Ładna, Pogórska Wola) utrzymują się w przedziale 10 – 20 m. 1.2.4. Charakterystyka geologiczna Obszar gminy Skrzyszów od północy położony jest na granicy Zapadliska Przedkarpackiego, wypełnionego miocenem autochtonicznym od południa obejmuje część płaszczowiny skolskiej i śląskiej. Zapadlisko Przedkarpackie tworzyło się w miocenie. Starszy basen przedgórski został później przykryty nasunięciem Karpat. W tortonie zaczął się tworzyć nowy, bardziej zewnętrzny basen, który uległ pogłębieniu po dolnym tortonie i później sarmacie. Zapadlisko o przekroju asymetrycznym posiada łagodny skłon północny (schodowy) i stromy południowy. Poszczególne bloki w obrębie Zapadliska uległy zróżnicowanym ruchom. Świadczą o tym zmiany miąższości osadów miocenu i pionowe przesunięcia poziomów przewodnich. Cechą charakterystyczną tej tektoniki jest inwersja w stosunku do starszych struktur tektonicznych, dawne zręby były w miocenie obniżane, natomiast rowy podnoszone. Morze wkroczyło na obszar Zapadliska o zróżnicowanej erozyjnej rzeźbie dna. Morza mioceńskie wkroczyły od wschodu i wycofały się w tym kierunku. W strefie przybrzeżnej składane były głównie osady piaszczyste i wapienne, dalej od brzegu iły. Osady gipsów i soli związane ze spłycaniem basenu u schyłku dolnego tortonu leżą dzisiaj na różnej głębokości. Wiąże się to z pogłębieniem, nasuwaniem Karpat i przesuwaniem osi Karpat w kierunku północnowschodnim. Obok tego zaznacza się generalnie pogłębienie części wschodniej Zapadliska. Gdy więc miąższość osadów dolnego tortonu maleje ku wschodowi, to ilasto-piaszczyste osady tortonu górnego osiągają największe miąższości w rejonie Tarnowa i Pilzna. Bliżej gór u wylotów powstających dolin karpackich zaznacza się zwłaszcza w tortonie górnym wyraźnie spiaszczenie osadów. Morze opuściło opisywany obszar u schyłku dolnego sarmatu. Utwory mioceńskie wskutek zamaskowania przez nanoszone utwory czwartorzędowe, odsłonięte są w niewielu punktach, co w wysokim stopniu utrudnia dokładne określenie wzajemnego stosunku wydzielonych poziomów. Bezpośrednio młodszymi osadami, które 7 leżą na utworach mioceńskich lub wypełniają głębsze rynny erozyjne są grube żwiry karpackie. Starsze osady czwartorzędowe związane ze zlodowaceniem krakowskim leżą na wysoczyznach międzydolinowych, zbudowanych z utworów miocenu. Młodsze serie wypełniają głębokie rynny, schodzące 10 – 20 m niżej współczesnych koryt. Najstarszymi osadami czwartorzędowymi są utwory morenowe zlodowacenia krakowskiego. Należą do nich gliny, piaski oraz głazy narzutowe. Najmłodsze utwory występują jedynie wzdłuż cieków powierzchniowych, powstałe one w wyniku akumulacyjnej działalności rzek. Gliny morenowe występujące w postaci siwych, popielatych, popielato-szarych i brunatnożółtych glin przykryte są przeważnie przez piaski i żwiry. Piaski morenowe w formie pierwotnej występują tylko w obszarach zajętych przez glinę morenową. Najczęściej uległy one spłukaniu w obszary niżej położone i przeróbce przez wody lodowcowe. Serię osadów morenowych najstarszego zlodowacenia kończą głazy narzutowe. Nad nimi występują osady fluwioglacjalne z okresu recesji. W miejscach energicznej działalności wód oprócz całkowitego zniszczenia i rozmycia materiału morenowego powymywane zostały większe doły i wgłębienia w podłożu mioceńskim. Osady fluwioglacjalne reprezentowane przez piaski i żwirowiska zostały złożone wprost na miocenie w sposób wyrównujący wklęsłe formy morfologiczne. Nad osadami morenowymi i fluwioglacjalnymi występują osady lessowe i jego odpowiednik wiekowy na podgórzu usypany z szeroko rozprzestrzenionych piasków fluwioglacjalnych – wydm, których kierunki ułożenia są różne. Na południe od Zapadliska ciągnie się grupa brzeżna fałdów i nasunięć. Jest to wąska strefa, w której na spokojnie leżące utwory miocenu autochtonicznego nasuwają się osady miocenu często sfałdowane z utworami fliszowymi. Sfałdowane utwory tortonu dolnego i górnego nasunięte na miocen autochtoniczny występują na wschód od Tarnowa. W tym rejonie torton zawierający w dolnej części utwory gipsonośne jest sfałdowany. Na niego nasuwają się od południa utwory fliszowe otulane warstwami gipso i solonośnymi, warstwami chodenickimi i grabowieckimi. Utwory fliszowe tworzą wsad wśród tortonu w postaci wyspy. Torton otulający jądro fliszowe wyspy sfałdowany i wraz z fliszem tworzy dwa siodła obalone na dwa fałdy. Płaszczowina skolska – nazwą ta określa się masy skalne, ciągnące się od brzegu Karpat ku południowi i nasunięte na fliszowo-mioceńskie fałdy. Skład stratygraficzny płaszczowiny charakteryzuje łupkowy rozwój niższych ogniw kredy, obecność margli krzemionkowych i warstw inoceramowych, łupkowy rozwój eocenu, obecność piaskowców kliwskich w warstwach menilitowych i niezbyt duża miąższość warstw krośnieńskich, pozbawionych na ogół grubszych wtrąceń piaskowców. Płaszczowina skolska zanurza się pod płaszczowinę śląską i szybko się pod nią wklinowuje. Płaszczowina podśląska – pojawia się w postaci okien tektonicznych spod płaszczowiny śląskiej między Pilznem a Tarnowem. Zajmuje niewielki obszar. Budują ją warstwy grodziskie i margle węglowieckie otoczone kredą dolną jednostki śląskiej. Płaszczowina śląska – wykazuje znaczne różnice w budowie. Na wschód od Dunajca rozwija się coraz silniej budowa fałdowa. Charakterystycznymi dla tej części płaszczowiny są dwie strefy: strefa brzeżna stosunkowo wąska i złuskowana, zbudowana ze starszych ogniw kredy i strefa fałdów wewnętrznych. Osady czwartorzędowe w Karpatach występują przede wszystkim w dolinach rzek. 8 1.3. Metodyka tworzenia programu Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” przy opracowywaniu aktualizacji programu przeprowadzono szereg konsultacji z przedstawicielami zakładów pracy oraz instytucji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Projekt Programu został opracowany w konsultacji z wieloma instytucjami i zaopiniowany zostanie przez odpowiednie Komisje Rady Gminy oraz Starostwo Powiatowe w Tarnowie. Końcowym etapem proceduralnym kończącym pracę nad Programem będzie przyjęcie Programu przez Radę Gminy Skrzyszów w formie uchwały. 1.4. Struktura i zawartość Programu Ochrony Środowiska Niniejszy Gminny Program ochrony środowiska stanowi podstawę działań Samorządu Gminy Skrzyszów w zakresie polityki ekologicznej. Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, określa priorytetowe działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. W programie zawarto strategię wdrożeniową na lata 2008-2011 oraz politykę długoterminową do roku 2015. Opracowano go zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi, w szczególności z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U. 2008r. Nr 25, poz. 150). Struktura gminnego programu ochrony środowiska nawiązuje do struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, a więc obejmuje następujące zagadnienia: - racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin); - poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności); - narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa – w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa); - harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu (terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie); - kontrola realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu). W pracach nad Programem wykorzystano również : "Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów 9 zapisy Prawa Ochrony Środowiska (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata a organ wykonawczy gminy zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów z wykonania Programu i przedstawiania ich Radzie Gminy. „Program ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów” zawiera następujące rozdziały: Rozdział 1 Rozdział 2 Rozdział 3 Rozdział 4 Rozdział 5 Rozdział 6 Rozdział 7 Wstęp, charakterystykę ogólną gminy, metodykę tworzenia programu, Założenia wyjściowe Programu ujmujące uwarunkowania Programu i najważniejsze problemy wymagające rozwiązania do roku 2015, Strategia ochrony środowiska do roku 2015 ujmująca nadrzędny cel Programu oraz cele ekologiczne i kierunki działań do roku 2015 w zakresie: 1) rozwoju społeczno-gospodarczego w integracji z ochroną środowiska ( osadnictwo, rolnictwo, turystyka, transport i przemysł), 2) jakości wód i stosunków wodnych, 3) dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody ( przyroda i krajobraz, lasy, gleba, zasoby kopalin), 4) powietrza atmosferycznego, 5) hałasu, 6) pół elektromagnetycznych, 7) awarii przemysłowych, 8) edukacji ekologicznej. Powyższe zagadnienia zostały poprzedzone opisem stanu wyjściowego. Plan operacyjny na lata 2008-2011 i jego finansowanie: priorytety ekologiczne do 2011 roku wraz z listą przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008-2011, kosztami i źródłami finansowania, Instrumenty ochrony środowiska, prawne, strukturalne, finansowe, społeczne, Monitoring realizacji Programu wraz z harmonogramem procesu wdrażania oraz najważniejszych działań w ramach zarządzania środowiskiem, Streszczenie Programu w języku niespecjalistycznym. Zawartość dokumentu „ Program Ochrony Środowiska Gminy Skrzyszów” wynika z założeń dokumentu pt. “Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014” i jednocześnie pozostaje w ścisłej relacji z Programem Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego, Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tarnowskiego, Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów na lata 1999-2015 i Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Skrzyszów. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społecznogospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. 10 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Główne funkcje Programu to : realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie gminy, strategiczne zarządzanie Gminą w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami, wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju, przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie, organizacja systemu informacji o stanie środowiska Gminy i działaniach zmierzających do jego poprawy. Stąd Program Ochrony Środowiska dla gminy Skrzyszów na lata 2008-11 z perspektywą na lata 2012-15 zawiera: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, określenie środków niezbędnych do sfinansowania założonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Zawarte w nim cele ekologiczne i zadania realizacyjne pozwolą zapewnić odpowiednie warunki życia mieszkańców przy zakładanym rozwoju gospodarczo-społecznym. 2.1. Zasady polityki ekologicznej Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również strategia ochrony środowiska Gminy Skrzyszów, podobnie jak powiatu tarnowskiego i województwa małopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju1 jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), 1 Zrównoważony rozwój oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. 11 wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadę likwidacji aktualnych problemów. Wśród ważnych problemów w skali gminy należy wymienić: zanieczyszczenie wód powierzchniowych (rolnicze zanieczyszczenia obszarowe, ścieki komunalne i przemysłowe), gospodarka odpadami, emisja niska, tereny zdewastowane, osuwiska. W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada "zanieczyszczający płaci” odnosząca się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasadę zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska jako całości tj. integracji z politykami sektorowymi polityki ekologicznej, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasadę oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. Zasoby naturalne są najważniejszą zmienną w koncepcji zrównoważonego rozwoju. Istotne jest oszczędne korzystanie z zasobów nieodnawialnych, ale duże znaczenie ma także oszczędne korzystanie z zasobów odnawialnych (drewno, czysta woda i czysta gleba). W tym zakresie szczególne miejsce zajmuje edukacja ekologiczna mieszkańców i przekazywanie informacji nt. oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasada dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie zgodnie z zapisami ustawy – Prawo ochrony środowiska. 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne Programu 2.2. 1. Uwarunkowania polityki ekologicznej państwa Polityka ekologiczna stanowi element harmonizowania rozwoju kraju poprzez równoważenie celów ochrony środowiska z celami gospodarczymi i społecznymi. Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. 2.2.2. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tarnowskiego Rada Powiatu Uchwałą XIII/116/08 w dniu 26 lutego 2008r. zmieniająca uchwałę Nr XIV/153/2000 z dnia 8 maja 2000r. przyjęła do realizacji Strategię Rozwoju SpołecznoGospodarczego Powiatu Tarnowskiego. Rozwój powiatu jest postrzegany jako trwały, harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny. Jego charakter strategiczny wyraża się również w trosce o wszechstronny duchowy i materialny rozwój mieszkańców. Wzrost gospodarczy powiatu uwarunkowany jest inwestycjami zwiększającymi podaż miejsc pracy, a te z kolei rozwojem szeroko rozumianej infrastruktury technicznej, podnoszeniem poziomu wykształcenia i kwalifikacji oraz przedsiębiorczości mieszkańców. 12 Cele zawarte w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Skrzyszów nawiązują do obszarów kluczowych i celów strategicznych sformułowanych na poziomie powiatu. W "Programie Ochrony Środowiska Gminy Skrzyszów " wykorzystano przede wszystkim zapisy strategii ujęte w obszarach kluczowych : III – atrakcyjność powiatu dla mieszkańców i przyjezdnych oraz V- ochrona środowiska naturalnego, które przedstawiono w poniższej tabeli. Obszar kluczowy III CEL GŁÓWNY - ATRAKCYJNOŚĆ POWIATU DLA MIESZKAŃCÓW Cel cząstkowy 2 W pełni zabezpieczyć teren powiatu przed skutkami powodzi i innych żywiołów Cel cząstkowy 3 Zapewnić bezpieczeństwo ruchu drogowego wszystkim uczestnikom Obszar kluczowy V Zadanie III.1.2.1. Realizować budowę systemu małej retencji z wykorzystaniem istniejących opracowań, w szczególności rozpoczętych zadań w Janowicach, Joninach i Skrzyszowie i regulacja cieków wodnych Zadanie III.1.2.4. Stworzyć system wczesnego ostrzegania, plany ewakuacyjne i ratownicze. Zabezpieczenie logistyczne i ratownicze poprzez doposażenie powiatowego magazynu przeciwpowodziowego w pompy szlamowe, agregaty prądotwórcze, łodzie płaskodenne i silniki zaburtowe Zadanie III.1.2.7. Modernizować obwałowania przeciwpowodziowe, regulować rzeki i potoki na terenie Powiatu Tarnowskiego Zadanie III.1.2.8. Rozbudować monitoring przeciwpowodziowy na terenie powiatu tarnowskiego Zadanie III.1.3.3. Usuwać skutki osuwisk w ciągach dróg na terenie Powiatu Tarnowskiego CEL GŁÓWNY 1 : OCHRONA ŚRODOWISKA I ZASOBÓW NTURALNYCH Cel cząstkowy Nr 1 Ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do powietrza, wód i gleb Zadanie V. 1 1 1 : Cyklicznie wykonywać powiatowy raport o stanie środowiska i zagrożeniach, Zadanie V.1 1 1 2 Wdrożyć Powiatowy Program Ochrony Środowiska i monitorować jego realizację Cel cząstkowy Nr 2 100% ścieków i odpadów przemysłowych podlega unieszkodliwieniu lub zagospodarowaniu Cel cząstkowy Nr 3 100% odpadów niebezpiecznych, w tym Zadanie V.1.3.1. Przeprowadzić usuwanie odpadów zawierających azbest 13 szpitalnych, podlega unieszkodliwieniu Cel cząstkowy Nr 4 Zadanie V.1.4.1. Przygotować i zrealizować projekt „Uporządkowanie gospodarki wodno – 100% ścieków z gospodarstw domowych ściekowej posiadających dostęp do wodociągów podlega zlewni rzeki Biała w ramach programu Czysty oczyszczeniu Dunajec” ze środków Funduszu Spójności Zadanie V.1.5.1. Cel cząstkowy Nr 5 Opracować powiatowy plan gospodarki odpadami komunalnymi i monitorować jego Deponować na składowiskach nie więcej niż realizację 56% odpadów. Zadanie V.1.5.2. Osiągnąć zakładane mierniki odzysku i recyclingu: papier 55% , szkło 50 % , tworzywa Wybudować ponadgminny zakład utylizacji odpadów sztuczne 56% metal 50% Zadanie V.1.5.3. Wdrożyć system zbierania odpadów wielkogabarytowych Zadanie V.1.5.3. Prowadzić z Tarnowskimi Wodociągami wspólną gospodarkę osadami ściekowymi Cel cząstkowy Nr 6 Zapewnić możliwość utylizacji padłych zwierząt CEL GŁÓWNY 2: EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW NATURALNYCH Cel cząstkowy Nr 1 Zadanie V.2.1.1. Wybudować pilotażowy Zakład Geotermalny Zbadać możliwości ekonomicznego wykorzystania zasobów wód geotermalnych do ciepłownictwa, rolnictwa, rekreacji, balneologii przy wykorzystaniu istniejących dubletów otworów wiertniczych Zadanie V.2.2.1. Cel cząstkowy Nr 2 Kontrolować potencjalne źródła zanieczyszczeń wód podziemnych Chronić zasoby wód podziemnych Cel cząstkowy Nr 3 Zadanie V.2.3.1. Udokumentować zasoby złóż surowców mineralnych Zagospodarować istniejące surowce mineralne, Zadanie V.2.3.2. w tym wody mineralne Prowadzić promocję w celu gospodarczego wykorzystania istniejących złóż surowców mineralnych Zadanie V.2.4.1. Cel cząstkowy Nr 4 Przygotować powiatowy program eliminacji niskiej emisji z obiektów użyteczności publicznej Zmniejszenie emisji gazów i pyłów poprzez oraz sporządzić wniosek o finansowanie do zmianę nośników energii WFOŚiGW (montaż finansowy) Zadanie V.2.4.2. Przygotować i wdrożyć program pomocy organizacyjnej w pozyskaniu środków na cele termorenowacyjne i likwidację niskiej emisji dla 14 zainteresowanych podmiotów. Aktywnie wyszukać te podmioty Zadanie V.2.5.1. Cel cząstkowy Nr 5 Rozbudować i wdrożyć program Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii „Uporządkowanie gospodarki cieplnej w obiektach Powiatu Tarnowskiego z wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii” Zadanie V.2.5.2 Prowadzić stałe działania mające na celu maksymalne wykorzystanie alternatywnych źródeł energii. 2.2.3. Program Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego jest „Racjonalne zagospodarowanie przestrzenne powiatu tarnowskiego umożliwiające postęp ekonomiczny i społeczny w harmonii z wymogami ochrony środowiska i zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju”. Program Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego zakłada 7 kierunków rozwojowych: Dla osiągnięcia długoterminowego celu Programu Ochrony Środowiska w Powiecie Tarnowskim w aspekcie jego perspektywicznego rozwoju określono działania prowadzące do ich realizacji. Kierunki rozwojowe powiatu Kierunki strategiczne 1. Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza oraz sukcesywna redukcja emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza emisji niskiej i komunikacyjnej. 2. Zmniejszenie uciążliwości hałasu mieszkańców powodujących hałas. dla 3. Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, ochrona jakości wód podziemnych oraz nacjonalizacja ich wykorzystania, stworzenie systemu stref ochronnych ujęć wodnych. 4. Ochrona zasobów złóż przez ich racjonalne wykorzystanie. 5. Minimalizacja ilości powstających odpadów oraz wprowadzenie zgodnego z normami europejskimi systemu ich odzysku i unieszkodliwiania. optymalizacja gospodarki cieplnej, ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych, czysta produkcja, promowanie właściwych zachowań społeczeństwa. eliminacja czynności powodujących hałas, stosowanie środków zmniejszających hałas oraz zapobiegających jego przenikaniu do środowiska. ochrona wód powierzchniowych, ochrona wód podziemnych, zlewniowy system zarządzania gospodarką wodną, ochrona przeciwpowodziowa i mała retencja. ochrona złóż, ochrona obszarów perspektywicznych, ochrona wód mineralnych, problemy rekultywacji poeksploatacyjnej. właściwa rejestracja odpadów u źródła ich powstawania, w miejscach zagospodarowania i unieszkodliwiania, 15 6. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej. 7. Ścisły nadzór nad jednostkami będącymi potencjalnymi sprawcami awarii przemysłowych oraz wyłączenie transportu substancji niebezpiecznych poza obręb miasta. stworzenie efektywnego systemu recyklingu, minimalizacja powstawania – maksymalizacja wykorzystania integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym, ochrona dzikich zwierząt, gospodarka leśna. kontrola podmiotów gospodarczych, których działalność może powodować awarię przemysłową, badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków awarii przemysłowych. 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne Programu 2.3.1. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów na lata 20072013 roku Dokumentem wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie rozwoju społecznogospodarczego w gminie jest „Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Skrzyszów na lata 2007 – 2013”, przyjętym do realizacji uchwałą Rady Gminy Skrzyszów Nr VI/46/07 z dnia 25 czerwca 2007r. Prognozowanie wpływu rozwoju gospodarczego na środowisko jest konieczne. Bez znajomości przyszłościowych tendencji rozwojowych gospodarki i wynikającej stąd presji na środowisko, można przeznaczać środki finansowe na inwestycje proekologiczne, które w dalszej perspektywie czasowej mogą okazać się chybione. Misję Gminy Skrzyszów w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów z 2007r. zdefiniowano: Poprawa warunków życia mieszkańców, zapewnienie dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości i rolnictwa oraz wzrost atrakcyjności turystycznej. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Skrzyszów na lata 2007-2013 w sposób naturalny nawiązuje do celów strategicznych poprzedniego dokumentu jako jego kontynuacja, jednocześnie dostosowując koncepcję obecnej postaci Strategii do rzeczywistych uwarunkować gospodarczych i społecznych, obowiązujących Programów unijnych, krajowych i regionalnych. Obszary rozwojowe Gminy są zależne od siebie i wzajemnie się przenikają. Zadania zrealizowane w zakresie infrastruktury technicznej pomogą zrealizować zadania w sferze rolniczej, czy gospodarczej, pozytywnie wpłyną na ochronę środowiska i rozwój turystyki. Cele osiągnięte w ramach strefy społecznej i kapitału ludzkiego wpłyną na realizację celów w obszarach infrastrukturalnych, gospodarczych. Wytyczono 6 obszarów priorytetowych: rozwój rolnictwa, rozwój przedsiębiorczości, wszechstronny rozwój mieszkańców, rozwój infrastruktury społecznej, 16 infrastruktura techniczna i ochrona środowiska, rozwój turystyki, agroturystyki oraz promocja gminy, do których następnie zostały przypisane cele strategiczne, operacyjne i zadania. Cel strategiczny 1. Stworzenie warunków dla pozyskania inwestorów z zewnątrz i rozwoju przedsiębiorczości. Cel strategiczny 2. Rozwój budownictwa mieszkaniowego i infrastruktury społecznej. Cel strategiczny 3. Ochrona środowiska naturalnego, w tym szczególnie rozbudowa infrastruktury w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Cel strategiczny 4. Rozwój rolnictwa specjalizowanego, tworzenie grup producenckich; restrukturyzacja gospodarstw rolnych, zagospodarowanie nieużytków (zalesianie). Cel strategiczny 5. Pozyskiwanie środków finansowych z zewnątrz i kreowanie lobby. Cel strategiczny 6. Rozbudowa infrastruktury dla rekreacji i wypoczynku oraz sportu; rozwój agroturystyki. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Skrzyszów w większości kwestii dotyczących rozwoju społeczno-gospodarczego odpowiada celom przyjętym przez powiat. 2.3.2. Najważniejsze problemy ochrony środowiska Analiza aktualnego stanu środowiska i zagrożeń pozwala na zdefiniowanie problemów, które są najpilniejsze do rozwiązania. Są to: - dalsze porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, - działania związane z likwidacją niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza, - realizacja planu gospodarki odpadami, - podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców. Przedsięwzięcia zmierzające do ich rozwiązania mają priorytet w najbliższych latach ( patrz plan operacyjny rozdz.4). 17 3. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2015 ROKU. Prawodawstwo polskie, dostosowane do wymogów unijnych, nakłada obowiązek ochrony środowiska naturalnego zgodnie z wymogami zrównoważonego rozwoju. Strategia ochrony środowiska w Gminie Skrzyszów do 2015 roku jest wypadkową aktualnego stanu środowiska, celów i kierunków zdefiniowanych w dokumencie p.t. „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Skrzyszów w latach 1999-2015”, i w dokumencie p.t. „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skrzyszów” oraz celów i zadań wynikających z polityki ekologicznej Państwa, a także Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska, Programu Ochrony Środowiska w Powiecie Tarnowskim oraz innych dokumentów planistycznych opracowanych dla gminy i powiatu. 3.1. Nadrzędny cel "Programu ..." Program ochrony środowiska daje wytyczne dla formułowania polityki ochrony środowiska na obszarze gminy. Główne cele zawarte w programie to: zasada zrównoważonego rozwoju, równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą. Zatem, nadrzędny cel "Programu Ochrony Środowiska Gminy Skrzyszów" w ślad za strategią rozwoju społeczno-gospodarczego gminy można sformułować następująco: Zrównoważony rozwój gminy, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na jej przyszły charakter i równocześnie wspiera rozwój gospodarczy i społeczny Posiadanie "Programu ...." daje wiele korzyści dla władz gminy w sferze zarządzania środowiskiem. Najważniejsze z nich to: Program może być instrumentem mobilizującym do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w gminie, Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w perspektywie długoterminowej, Posiadanie programu ujmującego szerszą perspektywę często jest warunkiem otrzymania środków finansowych w tym pomocowych na duże projekty inwestycyjne, Program powinien stać się zaczątkiem funkcjonowania nowego trwałego systemu zarządzania środowiskiem w gminie. 3.2. Perspektywiczny rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska Stan środowiska naturalnego jest jednym z najistotniejszych czynników kształtujących wizerunek danego regionu. Dokładna analiza zagrożeń środowiska wynikających z prognozowanego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy pozwala na podjęcie działań minimalizujących te zagrożenia, a także właściwie ukierunkować rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki. 18 Biorąc pod uwagę specyfikę Gminy Skrzyszów, jej funkcję w powiecie, istotne znaczenie ma wiele zapisów programu powiatowego, a przede wszystkim te dotyczące rolnictwa, a także transportu, przemysłu i turystyki. Analizując poszczególne dziedziny rozwoju gospodarczego gminy przedstawiono charakterystykę stanu wyjściowego, kierunki rozwoju, główne zagrożenia środowiska, cel ekologiczny wraz z kierunkami działań minimalizujących zagrożenia. 3.2.1. Osadnictwo 3.2.1.1.Stan wyjściowy Skrzyszów jest jedną z dwunastu gmin wiejskich powiatu tarnowskiego. Populacja gminy według stanu na 31.12.2007r. wynosiła 13 258 osób co daje gęstość zaludnienia równą 153 os./km2 i jest wyższa niż średnia gęstość zaludnienia w powiecie, która wynosi 138 os./km2 . Wysoki udział ludności w wieku przedprodukcyjnym (26,2%) i produkcyjnym (60,1%) w populacji ogółem świadczy o dużym potencjale rozwojowym Gminy. Z drugiej jednak strony oznacza wzrost zasobów pracy, co przy braku rozwoju Gminy rzutować może na wysoki poziom bezrobocia. Ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi 13,7% ogółu populacji mieszkańców. Wskaźnik ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosi w Gminie Skrzyszów 63. Czynnikami, które są bardzo istotne z punktu widzenia demografii, kształtując liczbę ludności, należą: przyrost naturalny i migracje. Przyrost naturalny ludności w Gminie Skrzyszów jest dodatni, jednakże w ostatnich trzech latach jego dynamika uległa spowolnieniu. I tak wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w Gminie Skrzyszów w 2005r. wyniósł - 5,8 a w 2007r. - 2,5. Ruch migracyjny ludności na terenie Gminy Skrzyszów na przestrzeni ostatnich kilku lat wykazuje tendencję wzrostową. Saldo migracji charakteryzowało się dużym nieuporządkowaniem, jednak zawsze przyjmowało wartość dodatnią. Więcej osób przybywa do Gminy, a mniej odpływa. Wiązać się to może z kosztami utrzymania, które są mniejsze na wsi niż w mieście. Odpływ z kolei w dużej mierze uwarunkowany jest m. in. wynikiem braku wystarczającej ilości miejsc pracy, mieszkań, czy przenoszeniem się młodych osób do miasta w poszukiwaniu wyższego standardu życia. Dominująca formę zabudowy tworzy mieszkalnictwo jednorodzinne, a także rolnicze zagrodowe. Na terenie gminy na koniec 2007r. zlokalizowanych było 3621 gospodarstw domowych. W ostatnich latach następuje rozwój budownictwa jednorodzinnego, w większości na terenach sąsiadujących z Tarnowem. 3.2.1.2.Kierunki rozwoju Należy przypuszczać, iż kształtujące się od wielu lat tendencje w zakresie przyrostu naturalnego w gminie nie ulegną zmianie. Trudne do precyzyjnego przewidzenia będą natomiast zjawiska w dziedzinie migracji ludności na pobyt stały. Zwiększenie salda dodatniego przewiduje się w związku z przewidywanym wzrostem zainteresowania dalszym osiedlaniem się na atrakcyjnych 19 terenach gminy usytuowanych w niedalekiej odległości od Tarnowa. System osadnictwa wiejskiego podlegać będzie zmianom w kierunku rewitalizacji i aktywizacji gospodarczej wsi. Barierę dla rozwoju osadnictwa stanowić mogą czynniki przyrodnicze leżące u podstaw ustanawiania w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony obszarów najcenniejszych przyrodniczo przed zainwestowaniem. Rozwój osadnictwa będzie przebiegał z zachowaniem wymagań w zakresie ochrony środowiska. Przewidywać więc należy systematyczną poprawę stanu wyposażenia w pełną infrastrukturę techniczną, głównie w sieć kanalizacyjną, ekologiczne systemy ogrzewania. Dzięki postępom w rozwoju infrastruktury technicznej podniesie się poziom życia mieszkańców gminy, wzrośnie atrakcyjność gminy zarówno dla inwestorów jak i potencjalnych nowych mieszkańców, wzrośnie także popyt na usługi turystyczne w związku z budową obiektów rekreacyjno-sportowych. 3.2.1.3. Główne zagrożenia środowiska Rozwój osadnictwa oprócz skutków wynikających z życia codziennego mieszkańców, związanych z produkcją ścieków, odpadów komunalnych czy też stosowaniem indywidualnych nie ekologicznych systemów grzewczych niesie również zagrożenie dla wartości krajobrazowych. Przejawia się ono wkraczaniem rozwoju osadnictwa na tereny, gdzie chroniona powinna być sfera przyrodnicza. Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju osadnictwa to: - niska emisja, - ścieki komunalne, - odpady komunalne, - degradacja walorów krajobrazowych i przyrodniczych. 3.2.1.4. Cel długoterminowy do 2015 roku Podniesienie jakości życia mieszkańców z zachowaniem ładu przestrzennego i funkcjonalnego z jednoczesną ochroną istniejących walorów kulturowo-krajobrazowych 3.2.1.5. Kierunki działań minimalizujących zagrożenia 1. konieczność zachowania zgodności ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu gminy w realizowanej zabudowie przestrzennej gminy, 2. dopasowanie procesu rozwoju struktury osadniczej do aktualnych możliwości rozbudowy infrastruktury technicznej, związanej głównie z gospodarką wodno-ściekową, 3. zmiana systemów ogrzewania poprzez wprowadzenie ekologicznych nośników energii, 4. edukacja ekologiczna mieszkańców. 3.2.2. Rolnictwo 3.2.2.1.Stan wyjściowy Pomimo rozwoju usług i przemysłu ważną funkcją rozwoju gospodarczego gminy pozostaje rolnictwo. Powierzchnia użytków rolnych na terenie Gminy Skrzyszów według Banku Danych Regionalnych GUS w 2005r. wynosiła 5 956 ha użytków rolnych, z czego 4 761 ha stanowią 20 grunty orne, 25 ha sady, 911 ha łąki, 259ha pastwiska, 1372ha lasy i grunty leśne 1295 pozostałe grunty i nieużytki. Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy wynosi 71,4 pkt., a więc jest nieco niższy niż w powiecie tarnowskim (78,0 pkt) ale wyższy niż dla województwa małopolskiego (68 pkt.). Na terenie Gminy Skrzyszów gleby pod względem przydatności rolniczej są bardzo zróżnicowane: w północnej części Gminy: żytni słaby, żytni dobry, żytni bardzo słaby, w środkowej i południowej części Gminy: pszenny dobry, żytni bardzo dobry, w południowej wysokiej części Gminy: pszenny górski, zbożowy górski. Największy udział gleb w Gminie stanowią gleby IV klasy bonitacyjnej. Wśród gruntów ornych gleby klasy I-III stanowią 21,7%, gleby klasy IV 38,0%, gleby klasy V-VI stanowią 19,3%. Gleby o najwyższej klasie bonitacyjnej I-III dominują w sołectwach: Łękawica: 87,9% użytków rolnych w klasie I-III (64,4% całej powierzchni wsi), Szynwałd: 44,6% użytków rolnych w klasie I-III (35,4% całej powierzchni wsi), Skrzyszów: 45,2% użytków rolnych w klasie I-III (34,4% całej powierzchni wsi). Pozostałe wsie: Pogórska Wola i Ładna posiadają gleby o średniej i słabej wartości rolniczej, należące do klas IV, V i VI: Pogórska Wola – 99,5% użytków rolnych w klasach IV-VI ( w tym 65,1% użytków rolnych w klasie IV), Ładna – 99,9% użytków rolnych w klasach IV-VI ( w tym 65,1% użytków rolnych w klasie IV). Od jakości gleb występujących na terenie Gminy uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. W strukturze zasiewów Gminy Skrzyszów dominują zboża, ziemniaki, uprawy pastewne i warzywa strączkowe. Średni udział zbóż w powierzchni gruntów ornych wynosi w gminie 75,9%, ziemniaków 19,3 %, rzepak 1,6%, rośliny okopowe pastewne 1,8%. Wśród zbóż dominuje pszenica ozima, która stanowi ok. 30% upraw zbożowych. Strukturę użytkowania gruntów przedstawiono na rycinie 1. Rycina 1 Struktura użytkow ania gruntów w Gm inie Skrzyszów , 2005r. 15,0% 15,9% 55,2% 3,0% 10,6% 0,3% Grunty orne Sady Łąki Pastw iska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty i nieużytki Specyfiką rolnictwa w poszczególnych sołectwach gminy była specjalizacja produkcji rolnej. Hodowla trzody chlewnej koncentrowała się na terenie Szynwałdu, bydła w Łękawicy, drobiu w Skrzyszowie i Pogórskiej Woli, ogrodnictwa w Skrzyszowie i Ładnej. Trudne warunki w 21 rolnictwie spowodowane transformacją gospodarki narodowej spowodowały zaniechanie tej tradycji i otwarcie się rolników na różne dziedziny produkcji rolnej. Gmina odznacza się wysoką produkcyjnością roślin. Ogrodnictwo, drobiarstwo oraz hodowla trzody chlewnej pozostają nadal istotnymi gałęziami produkcji rolnej. Wiodącymi w gminie są fermy drobiu: Ferma Litwin Ryszard w Ładnej, Ferma Wojciech Łabno w Skrzyszowie oraz tworzące grupę producencką Fermy PP. Sas Janusz, Sas Jerzy, Kasprzyk Eugeniusz, Kasprzyk Stanisław posiadający fermy w Skrzyszowie oraz Pogórskiej Woli. Struktura agrarna charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych i rozproszeniem produkcji, co ma wpływ nie tylko na kierunki i organizację produkcji rolnej, ale również kształtuje strukturę osadnictwa. O dużej skali rozdrobnienia świadczy fakt, że 60,7% ogólnej liczby gospodarstw mieści się w przedziale obszarowym do 2 ha, 31,4% stanowią gospodarstwa o powierzchni 2 - 5 ha, natomiast tylko 0,5% to gospodarstwa w przedziale 10-15 ha i jedynie 0,2% gospodarstwa powyżej 15 ha. Około co drugie gospodarstwo ma charakter karłowaty (poniżej 2 ha), co trzecie mieści się w przedziale od 2-5 ha, a co siedemnaste - 5-7 ha. Gospodarstwa drobne i karłowate stanowią 92,1% ogólnej ich liczby, podczas gdy większe - powyżej 10 ha stanowią ok. 0,7%. Z takiej struktury obszarowej wynika funkcja, jaką pełnią drobne gospodarstwa. Jest nią najczęściej wytwarzanie nie na sprzedaż. Około 30% gruntów IV-VI klasy jest odłogowane. Podobną strukturę użytkową gospodarstw prezentują również pozostałe Gminy powiatu tarnowskiego. Wśród gospodarstw indywidualnych w Gminie Skrzyszów przeważają gospodarstwa produkujące głównie na własne potrzeby - stanowią one 34,1% ogółu gospodarstw indywidualnych oraz produkujące wyłącznie na własne potrzeby (30,4% ogółu gospodarstw). Gospodarstwa produkujące głównie na rynek stanowią jedynie 7,8% liczby gospodarstw. Natomiast wśród gospodarstw indywidualnych powyżej 1 ha, te produkujące głównie na rynek stanowią ok. 11,2%. Świadczy to o tym, że na sprzedaż nakierowane są w dużej mierze gospodarstwa o większym areale. Z dopłat unijnych korzysta ok. 85% gospodarstw o areale gruntów powyżej 1 ha. 3.2.2.2. Kierunki rozwoju Rolnictwo w Gminie Skrzyszów w perspektywie roku 2015 będzie ważną gałęzią gospodarki. Działania prowadzone przez Unię Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej zmierzają do rozwoju obszarów wiejskich nie tylko jako środowiska produkcji rolnej, ale również do poprawy warunków życia i pracy jej mieszkańców, wzrostu jakości produktów rolnych oraz zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i zachowania równowagi krajobrazowej. Od roku 2009 obowiązywać będą nowe wymagania w zakresie rolnictwa. Głównym założeniem reformy jest stopniowe odejście od płacenia za produkcję, czyli stopniowa likwidacja uzależnienia wysokości dopłat bezpośrednich wypłacanych rolnikowi od wielkości i rodzaju produkcji, a zwłaszcza od liczby zwierząt utrzymywanych w jego gospodarstwie. Warunkiem dalszego wspierania rolnika w formie nowej, scalonej tzw. jednolitej płatności będzie spełnienie przez niego określonych obowiązków wynikających z unijnych i krajowych przepisów prawnych oraz z reguł dobrej kultury rolnej zgodnej z potrzebami środowiska naturalnego. Tę nową zależność nazwano cross-compliance, czyli zasadą wzajemnej zgodności albo współzależności. 22 Obszarami wymagań wzajemnych zgodności są: ochrona środowiska, zdrowie ludzi i zwierząt oraz zdrowotność roślin, dobrostan zwierząt i dobra kultura rolna. Nieprzestrzeganie przez rolników minimalnych wymagań określonych w ramach zasady wzajemnej zgodności będzie skutkowało sankcjami w postaci obniżenia kwot płatności, aż do całkowitego ich pozbawienia w przypadku nieprzestrzegania ustalonych wymagań w kolejnych latach. Spełnienie wymogów cross-compliance będzie stanowiło również warunek otrzymania płatności w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w przypadku działań rolnośrodowiskowych, gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, obszarów „Natura 2000”, obszarów związanych z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej, a także zalesiania gruntów rolnych. Obszar wymagań wzajemnych zgodności w zakresie ochrona środowiska obejmuje ochronę: dzikiego ptactwa oraz siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory w gospodarstwach, które zlokalizowane są na obszarach „Natura 2000”, ochrony wód gruntowych przed zanieczyszczeniem spowodowanym przez niektóre substancje niebezpieczne (produkty naftowe: oleje napędowe i opałowe, benzyna, oleje przekładniowe i inne, smary, płyny hamulcowe, środki ochrony roślin), właściwego wykorzystania komunalnych osadów ściekowych, ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanym przez azotany pochodzenia rolniczego, na działkach położonych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami Czynnikami warunkującymi rozwój rolnictwa jest powiększanie gospodarstw rolnych m.in. poprzez dzierżawę ziemi, zapewnienie odpowiedniej współpracy właścicieli gospodarstw, głównie w zakresie zapewnienia zaplecza technicznego w postaci maszyn i urządzeń rolniczych, a także organizacji rynku zbytu. Działania prowadzące do powiększenie struktury obszarowej gospodarstw oraz wyspecjalizowania produkcji pozwolą na wzrost dochodowości gospodarstw. Organizowanie się rolników poprzez tworzenie grup producenckich, kółek rolniczych powinna sprzyjać osiąganiu tego celu. Przekształcenia strukturalne w rolnictwie powinny pociągnąć za sobą zmiany w zakresie metod gospodarowania, celem pełnego przystosowania polskiego rolnictwa do wymagań unijnych. Jednym z kierunków unowocześniania rolnictwa będzie specjalizacja i rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. Położenie w strefie podmiejskiej Tarnowa (a wiec duży rynek zbytu), obecny rozwój ogrodnictwa, drobiarstwa, pszczelarstwa, hodowli trzody chlewnej stanowią ważne atuty Gminy Skrzyszów dla jego rozwoju. Wraz ze wzrostem liczby zakładów przetwórczych, wprowadzane będą nowoczesne, proekologiczne technologie kładące nacisk głównie na oszczędność wody i energii. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego umożliwi wzrost efektywności gospodarki rolnej, a zarazem przyczyni się do tworzenia nowych miejsc pracy. Jedną z podstaw unowocześniania rolnictwa stanowi działalność edukacyjna z zakresu stosowania cross-compliance, czyli zasady wzajemnej zgodności albo współzależności. W tym względzie ważna będzie działalność Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego (Oddział w Zgłobicach), mogącego pełnić rolę koordynatora działań edukacyjnych w powiecie. Ośrodki Doradztwa Rolniczego przy odpowiednim wsparciu samorządów lokalnych oraz władz województwa małopolskiego świadczą bieżącą merytoryczną pomoc dla rolników w zakresie pozyskiwania dostępnych środków finansowych z UE, jak również optymalizacji stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, rolnictwa ekologicznego. 23 Jednocześnie konieczne będzie zachowanie w możliwie dużym stopniu specyfiki krajobrazu polskiej wsi. Niezbędnym jest zachowanie zadrzewień i zakrzewień, oczek wodnych, mokradeł dla ochrony struktury gleby przed erozją oraz utrzymaniem odpowiedniego uwilgotnienia gleb. 3.2.2.3. Główne zagrożenia środowiska Zagrożenia ze strony rolnictwa uzależnione są głównie od świadomości ekologicznej rolników i ich przygotowania zawodowego. Za główne zagrożenia środowiska wynikające z prowadzenia gospodarki rolnej należy uznać: - - zanieczyszczenie obszarowe środowiska glebowego i wód podziemnych w wyniku niewłaściwego stosowania nawozów sztucznych, środków ochrony roślin oraz nawozów naturalnych, niewłaściwe użytkowanie gruntów ułatwiające erozję wodną i wietrzną. 3.2.2.4. Cel długoterminowy do 2015 roku Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich z zachowaniem lokalnego charakteru produkcji rolnej i wymagań ochrony środowiska 3.2.2.5. Kierunki działań minimalizujących zagrożenia Dla zminimalizowania zagrożeń wymagać będzie intensyfikacji działań głównie w takich kierunkach jak: 1. organizacja szkoleń i doradztwa dla rolników m.in. w zakresie reguł dobrej kultury rolnej, 2. przestrzeganie przez rolników minimalnych wymagań w ramach zasady wzajemnej zgodności, 3. zachowanie obecnej struktury krajobrazu rolniczego ( zadrzewienia, oczka wodne, tereny podmokłe, bagna, trwałe użytki zielone). 3.2.3. Sport i turystyka 3.2.3.1. Stan wyjściowy Gmina Skrzyszów posiada wiele czynników sprzyjających rozwojowi funkcji rekreacyjnoturystycznej. Są to walory przyrodnicze, atrakcyjny krajobraz, bardzo dogodne położenie na tle powiązań komunikacyjnych, sieć szlaków turystycznych. Urozmaicony krajobraz terenu gminy od lekko pofałdowanego do dynamicznego krajobrazu przedgórskiego z dolinami potoków Wątok, Dulcza oraz ich dopływów, kompleksy leśne, bliskość Tarnowa to atuty gminy, dla uprawiania sportu i turystyki. Najbardziej atrakcyjnymi dla turystów rejonami gminy są okolice Pogórskiej Woli, Szynwałdu i Łękawicy. Północną część gminy cechują płaskie i wyrównane tereny wsi Ładna, Pogórska Wola z wydmami piaszczystymi porosłymi lasami sosnowymi. Południowo – wschodnia część gminy ( Łękawica, Skrzyszów Górny, Szynwałd i część Pogórskiej Woli) posiada rzeźbę typową dla przedgórzy niskich, co stwarza dogodne warunki dla turystyki pieszej i rowerowej. 24 Kompleksy leśne w północnej części gminy, atrakcyjne podgórskie tereny południowowschodniej części gminy zachęcającą turystów i miejscową ludność do aktywnego wypoczynku na terenie gminy zwłaszcza latem. Przez teren gminy Skrzyszów przebiegają szlaki turystyczne : Szlak niebieski długość trasy 21 km z Tarnowa przez górę Świętego Marcina, Zawadę, Łękawicę do Tuchowa, Szlak zielony długość trasy 7,5 km ze Skrzyszowa przez las Kruk, Górę Św. Marcina, Tarnowiec, Szlak żółty długość trasy 16 km; Tarnów (ul. Tuchowska) – Zawada ( Góra św. Marcina), Piotrkowice, Pleśna, Szlak czerwony długość trasy 58 km ; okrężny wokół Tarnowa przez Krzyż, Klikową, Białą, Zbylitowską Górę, Zgłobice, Świebodzin, Porębę Radlną, Łękawicę, Skrzyszów, Pogórską Wolę, Wolę Rzędzińską do Tarnowa. Szlakiem czerwonym od 20-tu lat dwa razy do roku pielgrzymuje Grupa Różańcowa. Pielgrzymki te z uwagi na tradycję wpisały się na trwałe w pejzaż Gminy Skrzyszów. Oznakowany został również szlak rowerowy ze Skrzyszowa do Trzemesnej długości 27 km, który przebiega przez ciekawe widowiskowo tereny leśno-pagórkowatego krajobrazu Skrzyszowa, Łękawicy i Szynwałdu. Ponadto, atrakcyjność turystyczną podnoszą liczne obiekty i zespoły zabytkowe do których należą: W Skrzyszowie: drewniany kościół parafialny p.w. w. Stanisława wybudowany w roku 1517 z fundacji Jana Tarnowskiego z XV wieczną ikoną bizantyjską przedstawiająca Matkę Boską, rzeźbą św. Barbary oraz XVI –wiecznymi stallami, plebania, dworek, dwie kapliczki, 10 zagród, W Pogórskiej Woli: kościół parafialny p.w. św. Józefa zbudowany w roku 1778r. jako przydworska kaplica, przez Mikołaja i Józefa Siedleckich w Pogórskiej Woli, dzwonnica, osiem zagród, cmentarz parafialny założony w II połowie XIX w., W Szynwałdzie: kościół parafialny NMP Szkaplerznej z roku 1911-18 , dom zakonny SS Służebniczek NMP, pięć kapliczek, 18 zagród, cmentarz parafialny założony w II połowie XIX w., W Łękawicy: Kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja z roku 1906-1909, dzwonnica, dwie kapliczki, plebania, 18 zagród, cmentarz parafialny założony w II połowie XIX w. Na terenie Gminy Skrzyszów działa pięć klubów sportowych: 1. Ludowo – Uczniowski Klub Sportowy - Skrzyszów, 2. Klub Sportowy POGORIA, 3.Katolicki Klub Sportowy Akcji Katolickiej w Skrzyszowie, Skrzyszów 2 4.Ludowy Klub Sportowy „Ładna” w Ładnej 5.Ludowy Klub Sportowy w Szynwałdzie. Kluby działają na rzecz rozwoju kultury fizycznej i sportu skupiając seniorów, juniorów, trampkarzy. W/w klubach działają sekcje : piłki nożnej, piłki ręcznej, siatkowej, koszykówki, tenisa stołowego i kulturystyki. Kluby aktywizują i integrują społeczność lokalną, organizują turnieje, rajdy rowerowe, obozy sportowe, spotkania opłatkowe, dyskoteki. Chlubą Gminy jest pełnowymiarowa hala sportowa zlokalizowana w Szkole Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum w Skrzyszowie, gdzie organizowane są turnieje, mecze i imprezy sportowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, planowany do realizacji jest pełnowymiarowy basen sportowy. Zgodnie ze strategią rozwoju społeczno-gospodarczego gmina realizuje obiekty sportowe na terenie byłego gospodarstwa rybackiego. W latach poprzednich zrealizowano boisko 25 sportowe klubu „Skrzyszowia” w Skrzyszowie. W roku bieżącym w ramach projektu „ORLIK” wybudowano boisko do piłki nożnej, boisko wielofunkcyjne do piłki ręcznej, siatkowej, koszykówki, tenisa oraz zaplecze sanitarno-szatniowe. 3.2.3.2. Kierunki rozwoju Sport i turystyka mogą pełnić rolę instrumentu wspomagającego przemiany społecznogospodarcze i awans ekonomiczny terenów wiejskich. Generowanie dochodów przez branżę turystyczną wpływa na podniesienie poziomu jakości życia mieszkańców, ograniczenie bezrobocia dzięki tworzeniu nowych miejsc pracy, rozwój przedsiębiorczości i rolnictwa. Konieczne będą dalsze działania inwestycyjne i organizacyjne oraz pełniejsze niż dotychczas wykorzystanie zasobów naturalnego środowiska w zgodzie z wymogami ochrony przyrody. Rozwój infrastruktury turystycznej i sportowej winien uwzględniać zróżnicowanie społeczne pod względem zainteresowań, wieku, zamożności. W strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Skrzyszów zapisano szereg działań inwestycyjnych w zakresie rozwoju infrastruktury, które zamierza podjąć gmina w celu aktywizacji i rozwoju gminy. Są to zadania: Budowa basenów geotermalnych i sanatorium wraz z infrastrukturą w Łękawicy i Skrzyszowie, Budowa Kompleksu Rekreacyjno-Sportowo-Rehabilitacyjnego, w skład którego wchodzić będzie: - Ośrodek Rehabilitacyjny (umowa z NFZ) z hippoterapią, - Sale zajęć pozalekcyjnych, - Baseny: kryty i odkryty, - Boisko sportowe z zapleczem, oświetleniem i trybunami częściowo zadaszonymi, - Kręgielnia, - Korty tenisowe, - Pole namiotowe. Zapewnienie bazy noclegowej i gastronomicznej poprzez utworzenie centrum Hotelowego (z wykorzystaniem szkoły). Zamierzeniem, które przyczyni się do uatrakcyjnienia terenu gminy pod kątem turystyki weekendowej może być realizacja zbiornika retencyjnego na potoku Korzeń, która już weszła w fazę realizacji. Utworzenie ośrodka sportów wodnych na bazie tego zbiornika w bliskiej odległości od Tarnowa jest ważnym atutem dla osób korzystających z masowej komunikacji. Planowane zarybianie potoku Wątoczek, o nie zanieczyszczonych wodach w atrakcyjnym krajobrazie, stanowić może atrakcyjną ofertę dla wędkarzy. Niezbędne będzie wsparcie merytoryczne i organizowanie szkoleń dla osób zajmujących się lub chcących zajmować się agroturystyką. Dla uatrakcyjnienia bazy agroturystycznej konieczne stanie się wyposażenie gospodarstw w sprzęt do uprawiania czynnych form turystyki. Przewidziane do realizacji urządzenie na terenie Gminy Skansenu na bazie kuźni, karczmy, kieratowni, starych chałup może stanowić element turystycznej promocji Gminy. Wyeksponowanie punktów krajobrazowo-widokowych gminy oraz promocja turystyczna to kolejne ważne zadania dla rozwoju tej dziedziny gospodarki. W tym zakresie gmina zamierza : Aktualizację, oznakowanie i opracowanie nowych szlaków turystycznych, tras rowerowych, biegowych, ścieżek przyrodniczych, 26 Opracowanie szlaku rowerowego: Szynwałd Świniogóra – Pogórska Wola – Zbiornik Retencyjny – zabytkowy Kościół w Skrzyszowie – wody geotermalne w Łękawicy, Publikację informatora obejmującego kompleksowo wszystkie walory Gminy: krajobrazowe, historyczne, kulturowe, inwestycyjne, turystyczne, kalendarz imprez kulturalnych, punkty usługowe, miejsca noclegowe itp. 3.2.3.3. Główne zagrożenia środowiska Turystyka i rekreacja przynosząca korzyści dla gminy powoduje też pewnego rodzaju zagrożenie. Wynika to z niewłaściwych zachowań pojedynczych turystów (głównie nieprzestrzeganie zasad postępowania z odpadami, brak dbałości o florę) oraz nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska w istniejących i nowobudowanych obiektach turystyczno-rekreacyjnych : - ingerencja w sferę przyrodniczą wbrew zasadom ochrony przyrody (m.in. dzikie biwakowanie), - nielegalne pozostawianie odpadów głównie w lasach, - koncentracja pojazdów silnikowych. 3.2.3.4. Cel długoterminowy do 2015 roku Rozwój turystyki i rekreacji optymalnie wykorzystującej uwarunkowania przyrodnicze gminy z pełnym przestrzeganiem zasad ochrony przyrody i krajobrazu 3.2.3.5. Kierunki działań minimalizujących zagrożenia Minimalizację zagrożeń wynikających z rozwoju turystyki i rekreacji weekendowej należy osiągnąć poprzez: 1. kontrolę przestrzegania przez turystów zasad korzystania ze środowiska poprzez zaangażowanie instytucji porządkowych, 2. rozbudowę zaplecza turystycznego, punktów małej gastronomii w zgodzie z ochroną środowiska, 3. rozwój i odpowiednie oznakowanie szlaków turystycznych wraz z tworzeniem bazy informacyjnej na ich temat, 4. doskonalenie infrastruktury drogowej, w szczególności placów parkingowych i dróg dojazdowych do najczęściej odwiedzanych miejsc. 3.2.4. System transportowy 3.2.4.1. Stan wyjściowy Gmina Skrzyszów posiada bardzo korzystne położenie pod względem komunikacji. Przez jej teren przebiega droga krajowa Nr 4 E-40 o funkcji międzynarodowej relacji wschód-zachód, której długość na terenie gminy wynosi 11,3 km. Trasa drogi przecina teren gminy tzw. południowym obejściem Tarnowa, następnie biegnie równoleżnikowo przez wsie Ładna i Pogórska Wola, dzieląc gminę przestrzennie i funkcjonalnie. Na terenie gminy zlokalizowanych jest sześć dróg powiatowych o łącznej długości 35,21 km, z których 27 wszystkie posiadają powierzchnię asfaltową. Sieć dróg powiatowych łączy gminę Skrzyszów z sąsiednimi gminami oraz powiatem dębickim. Przez teren Gminy Skrzyszów nie przebiegają drogi wojewódzkie. Pomiędzy mniejszymi miejscowościami istotną rolę pełnią drogi gminne. Drogi gminne ( bez lokalnych ) posiadają nawierzchnie utwardzone a ich długość wynosi 76 km. Łączna długość tych dróg wynosi 122,51km. Długość dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych wynosi 127 km. Gmina Skrzyszów nie posiada komunikacji kolejowej, najbliższa stacja PKP znajduje się w Tarnowie w odległości ok. 7 km i w Woli Rzędzińskiej w odległości ok. 10 km. Jest to linia kolejowa Tarnów – Medyka o znaczeniu międzynarodowym. Rycina 2 Sieć drogow a na terenie Gm iny Skrzyszów 9,2% 28,7% 62,0% drogi gminne drogi pow iatow e drogi krajow e Stan techniczny dróg jest w zależności od odcinka – średni i zły. Wiele dróg na terenie Gminy nie odpowiadają normatywom technicznym, nie spełniają wymagań konstrukcji i nawierzchni pod ruch ciężki. Zdaniem zarządców dróg największym problemem jest brak odpowiedniej nośności i nieodpowiednie parametry dróg. Konieczne są więc prace inwestycyjne związane z remontem, przebudową, czy modernizacją nawierzchni dróg. Drogi na terenie Gminy Skrzyszów wymagają remontów w zakresie wymiany i uzupełnienia nawierzchni, poszerzeniu pasa jezdni, budowie chodników na terenach zabudowanych. Podstawowymi środkami transportu publicznego w powiązaniach zewnętrznych i wewnętrznych Gminy są: autobusy PKS oraz prywatne linie mikrobusowe i autobusowe. 3.2.4.2. Kierunki rozwoju Transport drogowy Przewiduje się, iż w perspektywie najbliższych lat rola transportu drogowego, jako podstawowego rodzaju transportu będzie w dalszym ciągu wzrastać. W konsekwencji następować będzie wzrost liczby samochodów na drogach, a tym samym wzrost natężenia ruchu. W latach ubiegłych wykonano przebudowę skrzyżowania drogi krajowej Nr 4 z drogą powiatową Nr 362 w Ładnej, ze środków Powiatu Tarnowskiego. Istotnym zamierzeniem w perspektywie roku 2015 powinna być dobudowa drugiej jezdni drogi krajowej E-40 z pełnym zabezpieczeniem przyległych terenów. Bardzo istotnymi inwestycjami w zakresie przebudowy dróg powiatowych będzie modernizacja dróg nr 362 Wola Rzędzińska - 28 Skrzyszów, Nr 365 Łękawica- Karwodża zgodnie z wieloletnim harmonogramem planu modernizacji dróg powiatowych przyjętym uchwałą Rady Powiatu Tarnowskiego. W planach modernizacji dróg należy uwzględnić bieżące prace remontowe dróg, włącznie z wymianą nawierzchni na wybranych odcinkach w celu zminimalizowania uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez braki techniczne sieci drogowej a także podwyższenie standardu funkcjonalnego i stanu bezpieczeństwa na drodze krajowej, powiatowych i niektórych gminnych poprzez realizację chodników dla pieszych, i ścieżek rowerowych na obszarach zabudowanych. Niezbędna jest sukcesywna modernizacja i rozbudowa sieci dróg gminnych pomiędzy sołectwami gminy poprzez konieczne korekty przebiegów tych dróg w planie i profilu, podwyższenie ich nośności, remonty nawierzchni ulepszonych. W rozwoju systemu transportowego Gminy Skrzyszów na terenach o niskich klasach bonitacyjnych pomiędzy Ładną i Pogórską Wolą przewidziano budowę lotniska. Transport rowerowy W planach usprawnienia tego rodzaju komunikacji należy uwzględnić zarówno korzystanie z roweru jako klasycznego środka transportu, najczęściej przez mieszkańców gminy w życiu codziennym i z reguły na stałym obszarze, jak i podróży rowerowych jako formy rekreacji. Popularność transportu rowerowego rośnie, a w związku z tym władze gminy będą kładły nacisk na tworzenie odpowiedniego zaplecza dla jego rozwoju. Uwarunkowania przyrodnicze gminy Skrzyszów, istniejące szlaki turystyczne w tym szlaki rowerowe (Skrzyszów – Zawada – Trzemesna – Szynwałd - Skrzyszów ), a także trasy nie oznakowane a wykorzystywane obecnie przez rowerzystów będą to zjawisko potęgować. Istotne znaczenie powinna mieć bliskość atrakcyjnych dla wypoczynku weekendowego terenów Gminy Skrzyszów oraz sąsiednich gmin szczególnie położonych w południowej części powiatu tarnowskiego takich jak Tuchów, Gromnik, Rzepiennik Strzyżewski, predysponowanych do rozwoju tras rowerowych. W tym zakresie istotnym zadaniem Starostwa Powiatowego w Tarnowie będzie właściwe przygotowanie tras komunikacji rowerowej pomiędzy terenami Pogórza Ciężkowickiego, Płaskowyżu Tarnowskiego oraz Tarnowem, umożliwiające szersze wykorzystanie roweru przez miejscową społeczność zarówno w celach rekreacji jak i codziennego przemieszczania się mieszkańców. W skali Gminy Skrzyszów ważna będzie rozbudowa tras rowerowych głównie na bazie istniejących i uczęszczanych obecnie dróg oraz chodników. W wielu przypadkach będzie się to wiązać z przebudową profilu drogowego. Dlatego rozwój ścieżek przeznaczonych dla rowerzystów uwarunkowany będzie względami techniczno-ekonomicznymi. Wraz z tworzeniem ścieżek i szlaków zabezpieczane będzie odpowiednie ich oznakowanie, organizowane też będzie zaplecze w postaci placów postojowych i tablic informacyjnych na szlakach turystyki rowerowej. 3.2.4.3. Główne zagrożenia środowiska Główne zagrożenia dla środowiska naturalnego powoduje transport drogowy (samochodowy) z uwagi na popularność i rolę jaką odgrywa w komunikacji oraz przede wszystkim z uwagi na powszechność występowania. Ułatwienie codziennego życia jakie daje możliwość korzystania z samochodu wiąże się z ingerencją w naturalne środowisko. Szybki wzrost liczby samochodów często nie idzie w parze z usprawnianiem bazy transportowej, w tym głównie rozbudową sieci drogowej, reorganizacją ruchu drogowego, zwiększaniem liczby miejsc parkingowych. Największymi uciążliwościami dla środowiska ze strony transportu samochodowego są: - emisja zanieczyszczeń do powietrza, 29 - emisja hałasu, zanieczyszczenie gleb i szaty roślinnej wzdłuż dróg, ingerencja w krajobraz i sferę przyrodniczą. 3.2.4.4. Cel długoterminowy do 2015 roku Stworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się ludzi przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu na środowisko naturalne 3.2.4.5. Kierunki działań minimalizujących zagrożenia Najważniejszymi kierunkami działań w rozwoju systemu transportowego w kontekście ograniczenia zagrożeń dla środowiska będą: 1. budowa nowych oraz poprawa stanu technicznego najbardziej wyeksploatowanych nawierzchni dróg, 2. modernizacja dróg w kierunku dostosowania profilu do potrzeb użytkowników (poszerzanie jezdni, budowa poboczy, chodników), 3. współpraca z sąsiednimi gminami (głównie Tarnowem, Gminą Tarnów i Ryglice ) w celu zapewnienia ciągłości i sprawności systemu komunikacyjnego, 4. modernizacja i utrzymanie istniejących oraz tworzenie nowych parkingów i dróg dojazdowych do nowo powstających obiektów użyteczności publicznej oraz miejsc atrakcyjnych turystycznie, 5. promocja i unowocześnienie transportu zbiorowego (opartego o ekologiczne środki transportu) łącznie z poszerzaniem oferty i przygotowaniem odpowiedniego zaplecza zachęcającego do korzystania z usług publicznych, 6. kreowanie świadomości ekologicznej mieszkańców głównie w kwestii optymalizacji korzystania z samochodów, korzystania z roweru i transportu zbiorowego. 3.2.5. Przemysł 3.2.5.1. Stan wyjściowy Sytuacja społeczno-gospodarcza na terenie Gminy Skrzyszów podlega ustawicznym przemianom, z głównym ukierunkowaniem na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych w branży usług i małej produkcji nieprzemysłowej. Na terenie Gminy Skrzyszów według stanu na 31.12. 2007 zanotowano 673 podmioty gospodarcze. Liczba ta stanowi 7,9% wszystkich podmiotów z powiatu tarnowskiego. Z ogólnej liczby firm działających na terenie Gminy Skrzyszów dominującą grupą były podmioty prowadzone przez osoby fizyczne 85,3 %; spółki prawa handlowego i cywilne stanowiły 7,13 % ogólnej liczby podmiotów. Spółdzielnie, fundacje oraz stowarzyszenia stanowiły ponad 7,0% operujących podmiotów. Wśród wszystkich podmiotów, aż 96,1% należało do sektora prywatnego, a 3,9% do sektora publicznego. Wśród osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na terenie Gminy Skrzyszów dominującą sekcją jest handel i naprawy (30,3%) –na terenie powiatu tarnowskiego (27,6%) oraz budownictwo (14,9%), na terenie powiatu tarnowskiego 16%. Przetwórstwo przemysłowe stanowi 12%, na terenie powiatu tarnowskiego (13%). Najmniej podmiotów gospodarczych na terenie Gminy działa w branżach usługowych: hotele i restauracje (2%), pośrednictwo finansowe (3,6%). Na tle Powiatu Tarnowskiego, Gmina Skrzyszów prezentuje się bardzo dobrze pod względem ilości osób fizycznych prowadzących własną działalność 30 gospodarczą - zajmuje czwarte miejsce, a wśród gmin wiejskich powiatu zajmuje drugą lokatę. Większe przedsiębiorstwa produkcyjno-usługowe zlokalizowane są wzdłuż drogi E-4. Przemysł na terenie Gminy Skrzyszów bazuje częściowo na lokalnych zasobach surowcowych. Umocnieniem przemysłu stała się infrastruktura komunikacyjna stworzona na bazie dogodnego położenia Gminy Skrzyszów w regionie. Według stanu na 31.12.2007r. na terenie Gminy Skrzyszów zatrudnionych było w gospodarce narodowej ( bez pracujących w indywidualnym rolnictwie) 2379 osób. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilka zakładów o znaczeniu ponadlokalnym. Wśród najważniejszych zakładów wymienić należy: Hutę Szkła Gospodarczego Tadeusz Wrześniak w Ładnej, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie Regionalny Zakład Przesyłu w Tarnowie - Działy Zaplecza, Tłocznia Gazu i Pogotowie Gazowe Sieci Wysokoprężnej w Pogórskiej Woli, Wytwórnię Mas Bitumicznych w Skrzyszowie - baza Przedsiębiorstwa Budowy Dróg i Mostów w Tarnowie, Zakład Remontowy Urządzeń Gazowniczych Sp. z o.o. w Pogórskiej Woli, Kopalnię Gazu - „Jaśniny” w Pogórskiej Woli, Hutę Szkła Gospodarczego Fistek Janusz w Ładnej, Karpacki Zakład Gazowniczy w Pogórskiej Woli, PPU „Dakel” w Skrzyszowie, Grosar Sp. z o.o. Stacja Benzynowa w Ładnej, Transprzęt St.J. Świdziński w Szynwałdzie. Wymienione zakłady nie posiadają instalacji, dla których wymagane jest uzyskanie zintegrowanych pozwoleń, obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektywą IPPC). Wytwórnia Mas Bitumicznych od 1998r. produkuje masę bitumiczną w otoczarce niemieckiej firmy WIBAU-WIRTGEN tzw. Zespole WKC. Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów w Tarnowie, którego oddziałem jest Wytwórnia Mas Bitumicznych w Skrzyszowie posiada certyfikat jakości 9001:2000 na wytwarzanie wyrobów i usług na poziomie jakościowym spełniającym najwyższe wymagania klientów. W roku 1999 Wytwórnia Mas Bitumicznych w Skrzyszowie została skreślona z wojewódzkiej listy zakładów uciążliwych dla środowiska. W wyniku restrukturyzacji Karpackich Zakładów Gazownictwa w Tarnowie powstały na terenie Bazy w Pogórskiej Woli funkcjonujące aktualnie: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie Regionalny Zakład Przesyłu w Tarnowie - Działy Zaplecza, Tłocznia Gazu i Pogotowie Gazowe Sieci Wysokoprężnej, Zakład Remontowy Urządzeń Gazowniczych Sp. z o.o, Karpacki Zakład Gazowniczy. Zakłady te zlokalizowane są na terenie byłych Karpackich Zakładów Gazownictwa, posiadają wspólną infrastrukturę w zakresie zaopatrzenia w wodę, kanalizację i ciepło. Oddziaływanie zakładów na środowisko opisano w rozdziałach analizujących poszczególne komponenty środowiska oraz przyczyny jego zanieczyszczenia. 3.2.5.2. Kierunki rozwoju przemysłu 31 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów w perspektywie do roku 2015 obok rozwoju rolnictwa, przewiduje dalszy rozwój małych firm wytwórczych, rzemieślniczych, handlowych i usługowych w szczególności z otoczenia rolnictwa. Obecna polityka ekologiczna Państwa oraz konkurencja wymuszą na istniejących podmiotach gospodarczych konieczność restrukturyzacji, stosowania technologii bezodpadowych i małoodpadowych. Istotne będzie podejmowanie dobrowolnych działań na rzecz środowiska jak również upowszechnianie systemów zarządzania środowiskowego. Podejście takie jest zgodne z polityką Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Korzystnym uwarunkowaniem rozwoju gospodarczego gminy są istniejące surowce naturalne głównie gaz i piasek. Rozwój gospodarki z nią związany musi podlegać ścisłym rygorom ochrony środowiska, jako najbardziej ingerujący w jego stan. 3.2.5.3. Główne zagrożenia środowiska - emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, - produkcja odpadów przemysłowych, - zubożenie walorów krajobrazowych. 3.2.5.4. Cel długoterminowy do 2015 roku Rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnych wpływów na zdrowie ludzi i środowisko 3.2.5.5. Kierunki działań minimalizujących zagrożenia Główne kierunki działań mogące doprowadzić do zminimalizowania występujących obecnie zagrożeń ze strony przemysłu to: 1. właściwe gospodarowanie terenami przemysłowymi, 2. ograniczenie emisji zanieczyszczeń, 3. wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych, 4. wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego. Szczególnie istotna będzie działalność służb kontrolnych dotycząca zakładów przemysłowych i ich wpływu na środowisko. Przejawiający się m.in. w ustawodawstwie wzrost znaczenia czynników proekologicznych w kształtowaniu środowiska, wymuszać będzie na zakładach przemysłowych nie tylko konieczność neutralizacji skutków szkodliwego oddziaływania na otoczenie, ale przede wszystkim działalność prewencyjną zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. 3.3. Edukacja ekologiczna i komunikacja społeczna 3.3.1. Stan wyjściowy Kierunki edukacji ekologicznej wyznacza przyjęta w 1997 r. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju”. Wskazuje ona na konieczność włączania treści dotyczących ochrony środowiska do programów edukacji formalnej, a także wspieranie edukacji nieformalnej. Podjęto również działania zmierzające do wdrożenia w krajowym systemie edukacji ekologicznej wytycznych „Strategii edukacji dla zrównoważonego rozwoju” przyjętej w 2005 r. przez kraje regionu EKG ONZ oraz 32 ogłoszonego przez UNESCO Programu „Dekada Edukacji na temat Zrównoważonego Rozwoju 2005 - 2014”, którego celem jest propagowanie dorobku Szczytu Ziemi na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (Johannesburg 2002). Warunkiem koniecznym i niezbędnym do realizacji celów Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Skrzyszów jest aktywność społeczeństwa i jego uczestnictwo w tym procesie. Aktywność ta oparta jest głównie na świadomości mieszkańców w zakresie ochrony środowiska, dlatego też tak dużą rolę odgrywa proces edukowania społeczeństwa w zakresie ekologii. Warto podkreślić, iż znaczna część problemów środowiskowych gminy wynika właśnie z niedostatecznej świadomości ekologicznej jego mieszkańców. Działania podejmowane przez władze gminne i powiatowe koncentrują się głównie na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu spotkań przedstawicieli organizacji społecznych z młodzieżą szkolną i prelekcji o tematyce ekologicznej. Bieżącą współpracę z placówkami oświatowymi i samorządami lokalnymi w zakresie edukacji ekologicznej prowadzą nadleśnictwa. Swój udział w działalności promocyjnej i edukacyjnej adresowanej do mieszkańców gminy Skrzyszów, a także innych gmin powiatu i regionu mają : Zespół Parków Krajobrazowych Pogórza Ciężkowickiego, Nadleśnictwo Gromnik oraz pozarządowe organizacje: Liga Ochrony Przyrody oraz Polski Czerwony Krzyż. Jednostki te prowadzą poprzez swoich przedstawicieli współpracę ze szkołami poprzez organizowanie spotkań i prelekcji oraz są współorganizatorami imprez o tematyce ekologicznej Edukacja ekologiczna dla sektora: rolnictwo, prowadzona jest przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego oddział w Zgłobicach. Ośrodek prowadzi swoją działalność poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. W działalności doradczej z zakresu ochrony środowiska i ekologii zwraca szczególną uwagę na następujące zagadnienia: organizację produkcji w gospodarstwie zgodnie z założeniami Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, w sposób umożliwiający racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegający szkodliwym wpływom na środowisko, podstawowe zasady produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie ekologicznym, przestawianie gospodarstw na ekologiczne metody produkcji, system kontroli produkcji w gospodarstwach i przetwórniach ekologicznych, ekologia w domu i zagrodzie w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków i zagospodarowanie odpadów komunalnych. Edukacja ekologiczna na terenie Gminy Skrzyszów prowadzona jest przede wszystkim przez gminne jednostki oświatowe, na wszystkich szczeblach edukacji tj. w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach. W młodym wieku dzieci i uczniowie są szczególnie wrażliwi na przyrodę i dlatego zachowania proekologiczne wpajane w tym okresie życia mają szczególne znaczenie w ich rozwoju i rzutują na ich postawę, gdy będą dorosłymi obywatelami. Cała młodzież i dzieci włączone są w akcie „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, w indywidualne akcje sprzątania, a młodzież starsza w akcje „Sprzątanie Wątoku”. Zainteresowaniem cieszy się również konkurs ogłoszony przez Starostwo Powiatowe w Tarnowie w zakresie zbierania baterii. Działania z zakresu edukacji ekologicznej obejmowały: Realizację wynikających z podstawy programowej treści ekologicznych w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych (wychowanie przedszkolne, kształcenie zintegrowane, przyroda, biologia, geografia, chemia, technika, godziny wychowawcze), 33 Realizację na lekcjach przyrody, techniki, chemii ścieżki międzyprzedmiotowej „Edukacja ekologiczna”, Organizacja konkursów, inscenizacji, wycieczek, wystaw, projektów indywidualnych edukacji ekologicznej w poszczególnych szkołach. Ciekawy projekt edukacji ekologicznej „Zieloną ścieżką” realizowany był w Szkole Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum w Szynwałdzie przy współpracy z Bankiem Ochrony Środowiska oraz MPGK Sp. Z o.o. w Tarnowie w cyklu trzyletnim. Program zawierał wiele atrakcyjnych pozycji ekologicznych : wycieczki, wystawy, konkursy, apele, spotkania z ciekawymi ludźmi, zbiórkę zużytych baterii, puszek aluminiowych i makulatury oraz akcje sprzątania świata. W Szkole Podstawowej Nr 2 w Szynwałdzie realizowany był program „Szkoła promująca zdrowy styl życia”. Za pieniądze uzyskane ze sprzedaży surowców wtórnych zakupiono sadzonki drzew, które młodzież wysadziła w rejonie obiektów szkolnych. Szkoła Podstawowa w Łękawicy realizowała program edukacyjny „Czym skorupka za młodu nasiąknie… czyli jak pokochać przyrodę, żeby ona pokochała nas”. W jednostkach oświatowych Gminy Skrzyszów zrealizowano: Konkurs literacko-plastyczny: „Moja Ziemia-Mój Świat”, Konkursy wiedzy o ziemi: ”Zjawiska przyrodniczo-geograficzne błękitnej planety”, „Z ekologią za pan brat”, Plastyczne – „Nie wypalaj traw”, „Chrońmy nasza planetę Ziemię”, RożnowskoCiężkowicki Park Krajobrazowy”, „Las woła nas”, „Co można jeszcze ocalić”, „Najpiękniejsze miejsca ziemi tarnowskiej”, „Jestem cząstką przyrody”, na najpiękniejszą rzeźbę wykonana z odpadów, Fotograficzny, na którym prezentowano fotografie z wycieczek zorganizowanych w tereny Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego, a także terenów najbliższej okolicy, Gazetki o tematyce ekologicznej, Inscenizacje „EKO-KAPTUREK”, inscenizacje towarzyszące akcjom „Sprzątanie Świat|, „Dzień Ziemi” Pt. „Ludzie chronią środowisko – sterta śmieci, skąd to wszystko?”, Opieka nad zielenią wokół szkół, Wystawy zdrowej żywności i prezentacje mody ekologicznej, Programy selektywnej zbiórki odpadów na terenie szkół. Wygłoszone zostały prelekcje i referaty: Dobre rady na odpady”, „Ochrona przyrody w Polsce”, „Rola surowców wtórnych”, „Zakupy a ekologia”, „Recykling – ratunek dla Ziemi”. W przedszkolach zagadnienia dotyczące edukacji ekologicznej realizowane były wspólnie z treściami programowymi. Realizowano programy: Przyroda wokół nas”. Dzieci w kącikach przyrody gromadziły znalezione podczas wycieczek kamyki polne, kawałki skał a także bogactwa lasu. Podczas wycieczek do lasu dzieci nauczyły się obserwować las o każdej porze roku, a także nie hałasować, nie zaśmiecać lasu, łamać gałęzi i zrywać bez potrzeby roślin, Wycieczki do gospodarstw agroturystycznych i stadniny koni, Zorganizowanie selektywnej zbiórki odpadów „u źródła” oraz wprowadzenie do użycia papieru z recyklingu, Udział przedszkolaków w akcji „Sprzątanie świata” na terenach wokół przedszkoli. Konkurs wiedzy ekologicznej w Przedszkolu w Skrzyszowie uczestnicy uzyskali odznakę „Strażnik przyrody”. 34 Edukacja na poziomie szkół podstawowych i gimnazjów prowadzona jest w kierunku dostarczania wiedzy na temat zagrożeń środowiska, budzenia szacunku dla przyrody oraz aktywnego uczestnictwa w działaniach na rzecz jej ochrony. Pedagodzy wykorzystują zasoby przyrodnicze gminy do organizowania wycieczek w celu poznania np. ekosystemu łąki, lasu, potoku . Poprzez dzieci pedagodzy starają się dotrzeć do dorosłych mieszkańców gminy zachęcając ich do porządkowania posesji pod kątem posiadania pojemnika na śmieci oraz zbiornika do gromadzenia ścieków i jego systematycznego opróżniania, ukwiecania posesji. Tematyka ta jest poruszana na zebraniach rodziców. Uczniowie biorą udział w konkursach ekologicznych organizowanych przez inne instytucje. Np. Lasy Państwowe, Starostwo Powiatowe w Tarnowie. Działalność edukacyjna Nadleśnictwa Gromnik skoncentrowana jest na istniejących ścieżkach dydaktycznych oraz wybranych, ciekawych przyrodniczo obiektach leśnych. Na terenie gminy Skrzyszów są to : kompleksy leśne Kruk oraz istniejąca szkółka leśna w Pogórskiej Woli, która wraz z zapleczem technicznym jest cennym i ciekawym obiektem edukacyjnym na terenie Gminy Skrzyszów. 3.3.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Podnoszenie stanu świadomości ekologicznej mieszkańców jest nie tylko potrzebą ale również warunkiem zapewniającym Polsce miejsce w zjednoczonej Europie. Konieczne jest rozwiązywanie problemów wywołanych urbanizacją, motoryzacją, nadmierną eksploatacją zasobów środowiska przyrodniczego. Cel długoterminowy do roku 2015 zależy nie tylko od realizacji konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych, ale także od świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku prowadzącej do racjonalnego gospodarowania i korzystania z zasobów środowiska naturalnego przy zachowaniu wszelkich zasad jego ochrony Cel ten jest zgodny z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a tym samym społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. 3.3.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Realizację podanego celu zogniskowano na edukacji ekologicznej młodzieży szkolnej w formalnym systemie kształcenia i na edukacji ekologicznej dorosłych. Edukacja ekologiczna jest jedną ze ścieżek interdyscyplinarnych. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej właściwa realizacja zależy przede wszystkim od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów ekologicznych gminy i powiatu. Ważnym zadaniem kadry nauczycielskiej jest uwypuklenie w ramach edukacji szkolnej, problematyki związanej z ochroną środowiska na terenie samej gminy. 35 Ważna w tym względzie jest metodyka pracy nauczyciela, stosowanie już sprawdzonych metod i rozwijanie nowych form bezpośredniego ciągłego zaangażowania takich jak: dyskusja panelowa, burza mózgów, projekty, seminaria. Podstawowymi wytycznymi pracy pedagoga i nauczyciela nadal powinny być: - kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, - zachęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, - kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą, - umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. Bardzo ważne są zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie ucznia z przedstawianą problematyką dające mu możliwość utożsamienia się z problemem i uświadomienia jego ciężaru. Takie formy edukacji pomogą wykształcić umiejętność wnikliwej obserwacji, spostrzegawczości, kojarzenia i wyciągania wniosków. Naturalne uwarunkowania Gminy Skrzyszów predysponują ten obszar do prowadzenia aktywnej kampanii edukacyjnej w zakresie ochrony środowiska, popartej szerokim zakresem działań praktycznych i w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem. Ważne w tego rodzaju kampanii jest umożliwienie młodzieży zaobserwowania zjawisk zachodzących w relacji pomiędzy lokalną społecznością a jej naturalnym otoczeniem w życiu codziennym, wpływ zachowań odwiedzających gminę turystów, a także zrozumienia roli zasobów środowiska naturalnego i dóbr kultury w rozwoju gospodarczym, poznania sposobów gospodarowania odpadami i ściekami i wykształcenia na bazie powyższych doświadczeń postawy proekologicznej. Miejsca takie jak kompleksy leśne w rejonie Pogórskiej Woli i Szynwałdu, liczne szlaki turystyczne, z drugiej natomiast strony tereny dotknięte wpływem antropogenicznym, takie jak wyrobiska poeksploatacyjne, dzikie wysypiska śmieci mogą stanowić naturalne zaplecze do wspierania edukacji teoretycznej zajęciami w terenie, w zakresie wielu różnych zagadnień związanych z ochroną środowiska. Ważne będzie zatem wzbudzenie zainteresowania mieszkańców stanem środowiska gminy i możliwościami jego poprawy, a także wywołanie poczucia odpowiedzialności i zaangażowanie w procesy decyzyjne. Z uwagi na specyfikę gminy ważne będzie zaangażowanie w proces edukacji pozaszkolnej takich grup zawodowych jak lokalni inwestorzy, rolnicy. W procesie edukowania społeczeństwa należy w możliwie dużym stopniu wykorzystać środki masowego przekazu, zwłaszcza media lokalne (głównie prasę), a także internet, ze względu dynamicznie wzrastającą popularność i powszechność dostępu. Jednym z podstawowych elementów polityki ekologicznej państwa jest prawo składania uwag i wniosków w postępowaniach prowadzonych udziałem społeczeństwa. Zarówno gmina jak i starostwo są zobowiązane do udostępniania na zasadach określonych w ustawie Prawo Ochrony Środowiska, informacji o tymże środowisku. Udostępnianiu podlegają informacje określone w art. 19 poś m.in. wnioski o wydanie decyzji oraz decyzje, raporty oddziaływania na środowisko, analizy porealizacyjne, wnioski o wydanie pozwolenia oraz pozwolenia, przeglądy ekologiczne, dokumentacje geologiczne, wyniki prac studialnych i badawczych z zakresu ochrony środowiska w tym stanu elementów przyrodniczych i ich wzajemnego oddziaływania, emisji oraz działań i środków wpływających lub mogących wpływać negatywnie na środowisko, wpływu stanu środowiska na zdrowie i warunki życia ludzi oraz dobra kultury, działań oraz środków w szczególności administracyjnych i ekonomicznych, mających na celu ochronę środowiska, 36 planów, programów oraz analiz finansowych, rozstrzygnięć istotnych dla ochrony środowiska. związanych z podejmowaniem Kierunki działań 1. Aktywna edukacja ekologiczna młodzieży w formalnym systemie kształcenia, 2. Koordynowanie i wspieranie działań edukacji ekologicznej przez samorząd gminy, 3. Promowanie przez środki masowego przekazu stylu życia i zachowań przyjaznych środowisku, 4. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji o stanie środowiska naturalnego. 3.4. Jakość wód i poprawa stosunków wodnych Położenie Gminy Skrzyszów na pograniczu dwóch mikroregionów Pogórza Ciężkowickiego i Wysoczyzny Tarnowskiej, związane z nimi zróżnicowanie morfologiczne wpływają na złożoność procesu kształtowania stosunków wodnych. Czynniki hydrometeorologiczne takie jak: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, czynniki antropogeniczne takie jak: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń wywierają zasadniczy wpływ na wielkość zasobów wodnych. 3.4.1. Stan wyjściowy 3.4.1.1. Wody podziemne Zasoby wód podziemnych Część obszaru gminy Skrzyszów (Ładna, Pogórska Wola, częściowo Skrzyszów) leży w zasięgu oddziaływania Lokalnego Zbiornika Wód Podziemnych Rynny Podkarpackiej zlokalizowanego pomiędzy Tarnowem a Dębicą. Rynna Podkarpacka ma uprzywilejowane warunki hydrogeologiczne. Na przeważającym obszarze warstwa wodonośna horyzontu czwartorzędowego izolowana jest od powierzchni płatami glin morenowych. Charakterystyka Lokalnego Zbiornika Wód Podziemnych Rynny Podkarpackiej rozpoznana w oparciu o dane z wierceń geologicznych i hydrogeologicznych, sond glebowych, wierceń penetracyjnych oraz analiz odsłonięć powierzchniowych (Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Skrzyszów - dr Franciszek Pulit październik 2003r.) przedstawia się następująco: Powierzchnia - ok. 215 km2 Wiek utworów - utwory czwartorzędowe Typ ośrodka - porowaty Średnia głębokość ujęć - 15 do 30 m Wydajność eksploatacyjna - 8 – 30 m3/h Zasoby dyspozycyjne (szacunkowe) - 10 tys. m3/dobę Moduł l/s/km2 - około 3 Zasoby wód podziemnych na obszarze Gminy Skrzyszów, uwarunkowane zróżnicowaniem budowy geologicznej generalnie charakteryzują się deficytem tych wód. Jakość wód podziemnych 37 Wody podziemne a zwłaszcza zbiornik wód podziemnych Rynny Podkarpackiej zagrożone są zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Na terenie Gminy Skrzyszów wytwarzane są zanieczyszczenia typowe dla środowiska wiejskiego oraz wynikające z zainwestowania terenu tj. prowadzonej działalności gospodarczej, tras komunikacyjnych. Tak więc emisja zanieczyszczeń pochodzi z : Gospodarstw domowych, Niewłaściwego nawożenia i środków ochrony roślin, Ferm hodowlanych, Jak również : Obiektów działalności gospodarczej Stacji benzynowych Bazy dystrybucji paliw zlokalizowanej w pobliskiej Woli Rzędzińskiej, Dzikich wysypisk śmieci na terenach leśnych. Powszechnie występujące na polskich wsiach nieszczelne szamba i gnojowniki, ścieki bytowe odprowadzane do rowów przydrożnych zanieczyszczają wody podziemne poprzez infiltrację zanieczyszczeń odprowadzanych z tych obiektów. Tereny wzdłuż drogi krajowej E - 40 narażone są na zanieczyszczenia środkami chemicznymi do zimowego utrzymania dróg, środkami antykorozyjnymi oraz materiałami pędnymi i smarami oraz przedostaniem się ich do wód podziemnych . W ramach prowadzonego monitoringu jakości wód podziemnych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie nie prowadzono badań jakości wód podziemnych Rynny Podkarpackiej. Według powołanego opracowania ekofizjograficznego dla Gminy Skrzyszów klasę jakości wód podziemnych Rynny Podkarpackiej określono jako I - II. Jakość wód podziemnych ze studni zbiorowego zaopatrzenia w wodę szkół, ośrodków zdrowia, spożywczych zakładów przetwórczych wykonywana jest w ramach nadzoru zapobiegawczego przez Powiatową Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Tarnowie. Woda z niektórych ujęć ( Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Szynwałdzie, Grosar w Ładnej, PGNiG S.A.) jest uzdatniana w lokalnych urządzeniach do uzdatniania wody. Generalnie woda w północnej części gminy posiada ponadnormatywne stężenia żelaza i manganu, które są wynikiem budowy geologicznej terenu. Woda z ujęć w południowej części gminy ( Piekarnia „Starostka” i Wytwórnia Wędlin „Obal” w Łękawicy ) posiadają wodę bardzo dobrej jakości zarówno pod względem fizykochemicznym jak i bakteriologicznym, która nie wymaga uzdatniania. 3.4.1.2. Wody powierzchniowe Zasoby wód płynących Uwarunkowania hydrograficzne dzielą obszar Gminy Skrzyszów na dwie zasadnicze części – zlewnię Dunajca i Wisłoki. Zlewnia Dunajca stanowi 51,4 % a zlewnia Wisłoki 48,6% powierzchni gminy. Zlewnie te rozdziela dział wodny II rzędu. Potoki na terenie gminy są zasilane wodami gruntowymi, roztopowymi i deszczowymi. Obserwowane zmiany przepływu potoków stanowią efekt sumarycznego zasilania przez wymienione rodzaje wód. Największy udział w zasilaniu cieków na tym obszarze mają wody deszczowe ( ponad 50%) co tłumaczy szybkie formowanie się wezbrań. Wody gruntowe stabilizujące przepływ cieków uczestniczą tylko w 30 - 45% w odpływie, a lokalnie nawet w mniejszym stopniu. Głównym ciekiem powierzchniowym Gminy Skrzyszów jest potok Wątok. Przepływa on przez całą gminę (od południa, a potem skręca na zachód) przez wsie Szynwałd i Skrzyszów 38 oraz wpada do rzeki Białej w Tarnowie – prawobrzeżny dopływ Dunajca. Jest to potok częściowo uregulowany i obwałowany. Posiada on liczne mniejsze lub większe dopływy, wpływające do niego z południowego - zachodu lub północnego - wschodu. Jednym z większych dopływów Wątoku jest potok Zimna Woda, który przepływa z południa w kierunku północnym. W 7,5 km biegu Wątok wpływa na teren Tarnowa. Zlewnia Wątoku jest mało zalesiona. Wątok wraz z potokiem Dulcza odwadnia południowe tereny gminy położone na Przedgórzu Pilzneńskim ( Skrzyszowskim) i na skraju Pogórza Ciężkowickiego. Tereny położone na północ od drogi krajowej E-40 (Ładna, Pogórska Wola) odwadniane są przez potoki Chotowski z Przemesem wraz z ich dopływami. Potoki Chotowski i Dulcza są lewobrzeżnymi dopływami Wisłoki. Około 19% użytków rolnych w gminie jest zmeliorowanych, zwłaszcza w północnej części na terenie Ładnej i Pogórskiej Woli. W tabeli 2 przedstawiono wykaz rowów melioracji podstawowej znajdujących się w administracji Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie – Inspektoratu Rejonowego w Tarnowie. Tabela 2 Ewidencja rowów melioracji podstawowej na terenie Gminy Skrzyszów. Stan na 31.12.2007r. L.p. Nazwa potoku 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wątoczek Wątok Nr 5 Przemes Chotowski Strusinka Razem Uregulowany Km 1,95 6,00 2,00 4,60 0,75 15,30 Nieuregulowany km 6,45 13,25 2,72 22,42 Razem 6,45 15,20 6,00 2,00 7,32 0,75 37,72 Źródło: dane ewidencyjne MZMiUW w Krakowie – Rejonowego Inspektoratu w Tarnowie Środkowy i dolny odcinek potoku Chotowskiego oraz potok Dulcza znajdujące się w zlewni Wisłoki znajdują się w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Rzeszowie. Właściciele rowów melioracji szczegółowej na terenie gminy Skrzyszów są członkami Spółki Wodnej zrzeszonej w Związku Spółek Wodnych w Dębicy. Wyszczególnienie rowów melioracji szczegółowej na terenie poszczególnych miejscowości Gminy Skrzyszów przedstawia tabela 3. Tabela 3 Ewidencja terenów objętych melioracją szczegółową na terenie Gminy Skrzyszów. Stan na 31.12.2007r. L.p. 1. 2. 3. 4. 5. Miejscowość Rowy melioracyjne km Skrzyszów 6,635 Ładna 10,652 Pogórska Wola 25,097 Szynwałd 3,010 Łękawica 2,730 Razem 48,124 Źródło: dane ewidencyjne Spółki Wodnej w Skrzyszowie Obszar zmeliorowany ha 308 794 701 37 61 1901 Obszar zdrenowany Ha 283 747 585 16 43 1674 39 Jakość wód powierzchniowych płynących Źródła zanieczyszczeń wód płynących w Gminie Skrzyszów to: zanieczyszczenia z gospodarstw wiejskich i ferm hodowlanych, zrzuty ścieków socjalno-bytowych, spływy obszarowe z pól zawierające substancje toksyczne ( fenole, pestycydy). Duży udział zanieczyszczeń spływających wraz z wodami opadowymi w sposób niezorganizowany stanowią zanieczyszczenia z gruntów ornych, użytków zielonych oraz obszarów leśnych zawierających znaczne ilości tzw. biogenów ( związki fosforu, azotu i potasu) z nawozów mineralnych, zwierzęcych, z rozkładu roślin po zbiorach oraz ze ścieków socjalno-bytowych wykorzystywanych rolniczo. Monitoring powierzchniowych wód płynących jest systemem mającym na celu pozyskiwanie, gromadzenie i przetwarzanie danych o jakości zasobów wód powierzchniowych oraz o przyczynach ich zanieczyszczenia. Stan jakości wód powierzchniowych płynących określany jest przez porównanie obliczonych stężeń charakterystycznych każdego wskaźnika zanieczyszczeń z normami określonymi dla pięciu klas czystości wód powierzchniowych z uwzględnieniem kategorii jakości wody A1, A2 i A3, określonych w przepisach w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia: • klasa I - wody o bardzo dobrej jakości: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1, b) wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływania antropogeniczne; • klasa II - wody dobrej jakości: a) spełniają w odniesieniu do większości wskaźników jakości wody wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych; • klasa III - wody zadowalającej jakości: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych; • klasa IV - wody niezadowalającej jakości: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych; • klasa V - wody złej jakości: a) nie spełniają wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych. 40 Zgodnie z zaleceniem Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, ocena jakości wód wykonana została według nieobowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu interpretacji i prezentacji stanu tych wód (D.U. Nr 32, poz. 284), które straciło moc prawną z dniem 1 stycznia 2005 roku. Podstawę do przeprowadzenia oceny stanu wód powierzchniowych stanowią: • wyniki badań jakości wód wykonane według zalecanych metod analiz i pomiarów (metodyki referencyjne badań wskaźników jakości wód powierzchniowych oraz warunki zapewnienia jakości danych), • wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach i kategoriach jakości wód powierzchniowych (zawarte w poszczególnych rozporządzeniach Ministra Środowiska), • wytyczne GIOŚ w sprawie sposobu klasyfikacji stanu i prezentacji wyników jakości wód powierzchniowych. Ocena jakości wód powierzchniowych za rok 2007 według nowego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20.08.2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162 poz. 1008) zostanie wykonana na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez wykonawcę zewnętrznego (przewidywany termin: grudzień 2008 r.). Według Raportu o stanie środowiska naturalnego w województwie małopolskim w roku 2007 na terenie Gminy Skrzyszów nie zlokalizowano żadnego punktu monitoringowego czystości wód. Stan wód potoku Wątok oceniono w punkcie pomiarowym w Tarnowie w km 0+200 przed jego ujściem do Białej pod kątem eutrofizacji tj. zagrożenia zanieczyszczeniami związkami azotu z rolnictwa. Przez eutrofizację rozumie się wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Eutrofizacja jest bardzo uciążliwym i trudno odwracalnym procesem ludzkiej ingerencji w środowisko wodne. Ocenę wód pod kątem eutrofizacji oparto o przepisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). Podstawą oceny stopnia eutrofizacji są wartości średnie roczne wskaźników eutrofizacji podanych w załączniku nr 1 w/w rozporządzenia. Wody Wątoku wg w/w oceny były zagrożone eutrofizacją o czym zadecydowały przekroczenia norm średniorocznych we wskaźniku: - azot ogólny 5,1 mg/l ( wartość dopuszczalna 5 mg/l), - azot azotanowy 3,2 mg/l ( wartość dopuszczalna 2,2 mg/l), - azotany 14,2 mg/l ( wartość dopuszczalna 10 mg/l). Nie jest zatem możliwe przedstawienie stopnia zanieczyszczenia Wątoku biogenami na terenie gminy Skrzyszów, można wnioskować że udział ten jest decydujący. Jednak sytuacja z roku na rok ulega poprawie wraz z realizacją kolejnych odcinków kanalizacji. Analizy wód potoku Chotowskiego - odbiornika ścieków z gminnej oczyszczalni w Pogórskiej wykonane dla potrzeb wykonania operatu wodnoprawnego w dniu 20.12.2003r. wskazują, że o zanieczyszczeniu wód potoku zadecydował w szczególności wskaźnik : azot ogólny, którego wartość wyniosła 32,03 mg/dcm3. Wynik ten potwierdza duży udział zanieczyszczeń biogennych w wodach płynących na terenach wiejskich. 41 W następnych latach jakości wód potoku Chotowskiego nie badano. Wody powierzchniowe stojące Charakterystycznym elementem w krajobrazie okolic Ładnej, Pogórskiej Woli, Skrzyszowa i Szynwałdu (Pradolina Podkarpacka) były jeszcze na początku XX wieku liczne małe jeziorka, mokradła i porośnięte sosnowym lasem wydmy. Działalność gospodarcza, melioracje, eksploatacja na szeroką skalę piasków wydmowych spowodowały zanik wielu tzw. „oczek polodowcowych”. Zachowane jeszcze jeziorka sukcesywnie zmniejszają swoją powierzchnię, która waha się od 0,1ha do 0,3 ha. Jedno jeziorko o pow. 1 ha w Szynwałdzie zaliczone zostało do użytków ekologicznych (ostoja ptactwa wodnego). Stawy hodowlane i zbiorniki wodne w wyrobiskach poeksploatacyjnych w Pogórskiej Woli spełniają ważną role ekologiczną. Zbiornik retencyjny na potoku Korzeń (dopływ Wątoku) na granicy wsi SzynwałdSkrzyszów w ramach „Programu małej retencji województwa małopolskiego” wszedł w fazę realizacji. Opracowano projekt budowlany obiektu, aktualnie trwa postępowanie administracyjne w sprawie wydanie pozwolenia wodnoprawnego na jego realizację. Trwa procedura wykupu terenów pod lokalizację obiektu, co nie spotyka się z oporem ich właścicieli. Budowę zbiornika przewidziano na lata 2010-2012. Koszt realizacji zbiornika oszacowano na kwotę 12 945 tys. PLN. Poza funkcją przeciwpowodziową i rekreacyjną pełnić będzie funkcję klimatyczną, przyczyniając się do poprawy bilansu wodnego terenu Gminy Skrzyszów. 3.4.1.3. Gospodarka wodno-ściekowa Zaopatrzenie w wodę Gmina Skrzyszów dla potrzeb zaopatrzenia w wodę tak dla celów komunalnych jak i przemysłowych korzysta z zasobów wód powierzchniowych i infiltracyjnych rzeki Dunajec, wód podziemnych czwartorzędowych zbiornika Rynna Podkarpacka oraz płytkich wód podskórnych. Ujęcia wód Dunajca znajdują się powyżej granic Tarnowa w Zbylitowskiej Górze - ujęcie powierzchniowe i w Kępie Bogumiłowickiej - ujęcie infiltracyjne. Wody z tych ujęć, po wymieszaniu ze sobą, a także z wodą pochodzącą z ujęcia wód infiltracyjnych w TarnowieŚwierczkowie, zasilają miejski wodociąg w Tarnowie. Woda dla potrzeb Gminy Skrzyszów pobierana jest z wodociągu II strefy magistrali 400 w ul. Jana Pawła II. Woda z w/w ujęć sieciami magistralnymi jest rozprowadzana do odbiorców w tym w Gminie Skrzyszów. Administrowanie ujęciami oraz magistralami wodociągowymi sprawują Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o., w których Gmina Skrzyszów jest udziałowcem. Inwestycje w zakresie wodociągowania Tarnowskie Wodociągi Sp. a o.o realizują w oparciu o „Wieloletni program rozwoju infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej”. Ukończenie programu zakłada się w roku 2014. Jakość wody oddawanej do użytku odpowiada Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. (Dz.U. Nr 61, poz. 417) w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W ramach w/w programu docelowo zwodociągowane zostaną wszystkie miejscowości gminy poza Łękawicą oraz kilkunastoma gospodarstwami domowymi w Pogórskiej Woli, które będą zasilane w wodę z wodociągu gminnego z Machowej. Dla zaopatrzenia w wodę mieszkańców Łękawicy wybudowano wodociąg gminny z poborem wody ze źródła „ Zimna woda”. Długość zrealizowanego wodociągu wynosi 6 km. Aktualnie ujęcie wody nie jest jeszcze eksploatowane. 42 W okresie ostatnich lat pobór wody z wodociągu komunalnego przez mieszkańców a także podmioty gospodarcze Gminy Skrzyszów systematycznie wzrasta, co wynika z realizacji kolejnych odcinków sieci wodociągowej i podłączaniem nowych odbiorców. Zużycie wody w 2006r. na terenie Gminy Skrzyszów wynosiło 104,180 dam3 z czego: Zużycie w gospodarstwach domowych – 76,503 dam3, Zużycie na cele produkcyjne – 21,156 dam3, Pozostałe (przedszkola, szkoły itp.) – 6,521 dam3. Zużycie wody w 2007r. na terenie Gminy Skrzyszów wynosiło 119,418 dam3 z czego: Zużycie w gospodarstwach domowych – 82, 802dam3, Zużycie na cele produkcyjne – 29, 977 dam3, Pozostałe (przedszkola, szkoły itp.) – 6,639 dam3. Ujęcia wód do celów komunalnych W październiku 2002r. rozpoczęto budowę ujęcia wód podziemnych na terenie lasu olchowego źródliska „Zimna Woda” dla wodociągu wiejskiego w Łękawicy. Teren źródliska jest podmokły, porośnięty olszą czarną, stanowiąc rzadką enklawę tej formacji roślinnej. W ramach realizacji zadania wykonano dwie komory ujęcia, stacje pomp i zbiorniki wyrównawcze ( 2 x V=150 m3) wraz z rurociągami doprowadzającymi wodę do sieci wodociągowej. Ujęcie stanowią trzy komory ф 1500 ( K-1, K-2, K-3) o głębokości 3 - 6 m p.p.t., ujmujące wodę z utworów czwartorzędowych ( żwiry plejstoceńskie) zasilanych przez szczelinowe źródła artezyjskie, z których woda w licznych miejscach wypływa na powierzchnię terenu dając początek ciekowi stałemu, uchodzącemu do potoku Wątoczek w Łękawicy. Teren bezpośredniej strefy ochronnej ujęcia o powierzchni ok. 50a ogrodzono siatką. Na terenie źródliska znajdują się trzy studnie kopane indywidualnych użytkowników ujmujące wodę z tych samych źródeł artezyjskich, ale usytuowanych powyżej ujęcia gminnego. Aktualnie pozostało do wykonania podniesienie obudowy studni i wykonanie opaski, podpięcie rurociągu surowej wody oraz instalacji elektrycznej, aktywacja programu sterowania i zagospodarowanie terenu pompowni. Koszt zakończenia budowy ujęcia oszacowano na 80,5 tys. PLN. Na pobór wód podziemnych z w/w ujęcia Wójt Gminy Skrzyszów uzyskał pozwolenie wodnoprawne z dnia 28.02.2000r.znak: WOŚ.II.6210-94/99/00, oraz pozwolenie na budowę znak: UAB.III.7351/49/02 z dnia 11.04.2002r. wydane przez Starostę Powiatu Tarnowskiego, które są decyzjami ostatecznymi. W dalszym ciągu brak orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego, odnośnie eksploatacji ujęcia w wyniku zaskarżenia w/w decyzji przez PP. Pióro. Sieć wodociągowa Od kilku lat w Skrzyszowie sukcesywnie rozbudowywana jest sieć wodociągowa, do której woda doprowadzana jest z magistrali 400 z II strefy zasilania od ul. Jana Pawła II w Tarnowie. Jej łączna długość według stanu na 31.12.2006r. wyniosła 66,2 km, ilość podłączeń do budynków mieszkalnych 1488. W roku 2007 nie realizowano nowych odcinków sieci wodociągowej. Sieć wodociągowa na terenie gminy Skrzyszów jest siecią nową. Budowę wodociągu na terenie gminy rozpoczęto pod koniec lat 80-tych. Zasadnicza część wodociągu, blisko 93% została zbudowana w ostatnich dziesięciu latach. Sieć w 100% wykonana jest w technologii PCV. Stopień zwodociągowania Gminy Skrzyszów według stanu na 31.12.2007r.wyniósł ok. 43 60 % . W tabeli 4 przedstawiono stan infrastruktury technicznej związanej z poborem wody oraz stopień zwodociągowania Gminy Skrzyszów. Tabela 4 Stan infrastruktury technicznej dotyczącej zwodociągowania Gminy Skrzyszów Rok Długość sieci wodociągowej [km] Podłączenia wodociągowe prowadzące do budynków mieszkalnych Ludność korzystająca z sieci wodociągowej [os.] Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych [w dam3] 26,8 40,3 49,4 66,2 66,2 513 719 867 1 488 1 488 2 253 2 930 3 391 4 464 4 464 57,9 61,1 68,6 76,5 76,5 2003r. 2004r. 2005r. 2006r. 2007r. Źródło: Urząd Gminy Skrzyszów. Duża ilość gospodarstw korzysta z dwóch źródeł zaopatrzenia w wodę : z wodociągu gminnego i ze studni kopanej. Gospodarka wodna w zakładach przemysłowych Woda dla potrzeb zakładów produkcyjnych i usługowych pobierana jest zarówno z wodociągu komunalnego jak i z ujęć podziemnych. Docelowo wszystkie zakłady Skrzyszowa, Ładnej, Pogórskiej Woli i Szynwałdu będą posiadały możliwość poboru wody z wodociągu gminnego. Aktualnie już kilka podmiotów gospodarczych podłączyło swoje obiekty do sieci wodociągowej. Należą do nich : Huta Szkła „Fistek”, Grosar Sp. z o.o. Stacja benzynowa i inne mniejsze podmioty. W tabeli 5 wyszczególniono dane dotyczące poboru wody podziemnej z ujęć własnych na potrzeby prowadzonej działalności w zakładach mających wpływ na stan środowiska w gminie. Tabela 5. Pobór wody podziemnej z ujęć własnych przez jednostki gospodarcze Gminy Skrzyszów Miejscowość Nazwa zakładu Pracy Ładna Huta Szkła Gospodarcz. Studnia wiercona Tadeusz Wrześniak Fermy Drobiu Sas Janusz, Kasprzyk Studnia kopana Eugeniusz, Sas Jerzy Kopalnia „Jaśniny” Studnia wiercona PGNiG S.A. w Warszawie 2 Studnie wiercone Regionalny Oddz.Przesyłu (stacja uzdatniania wody) w Tarnowie - Baza wraz z dzierżawcami Zakład Masarski Obal Studnia kopana Józef Pogórska Wola Łękawica Piekarnia i Handel Art. Spoż. Starostka Marian i Jan Sposób zaopatrzenia w wodę Studnia kopana Łączny pobór wody z zasobów podziemnych Zużycie wody w roku 2007 M3/rok 32 371 3 300 143 25 000 726 1508 63 048 44 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Ścieki komunalne System kanalizacji sanitarnej Gminy Skrzyszów połączony jest z systemem kanalizacyjnym Tarnowa poprzez kolektor 600 w ul. Braci Ssaków. Gmina według stanu na 31.12.2007r. skanalizowana była w ok. 66 %, łączna długość sieci wynosi 66,7 km, liczba podłączeń 1264. Całość kanalizacji sanitarnej wybudowano w okresie ostatnich piętnastu latach w technologii PCV. Z uwagi na wiek oraz zastosowaną nowoczesną technologię, stan techniczny kanalizacji ocenia się jako bardzo dobry. Stan infrastruktury technicznej związanej z odprowadzaniem ścieków oraz stopień skanalizowania Gminy Skrzyszów w latach 2004-2007 przedstawia tabela 7. Stan infrastruktury technicznej związanej z odprowadzaniem ścieków komunalnych w Gminie Skrzyszów Tabela 6 Długość sieci kan. [km] Rok Budynki mieszkalne i zbiorowego zamieszkania podłączone do sieci kanalizacyjnej [szt.] 2004r. 34,7 822 2005r. 58,0 1 235 2006r. 69,4 1 255 2007r. 72,5 1 264 Liczba ludności korzystająca z sieci kanalizacji sanitarnej Ścieki odprowadzone w dam3 3 087 4 319 4 960 5 000 69,4 72,5 Źródło: Dane gminne” Na terenie gminy funkcjonuje oczyszczalnia ścieków w Pogórskiej Woli. Oczyszczalnia w Szynwałdzie została zlikwidowana. Charakterystykę oczyszczalni przedstawiono w tabeli 7 . Tabela 7. Parametry oczyszczalni ścieków komunalnych w Pogórskiej Woli Miejscowość Rodzaj oczyszczalni Przepustowość Oczyszczalni Projektowa na m3/d Pogórska Wola Mechanicznobiologiczna 150 Odbiornik ścieków Rejon obsługiwany Potok Chotowski Obiekty użyteczności publicznej Mieszkańcy wsi Pogórska Wola Faktycz na m3/d 90/110 – pogoda bezopadowa 120/150 – pogoda z opadem Oczyszczalnia w Pogórskiej Woli Ścieki doprowadzane są do zbiornika uśredniającego, a stąd tłoczone są do trzech kontenerów tarczowych złóż biologicznych (TZB), każdy o przepustowości 50 m3/d. Każdy zespół składa się z 70 tarcz. Tarcze obracają się z szybkością 4 obroty na minutę. W dolnej części kontenera ( pod TZB) znajdują się komory stabilizacji beztlenowej osadu. Osady spuszczane są do zbiornika osadów. W końcowej fazie procesu oczyszczania w KOSach ścieki przepływają przez wielostrumieniowy ( lamelowy) osadnik. Każdy kontener KOS 45 zaopatrzony jest w taki osadnik. Koryto odpływowe z kontenera służy również do rozdziału ścieków kierowanych na złoże koksowe i zwracanych ( recyrkulacyjnych) do zbiornika uśredniającego. Następnie ścieki oczyszczane są na niskoobciążonych, koksowych złożach zraszanych szt.2 i w końcu na osadniku wtórnym. Osady o uwodnieniu 90% gromadzone są w zbiorniku osadów i okresowo wywożone do Grupowej Oczyszczalni Ścieków w Tarnowie. W związku z realizacją kanalizacji sanitarnej w Podgórskiej Woli oczyszczalnia zostanie zlikwidowana około miesiąca maja 2009r. Na terenach, gdzie brak jest kanalizacji mieszkańcy jak również podmioty gospodarcze gromadzą ścieki w zbiornikach bezodpływowych, korzystając z obsługi taboru asenizacyjnego. Częstym procederem jest odprowadzanie szczególnie z posesji prywatnych nie oczyszczonych lub nienależycie oczyszczonych ścieków socjalno-bytowych do rowów przydrożnych, melioracyjnych, potoków lub do ziemi. Sytuacja ta stwarza potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych i środowiska glebowego. W wyniku realizacji kolejnych odcinków gminnej sieci kanalizacji sanitarnej sytuacja w tym zakresie ulegać będzie stopniowej poprawie. Ścieki wytworzone w jednostkach gospodarczych W wyniku realizacji sieci kanalizacyjnej na terenie gminy większość jednostek gospodarczych zmodernizowało sieci kanalizacji zakładowej przełączając wyloty ścieków sanitarnych do kanalizacji gminnej. Do takich zakładów należy : Wytwórnia Mas Bitumicznych w Skrzyszowie, Huta Szkła „Ładna” w Ładnej, Grosar Sp. z o.o. Stacja benzynowa w Ładnej, PHU ZODIAK Sp. z o.o. w Ładnej, Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego „Taurus”- Bar Obsługi Turystycznej, Sklep Nr 5 w Ładnej i inne mniejsze podmioty gospodarcze. Największy wytwórca ścieków sanitarnych „Huta Szkła Tadeusz Wrześniak” posiada możliwości przełączenia ścieków do urządzeń kanalizacji sanitarnej. Aktualnie w trakcie są negocjacje z Tarnowskimi Wodociągami Sp. Z o.o. odnośnie cen za wprowadzanie ścieków. Jednostki gospodarcze, które nie mają jeszcze możliwości korzystania z kanalizacji wytworzone ścieki sanitarne gromadziły w zbiornikach bezodpływowych zlecając ich wywóz do oczyszczania do Tarnowskiej Grupowej Oczyszczalni Ścieków, bądź oczyszczały we własnych oczyszczalniach lub urządzeniach oczyszczających. W szczególności były to firmy zlokalizowane na terenie sołectw Pogórska Wola, tereny Ładnej nie objęte kanalizacją. W tabeli 8 przedstawiono podmioty gospodarcze, które prowadzą indywidualną gospodarkę w zakresie gospodarowania ściekami sanitarnymi. Odprowadzanie wód opadowych w jednostkach gospodarczych Gminy Skrzyszów następuje do lokalnych cieków powierzchniowych poprzez urządzenia podczyszczające na podstawie pozwoleń wodnoprawnych. W związku ze szczególnym korzystaniem z wód nie odnotowano w ostatnich latach przypadków awaryjnego zanieczyszczenia wód spowodowanych przez zakłady zlokalizowane w tym rejonie. Tabela 8. Gospodarka ściekowa podmiotów gospodarczych Gminy Skrzyszów na terenach nie objętych kanalizacją sanitarną 46 Miejscowość Nazwa zakładu Pracy Ferma Drobiu Grupa Producencka Sas Janusz, Sas Jerzy, Kasprzyk Eugeniusz, Kasprzyk Stanisław Pogórska Wola Ferma Drobiu Sas Janusz Ferma Drobiu Kasprzyk Eugeniusz Ferma Drobiu Sas Jerzy Kopalnia „Jaśniny” Skrzyszów PGNiG S.A. w Warszawie Regionalny Oddz.Przesyłu w Tarnowie - Baza Wraz z dzierżawcami Odbiornik ścieków Urządzenia oczyszczające, Urządzenia do gromadzenia ścieków Grupowa Oczyszczalnia Zbiornik bezodpływowy Ścieków w Tarnowie Grupowa Oczyszczalnia Zbiornik bezodpływowy Ścieków w Tarnowie Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Tarnowie Rów melior. Nr 5 ”Od Jaśnin” dopływ Potoku Chotowskiego) zbiornik bezodpływowy Osadnik Imhoffa, Filtr piaskowy, zbiornik awaryjny 3.4.1.4. Zagrożenie powodziowe Wody powierzchniowe stanowią największe zagrożenie powodziowe na terenie gminy Skrzyszów. Wszystkie potoki, strumienie i cieki są częściowo zasilane przez wody podziemne lub podpowierzchniowe. Niektóre cieki powierzchniowe w okresie suszy całkowicie zanikają, by uaktywnić się w czasie obfitych opadów deszczu, burz lub gwałtownego topnienia śniegu. Te kilkudniowe, ciągłe opady deszczu lub gwałtowne burze z ilością opadów przekraczającą ponad 200 l/m2 w ciągu doby oraz gwałtownie topniejący śnieg są największym zagrożeniem powodziowym. Nagły spływ olbrzymiej ilości wody z całego terenu w koryta potoków powoduje gwałtowny ich przybór i spływ w dół oraz przelewanie się poza ich koryta i zatapianie terenów przyległych, co w szczególności występuje na terenach o małej wodochłonności tj. terenach bezleśnych oraz zabudowanych. Istotnym powodem sytuacji powodziowej w gminie jest niewłaściwy stan techniczny cieków powierzchniowych spowodowany brakiem ich konserwacji. Blokowanie spływu wód występuje na nieuregulowanych odcinkach potoku Wątok i na potoku Wątoczek a także innych ciekach o płytkich i zerodowanych korytach. Zagrożenie powodziowe w zlewni potoku Chotowskiego spowodowany jest cofką wód na skutek zamknięcia zastawek na stawach rybackich w Żdżarach. Tereny zagrożone niebezpieczeństwem podtopień w okresie powodzi to tereny występujące w terenach zalewowych potoków, wyznaczone w planie ochrony przeciwpowodziowej Gminy Skrzyszów. W ewidencji obiektów zagrożonych niebezpieczeństwem zalania na terenie gminy objętych jest 51 gospodarstw. Konserwacja rowów melioracji szczegółowej na terenie gminy wykonywana jest przez Spółkę Wodną ze Skrzyszowa a rowów melioracji podstawowej przez Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie- Rejonowy Inspektorat Eksploatacji Wód w Tarnowie. Działaniem Rejonowego Inspektoratu Eksploatacji Wód w Tarnowie w latach ubiegłych usunięto szkody powodziowe na potoku Wątok w ok. 70%, wykonano również naprawę stopni korekcyjnych na potoku Wątok. Rozpoczęto również budowę zbiornika retencyjnego na potoku Korzeń, który w zdecydowany sposób poprawi warunki spływu wód z górzystych terenów Pogórza Ciężkowickiego. 3.4.2. Cele długoterminowe do 2015 roku 47 1. 2. 3. Zapewnienie skutecznej ochrony wód podziemnych Zapewnienie sprawnego systemu zaopatrzenia mieszkańców w wodę wodociągową Zapewnienie oczyszczania wszystkich ścieków sanitarnych wytworzonych w gminie 3.4.3. Strategia realizacji celów długoterminowych Długofalowym celem polityki ekologicznej państwa jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod względem jakościowym jak i ilościowym. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych albo karpiowatych. Cel ten powinien być zrealizowany do 2015 roku zgodnie z dyrektywą 2000/60/WE (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna). Stanowi ona podstawę dla osiągnięcia przez wody powierzchniowe dobrego stanu chemicznego i ekologicznego, natomiast przez wody podziemne dobrego stanu chemicznego i ilościowego. Podstawowe wymagania w zakresie poprawy jakości wód powierzchniowych zawarte są w ustawie Prawo Wodne (ustawa ta uwzględnia zapisy dyrektywy 2000/60/WE), działania inwestycyjne wyznacza Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych oraz postanowienia Traktatu Akcesyjnego. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) przyjęty w 2003 r. ustalił harmonogram budowy i modernizacji oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacyjnych dla aglomeracji powyżej 2 tys. RLM tak, by spełniały normy ustanowione w UE. Zadania inwestycyjne w ramach KPOŚK obejmują budowę sieci kanalizacyjnej o łącznej długości 180,4 km w tym: Skrzyszów 20 km, Łękawica 36,5 km, Ładna 28,5 km, Podgórska Wola 44,3 km, Szynwałd 51,1 km i likwidację lokalnych oczyszczalni ścieków w Podgórskiej Woli i Szynwałdzie. W roku 2007 opracowano aktualizację Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Gmina Skrzyszów została zakwalifikowana do aglomeracji tarnowskiej. Wspólnie z miastem Tarnowem oraz innymi ościennymi gminami realizuje inwestycje w zakresie wodociagowania i kanalizowania gminy przy udziale Tarnowskich Wodociągów Sp. z o.o. w oparciu o „ Wieloletni program rozwoju wodociągów i kanalizacji” oraz „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej m. Tarnowa i okolicznych gmin w ramach programu - Czysty Dunajec”. W/w programy zakładają budowę sieci kanalizacyjnej odprowadzających ścieki z poszczególnych sołectw i gmin do systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków w mieście Tarnowie tj. Grupowej Oczyszczalni Ścieków. Pełne skanalizowanie gmina osiągnie w 2015 roku. Uporządkowanie gospodarki ściekowej przyczyni się do poprawy stanu hydrosfery dorzecza Białej Tarnowskiej i Wisłoki także i na terenach sąsiednich gmin. Rolnictwo ma istotny wpływ na jakość wód gruntowych jak i powierzchniowych. Źródłem zanieczyszczeń z rolnictwa są zarówno źródła obszarowe tj. spływy powierzchniowe jak i źródła punktowe: niewłaściwie przechowywane nawozy mineralne i organiczne (obornik, gnojówka, gnojowica), pestycydy, odcieki kiszonkowe. Rolnictwo ma także wpływ na erozję glebową i w konsekwencji na ładunki namułów dopływających do rzek i do wód stojących. Należy także powiedzieć, że rolnictwo jest użytkownikiem znacznej ilości wody (w krajach UE ok. 30% całkowitych poborów wody). 48 Podnoszenie produkcji rolnej powoduje drenaż, odwodnienie i przekształcenia obszarów podmokłych, podobnie jak całych dolin rzecznych. Wśród jednostek, które powinny być zaangażowane w działania ograniczające oddziaływanie rolnictwa na jakość wód należy wymienić: - Ośrodki Doradztwa Rolniczego - prowadzące doradztwo dla rolników, - Stacje Chemiczno-Rolnicze - wykonujące badania gleb na potrzeby nawożenia, - Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich - realizujące programy szkoleniowe dla służb doradczych i rolników z zakresu rolnictwa i środowiska. Regulacja rzek i potoków, realizacja systemu małej retencji powierzchniowej i podziemnej, zalesiania (zmniejszenie współczynnika spływu) – to jedne z najważniejszych metod ograniczenia zagrożenia powodziowego w powiecie tarnowskim, które znajdują odniesienie w stosunku do Gminy Skrzyszów. Kierunki działań 1. Kontynuowanie inwestycji w zakresie wodociągowania i kanalizacji gminy zgodnie z „Wieloletnim programem budowy wodociągów i kanalizacji”, 2. Zaopatrzenie w szczelne zbiorniki bezodpływowe lub budowa oczyszczalni indywidualnych w posesjach, które nie zechcą podłączyć się do systemu kanalizacji lub warunki terenowe na to nie pozwalają, 3. Bieżąca kontrola sprawności systemu odprowadzania ścieków oraz stanu technicznego zbiorników bezodpływowych, 4. Racjonalne dawkowanie i przestrzeganie kalendarza stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, 5. Ukończenie budowy ujęcia wód podziemnych „Zimna woda” dla zaopatrzenia w wodę sołectwa Łękawica oraz utworzenie pośredniej strefy ochrony sanitarnej ujęcia, 6. Utrzymanie drożności, bieżąca konserwacja i modernizacja cieków wodnych, 7. Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujęć własnych i wody wodociągowej do celów przemysłowych, 8. Kształtowanie świadomości ekologicznej na temat zasad korzystania z zasobów środowiska wodnego, 11. Wspieranie zakładów przemysłowych w realizowaniu programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej. 49 3.5. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody W rozdziale przedstawiono następujące zagadnienia: - ochrona przyrody i krajobrazu, - ochrona lasów, - ochrona gleb, - ochrona zasobów kopalin. 3.5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu 3.5.1.1. Stan wyjściowy Lokalizacja Gminy Skrzyszów na styku dwóch dużych krain geograficznych powoduje, że tereny gminy charakteryzuje różnorodność krajobrazu. Północna część gminy to płaskie i wyrównane tereny wsi Ładna, Pogórska Wola i północnej części wsi Skrzyszów urozmaicone wydmami piaszczystymi utrwalonymi lasami sosnowymi o dość dobrze zachowanym drzewostanie i stosunkowo-dużej różnorodności biologicznej i siedliskowej. Południowo – wschodnia część gminy (Łękawica, Skrzyszów Górny, Szynwałd i część Pogórskiej Woli) odznacza się rzeźbą typową dla przedgórzy niskich. Środowisko przyrodnicze Gminy Skrzyszów jako gminy podmiejskiej Tarnowa poddane jest wpływom antropogenicznym a w szczególności na terenach przylegających do Tarnowa i w obszarach towarzyszących drodze E 40. Flora Region w obrębie którego znajduje się gmina Skrzyszów jest bardzo zróżnicowany i bogaty pod względem szaty roślinnej. Struktury przyrodnicze na terenie gminy stanowią fragmenty większych obszarowo jednostek wydzielonych w obrębie Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego. Na zróżnicowanie struktur przyrodniczych mają decydujący wpływ takie czynniki jak: budowa geologiczna i tektonika, rzeźba terenu, klimat, wody powierzchniowe i gleby. Najcenniejsze pod względem bioróżnorodności obszary naturalnych ekosystemów leśnych i półnaturalnych łąkowych znajdują się na terenie chronionego krajobrazu. Na terenie gminy łączą się terytorialnie obszary chronionego krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego na południu, z Jastrząbsko - Zdżarskim w północno-wschodniej części gminy. Zróżnicowane struktury przyrodnicze warunkują różnorodność, której ochrona oraz waloryzacja jest podstawą zrównoważonego rozwoju gminy. Lasy, zadrzewienia i zakrzewienia zajmują ok. 17% powierzchni gminy, łąki trwałe 8,4%, co w sumie daje 25,4% ogólnej powierzchni gminy. W północnej części gminy największy kompleks leśny zajmuje grunty Pogórskiej Woli. Podstawowym zbiorowiskiem leśnym jest bór mieszany świeży dębowo-sosnowy. Na znacznych powierzchniach fragmentarycznie rozwijają się bory sosnowe świeże zajmując siedliska ubogie, przeważnie zbielicowane gleby piaszczyste. Na północnych stokach Pogórza Ciężkowickiego i przylegających, spłaszczonych garbach Przedgórza Pilzneńskiego ( Skrzyszów, Łękawica, Szynwałd) zachowały się fragmentaryczne płaty lasów wyżynnych, częściowo przekształconych lasów dębowo-grabowych. W dolinach potoków spływających z progu Pogórza a także na mokradłach śródleśnych i śródpolnych w 50 Skrzyszowie, Łękawicy, Szynwałdzie, Ładnej, Pogórskiej Woli zachowały się w formie szczątkowej fragmenty lasu olchowego. Doliny potoków stanowią ważne korytarze ekologiczne, które stanowią szlaki migracyjne zwierząt. Fauna Gminę Skrzyszów charakteryzuje duża różnorodność fauny począwszy od najprostszych pierwotniaków do licznie reprezentowanych ptaków i ssaków. Zamieszkują tereny leśne, stawki śródleśne, rzeki, bagna, torfowiska, łąki i pola. Płazy i gady chronione reprezentowane są przez takie gatunki jak : salamandra plamista, rzekotka drzewna, ropucha szara, jaszczurka zwinka i żyworodna, , padalec zwyczajny, żmija zygzakowata, a także inne bardziej pospolite gatunki takie jak: żaba wodna, i trawna, zaskroniec zwyczajny. Wśród ptaków osiadłych i przelotnych zidentyfikowano 370 gatunków. Ważniejsze gatunki ptaków gniazdujących na terenie gminy oraz rzadkie będące pod ochroną to jastrząb, myszołów zwyczajny, jarząbek, grzywacz, puszczyk, dzięcioł czarny, orzeł bielik, orzeł krzykliwy, bocian czarny i wiele innych. W środowisku wodnym jeziorka w Szynwałdzie, oczkach wodnych oraz stawach w Ładnej i Pogórskiej Woli gniazdują: m.in. kaczka krzyżówka, cyranka, kurka wodna, czajka, łyska, czapla siwa, brodziec krwawodzioby, trzciniak, mewa pospolita. Na otwartych polach stwierdzono siedem gatunków ptaków lęgowych: kuropatwy, przepiórki, bażanta, skowronka polnego, pokrzewki - cierniówki, gąsiorka i trznadla. Z ssaków największe znaczenie gospodarcze spośród dziko żyjących posiadają gatunki łowne do których należą: zając szarak, piżmak, lis, borsuk, wydra, kuna leśna, tchórz a także łasica łaska, gronostaj, a nowym przybyszem jest jenot. System obszarów i obiektów prawnie chronionych Na terenie Gminy Skrzyszów prawną ochroną objęto powierzchnię 6819 ha, co stanowi 79% obszaru gminy. Należą do nich: obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytek ekologiczny, stanowiska roślin chronionych. Wojewoda Małopolski Rozporządzeniem nr 73/05 z dnia 27 grudnia 2005r. wyznaczył Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego w części położonej w województwie małopolskim. Na terenie Gminy Skrzyszów w obrębie tego obszaru znajduje się południowa jego część ( 52,4%) położona na południe od drogi Tarnów-Ryglice i Tarnów- Pilzno. Na terenie Gminy Skrzyszów (głównie Łękawica, Szynwałd) znalazł się teren o powierzchni 522,89 ha, z czego 57,01 ha stanowią grunty zadrzewione, 270,10 ha łąki oraz 216,03 ha pastwiska. Południowa część gminy w ramach tego obszaru posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. Porozcinany przez strumienie próg Pogórza wznosi się nad połogimi i wyrównanymi działami Przedgórza Pilzneńskiego (Skrzyszowskiego), które opada erozyjną krawędzią ku Pradolinie Podkarpackiej. Na progu Pogórza (Łękawica, Szynwałd) fragmentarycznie zachowały się resztki płaty leśne (grądy), a w dolinach zabagnionych zachowały się resztki lasu bagiennego. Występuje na tym obszarze również wiele gatunków roślin kserotermicznych (typowych dla obszarów pustynnych). Wojewoda Małopolski Rozporządzeniem nr 72/05 z dnia 27 grudnia 2005r. wyznaczył Jastrząbsko-Żdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu w części położonej w Województwie Małopolskim. 51 W myśl powołanego Rozporządzenia Wojewody Małopolskiego północno-wschodnia część gminy włączona została do Jastrząbsko-Żdżarskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. W granicach gminy znajduje się 2 301,2 ha co stanowi 8,1% całkowitej powierzchni Jastrząbsko-Żdżarskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu w tym 561 ha lasów, gruntów zadrzewionych 22,67 ha, łąk 265,54 ha i pastwisk 154,24 ha. Charakterystyczną cechą krajobrazu jest sterasowane i zwydmione dno starej Pradoliny Podkarpackiej ( Rynny Podkarpackiej) ze śladami małych jeziorek polodowcowych. Licznie spotyka się w terenie głazy narzutowe. Największe z nich zostały uznane na pomniki przyrody. Tabela 9 Pomniki przyrody w Gminie Skrzyszów Nr ewidencyjny 139 140 141 142 146 279 Opis pomnika Dwie lipy przy kościele w Łękawicy Granitowy głaz polodowcowy ( 186x77x55 cm) w Łękawicy przy drodze do kościoła Granitowy głaz narzutowy ( obw. 1120 cm x szerokość 55 cm wys. 220 cm) w Pogórskiej Woli – Przysiółek Kobylarnia- teren lasów państwowych Drzewostan przy zabytkowym kościele parafialnym p.w. Stanisława Bpa Lipa drobnolistna na prywatnej posesji T. Zegara Szynwałd nr 499 Do użytków ekologicznych zaliczone zostało jeziorko polodowcowe w Szynwałdzie o pow. 1 ha (ostoja ptactwa wodnego), 80 m na południe od drogi Szynwałd-Pilzno (właściciele gruntu: Job Stanisław –Szynwałd i Krakowska Maria –Łęki Górne). W Pogórskiej Woli (kompleks leśny Kobylarnia) w odległości 350 m od głazu narzutowego znajduje się mniejszy głaz granitu skandynawskiego nie wpisany do rejestru pomników przyrody. Widoczna nad powierzchnię terenu część głazu posiada wymiary : 200 cm x 50 cm x 90 cm. W Pogórskiej Woli na posesji Bronisławy Kustosz zlokalizowany jest głaz narzutowy o wymiarach 145 cm x 230 cm x 500 cm, mogący być w przyszłości wpisany do rejestru pomników przyrody. Stosownie do Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U.Nr 41, poz. 214) do roślin objętych całkowitą ochroną należą w gminie Skrzyszów : Nr 26 – barwinek pospolity ( Vinca minor), stanowisko w Pogórskiej Woli, Nr 43 – goździk kosmaty ( Dianthus armeria) , w Szynwałdzie Dolnym, Nr 106 – gnidosz rozesłany ( Pedicularis silvatica), gatunek wymierający, stanowisko w Pogórskiej Woli, Nr 172 – storczyk szerokolistny ( Dactylorbiza maialis) w Pogórskiej Woli, Nr 2 i 9 – porosty tarczownicowate ( Parmeliaceae) występują w Szynwałdzie – makla tarniowa i tarczownica okopcona ( Evernia prunastri i Melanelia Fuliginosa). Numeracje stanowisk objętych całkowitą ochroną przyjęto za opracowaniem z roku 1994 Urzędu Wojewódzkiego w Tarnowie p.t. „Rośliny chronione województwa tarnowskiego”. Obszary chronionego krajobrazu Gminy Skrzyszów zajmują 8 pozycję w powierzchni chronionej terenu powiatu tarnowskiego. 52 3.5.1.2. Cele długoterminowe do 2015 roku 1. 2. 3. Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych Wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie poszanowania przyrody, w tym głównie przestrzegania zasad ingerencji w sferę przyrodniczą terenów chronionego krajobrazu Ochrona gatunków zagrożonych i narażonych na ginięcie roślin i zwierząt. 3.5.1.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Na terenie gminy brak jest terenów, które zostałyby zakwalifikowane do obszarów objętych siecią Natura 2000. Zapisy prawne odnośnie obszarów chronionych i konsekwentne ich przestrzeganie powinny ograniczyć negatywny wpływ osób korzystających z dóbr przyrody. Planowanym krokiem w procesie powiększania ilości obiektów chronionych jest ustanowienie głazu narzutowego w Łękawicy pomnikiem przyrody. W kontekście ochrony wartości krajobrazowych gminy istotne są również założenia przyjęte w Polityce Ekologicznej Państwa dotyczące terenów rolniczych, które w gminie Skrzyszów stanowią prawie 60 % powierzchni: - utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego z gospodarstwami średniej wielkości oraz zwiększenie wsparcia i rozwój form rolnictwa stosujących metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na obszarach cennych przyrodniczo jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych. Kierunki działań 1. Ustanowienie głazu narzutowego w Pogórskiej Woli pomnikiem przyrody, 2. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych, 3. Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych, 4. Rozwój rolnictwa ekologicznego, 5. Promowanie istniejących form ochrony przyrody i miejsc cennych przyrodniczo, 6. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu. 3.5.2. Ochrona lasów 3.5.2.1. Stan wyjściowy Lasy spełniają w sposób naturalny różnorodne funkcje : ekologiczne, produkcyjne i społeczne. Lasy i grunty leśne zajmują ponad 15% powierzchni Gminy Skrzyszów. Występują na terenach chronionego krajobrazu z cennymi dla bioróżnorodności siedliskami takimi jak: bagna, moczary, małe torfowiska i oczka wodne. Wielkość powierzchni lasów i gruntów leśnych w poszczególnych sołectwach Gminy Skrzyszów, strukturę własnościową lasów oraz udział w powierzchni gruntów gminy przedstawiono w tabeli 13. 53 Tabela 10. Sołectwa Wielkość powierzchni lasów i gruntów leśnych w poszczególnych sołectwach, struktura własnościowa lasów, udział w powierzchni gruntów Gminy Skrzyszów stan na 31.12.2007r. Powierzchnia Ha Powierzchnia lasów i gruntów leśnych Ha Prywatnych Państwowych Razem Ładna 1323,2 100,72 100,72 Łękawica 1572,02 208,43 54,4 262,83 Pogórska Wola 2080,87 367,67 188.53 556,2 Szynwałd 2316,49 224,10 43,78 267,88 Skrzyszów 1306,78 106,36 23,74 130,10 Gmina 8599,36 1 007,28 310.45 1317,73 Skrzyszów łącznie Źródło: dane zasobów geodezyjnych Urzędu Gminy Skrzyszów i Nadleśnictwa Gromnik Udział lasów i gruntów leśnych w pow. Sołectwa % 7,61 16,72 26,73 11,57 9,96 15,32 W strukturze własnościowej lasów w Gminie Skrzyszów przeważają zdecydowanie lasy prywatne –1007,28 ha (w tym lasy gminne – 2,20 ha) nad lasami państwowymi zajmującymi tereny o powierzchni 310,45 ha. Lasy państwowe administrowane są przez Nadleśnictwo Gromnik. Działalność gospodarczą w lasach Skarbu Państwa Nadleśnictwo prowadzi w oparciu o „Plan urządzenia lasu na okres gospodarczy 2003 – 2013 roku”. Gospodarkę leśną na terenach prywatnych i komunalnych prowadzi się w oparciu o „Uproszczony plan urządzania lasu”, który dla Gminy Skrzyszów stracił ważność z dniem 30.06.2007r. Obowiązek sporządzania uproszczonego planu urządzania lasu na kolejny okres czasowy spoczywa na staroście. W drzewostanach nadleśnictwa spotykamy dużą różnorodność zarówno gatunkową jak i wiekową. Obok jodły i buka podstawowych gatunków drzew spotykamy szereg innych gatunków tak lasotwórczych jak i biocenotycznych. W drzewostanach nadleśnictwa można obserwować występujące obok siebie, często na niewielkich przestrzeniach, różne fazy rozwojowe drzew obok nalotu po starodrzew. 54 Lasy nas obszarze Gminy Skrzyszów charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym i sanitarnym. Jest to wynikiem prowadzenia właściwej gospodarki leśnej, ograniczenia w ostatnich latach emisji pyłów i gazów, podniesienia się poziomu wód gruntowych po okresach suszy z lat 1994-2001. Wszystkie lasy na terenie Gminy Skrzyszów należą do lasów kategorii I. Z uwagi na położenie w odległości do 10 km od Tarnowa (miasto posiadające powyżej 50 000 mieszkańców) na mocy ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach (Dz.U.Nr 101, poz. 444 z późn. zmianami) pełnią rolę lasów ochronnych. Jednocześnie lasami glebochronnymi są te lasy ochronne, które chronią gleby na stromych zboczach, o nachyleniu powyżej 20 o na kierunku południowym i zachodnim i o nachyleniu powyżej 30o na kierunku północnym. Według obserwacji Nadleśnictwa Gromnik całość lasów Nadleśnictwa zaliczono do „0” strefy uszkodzeń przemysłowych. W lasach własności prywatnej zahamowano działania dewastacyjne oraz nadmiernie przerzedzające wyręby. Gospodarka leśna jest terytorialnie i funkcjonalnie związana z gospodarką wiejską. W latach 2000 – 2005 zalesiono na terenie gminy ok. 7 ha gruntów. Nadzór w zakresie zalesiania gruntów porolnych lub nieużytków sprawuje inżynier nadzoru z ramienia Nadleśnictwa Gromnik, który przeprowadza również szkolenia w tym zakresie. Aktualnie obserwuje się spadek zainteresowania rolników tą formą aktywności. Zalesianie terenów w większości następuje samoistnie na skutek sukcesji roślinności leśnej na sąsiednie pola, które są odłogowane. 3.5.2.2. Cele długoterminowe do 2015 roku 1. 2. Ochrona terenów leśnych i powiększanie ich zasobów Prowadzenie zrównoważonej pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarki leśnej Cele te są zgodne ze strategią działania w zakresie ochrony i wzrostu różnorodności biologicznej określonej Programem Ochrony Środowiska w Powiecie Tarnowskim. 3.5.2.3. Strategia realizacji celów długoterminowych Jednym z priorytetów gospodarki leśnej jest zwiększenie lesistości kraju zgodnie z „Krajowym Planem Zwiększenia Lesistości Kraju”. Zalesianie ma na celu poprawę struktury przestrzennej obszarów wiejskich, wycofanie z produkcji gruntów niskiej jakości oraz przeciwdziałanie degradacji gleb. Program zakłada zwiększenie lesistości kraju do 30% w 2020 roku i 33% w połowie XXI wieku, sukcesywnie w miarę przekazywania do zalesienia gruntów : nieprzydatnych dla rolnictwa, osiągania przestrzennie optymalnej struktury lasów w krajobrazie przez ochronę i pełne wykorzystanie produkcyjnych możliwości siedlisk. Prawidłowe zaplanowanie i prowadzenie zalesień spowoduje powiększenie środowiskowej roli krajowych lasów, poprawę warunków produkcji rolnej oraz powinno się również przyczynić do polepszenia warunków egzystencji ludności miast i aglomeracji przemysłowych. 55 Limit rocznych zalesień w uzgodnieniu z wójtami ustala starosta. Przeznaczone do zalesienia powierzchnie gruntów Skarbu Państwa zostały prawie w całości zalesione. Przewiduje się, że w najbliższych latach zalesienia wykonywane będą głównie na gruntach prywatnej własności. Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2007r. z w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne", objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na okres 2007–2013. Nowością są dopłaty do zalesień na gruntach innych niż rolne oraz zalesień z wykorzystaniem sukcesji naturalnej. Przede wszystkim grunt do zalesienia objętego pomocą finansową powinien być objęty stosownym zapisem w planie zagospodarowania przestrzennego. Są jeszcze inne ograniczenia: minimalna powierzchnia 0,5 ha, szerokość 20 m (jeśli nie sąsiaduje z lasem), własność lub współwłasność rolnika-wnioskodawcy. Dopuszcza się również możliwość, że powyższe wymogi mogą spełniać sąsiadujące ze sobą grunty należące do co najmniej trzech właścicieli rolników. Wówczas limit powierzchni rośnie do 2 ha. Subsydia na zalesienie gruntów innych niż rolne są wypłacane krócej, przez 5 a nie przez 15 lat. Oczywiście starania o refundację powinno poprzedzić przygotowanie stosownych dokumentów, m.in. planu zalesienia sporządzonego przez właściwe terytorialnie nadleśnictwo. Strategia w zakresie gospodarki leśnej obejmuje działania stałego monitoringu lasów w zakresie zagrożenia czynnikami natury biotycznej chorób grzybowych w miejscach najbardziej podatnych na wystąpienie pożarów a także edukowania społeczeństwa gminy szczególnie w zakresie wypalania traw i ściernisk. Kierunki działań 1. Zachęcanie właścicieli gruntów do zalesiania nieużytków i gruntów klasy V i VI zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Gminy Skrzyszów, 2. Przestrzeganie zasad przeprowadzania zabiegów hodowlanych i technicznych zgodnie z funkcją lasów, 3. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania zagrożeniom ze strony czynników abiotycznych (szkody przemysłowe, pożary) i biotycznych (choroby drzew, działalność szkodników), 4. Rozszerzanie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych. 3.5.3. Ochrona gleb 3.5.3.1. Stan wyjściowy Gleby na terenie Gminy Skrzyszów są bardzo zróżnicowane pod względem przydatności rolniczej. Wyróżnia się następujące kompleksy przydatności gleb: - w północnej części gminy : żytni słaby, żytni dobry, żytni bardzo słaby, - w środkowej i południowej części gminy: pszenny dobry, żytni bardzo dobry, - w południowej wysokiej części gminy: pszenny górski, zbożowy górski. Dominują gleby klasy IV bonitacji gleb. Dla celów obserwacji zmian cech środowiska glebowego Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Krakowie prowadzi monitoring gleb w zakresie odczynu i zawartości mikroelementów w glebie. W roku 2007 wykonano badania 500 próbek gleby pobranych na terenie 5 miejscowości: Ładna, Łękawica, Pogórska Wola, Skrzyszów i Szynwałd. Uzyskane wyniki potwierdzają potrzebę kontrolowania zasobności gleb na terenie gminy. Wapnowania w 56 różnych dawkach wymaga 73% gleb, pilnego uzupełnienia fosforu wymaga 38% badanych gleb. Według Stacji Chemiczno-Rolniczej Oddział w Krakowie wskazane jest coroczne badanie ok. 20% powierzchni użytków rolnych, aby w oparciu o wyniki (odczynu, fosforu, potasu i magnezu) skutecznie przeciwdziałać degradacji gruntów rolnych poprzez celowe nawożenie gleb. Problem zanieczyszczenia gleb jest bardzo istotny ze względu na możliwość ich pośredniego lub bezpośredniego negatywnego oddziaływania na zdrowie człowieka. Zanieczyszczenia z gleb mogą przenikać do organizmu człowieka pośrednio przez: − spożywanie roślin, które pobierały szkodliwe składniki z zanieczyszczonych gleb lub zostały zanieczyszczone poprzez depozycję z atmosfery cząsteczek wyemitowanych przez zakłady przemysłowe lub uległy erozji wietrznej lub ablacji deszczowej, − spożywanie wody, która została skażona w wyniku migracji szkodliwych składników z zanieczyszczonej gleby do wód podziemnych lub powierzchniowych. Zanieczyszczone gleby mogą także bezpośrednio wpływać na zdrowie człowieka poprzez układ oddechowy na skutek wdychania składników ulatniających się z gleb (np. związki organiczne, rtęć), emanację pierwiastków promieniotwórczych jak również wdychania cząstek organicznych i nieorganicznych wywiewanych z gleb. Zanieczyszczenia mogą także przedostawać się do organizmów ludzi poprzez układ pokarmowy (dotyczy to zwłaszcza dzieci) a także przez skórę. Monitoring zanieczyszczenia gleb prowadzony jest przez WIOŚ w Krakowie w 17 punktach na terenie województwa. Najbliżej zlokalizowane punkty pomiarowe znajdują się w Białej, gdzie prowadzone są badania pod kątem zanieczyszczeń przemysłowych oraz w Zakliczynie. Na podstawie prowadzonego „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 20052007”obserwuje się : silne zakwaszenie gleb, które pozostaje na niezmienionym poziomie w w stosunku do roku 2000, co wskazuje na pilną potrzebę ich wapnowania. Zabieg ten poprawi nie tylko odczyn gleb, ale wpłynie również korzystnie na większość ich właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, włącznie z ograniczeniem mobilności i fitotoksyczności pierwiastków śladowych (metale ciężkie) oraz glinu, żelaza, manganu itp.. zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi jest niewielkie, aczkolwiek nieznacznie wzrasta szczególnie w punktach sklasyfikowanych jako narażone na oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych, zdecydowana większość gleb punktów kontrolno-pomiarowych charakteryzuje się niską (naturalną) zawartością siarki siarczanowej, chociaż średnia zawartość jest wyższa od średniej krajowej, tylko około 18% zbioru charakteryzuje się niską zawartością WWA, pozostałe 82% profili charakteryzuje się w różnym stopniu podwyższoną ich zawartością. Wzrost stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych obserwuje się w punktach kontrolno-pomiarowych scharakteryzowanych, jako narażone na oddziaływania emisji przemysłowych, komunikacyjnych i komunalnych. Do przeciwdziałania wszystkim wymienionym zagrożeniom obliguje „II Polityka ekologiczna państwa” przyjęta przez Radę Ministrów i Sejm. 3.5.3.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Zapewnienie skutecznej ochrony środowiska glebowego przed negatywnym wpływem antropogenicznym oraz naturalną degradacją 57 3.5.3.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Powierzchnia ziemi stanowi podłoże, na którym rozwinęła się cała biosfera i od jakości tego podłoża zależy trwanie i rozwój życia na ziemi. Potrzeba ochrony powierzchni ziemi wynika z przesłanek przyrodniczych, gospodarczych i społecznych. Zmiany klimatyczne oraz szaty roślinnej wywołują nasilenie procesami erozji powierzchniowej, wietrznej i wąwozowej i chociaż Polska znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego nie stwarzającego silnego zagrożenia procesami erozyjnymi to obszar województwa małopolskiego jest najbardziej w skali kraju narażony na erozję wodną oraz wąwozową. Wywołuje ona trwałe zmiany warunków przyrodniczych. Właściwości gleb mogą być modyfikowane rolniczą oraz pozarolniczą działalnością człowieka. W systemie ochrony środowiska szczególne miejsce przypada obszarom rolniczym. Mają one największy udział w areale powierzchniowym kraju, otaczają i przenikają wszystkie inne ekosystemy. Ochrona środowiska glebowego leży u podstaw efektywnej działalności rolniczej. W pierwszej kolejności powinna się ona opierać o kontrolę stanu jakości gleb i ich przydatności rolniczej. Realizowane w ramach polityki ekologicznej państwa działania w zakresie ochrony gleb zmierzają w kilku kierunkach: ochrony zasobów gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrony gleb przed degradacją i zanieczyszczeniem, powodowanymi oddziaływaniem czynników antropogenicznych i naturalnych (zmiany struktury fizycznej, stosunków wodnych i chemizmu gleb spowodowane działalnością inwestycyjną, zanieczyszczeniami przemysłowymi i transportowymi, naturalną erozją, niewłaściwą agrotechniką, składowaniem odpadów) oraz rekultywacji gleb zdegradowanych. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się spadek powierzchni użytków rolniczych, a w ich strukturze zmniejszanie powierzchni gruntów ornych na rzecz powierzchni łąk i pastwisk. Powierzchnia sadów pozostaje na tym samym, nie zmienionym poziomie. Racjonalne gospodarowanie gruntami obejmuje także ograniczenie zjawiska zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na grunty budowlane. Zmiana taka może odbyć się tylko poprzez ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w którym stosowane będą następujące zasady ograniczania zmiany przeznaczenia gruntów rolnych: - ochronę gruntów organicznych, szczególnie w dolinach potoków, rejonach oczek wodnych i w terenach bezodpływowych, - ochronę trwałych użytków zielonych, szczególnie w zlewniach bezpośrednich odbiorników wodnych, terenach bezodpływowych i na tarasach zalewowych w dolinach rzek, dla których preferuje się uznanie w planie jako wyłączonych spod zabudowy, - ochronę gruntów rolnych w sąsiedztwie zwartych kompleksów leśnych o pow. powyżej 20 ha, - ochronę gruntów rolnych na stokach o nachyleniu powyżej 6o i na wierzchołkach stoków, dla których preferuje się zalesienie, - zachowanie maksymalnej powierzchni gruntów klas III i IV. Praktycznym działaniem w zakresie ochrony gruntów rolnych powinno być stosowanie zabiegów przeciwdziałających degradacji. Uwzględnić tu należy głównie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych, utrzymanie pokrywy roślinnej na zboczach dolin i wąwozów o nachyleniu powierzchni powyżej 10 %. Zachowanie wartości produkcyjnych gleb wymaga także ich melioracji. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia gleby i prawidłowego systemu odwadniania konieczne będzie 58 utrzymanie urządzeń melioracyjnych, rowów i drenażu w dobrym stanie. Eksploatacja tych systemów powinna polegać na regulacji odpływu wód i możliwie długim utrzymaniu zasobów wody w profilu glebowym. Niezbędne jest systematyczne odnawianie systemów melioracyjnych. Zadania w zakresie melioracji zostały opisane w rozdziale „Jakość wód i poprawa stosunków wodnych”. Tutaj należy podkreślić, że są to jedynie zadania koordynowane dla Gminy Skrzyszów, bowiem należą one do Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie (Inspektorat Rejonowy w Tarnowie) oraz właścicieli lub dzierżawców gruntów zrzeszonych w Spółce Wodnej w Skrzyszowie. Oprócz ww. działań, wszystkie działania zmierzające do poprawy stanu sanitarnego powietrza, stanu gospodarki odpadami, prawidłowej gospodarki leśnej są również ważne dla ochrony gleb przed zanieczyszczeniami. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (D. U. Nr 165/2002, poz. 1359) określa wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi, z uwzględnieniem ich funkcji aktualnej i planowanej, dla określonych grup rodzajów gruntów (A, B, C). Bieżąca wiedza na temat stanu środowiska glebowego pozwoli na optymalizację produkcji rolnej, m.in. pod kątem stosowania nawozów, da także podstawy stosowania przynajmniej częściowej prewencji negatywnych wpływów antropogenicznych oraz naturalnej degradacji gleb w wyniku erozji, wysokich stanów wód gruntowych i innych zjawisk. Kierunki działań 1. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze, 2. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów, 3. Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR), 4. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych, 5. Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed erozją, 6. Kontynuowanie badań gleb przez Stacje Chemiczno-Rolnicze. 3.5.4. Osuwiska 3.5.4.1. Stan wyjściowy Jedną z form zachodzących współcześnie procesów rzeźbotwórczych są ruchy masowe. Polegają one na grawitacyjnym przemieszczaniu mas skalnych zainicjowanym zewnętrznie w wyniku oddziaływania klimatu, hydrosfery, zmian warunków występowania wód podziemnych a także poprzez czynniki antropogeniczne. Najbardziej powszechnym przejawem ruchów masowych w polskich warunkach środowiskowych jest osuwanie. Obszarem największej częstotliwości powstawania osuwisk w Polsce są Karpaty. Dużą powierzchnię zajmują ponadto tereny o dużej predyspozycji do osuwania. Warunki geologiczne (flisz karpacki) i morfologicznych (zróżnicowanie wysokości, strome zbocza) odgrywają decydującą rolę w ich powstawaniu. Generalnie impulsem do powstawania osuwisk mogą być również niezwykle rzadkie w polskiej części Karpat wstrząsy sejsmiczne. W warunkach naturalnych istotną rolę odgrywa szereg innych czynników mogących wpływać przyspieszająco lub opóźniająco na zainicjowanie ruchu osuwiskowego, takich jak stan 59 zagospodarowania terenu, a tym samym obciążenia podłoża, obecność roślinności na powierzchni i na szczycie stoku, oddziaływanie klimatu, głównie wód opadowych i roztopowych lub zamrozów, a także miąższość pokrywy glebowej (zwietrzeliny). Same zmiany kąta nachylenia stoków są najczęściej powodowane działalnością erozyjną rzek, podcinających stok u jego podstawy (erozja boczna) lecz także niszczącą działalnością wiatrów i opadów atmosferycznych. Przyczyny antropogeniczne powstawania osuwisk polegają na niewłaściwym wykorzystaniu powierzchni terenu najczęściej przy prowadzeniu prac inżynieryjnych związanych z wybieraniem materiału skalnego bądź zmianami jego struktury, także z degradacją szaty roślinnej (np. wycinka drzew) lub też przy nieodpowiednio prowadzonej odkrywkowej eksploatacji kopalin. Tego rodzaju geneza ruchów masowych należy na ogół do rzadkości. Obok uwarunkowań litologicznych widoczny może być również związek rozmieszczenia osuwisk z tektoniką. Duże zagęszczenie osuwisk nawiązuje np. do czołowych stref jednostek tektonicznych Karpat. Na terenie gminy Skrzyszów tereny osuwiskowe występują w południowej jego części w Łękawicy i Szynwałdzie. Większość tych terenów zgodnie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Skrzyszów położona jest na terenach rolnych i leśnych. Czynne osuwiska wymagające zabezpieczeń usytuowane są w Szynwałdzie przy drodze powiatowej Nr 312 oraz w Łękawicy. 3.5.4.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk 3.5.4.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Oprócz naturalnych przyczyn powstawania osuwisk, istotne są skutki złej polityki zagospodarowania przestrzennego. Dlatego ważne jest właściwe zabezpieczanie terenów ze skłonnością do powstawania osuwisk. Zabezpieczenie tych terenów następować będzie poprzez zalesienia jak również odpowiednio ukierunkowaną uprawę roślin okopowych i roślin osłonowych o zdolnościach przeciwerozyjnych. Kierunki działań 1.Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, uprawa roślin o właściwościach przeciwerozyjnych), 2. Likwidacja istniejących osuwisk i zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem. 3.5.5. Ochrona zasobów kopalin 3.5.5.1. Stan wyjściowy Budowa geologiczna i tektonika, w obrębie których usytuowana jest gmina Skrzyszów zasadniczo rzutują na występowanie surowców naturalnych. 60 Na terenie gminy udokumentowano kilka złóż piasków czwartorzędowych (wydmowych) oraz zlokalizowano kilka odkrywek piasków i glin czwartorzędowych. Występujące na terenie gminy kopaliny można podzielić następująco: surowce dla drogownictwa i budownictwa, surowce ilaste ceramiki budowlanej. Surowce okruchowe dla drogownictwa i budownictwa. Piaskowce lgockie – należą do dolnej kredy (alb). Tworzą one kompleks piaskowców cienko i średnioławicowych, wyjątkowo gruboławicowych w partiach spągowych. Są to z reguły piaskowce drobno i średnioziarniste o spoiwie wtórnie zsylifikowanym. W obrębie gminy zarejestrowano jedno odsłonięcie piaskowców lgockich w rejonie Łękawicy Górnej, które aktualnie jest nieczynne. Piaski plejstoceńskie pochodzą z akumulacji lodowcowej. Występują w północnej części omawianej gminy. Są to piaski drobnoziarniste z głazikami i drobnymi żwirkami, czasem zaglinione lub pylaste. Są one stosowane w budownictwie do zapraw murarskich, sporadycznie w drogownictwie. Piaski holoceńskie – są to piaski wydmowe zarejestrowane w okolicach Pogórskiej Woli. W rejonie tym zostało udokumentowane i eksploatowane kilka złóż na niewielką skalę, o małych obszarach. Obecnie prowadzone jest wydobycie ze złoża „Pogórska Wola – Kopaliny”. Są to piaski drobnoziarniste, kwarcowe, stosowane do zapraw murarskich, rzadziej w drogownictwie. Surowce ilaste ceramiki budowlanej Grupę surowców ilastych dla ceramiki budowlanej reprezentują gliny plejstoceńskie. W obrębie obszaru gminy zarejestrowano dwa odsłonięcia takich glin: w rejonie Krasówki oraz w okolicy Łękawicy Górnej. Odsłonięcia te w przeszłości były okresowo eksploatowane, a wydobyta glina miała zastosowanie do wyrobu cegły systemem gospodarczym i do remontów pieców. Piaski fluwioglacjalne i wydmowe od wielu lat eksploatowane były na terenie Ładnej i Pogórskiej Woli. Intensywna eksploatacja piasków wydmowych w latach 1967- 2000 spowodowała zniszczenie wałów wydmowych na znacznych obszarach. W Skrzyszowie, przy drodze do Ładnej, eksploatowano żwiry plejstoceńskie. Aktualnie w wyrobisku po żwirowni znajduje się wytwórnia mas bitumicznych Przedsiębiorstwa Budowy Dróg i Mostów w Tarnowie. Na terenie Gminy Skrzyszów eksploatowane są kruszywa mineralne drobne piaszczyste. Koncesję na wydobywanie piasków ze złóż w Pogórskiej Woli posiada Firma „Transprzęt” Zofia i Józef Świdziński, Szynwałd 172, która na terenie gminy eksploatuje jedno złoże. „Pogórska Wola – Kopaliny na podstawie koncesji z dnia 29 lipca 1998r., ważność koncesji do 31 grudnia 2010r. Obszar górniczy 2 ha 63 a 37 m2 Teren górniczy 2 ha 63 a 37 m2 Na podstawie opracowania Państwowego Instytutu Geologicznego wydanego przez Ministerstwo Środowiska ; Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce według stanu na 31.12.2007r. zasoby geologiczne bilansowe tego złoża wynoszą: 119 mln m3 , przemysłowe 72 mln m3 , wydobycie 5 mln m3. Złoże Pogórska Wola p. Torze II eksploatowane okresowo posiada zasoby geologiczne, bilansowe 253 mln m3, w r. 2007 nie eksploatowane. 61 Gaz ziemny Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994r. – Prawo geologiczne i górnicze do kopalin podstawowych zalicza się gaz ziemny i sól kamienną. W północnej części gminy zalega złoże gazu ziemnego. Dla złoża utworzono teren i obszar górniczy, który położony jest częściowo w gminie Skrzyszów ( Pogórska Wola, Ładna) częściowo w gminie Tarnów ( Wola Rzędzińska). Obszar górniczy „Jaśniny” został utworzony decyzją MOŚZNiL Nr GO sm/2190/94 z dnia 19.08.1994r. W obszarze tym gaz jest eksploatowany za pośrednictwem 10 odwiertów i przesyłany gazociągami kopalnianymi o łącznej długości ok. 5,3 km do bazy - Kopalnia Jaśniny znajdującego się w granicach terenu górniczego wsi Pogórska Wola. Według „Bilansu zasobów złóż kopalin i wód podziemnych w Polsce” wg stanu na 31.12.2007r. zasoby wydobywalne złoża Jaśniny Północ wyniosły 291.49 mln m3, przemysłowe 211.73 mln m3. Wydobycie w roku 2007 wyniosło 16.19 mln m3 . W rejonie w/w obszaru górniczego zlokalizowany jest podziemny magazyn gazu - Jaśniny Północ o poj. 92 mln m3 , który aktualnie wyłączony jest z ruchu na okres eksploatacji złoża Jaśniny 9K i wykorzystania do tego celu istniejących urządzeń technologicznych. Złoża gazu ziemnego w rejonie Tarnowa, Skrzyszowa i Pogórskiej Woli występują w utworach kredy, jury i trzeciorzędu ( miocen). Złoże gazu ziemnego „Łękawica” na terenie miejscowości Łękawica (gmina Skrzyszów), Zawada (gmina Tarnów) posiada ustalone na dzień 31 grudnia 2007r. zasoby wydobywalne wynoszące 124,00 mln m3 gazu, zasoby przemysłowe 120,03 mln m3 gazu. W roku 2007 nie wydobywano jeszcze gazu z tego złoża. Największe znaczenie użytkowe ma gaz ziemny oraz mineralne surowce dla drogownictwa i budownictwa takie jak : piasek. Surowce ilaste ceramiki budowlanej nie są eksploatowane. Prowadzona przez mieszkańców i właścicieli gruntów „dzika” eksploatacja piasków wydmowych i fluwioglacjalnych doprowadziła do znaczących zmian na powierzchni ziemi. Eksploatacja taka, której podjęcie wynika z powszechności występowania kopalin i stosunkowo łatwego dostępu do nich jest zagrożeniem dla walorów przyrodniczych krajobrazowych, może także wpływać na niekorzystne zmiany stosunków wodnych i jakości wód. „Dzikie” wyrobiska wykorzystywane są ponadto jako miejsca nielegalnego składowania odpadów, co potęguje zagrożenie dla środowiska. Poważnym problemem pozostaje również rekultywacja wyrobisk po bezplanowo prowadzonej eksploatacji. Obowiązek likwidacji wyrobisk jak i ich rekultywacji ciąży na przedsiębiorcy górniczym w terminie nie przekraczającym 5 lat od zakończenia działalności wydobywczej. W przypadku zdarzeń zaszłych, gdy nie jest możliwe wskazanie przedsiębiorcy albo jego następcy prawnego, obowiązek rekultywacji ciąży na budżecie państwa i działającym w jego imieniu ministrze właściwym do spraw Skarbu Państwa. Aktualnie według Rejestru Powiatowego nie ma na terenie gminy zdegradowanych terenów powstałych w wyniku poszukiwań surowców mineralnych. Teren poszukiwań gazu w rejonie Łękawicy został zrekultywowany zgodnie z decyzją Starosty Powiatu Tarnowskiego. Natomiast na terenach zdewastowanych po „dzikiej” eksploatacji piasku nastąpiła naturalna rekultywacja w wyniku sukcesji lasu oraz roślinności łąkowej. 3.5.5.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Ochrona zasobów złóż surowców mineralnych i ich racjonalne wykorzystanie 62 3.5.5.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Występujące kopaliny na terenie Gminy Skrzyszów stwarzają możliwości jej rozwoju w kierunku eksploatacji ich złóż. Za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin i gospodarowanie zasobami tych surowców odpowiada Minister Środowiska, a także marszałkowie oraz starostowie. W przypadku eksploatacji złóż głównym zadaniem w kierunku zapewnienia ochrony jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Rolą organów administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia. Na podejmującym eksploatację złoża spoczywa obowiązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do właściwego stanu inne elementy przyrodnicze. W przypadku złóż, na których eksploatacja nie została podjęta ważne jest zabezpieczenie udokumentowanych zasobów przed ich utratą poprzez wyłączenie terenu z zainwestowania uniemożliwiającego późniejszą eksploatację. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalną gospodarkę zasobami środowiska powinny być określone w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (Art. 72. ust. 1). Warunki te określa się poprzez: - ustalanie programów racjonalnego wykorzystania powierzchni ziemi, w tym na terenach eksploatacji złóż kopalin i racjonalnego gospodarowania gruntami, - uwzględnianie obszarów występowania złóż kopalin oraz obecnych i przyszłych potrzeb eksploatacji tych złóż. Takie zapisy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Skrzyszów zostały wprowadzone. Kierunki działań 1. Zapobieganie powstawaniu nielegalnych wyrobisk, 2. Kontynuacja badań geologicznych i poszukiwanie nowych złóż kopalin, zwłaszcza surowców, mogących stanowić element rozwoju gospodarczego gminy, 3. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem, 4. Racjonalne wykorzystanie zasobów złóż, 5. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. 3.6. Jakość powietrza atmosferycznego 3.6.1. Stan wyjściowy Gminę Skrzyszów charakteryzują dość korzystne warunki decydujące o stanie jakości powietrza atmosferycznego i jego potencjalnym zagrożeniu, zarówno jeśli chodzi o położenie 63 gminy, ukształtowanie morfologiczne jak też i zagospodarowanie terenu, stan gospodarki, warunki komunikacji i tym podobne czynniki. 3.6.1.1. Klimat Klimat Gminy Skrzyszów jest charakterystyczny dla podgórskich nizin i kotlin w zasięgu tarnowskiej dzielnicy klimatycznej – wyspy ciepła. Charakterystyczne dane klimatyczne przedstawiają się następująco: Średnia temperatura lipca 19,1 o C Średnia temperatura stycznia 1,8 o C Średnia temperatura roczna : 8,8 o C Zachmurzenie największe w XII – 72% Zachmurzenie najmniejsze w VII – 52% Zachmurzenie średnio w roku - 59% Średnie opady roczne – 705 mm ( maksimum w lipcu, minimum w lutym) Przewaga wiatrów zachodnich i północnych. 3.6.1.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza w Gminie Skrzyszów jest emisja niska, emisja komunikacyjna i przemysłowa. a) Niska emisja O stanie jakości powietrza na terenach wiejskich decydują zjawiska i czynniki związane z emisją niską, a więc wielkość i charakter sieci osadniczej oraz stan funkcjonowania systemu zaopatrzenia w energię cieplną. Brak centralnego dla całej Gminy Skrzyszów systemu zaopatrzenia w ciepło i związany z tym proces spalania paliw, głównie węgla dla zaspokojenia potrzeb bytowych, jest głównym czynnikiem leżącym u podstaw niskiej emisji. Wszystkie obiekty użyteczności publicznej na terenie gminy obsługiwane są przez lokalne kotłownie gazowe. Emisja niska na terenie Gminy Skrzyszów obejmuje emisję ze źródeł niezorganizowanych, do których zalicza się głównie paleniska domowe opalane najczęściej tanim węglem, a więc o dużej zawartości siarki i niekorzystnych parametrach grzewczych, warsztaty rzemieślnicze i rolnicze, obiekty innej działalności gospodarczej. Wielkość emisji niskiej pozostaje w pewnej relacji do stopnia zgazyfikowania danego terenu. Teren Gminy Skrzyszów jest w 100% zgazyfikowany. Jednakże koszty związane z zastosowaniem gazu jako źródła ciepła uniemożliwiają w przeważającej części gospodarstw domowych jego wykorzystania do opalania zwłaszcza w okresie grzewczym. Wielkość tej emisji jest trudna do oszacowania. Ocenia się, że na obszarze Gminy Skrzyszów ( podobnie jak i na innych terenach wiejskich) niska emisja stanowić może od kilkunastu do kilkudziesięciu procent w okresie zimowym całkowitej emisji zanieczyszczeń. Niska emisja zanieczyszczeń znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym, co znajduje odzwierciedlenie w przytoczonych badaniach w dalszej części niniejszego rozdziału wynika. b) Emisja komunikacyjna Obok energetyki do największych źródeł zanieczyszczeń powietrza zaliczana jest komunikacja. W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i 64 węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. W Polsce transport drogowy odpowiada za emisję ok. 29 % tlenków węgla, 17% tlenków azotu i 19% lotnych związków organicznych2. Według Europejskiej Agencji ds. Ochrony Środowiska wielkości te są znacznie wyższe (63% tlenków azotu, 50% substancji pochodzenia organicznego, 80% tlenku węgla, 10-25% pyłów zawieszonych w powietrzu i 6,5% dwutlenku siarki). Niezależnie od przyjętego szacunku, emisja ze środków transportu drogowego jest duża, a dodatkowo należy pamiętać, że źródła emisji znajdują się na wysokości kilkunastu centymetrów i ich największe skupiska w tych samych miejscach, gdzie największe skupiska ludzi (centra miast, parkingi samochodowe, ruchliwe drogi i skrzyżowania, okolice stacji benzynowych). W najbardziej narażonych miejscach, poziom zanieczyszczenia powietrza może być od 4 do 40-krotnie wyższy niż średnia dla całych obszarów miejskich, a tym bardziej wiejskich. Generalnie oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące. W powiecie tarnowskim nie prowadzono dotychczas szczegółowych badań związanych z określeniem udziału emisji pochodzącej z ruchu samochodowego w całkowitym zanieczyszczeniu powietrza. Największe potencjalne zagrożenie emisją komunikacyjną występuje wzdłuż dróg o największym ruchu samochodowym (drogi krajowe, drogi wojewódzkie), a także w miastach, głównie ich centrach. Emisja komunikacyjna ma charakter liniowy, a główny ciężar jej oddziaływania na terenie Gminy Skrzyszów związany jest z drogą krajową E-40. Na największą emisję zanieczyszczeń komunikacyjnych narażone są zatem takie miejscowości Ładna, Pogórska Wola. Znaczna część gminy wolna jest natomiast od negatywnego oddziaływania transportu drogowego z uwagi na brak ważniejszych powiązań międzygminnych. Do miejscowości takich należy Łękawica, Szynwałd częściowo Skrzyszów. Ważną rolę pełni duży udział lasów oraz ogólne uwarunkowania przyrodnicze i terenowe ograniczające w niektórych rejonach gminy możliwości rozbudowy infrastruktury drogowej. c) Emisja przemysłowa Przedsiębiorstwami na terenie Gminy Skrzyszów mającymi swój udział w emisji zanieczyszczeń powietrza są: Wytwórnia Mas Bitumicznych w Skrzyszowie. Poniższa tabela 11 przedstawia wielkości emisji zanieczyszczeń do atmosfery wg wydanych decyzji o dopuszczalnej emisji. 2 Wg Raportu CORINAR opracowanego przez Atmoterm S.A. 65 Tabela 11 Lp. Miejscowość 1 Skrzyszów 2. Pogórska Wola 3. Pogórska Wola 4. Pogórska Wola 5. Ładna 6. Ładna 7. Łękawica Emisja zanieczyszczeń do atmosfery ze źródeł na terenie Gminy Skrzyszów wg wydanych decyzji o dopuszczalnej emisji /stan na 31.12.2007 Źródło emisji SO2 Wytwórnia Mas Bitumicznych – Zespół WKC – n.o.* instalacja do produkcji masy bitumicznej Zakład Remontowy Urządzeń 0,028 Gazowniczych Sp. z o.o. PGNiG S.A. w Warszawie Regionalny Oddz. Przesyłu w Tarnowie - Tłocznia Gazu Instalacja spawalni szkoleniowej n.o.* Ośrodka Szkolenia Pogórska Wola 450 Huta Szkła Gospodarczego 47,574 Tadeusz Wrześniak Huta Szkła Gospodarczego 13,464 „Ładna” Zakład Masarski Józef Obal 0,0010 NO2 CO Pył Pył Ogółem Zawieszony [Mg/rok] Inne 2,985 n.o.* 12,04 n.o.* Benzen - 0,144,ksylenn.o., toluen-n.o.,benzo/piren-0,00001, Substancje smoliste0,104 0,23 n.o.* n.o.* 0,281 n.o.* Zgłoszenie do starosty TZ-2801-22/2005 z 4.11.2005r. Acetylen- 0,01, Amoniak – n.o. Fosforowodór - n.o. n.o.* n.o.* 0,11068 0,11068 121,254 n.o.* n.o.* n.o.* n.o.* 41,723 n.o.* n.o.* 13,464 n.o.* 0,0680 Fenol- 0,000055 Aceton- 0,00196 Metyloetyloketon0,0039 Benzen- 0,000055 Toluen- 0,00244 Ksylen – 0,0011 0,0010 1,7950 0,0680 * wielkości nie określono w decyzji Gmina Skrzyszów narażona jest na emisję przemysłową z zakładów zlokalizowanych na jej terenie oraz emisję napływową, głównie z miasta Tarnowa. Sytuację taką warunkują w dużej mierze czynniki klimatyczne, których efektem jest dominacja wiatrów z kierunku zachodniego i północnego –zachodniego. Wobec zaostrzenia wymagań prawnych odnośnie technologii stosowanych w przemyśle w kontekście oddziaływania na środowisko, zagrożenie dla stanu jakości powietrza atmosferycznego ze strony zakładów przemysłowych jest coraz mniejsze. 3.6.1.3. Jakość powietrza atmosferycznego Na terenie Gminy Skrzyszów brak jest punktów pomiarowych jakości powietrza w sieci monitoringu. W związku z tym, jakość powietrza atmosferycznego w gminie oceniono przyjmując wyniki badań w punktach pomiarowych zlokalizowanych w powiecie tarnowskim W ocenie jakości powietrza wykorzystano wyniki miesięcznych pomiarów stężeń zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i benzenu, uzyskanych metodą pasywną. Metoda pasywnego pobierania próbek powietrza opiera się na zjawisku samoistnej dyfuzji 66 gazów oraz ich pochłanianiu na odpowiednio dobranym absorbencie. Do pasywnego pobierania próbek powietrza wykorzystano próbniki pasywne, które po miesięcznej ekspozycji na stanowiskach pomiarowych poddawane są analizie chromatograficznej. W 2006 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu określone w Załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796). Pomiary pasywne pozwalają na wyznaczenie stężenia średniorocznego, dlatego stężenie średnioroczne dwutlenku siarki jest porównywane z dopuszczalnym stężeniem dla kryterium ochrony roślin. Dla kryterium ochrony zdrowia jest normowane stężenie 1-godzinne i 24godzinne dwutlenku siarki, które można wyznaczyć posługując się miernikami automatycznymi. Benzen oznaczony jest w decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2455/2001/WE z 20 listopada 2001 r. jako substancja priorytetowa. Substancja ta jest zawarta w załączniku pt. ”Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ic948 Dz. U. z dnia 24 listopada 2003 roku). Oznakowana została jako substancja rakotwórcza kategorii 1, może powodować raka. Na organizm działa toksycznie poprzez drogi oddechowe. Jest związkiem mutagennym, przenikającym przez łożysko i toksycznym płodu. Wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza w roku 2006 w powiecie tarnowskim przedstawiały się następująco: Stężenie średnioroczne dwutlenku siarki: 1) na stanowisku w Ciężkowicach wyniosło 9,1 µg/m3 tj. 45,5 % dopuszczalnego poziomu Da (dopuszczalne średnioroczne stężenie zanieczyszczenia) dla kryterium ochrona roślin i było wyższe o 9,6 % od poziomu stężenia notowanego w 2005 r. 2) na stanowisku w Tuchowie wyniosło 7,9 µg/m3 tj. 39,5 % dopuszczalnego poziomu Da dla kryterium ochrona roślin. Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu: 1) na stanowisku w Ciężkowicach wyniosło 9,6 µg/m3 tj. 24,0 % dopuszczalnego poziomu Da dla ochrony zdrowia i było wyższe o 24,7 % od stężenia notowanego w 2005 roku, 2) na stanowisku w Tuchowie wyniosło 12,6 µg/m3 tj. 31,5 % dopuszczalnego poziomu Da dla ochrony zdrowia. Stężenie średnioroczne benzenu: 1) na stanowisku w Ciężkowicach wyniosło 2,9 µg/m3 tj. 58 % dopuszczalnego poziomu Da dla ochrony zdrowia i było na tym samym poziomie co stężenie notowane w 2005 roku, 2) na stanowisku w Tuchowie wyniosło 3,1µg/m3 tj. 62 % dopuszczalnego poziomu Da dla ochrony zdrowia. Stężenia benzenu w Ciężkowicach nie przekraczały 50% normy średniorocznej. 67 Zestawienie wyników pomiarów średniomiesięcznych SO2, NO2 i benzenu w punkcie pomiarowym w Ciężkowicach w 2006 roku marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 22,6 19,2 8,6 18,0 11,3 4,7 9,9 10,4 5,0 6,6 8,1 2,3 3,2 5,7 0,65 8,8 5,1 0,65 [ µg/m3] 3,2 2,8 4,5 6,3 0,65 0,6 4,1 6,6 1,3 5,3 8,0 1,8 9,9 12,7 3,8 14,6 16,8 4,5 Styczeń 2007 3,0 6,9 0,65 grudzień wrzesień czerwiec 3,1 6,5 0,65 listopad 3,3 10,1 1,4 [ µg/m3] 2,3 3,8 8,6 10,0 0,6 2,1 październik 5,4 12,8 2,7 maj marzec 11,6 15,0 6,1 sierpień 19,3 12,9 5,9 lipiec benzen luty zanieczyszczen ia SO2 NO2 Stężenie średnioroczne W 2006r. 9,1 9,6 2,9 Zestawienie wyników pomiarów średniomiesięcznych SO2, NO2 i benzenu w punkcie pomiarowym w Tuchowie w 2006 roku Tabela 13 kwiecień benzen luty SO2 NO2 styczeń zanieczyszczen ia Tabela 12 5,1 13,8 2,9 9,9 18,4 4,2 19,8 24,0 6,3 3,9 Stężenie średnioroczne W 2006r. 7,9 12,6 3,1 W obu punktach pomiarowych wartości uzyskanych średniorocznych stężeń zanieczyszczeń nie przekraczają wartości dopuszczalnych. Z porównania wartości stężeń zanieczyszczeń uzyskanych w punktach pomiarowych wynika, że w Tuchowie notowano wyższe wartości stężeń średniorocznych dwutlenku azotu i benzenu. W obu punktach pomiarowych wartości uzyskiwanych miesięcznych stężeń zanieczyszczeń wykazują tendencję malejącą w okresie letnim (od kwietnia do września) w porównaniu z okresem zimowym. W roku 2007 kontynuowano badania zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu tarnowskiego w Ciężkowicach. Średnioroczne stężenia zanieczyszczeń we wskaźniku NO2 wyniosło 9,1 [ µg/m3], a we wskaźniku SO2 – 8,5 [ µg/m3]. Zatem nastąpiła poprawa w zakresie jakości powietrza w obydwu badanych wskaźnikach. Zgodnie z zaleceniem Głównego Inspektoratu jakość powietrza w 2007 roku oceniana jest z uwzględnieniem Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza. 3.6.1.4. Ocena bieżąca jakości powietrza W roku 2007 przeprowadzono kolejną (piątą) bieżącą ocenę jakości powietrza w oparciu o art.89 Prawa ochrony środowiska. Ocena polegała na zaliczeniu strefy/powiatu do określonej klasy (A,B,C), która zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. 68 Zgodnie z tą klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia powiat tarnowski za rok 2006 został zakwalifikowany do klasy A. Oznacza to, że poziomy stężeń poszczególnych zanieczyszczeń są poniżej wartości dopuszczalnych. Tabela 14 Naz L.p . Nazwa strefy, powiatu Wynikowa klasa strefy w roku 2006 dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla strefy, uzyskana w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia. Kod strefy SO2 Strefy 1. tarnowski 4.12.15.16. A Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy NO2 PM10 Pb C6H6CO CO O3 A A A A A A Klasa ogólna Działania Wynikające z klasyfikacji A Objaśnienia dotyczące “działań wynikających z klasyfikacji”, w kolumnie 12: Dz.1. dla klasy A : utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie. Zakwalifikowanie do klasy A wymaga utrzymania jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie zanieczyszczeń. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2007 jest szóstą oceną roczną opracowaną w oparciu o przepisy ustawy -Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 52, poz. 627 z późn. zm.) oraz odpowiednie rozporządzenia ministra środowiska do tej ustawy a mianowicie rozporządzenie MŚ z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 47, poz. 281), oraz z dnia 6 marca 2008 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. nr 52, poz. 310). Oceny i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów zwanymi strefami i obejmujących teren całego kraju. Zgodnie z ww. rozporządzeniem bieżącą ocenę jakości powietrza w 2007 roku wykonano w oparciu o nowy podział stref. Gminę Skrzyszów zakwalifikowano do strefy tarnowsko - dąbrowskiej o kodzie 12.06.z.02, której powierzchnia wynosi 1941 km2, zamieszkałej przez 252 386 mieszkańców. Klasyfikacja stref wykonywana jest co roku powietrzu na podstawie oceny poziomu substancji w powietrzu a jej wynikiem jest określenie jednej klasy strefy ze względu na ochronę zdrowia i jednej klasy ze względu na ochronę roślin ( z wyjątkiem stref grodzkich). Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń na obszarze każdej klasy. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Na podstawie oceny jakości powietrza w strefie dąbrowsko-tarnowskiej w roku 2007 , klasa ogólna dla tej strefy, uzyskana w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia – A . Nie wymagane są zatem działania na rzecz poprawy jakości powietrza lecz na utrzymaniu jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie zanieczyszczeń. 69 3.6.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego na poziomie z 2007 roku 3.6.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Stan sanitarny powietrza atmosferycznego w Gminie Skrzyszów uzależniony jest od przepływu zanieczyszczeń przemysłowych z terenu Tarnowa i powiatów sąsiednich, a także niskiej emisji oraz emisji komunikacyjnej pochodzącej ze źródeł lokalnych. Skalę dwóch ostatnich czynników kształtuje stan infrastruktury na terenie samej gminy, dlatego w tym zakresie odpowiedzialność za stan powietrza spoczywać będzie na władzach lokalnych, przedsiębiorcach oraz wszystkich mieszkańcach. Podstawą ograniczenia niskiej emisji będzie modernizacja systemu ciepłowniczego w indywidualnych budynkach bowiem budowa centralnego systemu cieplnego ze względu na rozproszoną zabudowę jest ekonomicznie nieuzasadniona. Ważne będzie wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, a także źródeł odnawialnych. W procesie ograniczania niskiej emisji należy również zwrócić uwagę na możliwość zastosowania środków pośrednich. Jednym z nich jest termomodernizacja zasobów budownictwa mieszkaniowego, dzięki której możliwe jest zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną przynajmniej o kilka %. Zadania w tym zakresie w dużej części zostały zrealizowane i będą kontynuowane. Termomodernizacja obiektów gminnych w kolejnych latach dotyczyć będzie : Budynku Gminnego Centrum Kultury i Bibliotek w Skrzyszowie, Wielofunkcyjnego w Skrzyszowie, Szkoły Podstawowej Nr 2 w Skrzyszowie,Szkoły Podstawowej w Ładnej, Budynku OSP w Pogórskiej Woli, Budynku zaplecza technicznego Klubu Sportowego „Pogorii” w Pogórskiej Woli, Domu Nauczyciela w Szynwałdzie, Budynku po weterynarii w Szynwałdzie, Szkoły Podstawowej Nr 2 w Szynwałdzie, Budynku OSP w Łękawicy, Budynku po GS w Łękawicy. Zagadnienie edukacji ekologicznej w świetle możliwości ograniczenia niskiej emisji dotyczyć będzie uświadamiania społeczeństwa na temat szkodliwości stosowania w paleniskach domowych tradycyjnych paliw, w tym m.in. butelek PET i opakowań z powłoką aluminiową. W obliczu rozwoju motoryzacji i związanego z nim wzrostu liczby pojazdów i użytkowników dróg, dodatkowo w świetle wzrostu zainteresowania turystyką, istotnym kierunkiem działań będzie bieżąca kontrola pojazdów i usprawnianie sieci drogowej, które powinny zapobiec znaczącemu wzrostowi emisji komunikacyjnej. Dużą rolę odegra ponadto organizacja transportu publicznego głównie w zakresie usług PKS Tarnów i Usługi Transportowe Mądel. Okresowe dostosowywanie organizacji ruchu (częstotliwość przejazdów, trasy, miejsca przystanków, lokalne powiązania sieci różnych rodzajów transportu publicznego itp.). do zmian związanych z rozwojem gminy w dziedzinie osadnictwa, turystyki, a także ze zjawiskami społecznymi (wzrost aktywności i mobilności, wzrost zainteresowania regionem) powinno wpłynąć na ekonomizację transportu zbiorowego, a jednocześnie wypracowanie maksymalnych korzyści dla środowiska naturalnego, głównie stanu jakości powietrza. Niezbędna będzie także bieżąca kontrola taboru komunikacji zbiorowej oraz dostosowanie środków komunikacji zbiorowej do unijnych norm EURO 3. Działania w tym zakresie podejmowane będą na szczeblu ponadgminnym. 70 Kierunki działań Modernizacja infrastruktury komunikacyjnej, w tym remont dróg o złym stanie technicznym najczęściej eksploatowanych przez pojazdy silnikowe, 2. Wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii, 3. Termomodernizacja budynków, 4. Promowanie energooszczędnych materiałów w budownictwie. 1. 3.7. Ochrona przed hałasem 3.7.1. Stan wyjściowy Stan klimatu akustycznego jest jednym z najistotniejszych czynników określających jakość środowiska, bezpośrednio odczuwalnym przez człowieka i mającym fundamentalne znaczenie dla możliwości odpoczynku i regeneracji sił. Narażenie na hałas stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka. U źródeł uciążliwości związanych z hałasem leżą przede wszystkim komunikacja i przemysł. Państwowy Zakład Higieny, biorąc pod uwagę aspekt higieniczny oddziaływania hałasu, związany z ryzykiem utraty zdrowia, opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych hałasu komunikacyjnego, przedstawioną w tabeli 15. Tabela 15. Skala subiektywnej uciążliwości zewnętrznych hałasu komunikacyjnego opracowana przez Państwowy Zakład Higieny Stopień uciążliwości Mała Średnia Duża bardzo duża Równoważny poziom hałasu [dB] < 52 52 – 62 63 – 70 > 70 3.7.1.1. Hałas komunikacyjny Komunikacja, z uwagi na dynamiczny rozwój przemysłu motoryzacyjnego, a jednocześnie wzrost mobilności społeczeństwa jest obecnie dominującym źródłem hałasu. Hałas w ujęciu przestrzennym, przyjmuje w tym przypadku charakter liniowy i związany jest z przebiegiem tras komunikacyjnych. Obiektami emitującymi hałas drogowy są: pojazdy jednośladowe, samochody osobowe, samochody ciężarowe, autobusy i ciągniki oraz maszyny drogowe i budowlane. Należy również wziąć pod uwagę inne czynniki związane z ruchem, a w znaczny sposób wpływające na stan akustyczny środowiska. Należą do nich: rodzaj pojazdu (marka), średnia prędkość, stan nawierzchni dróg, pochylenie drogi, warunki atmosferyczne. Pomimo stosowania nowoczesnych rozwiązań komunikacyjnych, problem hałasu drogowego wciąż narasta. Dopuszczalny poziom hałasu emitowanego do środowiska określa się dla terenów o charakterze chronionym np. dla terenu zabudowy mieszkaniowej, wypoczynkoworekreacyjnych, domów opieki, szpitali itp. (tabela 2). Nie ustala się dopuszczalnego poziomu hałasu dla terenów leśnych, przemysłowych i użytków rolnych. W roku 2007, analogicznie do lat poprzednich, na terenie województwa przeprowadzano szereg działań, które zakończyły się pomiarami akustycznymi w porach dziennej i nocnej. 71 Działania te objęły zarówno pomiary kontrolne, jak i monitoringowe. Zgodnie z obowiązującym wówczas rozporządzeniem (z 29 lipca 2004 roku), dopuszczalny poziom hałasu w środowisku określono odrębnie dla godzin od 6:00 do 22:00 (pora dnia) i dla godzin od 22:00 do 6:00 (pora nocy). Wszystkie pomiary wykonano zgodnie z metodyką referencyjną, wynikającą z aktualnego wówczas rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23.01.2003 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem. Każdorazowo wykonano pomiary szeregu czynników warunkujących rozprzestrzenianie się dźwięku w środowisku, a w szczególności parametrów meteorologicznych: • prędkość wiatru 0-5 m/s, • temperatura otoczenia powyżej- 5°C • brak opadów atmosferycznych, • ciśnienie atmosferyczne do 1060 hPa. Tabela 16. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu- z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne (załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. poz. 826). L.P. 1. 2. 3. 4. Przeznaczenie terenu a) obszary ochrony uzdrowiskowej, a) tereny szpitali poza miastem a) tereny zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej, b) tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci lub młodzieży c) tereny domów opieki, d) tereny szpitali w miastach a) tereny zabudowy mieszkaniowej, wielorodzinnej lub zamieszkania zbiorowego, b) tereny zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi, c) tereny rekreacyjno wypoczynkowe poza miastem, d) tereny zabudowy zagrodowej Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB Instalacje i pozostałe obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe źródeł hałasu Pora dnia – Pora Pora nocyPora dnia – Po Pora nocy – przedział czasuPrz przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy 8 najmniej równy 1 równy 16 równy 8 korzystnym najmniej godzinom godzinom godzinom dnia korzystnej kolejno po sobie godzinie nocy następującym 45 40 50 45 50 40 55 50 55 45 60 50 55 45 65 55 72 W latach 2006-2007 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach prowadzonego monitoringu prowadził pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie Gminy Skrzyszów w miejscowości Ładna w ciągu drogi krajowej E-40. Wykonano cztery 1godzinne pomiary w różnych godzinach pory dziennej w odległości 1 m od jezdni. Wyniki badań przedstawia tabela 17. Tabela 17 Hałas komunikacyjny w Ładnej Czas pomiaru Poziom dźwięku dB(A) Natężenie ruchu poj./h 6.45 - 7.45 77,0 951 11.15 – 12.15 78,2 839 15.00 – 16.00 78,8 1078 17.45 – 18.45 77,6 880 Źródło: Pomiary WIOS w Krakowie-Delegatura w Tarnowie Z przedstawionych pomiarów wynika, że wartość progowa poziomu hałasu dla drogi wynosząca 75 db(A) w każdej z pór dnia została przekroczona, zatem dla zabudowy mieszkaniowej znajdującej się w bliskiej odległości od jezdni wartość ta również nie jest dotrzymana. Dla poprawy klimatu akustycznego w ciągu drogi krajowej E-40 w rejonie tarnowskiej obwodnicy w Skrzyszowie przebiegającej przez teren gęstej zabudowy mieszkaniowej wzdłuż wiaduktu oraz w jego sąsiedztwie usytuowano ekrany akustyczne. 3.7.1.2. Hałas przemysłowy Mniejszą uciążliwością dla mieszkańców gminy, na tle uwarunkowań komunikacyjnych są punktowe źródła hałasu tj. zakłady przemysłowe, małe jednostki produkcyjne lub przetwórcze. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz. 627) zapewnienie właściwego kształtowania klimatu akustycznego w otoczeniu obiektów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych jest obowiązkiem ich właściciela (lub innego podmiotu posiadającego do nich tytuł prawny). Na mocy art. 141 i 144 w/w ustawy działalność zakładów nie może powodować przekroczenia standardów emisyjnych, jeśli zostały ustalone, ani też powodować przekraczania standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający ma tytuł prawny, a w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, poza tym obszarem. Jeżeli w otoczeniu zakładu hałas w środowisku przekracza obowiązujące wartości dopuszczalne, wymagane jest uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu. Hałas generowany w zakresie przemysłu ma charakter lokalny. W ostatnich latach do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie wpływa coraz więcej skarg na hałas generowany przez sektor handlowy (markety, stacje benzynowe, firmy świadczące usługi w różnym zakresie). Nasila się problem lokalizacji obiektów uciążliwych w pobliżu zabudowy mieszkaniowej. Powoduje to poważne konflikty społeczne, gdyż w sytuacji bliskiego sąsiedztwa nawet stosunkowo niewielkie poziomy hałasu potrafią powodować wysoką odczuwalną uciążliwość dla mieszkańców. Dominującymi źródłami hałasu stały się głównie wentylatory i klimatyzatory, a także agregaty chłodnicze, urządzenia do obróbki drewna, suszarnie, elektronarzędzia. Hałas linii energetycznych spowodowany jest zjawiskiem ulotu i jest zależny od parametrów technicznych linii, warunków środowiskowych oraz stanu technicznego linii. 73 Badania akustyczne prowadzone w roku 2001 przez WIOŚ w Krakowie w różnych warunkach pogodowych wykazały brak oddziaływań akustycznych dla linii 110 kV, niewielkie oddziaływania ( poniżej normy) dla linii 220 kV, oraz istotne oddziaływanie ( również z przekroczeniem normatywów) przy przesyle energii liniami 400 kV. 3.7.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i przemysłowego 3.7.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Rok 2007 wprowadził wiele zmian ustawowych w dziedzinie hałasu: nowe rozporządzenia, modyfikacje ustawy Prawo ochrony środowiska, określającej m.in. zasady ochrony środowiska (w tym również przed nadmiernym hałasem). Poniżej przedstawiono najważniejsze aktualne rozporządzenia i ustawy dotyczące hałasu: • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku 2002/49/WE. • Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) z dnia 27 kwietnia 2001 r. z późniejszymi zmianami. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826). • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. Nr 106, poz. 729) wraz z nimi Ministra Środowiska z dnia 7 listopada 2007 roku, zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. Nr 210, poz. 1535). • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 października 2007 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. Nr 192, poz. 1392). • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 roku w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji (Dz. U. Nr 187, poz. 1340). 138 Działaniami zmniejszającymi zagrożenie hałasem jest budowa ekranów akustycznych oraz wymiana okien na dźwiękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach, gdzie przekraczane są obowiązujące normatywy. Zakładana budowa ekranów akustycznych przy drodze E-4 szczególnie w miejscowości Ładna prawdopodobnie nie wejdzie w fazę realizacji. Budowa autostrady przemieści ruch samochodowy z tej części gminy, przez co natężenie ruchu samochodowego w rejonie drogi krajowej E-4 znacznie się zmniejszy, co wpłynie na obniżenie poziomu dźwięku w środowisku w tym rejonie. Problem zagrożenia hałasem należy integrować z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W wydawanych pozwoleniach na budowę obiektów na działkach sąsiadujących z drogami publicznymi Gminy Skrzyszów uwzględniane są wymogi związane z ich odległością od pasa drogowego zgodnie z przepisami o ruchu drogowym. W skali lokalnej istotne znaczenie ma zmniejszenie emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej w tym usługowej. 74 Kontrole przez służby WIOŚ instalacji emitujących nadmierny hałas do środowiska w znacznej mierze wymuszają na podmiotach inwestowanie w urządzenia ograniczające jego emisję (tłumiki, obudowy dźwiękoszczelne, przenoszenie instalacji do innego obiektu, skrócenie czasu pracy urządzeń). Kierunki działań: 1. Wprowadzanie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów, 2. Kontynuowanie kontroli hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. Ponadto większość kierunków działań dotyczących ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza ze środków transportu samochodowego (par. 3.6.) - przynosi efekty w postaci zmniejszenia emisji hałasu. 3.8. Pola elektromagnetyczne 3.8.1. Stan wyjściowy Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące występuje w zakresie częstotliwości 1 Hz do 1016 Hz. Źródła niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego oddziałujące na środowisko mogą mieć charakter liniowy lub punktowy. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają źródła liniowe - linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym wynoszącym 110 kV lub wyższym oraz źródła punktowe - urządzenia emitujące elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące w zakresie częstotliwości 0,03300 000 MHz, do których należą: urządzenia radiolokacyjne (np. na lotniskach lub w stacjach naprowadzania lotów cywilnych i wojskowych), urządzenia radionadawcze i telewizyjne (np. stacje bazowe telefonii komórkowej (STK)), urządzenia elektroenergetyczne o napięciu znamionowym powyżej 110 kV (np. stacje transformatorowe). Rozwój techniki spowodował znaczy wzrost ilości nie tylko nadajników radiowo telewizyjnych ale również ilości stacji bazowych telefonii komórkowej i należy się spodziewać, że wzrost ten się zachowa, co wywołuje duże zainteresowanie ich oddziaływaniem na człowieka. W ostatnich latach pojawiło się wiele publikacji związanych z tematem szkodliwości promieniowania pochodzącego od stacji bazowych, monitorów czy linii wysokiego napięcia. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych na ludzi i środowisko jest sprawą niezaprzeczalną. - Ustawa Prawo ochrony środowiska w dziale VI określa obowiązki związane z ocenami i pomiarami poziomów pół elektromagnetycznych na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz w miejscach dostępnych dla ludności. Artykuł 123 ustawy nakłada na 75 wojewódzki inspektorat ochrony środowiska elektromagnetycznych w środowisku. obowiązek badania poziomów pół Zmierzone w 11 punktach monitoringowych na terenie województwa małopolskiego poziomy pól elektromagnetycznych, kształtują się zdecydowanie poniżej wartości dopuszczalnych. Najbliżej Gminy Skrzyszów punkt pomiarowy poziomów pól elektromagnetycznych zlokalizowany jest na Placu Kazimierza w Tarnowie. Pozostałe punkty zlokalizowano w różnych dzielnicach Krakowa. Zmierzone w 11 punktach monitoringowych poziomy pól elektromagnetycznych w latach 2006 i 2007 kształtują się zdecydowanie poniżej wartości dopuszczalnych. Laboratorium WIOŚ w roku 2006 przeprowadziło kilkanaście pomiarów kontrolnych źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Powodem większości tych kontroli były skargi, zazwyczaj na stacje bazowe telefonii komórkowej. W ramach każdej kontroli wykonano pomiary w kilkudziesięciu pionach pomiarowych. Przeglądając kilkaset wyników pomiarów stwierdzić można, że tylko w pojedynczych przypadkach wielkości zarejestrowane osiągają kilka procent wartości dopuszczalnych, w pozostałych przypadkach są poniżej wartości oznaczalności (około 2% wartości dopuszczalnych). W obowiązującym prawie polskim natężenie pola elektrycznego o wartości poniżej 1 kV/m uważane jest za całkowicie bezpieczne, nawet przy długotrwałym w nim przebywaniu. Natomiast w polu o wartości powyżej 10 kV/m – strefa ochronna pierwszego stopnia – przebywanie ludzi jest zabronione. W strefie ochronnej drugiego stopnia – pole o natężeniu 110 kV/m – przebywanie ludności jest dozwolone, jednakże nie wolno lokalizować budynków mieszkalnych, szkół, szpitali itp. W Polsce nie istnieją przepisy ograniczające gospodarowanie oraz przebywanie ludności w obszarach, w których występuje pole magnetyczne. Najwyższe dopuszczalne natężenie pola magnetycznego na stanowiskach, na których praca trwa 8 godzin określone przez Ministerstwo Pracy, nie może być większe niż 400 A/m (indukcja 0,5 mT). Tabela 18 przedstawia natężenia pola elektrycznego oraz indukcję magnetyczną dla wybranych emitorów. Tabela 18. Natężenia pola elektrycznego oraz indukcja magnetyczna dla wybranych emitorów ( wg PSE) Pole elektryczne w środowisku Pod liniami najwyższych napięć (220 – 400 kV) W odległości 50 m od linii 400 kV Pod liniami wysokiego napięcia (110 kV) Pod liniami średniego napięcia Za ogrodzeniem stacji elektroenergetycznych wysokiego napięcia W bezpośrednim sąsiedztwie domowych urządzeń powszechnego użytku Pole magnetyczne w środowisku Pod liniami najwyższych napięć (220 – 400 kV) W odległości 50 m od linii 400 kV Pod liniami wysokiego napięcia (110 kV) Pod liniami średniego napięcia W bezpośrednim sąsiedztwie domowych urządzeń powszechnego użytku W otoczeniu torów prądowych przemysłowych urządzeń elektrotermicznych Natężenie kV/m 1 – 10 Poniżej 0,5 0,5 – 4 Poniżej 0,3 0,1 – 0,3 Poniżej 0,5 Indukcja T 1 – 50 Poniżej 5 Poniżej 20 1 – 20 10 – 400 2000 – 70000 76 Na terenie gminy według stanu na 31.12.2002r. istniała jedna stacja telefonii komórkowej operatora ERA GSM na działce nr 2231 w Pogórskiej Woli o mocy promieniowania 512W. Według decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla lokalizacji stacji wysokość masztu określono na 55 m. Przez teren gminy przebiegają dwie linie wysokich napięć: 1. Linia 110 kV z Woli Rzędzińskiej do Pogórskiej Woli ( stacja transformatorowa ), 2. Linia 400 kV z Połańca przez Wolę Rzędzińską, Ładną, Skrzyszów, Łękawicę do stacji Tarnów Południowy. Zasięg strefy ochronnej dla linii 110 kV wynosi 14,5 m od skrajnego przewodu, zaś od linii 400 kV 33m. 3.8.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Minimalizacja oddziaływania promieniowania niejonizującego 3.8.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Pod koniec 2007 roku opublikowane zostało rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku (D.U. Nr 221/2007, poz.1645), w którym określono konkretnie: sposób wyboru punktów pomiarowych, wymaganą częstotliwość prowadzenia pomiarów oraz sposoby prezentacji wyników pomiarów. Zakres prowadzenia badań obejmuje pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz,. Punkty pomiarowe, w których wykonuje się badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, wybiera się w dostępnych dla ludności miejscach usytuowanych na obszarze województwa w: − centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., − pozostałych miastach, − terenach wiejskich. Na obszarze każdego województwa, dla każdego roku kalendarzowego z trzyletniego cyklu pomiarowego, wyznacza się po 15 punktów pomiarowych w dostępnych dla ludności miejscach, dla każdego z obszarów. Łącznie na terenie województwa wyznacza się 135 punktów pomiarowych dla trzyletniego cyklu pomiarowego, po 45 punktów pomiarowych dla każdego roku. W najbliższych latach podstawowym działaniem w skali kraju będzie kontynuowanie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z ważnych zadań w gminie służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami (Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. 77 Na terenie Gminy Skrzyszów według stanu na 31.12.2007r. znajdowała się jedna stacja telefonii komórkowej operatora ERA GSM na działce Nr 2231 Pogórskiej Woli w obszarze nie zainwestowanym. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Skrzyszów zarezerwowano tereny pod lokalizacje stacji telefonii komórkowych w Pogórskiej Woli przy parkingu, w przysiółku Żurawieniec w sąsiedztwie obiektów dawnej Spółdzielni Produkcyjnej „Jedność” oraz w Szynwałdzie w terenie niezabudowanym. Kierunki działań: - Wprowadzanie niskokonfliktowej lokalizacji źródeł promieniowania. 3.9. Awarie przemysłowe 3.9.1. Stan wyjściowy Nadzwyczajne zagrożenia środowiska obejmują skutki dla środowiska w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych, niekontrolowanych uwolnień do środowiska genetycznie modyfikowanych organizmów (GMO), jak również klęsk żywiołowych (powodzi, pożarów lasów, i in.). Istotne źródło zagrożenia na terenie Gminy Skrzyszów stanowi drogowy transport materiałów niebezpiecznych, a szczególnie intensywny w ostatnich latach przewóz paliw płynnych autocysternami. Zagrożenie takie może występować głównie ze strony transportu drogą krajową E-40. Do obiektów i urządzeń mogących stanowiących zagrożenie dla środowiska należą ponadto gazociągi wysokoprężne. Gazociągi wysokoprężne przebiegające przez teren gminy w korytarzu infrastruktury technicznej przy drodze E-40 to: 700 mm Jarosław - Tarnów 700 mm Jarosław – Pogórska Wola ( z Głuchowa) Strefy bezpieczeństwa : - odległość od zwartej zabudowy – 75 m - od budynków jedno i wielorodzinnych 50m - od budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego 100 m Rurociągi do przesyłu gazu: 500 mm ( dwa ciągi) Pogórska Wola – Łukanowice 400 mm Jarosław – Tarnów 300 mm Pogórska Wola – Swarzów 200 mm Wygoda – Tuchów 100 mm Pogórska Wola - Żukowice Strefy bezpieczeństwa : - odległość od budynków 20 - 65 m W latach 2004-207 zanotowano jedna awarię cysterny na obwodnicy w dniu 15.10.2004r. Natomiast w dniu 14.05. 2008r. wystąpił wybuch rurociągu gazowego biegnącego wzdłuż drogi krajowej E-4 przy robotach konserwacyjnych rurociągu. W obydwu przypadkach nastąpiło zanieczyszczenie ziemi substancjami ropopochodnymi. Zastosowano sposób postępowania w zakresie likwidacji skażeń zgodny z szczegółowymi przepisami w tym zakresie. 78 3.9.2. Cel długoterminowy do 2015 roku Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu transportu materiałów niebezpiecznych oraz gazociągów wysokoprężnych 3.9.3. Strategia realizacji celu długoterminowego Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Tytuł IV "Poważne awarie ") określa podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Aktualnie wg informacji WIOŚ Delegatura w Tarnowie na terenie powiatu tarnowskiego brak jest zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych. Potencjalnym zagrożeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez teren gminy, w szczególności przez Skrzyszów i Ładną w ciągu drogi krajowej E-4.W przypadku wystąpienia skażenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, gdy trudno jest ustalić sprawcę zdarzenia - obowiązki usunięcia zagrożenia spoczywają na Staroście. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych skażeń środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, ważne jest informowanie społeczeństwa o wystąpieniu awarii i sposobu zachowań w takiej sytuacji. Gazociągi wysokoprężne przebiegające przez teren gminy stwarzają zagrożenie związane z ich rozszczelnieniem spowodowanym ruchami gruntu. Są to zdarzenia nadzwyczajne, które mogą być spowodowane powodziami lub obsuwaniem się gruntu. Gazociągi przebiegające przez teren gminy są zabezpieczane antykorozyjnie oraz są pod stałym nadzorem PGNiG S.A. w Warszawie Regionalnego Oddziału Przesyłu w Tarnowie. Kierunki działań: 1. Kreowanie właściwych zachowań mieszkańców gminy w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych. 79 4. PLAN OPERACYJNY NA LATA 2008 – 2011 I JEGO FINANSOWANIE Cele ekologiczne do 2015 roku i strategia ich realizacji przedstawione w rozdziale poprzednim, są bazą dla planu operacyjnego na lata 2008 - 2011, tj. konkretnych przedsięwzięć (pozainwestycyjnych i inwestycyjnych), które mają priorytet w skali gminy. Poniżej przedstawiono kryteria wyboru priorytetów, które były podstawą sformułowania przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie 2008 - 2011. Dla poszczególnych przedsięwzięć podano instytucje realizujące, koszty i źródła ich finansowania. Ponadto w rozdziale tym podano sumaryczne koszty wdrażania Programu w latach 2008 2011 wg kierunków inwestowania. 4.1. Priorytety ekologiczne Kryteria wyboru priorytetów Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2011 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia: 1. priorytetowe uciążliwości środowiska, 2. priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali gminy, należy wymienić: Wymogi wynikające z ustawy "Prawo ochrony środowiska", ustawy o odpadach i ustawy "Prawo Wodne" oraz innych ustaw komplementarnych, Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE, Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym, Zgodność z "Programem Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego” , Zgodność ze "Strategią rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Skrzyszów", Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego, Obecne zaawansowanie inwestycji. Priorytety proekologiczne Biorąc pod uwagę powyższe kryteria proponujemy, w perspektywie najbliższych czterech lat, następującą hierarchię potrzeb: (a) Jakość wód i stosunki wodne: Uporządkowanie gospodarki ściekowej w sektorze komunalnym. (b) Wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, w tym odpadami niebezpiecznymi znajdującymi się w strumieniu odpadów komunalnych (wg Planu gospodarki odpadami) (c) Ochrona powietrza atmosferycznego (redukcja emisji niskiej i komunikacyjnej) (d) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalna eksploatacja systemów leśnych: ochrona zasobów przyrodniczych ochrona powierzchni ziemi (ochrona gleb, zabezpieczenie osuwisk) ochrona lasów (e) Ochrona przed hałasem i polami elektromagnetycznymi 80 Ponadto, nadrzędnym priorytetem jest edukacja ekologiczna mieszkańców gminy. Należy zaznaczyć, że wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane i poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych. 4.2. Zbiorcze zestawienie celów i kierunków działań wraz z zadaniami w zakresie ochrony środowiska przewidzianych do realizacji w latach 2008 - 2011 Nadrzędnym celem „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Skrzyszów w latach 20082015” jest zapewnienie mieszkańcom jakości życia w zdrowym i czystym środowisku. Cel ten wskazuje jako wartość nadrzędną człowieka co jest zgodne z założeniami Polityki Ekologicznej Polski. Cele i kierunki działań w zakresie realizowania polityki ekologicznej w Gminie Skrzyszów w latach 2008 –2011 zestawiono w tabeli 19. W formułowaniu planu operacyjnego, a więc listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 –2011, uwzględniono kryteria wyboru zgodne z priorytetami proekologicznymi. Proponowane przedsięwzięcia ujęto w tabeli 20. Należy podkreślić, że istnieje także możliwość realizacji przedsięwzięć nie wskazanych w załączonych tabelach, ale takich, które mieszczą się w ramach kierunków działań nakreślonych w rozdziale poprzednim (rozdz. 3), a wynikających z zaistniałych w danym czasie potrzeb. Tabela 19 Cele i kierunki działań w zakresie realizowania polityki ekologicznej w Gminie Skrzyszów 81 Kierunki działań minimalizujących zagrożenia Cele operacyjne Podniesienie jakości życia mieszkańców z zachowaniem ładu przestrzennego i funkcjonalnego z jednoczesną ochroną istniejących walorów kulturowokrajobrazowych Rozwój turystyki i rekreacji optymalnie wykorzystującej uwarunkowania przyrodnicze gminy z pełnym przestrzeganiem zasad ochrony przyrody i krajobrazu Stworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się ludzi przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu na środowisko naturalne Rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnych wpływów Organizacja szkoleń i doradztwa dla rolników m.in. w zakresie reguł dobrej kultury rolnej, przestrzeganie przez rolników minimalnych wymagań w ramach zasady wzajemnej zgodności, zachowanie obecnej struktury krajobrazu rolniczego ( zadrzewienia, oczka wodne, tereny podmokłe, bagna, trwałe użytki zielone). kontrolę przestrzegania przez turystów zasad korzystania ze środowiska poprzez zaangażowanie instytucji porządkowych, rozbudowę zaplecza turystycznego, punktów małej gastronomii w zgodzie z ochroną środowiska, rozwój i odpowiednie oznakowanie szlaków turystycznych wraz z tworzeniem bazy informacyjnej na ich temat, doskonalenie infrastruktury drogowej, w szczególności placów parkingowych i dróg dojazdowych do najczęściej odwiedzanych miejsc. budowa nowych oraz poprawa stanu technicznego najbardziej wyeksploatowanych nawierzchni dróg, modernizacja dróg w kierunku dostosowania profilu do potrzeb użytkowników (poszerzanie jezdni, budowa poboczy, chodników) współpraca z sąsiednimi gminami (głównie Tarnowem, Gminą Tarnów i Ryglice ) w celu zapewnienia ciągłości i sprawności systemu komunikacyjnego, modernizacja i utrzymanie istniejących oraz tworzenie nowych parkingów i dróg dojazdowych do nowo powstających obiektów użyteczności publicznej oraz miejsc atrakcyjnych turystycznie, promocja i unowocześnienie transportu zbiorowego (opartego o ekologiczne środki transportu) łącznie z poszerzaniem oferty i przygotowaniem odpowiedniego zaplecza zachęcającego do korzystania z usług publicznych, kreowanie świadomości ekologicznej mieszkańców głównie w kwestii optymalizacji korzystania z samochodów, korzystania z roweru i transportu zbiorowego. właściwe gospodarowanie terenami przemysłowymi, ograniczenie emisji zanieczyszczeń, na zdrowie ludzi i środowisko Wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku prowadzącej do racjonalnego gospodarowania i korzystania z zasobów środowiska naturalnego przy zachowaniu wszelkich zasad jego ochrony wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego aktywna edukacja ekologiczna młodzieży w formalnym systemie kształcenia, koordynowanie i wspieranie działań edukacji ekologicznej przez samorząd gminy, 1. Zapewnienie skutecznej ochrony wód podziemnych, 2. Zapewnienie sprawnego systemu zaopatrzenia mieszkańców wodę, 3. Zapewnienie oczyszczania wszystkich ścieków sanitarnych wytworzonych w gminie. 1. Ochrona i utrzymanie różnorodności promowanie przez środki masowego przekazu stylu życia i zachowań przyjaznych środowisku, zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji o stanie środowiska naturalnego Kontynuowanie inwestycji w zakresie wodociągowania i kanalizacji gminy zgodnie z „Wieloletnim programem budowy wodociągów i kanalizacji”, Zaopatrzenie w szczelne zbiorniki bezodpływowe lub budowa oczyszczalni indywidualnych w posesjach, które nie zechcą podłączyć się do systemem kanalizacji lub warunki terenowe na to nie pozwalają, Bieżąca kontrola sprawności systemu odprowadzania ścieków oraz stanu technicznego zbiorników bezodpływowych Racjonalne dawkowanie i przestrzeganie kalendarza stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin Ukończenie budowy ujęcia wód podziemnych „Zimna woda” dla zaopatrzenia w wodę sołectwa Łękawica oraz utworzenie pośredniej strefy ochrony sanitarnej ujęcia, Likwidacja oczyszczalni ścieków w Pogórskiej Woli Utrzymanie drożności, bieżąca konserwacja i modernizacja cieków wodnych, Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujęć własnych i wody wodociągowej do celów przemysłowych, Kształtowanie świadomości ekologicznej na temat zasad korzystania z zasobów środowiska wodnego, Wspieranie zakładów przemysłowych w realizowaniu programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej. Ustanowienie głazu narzutowego w Pogórskiej Woli pomnikiem przyrody 83 biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych 2. Wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie poszanowania przyrody, w tym głównie przestrzegania zasad ingerencji w sferę przyrodniczą terenów chronionego krajobrazu 3. Ochrona gatunków zagrożonych i narażonych na ginięcie roślin i zwierząt. 1. Ochrona terenów leśnych i powiększanie ich zasobów 2.Prowadzenie zrównoważonej pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarki leśnej Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych Rozwój rolnictwa ekologicznego Promowanie istniejących form ochrony przyrody i miejsc cennych przyrodniczo Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony przyrody i Krajobrazu Sporządzenie ewidencji obszarów, które mogą być przeznaczone do zalesień i wprowadzenie ich do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, Zalesianie nieużytków i gruntów zgodnie z ewidencją obszarów przeznaczonych do zalesień, Przestrzeganie zasad przeprowadzania zabiegów hodowlanych i technicznych zgodnie z funkcją lasów, Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania zagrożeniom ze strony czynników abiotycznych (szkody przemysłowe, pożary) i biotycznych (choroby drzew, działalność szkodników), Rozszerzanie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze, Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów, Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR), Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed erozją, Kontynuowanie badań gleb przez Stacje Chemiczno-Rolnicze Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, uprawa roślin o właściwościach przeciwerozyjnych) Zapewnienie skutecznej ochrony środowiska glebowego przed negatywnym wpływem antropogenicznym oraz naturalną degradacją Zapobieganie powstawania kolejnych osuwisk 84 Ochrona zasobów złóż mineralnych i ich racjonalne wykorzystanie Kontynuacja badań geologicznych i poszukiwanie nowych złóż kopalin, zwłaszcza surowców, mogących stanowić element rozwoju gospodarczego gminy, Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem, Racjonalne wykorzystanie zasobów złóż, Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Modernizacja infrastruktury komunikacyjnej, w tym remont dróg o złym stanie technicznym najczęściej eksploatowanych przez pojazdy silnikowe Wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii Termomodernizacja budynków Promowanie energooszczędnych materiałów w budownictwie 1. Wprowadzanie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów Kontynuowanie kontroli hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej Wprowadzanie niskokonfliktowej lokalizacji źródeł promieniowania Kreowanie właściwych zachowań mieszkańców gminy w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych Utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego na poziomie z roku 2007 Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i przemysłowego Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi Zmniejszenie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu transportu materiałów niebezpiecznych oraz gazociągów wysokoprężnych Likwidacja istniejących osuwisk i zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem. Zapobieganie powstawaniu nielegalnych wyrobisk, 85 Tabela L.p. 20 Opis przedsięwzięcia Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań Programu Instytucje realizujące 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 Źródła finansowania Rodzaj przedsięwzięcia 1 104,142 168,321 150,000 559,000 226, 821 Budżet Gminy 3 513,702 527,404 500,000 1 000,000 1 486,298 Budżet Gminy 3 209,000 1 478,000 440,000 500,000 791,000 80,500 - 80,500 - - Budżet Gminy Środki UE Budżet Gminy Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie koordynowane Ogółem 2008 - 2011 ZAGADNIENIE: JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE ZADANIA INWESTYCYJNE 1. Wodociąg Ładna 2. Wodociąg Pogórska Wola 3. Wodociąg Szynwałd 4. Dokończenie budowy ujęcia wody w Łękawicy Montowanie wodomierzy w gospodarstwach indywidualnych 5. Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Inwestor prywatny b.d. Koszty w latach 2008 – 2011: Zaopatrzenie w wodę 7 907,344 6. Kanalizacja Szynwałd 7. Kanalizacja Ładna 8. Kanalizacja Pogórska Wola ( przerzut ścieków) Budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków – Gmina koordynacja 9. Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Inwestycje indywidualnych właścicieli Koszty w latach 2008 – 2011: Gospodarka ściekowa 10. Okresowa konserwacja urządzeń melioracji podstawowej 11. Okresowa konserwacja urządzeń melioracji szczegółowej 12. Usuwanie szkód powodziowych na potoku Wątok i Wątoczek c.d. MZMiUW – Inspektorat Rejonowy w Tarnowie Spółka Wodna w Skrzyszowie MZMiUW – Inspektorat Rejonowy w Tarnowie b.d. środki po stronie gospodarstw indywidualnych Środki prywatnych użytkowników 3 186,321 3 520,500 1 259,000 1 222,821 6 474,765 3 512,800 1 160,000 1 000,000 801,965 2 041,00 191,000 850,000 1 000,000 - 4 795,000 1 540, 000 2 850, 000 200,000 205,000 b.d. - - - - Budżet Gminy, Środki UE Budżet Gminy, Środki UE Budżet Gminy, Środki UE Fundusze ekologiczne, Środki własne mieszkańców Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie koordynowane 13 310,765 5 243,800 4 860,000 2 200,000 1006,965 b.d. - - - Budżet Państwa 88,000 21,000 20,000 22,000 25,000 b.d. - - - - Budżet Państwa Środki własne rolników Budżet Państwa Środki pomocowe Zadanie koordynowane Inwestycje własne gminy 86 L.p. Opis przedsięwzięcia 13. Regulacja odcinkowa potoków Wątok c.d. 14. Budowa zbiornika retencyjnego na potoku Korzeń Poj. zbiornika - 486 946 m3 Wys. zapory - 8,50 m Dł. Zapory - 250 m Instytucje realizujące MZMiUW – Inspektorat Rejonowy w Tarnowie MZMiUW – Inspektorat Rejonowy w Tarnowie Koszty w latach 2008 – 2011: stosunki wodne Źródła finansowania Rodzaj przedsięwzięcia - Budżet Państwa, Środki pomocowe Zadanie koordynowane 6 472,5 6 472,5 Środki UE, Budżet Państwa, Budżet Gminy Zadanie koordynowane 20,00 6 494,50 6497,50 - - - Ogółem 2008 – 2011 b.d. 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 - - - 12 945,000 - - 13 033,00 21,00 b.k.d. - ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 15. Prowadzenie bieżącej rejestracji i kontroli odprowadzania ścieków w tym bieżąca identyfikacja właścicieli nielegalnych podłączeń i wydawanie oraz egzekwowanie odpowiednich decyzji administracyjnych Gmina Skrzyszów Łączny koszt w latach 2008-2011 : jakość wód i stosunki wodne Zadanie własne gminy 34 251,109 8 451,121 8 400,500 9 953,500 8 727,286 OCHRONA PRZYRODY ZADANIA INWESTYCYJNE 16. 17. 18. 19. Bieżąca pielęgnacja pomników przyrody w gminie Konserwacja drzew w parku podedworskim w Skrzyszowie Oznakowanie dróg w miejscach częstych wędrówek zwierząt Budowa przejść dla zwierząt drobnych przez nowo budowane i modernizowane drogi Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Powiatowy Zarząd Dróg Powiatowy Zarząd Dróg, Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych 3 - 1 1 1 Budżet Gminy 10,000 0,350 1,000 4,650 4,000 Gmina Skrzyszów b.k.d. b.k.d. Koszty ujęte w przedsięwzięciach dotyczących modernizacji dróg Koszty ujęte w przedsięwzięciach dot. budowy i modernizacji dróg Budżet Państwa Budżet Państwa Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie koordynowane Zadanie koordynowane ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 20. Uznanie za pomniki przyrody Wojewoda, Rada najcenniejszych obiektów na terenie Gminy gminy Skrzyszów b.k.d. - - - - Zadanie koordynowane 87 L.p. 21. Opis przedsięwzięcia Instytucje realizujące Przestrzeganie w procesach Gmina inwestycyjnych obowiązujących Skrzyszów przepisów na obszarach chronionego krajobrazu Koszty w latach 2008-2011 :Ochrona przyrody Źródła finansowania Ogółem 2008 – 2011 b.k.d. 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 Rodzaj przedsięwzięcia - - - - 13,00 0,350 2,000 5,650 5,000 3,000 3,000 4,000 Budżet gminy Zadanie własne gminy - WFOŚiGW, środki własne Starostwa Zadanie koordynowane Środki budżetowe, środki własne LP Zadanie koordynowane Środki własne LP Zadanie koordynowane Zadanie własne gminy ZAGADNIENIE : ZRÓWNOWAŻONE UZYTKOWANIE LASÓW ZADANIA INWESTYCYJNE 22. Bieżące utrzymanie lasów komunalnych Gmina Skrzyszów 23. Coroczne zalesianie gruntów prywatnych w gminie 24. Realizacja zadań wynikających z Planów urządzania lasów Starostwo Powiatowe, Prywatni właściciele Nadleśnictwo Gromnik, właściciele lasów niepaństwowych 10,000 - b.d. Zgodnie z planami urządzenia lasów ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 25. Inwentaryzacja naturalnych siedlisk Nadleśnictwo w lasach pod kątem stworzenia planu Gromnik ich ochrony w ramach projektu „NATURA 2000” 26. Zachęcanie rolników do Gmina racjonalnego zalesiania śródleśnych Skrzyszów nieużytków będących ich własnością b.k.d. - - - - 27. Szkolenia właścicieli lasów nt. prawidłowych zasad gospodarki leśnej i ochrony lasów 4,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Budżet państwa Zadanie koordynowane 28. Przekwalifikowanie zalesionych gruntów rolnych na leśne b.d. - - - - Budżet państwa, środki własne właścicieli gruntów Zadanie koordynowane ODR oddz. w Zgłobicach, Starostwo Powiatowe, Nadleśnictwo Gromnik Starosta, właściciele gruntów b.d. Zadanie własne gminy 88 L.p. Opis przedsięwzięcia Instytucje realizujące Koszty w latach 2008-2011 : Zrównoważone użytkowanie lasów Źródła finansowania Ogółem 2008 – 2011 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 14,000 1,000 4,000 4,000 5,000 - - - - Środki Starosty 4,000 5,000 6,000 Budżet Gminy Rodzaj przedsięwzięcia ZAGADNIENIE : OCHRONA GLEB ZADANIA INWESTYCYJNE 29. Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi Starosta b.k.d. 30. Badanie gleb i zapobieganie degradacji gleb Gmina Skrzyszów 15,000 31. Wapnowanie gleb kwaśnych Prywatni właściciele b.d. - - - - b.k.d. - - - - b.d. - - - - 15,000 - 4,000 5,000 6,000 b.k.d. - - - - Środki właścicieli gruntów Zadanie koordynowane Zadanie własne Zadanie koordynowane ZADANIA BEZINWESTYCYJNE 32. Propagowanie optymalnego stosowania nawozów mineralnych i środków ochrony roślin Gmina Skrzyszów Woj. Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Tarnowie Zadanie koordynowane ZAGADNIENIE - OSUWISKA ZADANIA INWESTYCYJNE 33. Zabezpieczenie osuwisk w Łękawicy Starostwo i Szynwałdzie poprzez zalesianie Powiatowe, Właściciele gruntów Koszty w latach 2008-2011: Ochrona gleb i zabezpieczanie osuwisk ZAGADNIENIE : ZASOBY KOPALIN Środki Starosty, Środki własne właścicieli gruntów Zadanie koordynowane ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 34. Egzekwowanie systemu kontroli i kar za nielegalną eksploatację kopalin Starostwo Powiatowe, Gmina Skrzyszów - Zadanie koordynowane ZAGADNIENIE : OCHRONA POWIETRZA ZADANIA INWESTYCYJNE 89 L.p. 35. 36. 37. 38. Opis przedsięwzięcia Instytucje realizujące Modernizacja kotłowni obiektów użyteczności publicznej: - Przedszkole oraz Dom Nauczyciela w Szynwałdzie, - Szkoła w Ładnej, - Biblioteka w Skrzyszowie Termomodernizacja obiektów - budynku szkoły w Ładnej , - obiektu Szkoły Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum w Skrzyszowie, - Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Pogórskiej Woli c.d. - Szkoły Podstawowej Nr 2 w Skrzyszowie Montaż kolektorów słonecznych na budynkach użyteczności publicznej Gmina Skrzyszów Montaż pompy ciepła dla Szkoły Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum w Skrzyszowie Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Koszty w latach 2008-2011 : Niska emisja 39. Modernizacja dróg gminnych 40. Budowa ścieżek pieszo-rowerowych 41. Remont drogi powiatowej K 1357 Tarnów-Ryglice Koszty w latach 2008-2011 : drogowa Gmina Skrzyszów Gmina Skrzyszów Zarząd Dróg Powiatowych Infrastruktura Ogółem 2008 – 2011 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 15,000 - 15,000 - - 15,000 15,000 - - 15,000 15,000 - 700,000 - 700,000 - - 200,000 - - 200,000 - 80,000 - - 407,000 379,000 - 238,000 407,000 20,000 121,000 386,000 - 150,000 236,000 - 2 179,000 1103,000 893,000 201,000 694, 959 100,000 500,000 602, 521 300,000 - - 100,000 200,000 7 500,000 - 3 500,000 4 000,000 - 9 697,480 694, 959 2 197,000 Łączne koszty w latach 2008-2011 : Ochrona powietrza 11 894,480 694,959 Rodzaj przedsięwzięcia Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Zadanie własne gminy 80,000 1 897,480 Koszty w latach 2008-2011 : Niska emisja Źródła finansowania 3 600,000 4 600,000 802,521 1 103,000 201,000 893,000 Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Budżet Gminy, Środki pomocowe Budżet Gminy, Środki pomocowe Budżet Starostwa 35%, EFRR-65%, Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy Zadanie koordynowane 4 703,000 5 493,000 1 003,521 ZAGADNIENIE : HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 90 L.p. 42. Opis przedsięwzięcia Instytucje realizujące Ustalenie lokalizacji terenów narażonych na ponadnormatywny hałas komunikacyjny Gmina Skrzyszów, WIOŚ Delegatura w Tarnowie Ogółem 2008 – 2011 b.d. 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 Źródła finansowania Rodzaj przedsięwzięcia Budżet państwa, Środki Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych Zadanie koordynowane Budżet państwa Zadanie koordynowane Koszty w latach 2008-2011: Hałas AWARIE PRZEMYSŁOWE ZADANIA INWESTYCYJNE 43. Usuwanie skutków poważnych awarii PSP, Ratownictwo Chemiczne b.d. ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 44. Wyznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego parkingu dla transportu odpadów niebezpiecznych Gmina Skrzyszów Zadanie własne gminy b.k.d. Koszty w latach 2008-2011 : Awarie przemysłowe GOSPODARKA ODPADAMI 45. Realizacja zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami Gmina Skrzyszów 356,8 90,3 80,5 82,5 103,5 Budżet Gminy, Środki pomocowe WFOŚiGW Budżet Gminy, Środki pomocowe WFOŚiGW Zadanie własne gminy EDUKACJA EKOLOGICZNA ZADANIA INWESTYCYJNE 46. 47. Organizacja akcji „Sprzątania świata”, „Dzień Ziemi” w gminie (2 x rok) Zazielenienie korytarzy szkolnych, sal lekcyjnych i terenu wokół szkół Gmina Skrzyszów 40,000 10,000 10,000 10,000 10,000 Gmina Skrzyszów 8,000 1,000 2,000 2,500 2,5500 Budżet Gminy, Środki pomocowe WFOŚiGW Budżet Gminy, Gmina Skrzyszów 0,500 0,100 0,150 0,150 0,100 Budżet Gminy, Zadanie własne gminy Gmina Skrzyszów b.d.k. Budżet Gminy, Zadanie własne gminy Zadanie własne gminy ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 48. 49. Organizowanie tygodnia ekologicznego w ramach obchodów „Dnia Ziemi” Opracowanie programu edukacji ekologicznej dla gminy 91 L.p. 50 51. 52. 53 54. Opis przedsięwzięcia Instytucje realizujące Organizowanie konkursów plastycznego, fotograficznego, wiedzy o środowisku , Organizowanie festynów, imprez masowych z elementami edukacji ekologicznej Realizacja projektu edukacyjnego „Czym skorupka za młodu nasiąknie….” Doposażenie szkół w materiały informacyjne nt. prawidłowej gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej, zmniejszenia emisji niskiej, edukacji przyrodniczej. Organizowanie akcji dokarmiania ptaków „Karmniki” Gmina Skrzyszów Koszty w latach 2008-2011 : Edukacja ekologiczna Ogółem 2008 – 2011 35,000 2008 Koszty w tys. PLN 2009 2010 2011 7,000 8,000 10,000 10,000 Źródła finansowania Rodzaj przedsięwzięcia Budżet Gminy, Środki WFOŚiGW Zadanie własne gminy Budżet Gminy, Zadanie własne gminy Gmina Skrzyszów b.d.k. Gmina Skrzyszów 2,000 0,500 0,500 0,500 0,500 Budżet Gminy, Zadanie własne gminy Gmina Skrzyszów 20,000 5,000 5,000 5,000 5,000 Budżet Gminy, Środki pomocowe WFGOSiGW Zadanie własne gminy Gmina Skrzyszów b.d. Budżet Gminy, Zadanie własne gminy 105,500 23,600 25,650 28,150 28,100 OGÓŁEM KOSZTY NA REALIZACJĘ ZADAŃ PROGRAMU 46 679,889 PLN 92 4.3. Aspekty finansowe wdrażania Programu w latach 2008 - 2011 4.3.1. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska pochodzić mogą z następujących źródeł: - Budżet Państwa, - Własne środki samorządu terytorialnego, - Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - EkoFundusz, - Programy Operacyjne, - Małopolski Regionalny Program Operacyjny, - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, - Fundusz Spójności, - Program Life+, - Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, - Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach, - Komercyjne kredyty bankowe, - Własne środki inwestorów. 4.3.2. Sumaryczne koszty wdrożenia Programu w latach 2008– 2011 Koszty wdrażania "Programu ..." zostały określone dla okresu 2008 - 2011. Dla dalszych okresów (po 2011 roku) koszty powinny być szacowane w następnych etapach realizacji Programu, w ramach uściślania informacji i korygowania działań na podstawie badań monitoringowych. Koszty wdrożenia przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie ochrony środowiska dla okresu 2008 - 2011 podane są w cenach IV kwartału 2007 roku. W okresie lat 2008 - 2011 przewiduje się działania z zakresu: - zarządzania środowiskiem zgodnie z celami i strategią Programu Ochrony Środowiska; koordynacja / zarządzanie, monitoring wdrażania programu, doskonalenie przepływu informacji (działania opisane w rozdziale 5), - inwestowania w techniczną infrastrukturę ochrony środowiska (zgodnie z listą przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 - 2011). Szacunkowe koszty wdrażania "Programu ..." w latach 2008 – 2011 przedstawiono w tabeli zbiorczej (tabela 21). Koszty te zostały określone w oparciu o: - szczegółowe dane zgłoszone przez różne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsięwzięć lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o średnie wskaźniki dotyczące budowy i eksploatacji urządzeń, - szacunek kosztów związanych z zarządzaniem Programem, - ocenę wielkości środków możliwych do zaangażowania (tzw. ramy finansowe). 93 Tabela 21 Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach 2008 – 2011 ( w tys. PLN) Koszty w latach 2008 – 2011 tys. PLN Lp. Zagadnienie 1. Zarządzanie Programem 2. Edukacja ekologiczna 3. Jakość wód i stosunki wodne 4. Powietrze atmosferyczne 5. Przyroda i krajobraz 6. Pozainwestycyjne 30,000 Gospodarka odpadami ( koszty ujęte w Planie Gospodarki Odpadami) Razem w latach 2008 – 2011 Inwestycyjne - 48,000 Razem 30,000 57,500 105,500 - 34 251,109 34 251,109 - 11 894,480 11 894,480 23,000 42,000 19,000 356,800 - 356,800 453,800 46 226,089 46 679,889 4.3.3. Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania Prognozę struktury finansowania wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Skrzyszów w latach 2008 – 2011 oparto na dotychczasowych wydatkach z funduszów krajowych, informacjach na temat składanych wniosków w ramach funduszy pomocowych a także na danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie. Strukturę finansowania określono w tabeli Nr 22. Tabela 22 Struktura finansowania wdrażania Programu Ochrony Środowiska w latach 2008 – 2011 ( w tys. PLN) Źródło Udział % tys. PLN 17 7 935,581 30 14 003,966 3 1 400,397 50 23 339,945 100,0 46 679,889 Środki własne gminy wraz z GFOŚiGW NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW Budżet państwa i środki województwa Środki pomocowe UE Razem 94 5. INSTRUMENTY POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA Polityka ekologiczna realizowana na szczeblu wojewódzkim, powiatowym czy gminnym jest realizowana i egzekwowana za pomocą instrumentów: prawnych, finansowych i społecznych. Instrumentarium służące realizacji polityki ochrony środowiska wynika z szeregu ustaw, wśród których najważniejsze to: prawo ochrony środowiska, prawo wodne, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Wśród instrumentów zarządzania ochroną środowiska można wyróżnić instrumenty o charakterze politycznym (np. Polityka Ekologiczna Państwa, wojewódzkie / powiatowe i gminne programy ochrony środowiska), instrumenty prawno - administracyjne oraz instrumenty o charakterze horyzontalnym (systemy zintegrowanego zarządzania środowiskiem, monitoring środowiska, system statystyki, społeczna partycypacja, działania edukacyjne, narzędzia polityki technicznej i naukowej, konwencje, umowy i porozumienia międzynarodowe). 5.1. Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych należą: Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia: - zintegrowane, - na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - na emitowanie hałasu do środowiska, - na emitowanie pól elektromagnetycznych, - na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - na pobór wody, - na wytwarzanie odpadów. Zezwolenia m. in. na: - przewóz lub wywóz odpadów niebezpiecznych za granicę, - odzysk, unieszkodliwianie i transport odpadów, - przewożenie przez granicę państwa określonych roślin i zwierząt Oceny m. in.: - jakości powietrza, - jakości wód powierzchniowych i podziemnych, - stanu akustycznego środowiska, - pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestry m. in.: - terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, - zawierające informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby, - rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, parków narodowych Raporty m. in.: - bezpieczeństwa, - o oddziaływaniu na środowisko Zgody m. in.: - na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze, - na gospodarcze wykorzystanie odpadów Decyzje, w tym koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego; 95 pozwolenia wodnoprawne, wykorzystanie odpadów, Zgłoszenia np. poważnych awarii do GIOŚ, Informacje np. o środowisku, dotyczące zanieczyszczenia powietrza, Programy m. in.: - programy ochrony powietrza, - programy zalesień, - programy ochrony środowiska przed hałasem Plany m. in.: - plany gospodarki odpadami, - plany działań, sporządzane w przypadku ryzyka występowania przekroczeń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, - plany gospodarowania wodami dorzecza, - zewnętrzne plany ratownicze, - plany ochrony przeciwpowodziowej. 5.2. Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych umożliwiających realizację Programu Ochrony Środowiska należą: - Plany zagospodarowania przestrzennego (przygotowywane przez gminy), - Programy obszarowe (np. dla związków gmin, dla terenów dorzeczy) realizujące różne cele ekologiczne, - Strategie sektorowe (które powinny również spełniać wymogi ochrony środowiska). Program Ochrony Środowiska stanowi średnioterminowy plan polityki ekologicznej Gminy Skrzyszów do roku 2015 i jest także programem wdrożeniowym na najbliższe cztery lata 2008-2011. Program uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska oraz wyznacza pewne ramy tego rozwoju. Działania proekologiczne realizowane w przemyśle czy rolnictwie zawarte są w Programie, ale równocześnie ochrona środowiska powinna być brana pod uwagę w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Instrumenty prawne są narzędziami regulacji bezpośredniej, które poprzez akty prawne wprowadzają standardy o charakterze ogólnym (monitoring, sprawozdawczość), standardy ochrony i jakości poszczególnych komponentów środowiska oraz kontrolę ich osiągania. Poprzez system pozwoleń można bezpośrednio wpływać na ochronę środowiska realizowaną w zakładach przemysłowych. 5.3. Instrumenty społeczne Efektywność „Programu Ochrony Środowiska” zależy w dużej mierze od zgody społecznej na jego realizację oraz od aktywnego udziału mieszkańców oraz współpracy różnych grup społecznych. Wśród wielu instrumentów społecznych istotne znaczenie należy przypisać: • współdziałaniu i partnerstwu, które powinno polega na: konsultacjach społecznych, w których znaczącą rolę odgrywa Rada Gminy Skrzyszów wraz z merytorycznymi komisjami, reprezentująca ogół mieszkańców, • edukacji ekologicznej, która jest jednym ze strategicznych elementów ochrony środowiska, mającym na celu kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw i powinna polegać na : 96 - profesjonalnym kształceniu, - szkoleniach specjalistycznych, - powszechnych kampaniach edukacyjnych, - współpracy z organizacjami ekologicznymi, - dostępności do informacji o środowisku i bieżących informacji o stanie środowiska. Olbrzymie możliwości dla rozwoju edukacji ekologicznej i komunikacji administracji ze społeczeństwem stwarza wykorzystanie internetu. 5.4. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: - opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, - administracyjne kary pieniężne, - odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna, - pożyczki i dotacje z funduszy ochrony środowiska, - opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin. Źródła finansowania przedsięwzięć w zakresie polskich wymieniono w p. 4.3.1. ochrony środowiska w warunkach 6. MONITORING WDRAŻANIA PROGRAMU Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Wójcie, który składa Radzie Gminy raporty z wykonania Programu. Wójt współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz powiatowego, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Jak już wspomniano wcześniej, odbiorcą Programu są mieszkańcy Gminy Skrzyszów, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć. Zakres monitoringu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: - określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań, - określenia stopnia realizacji przyjętych celów, - oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, - analizy przyczyn tych rozbieżności. Wójt (poprzez koordynatora Programu) będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu, natomiast na bieżąco będzie kontrolowany postęp w zakresie wykonania przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Pod koniec 2009 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2010 - 2011. Wyniki oceny będą stanowiły wkład dla nowej listy przedsięwzięć, obejmujących okres 2012 - 2015. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem Programu. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko. Poniżej (tabela 23) zaproponowano istotne wskaźniki, przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. 97 Tabela 23 Lp. Wskaźniki monitorowania Programu Wskaźnik A. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko 1. Jakość wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg oceny ogólnej) 2. Jakość wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i Ib) 3. Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej 4. % zwodociągowania gminy 5. % skanalizowania gminy 6. Ilość wytwarzanych odpadów komunalnych / 1 mieszkańca/ kg/rok 7. Ilość wytwarzanych odpadów komunalnych w ciągu roku w kg 8. % udział odpadów komunalnych składowanych na wysypiskach 9. % wskaźnik lesistości 10. % powierzchni terenów objętych ochroną prawną 11. Powierzchnia lasów ha 12 % wskaźnik lesistości gminy 11. Ilość pomników przyrody szt. 13. Ilość zarejestrowanych samochodów w gminie – szt. B. Wskaźniki reakcji 14. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska przeznaczone na ochronę powietrza w tys. PLN 15. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska przeznaczone na ochronę wód w tys. PLN 16. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska przeznaczone na gospodarkę odpadami i ochronę gleb w tys. PLN Stan wyjściowy 2007r. b.d. b.d. 1,1 66 70 223 256,8 30 15 74 8599 15 5 3 680 11 894,480 34 251,109 371,800 W oparciu o analizę wskaźników grupy A i grupy B będzie możliwa ocena efektywności realizacji „Programu ochrony środowiska” a w oparciu o tę ocenę – aktualizować program. 6.1. Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 24 przedstawiono szczegółowy harmonogram wdrażania „Programu ...”. Należy jednak zaznaczyć, iż możliwe są modyfikacje tego harmonogramu w zależności od oceny postępów w zakresie osiągania celów i zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. W tabeli 25 przedstawiono najważniejsze działania w ramach następujących zagadnień: wdrażanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, ich strategii i listy przedsięwzięć, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań. Tabela 24 Harmonogram wdrażania "Programu ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów" 98 Lp. Rok 2008 2009 2010 2011 Itd. Zadania 1. Program ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów na lata 2008 - 2015 a. Cele do 2015 roku i kierunki do 2015 do 2019 działań b. Lista przedsięwzięć 2008 2011 do proponowanych do realizacji do 2011 2015 w latach 2008 - 2011 2. Monitoring realizacji Programu X X X X X 2.1. Monitoring stanu środowiska 2.2. Monitoring Programu - Ocena realizacji listy X X przedsięwzięć - Mierniki efektywności Programu X X - Raporty z realizacji Programu X X - Aktualizacja Programu Ochrony X Środowiska Tabela 25 Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2008 – 2011 1. Wdrażanie "Programu - Koordynacja wdrażania Programu ochrony środowiska dla - Współpraca z różnymi jednostkami Gminy Skrzyszów" - Ocena wdrożenia przedsięwzięć ( 2 x/ 2009 i 2011) - Ocena realizacji i weryfikacja celów ekologicznych i kierunków działań (1 x /2010) - Raporty o wykonaniu Programu (2 x /2009 i 2011) 2. Edukacja ekologiczna, - Rozwój różnorodnych form edukacji Komunikacja ze ekologicznej społeczeństwem, - Realizacja zapisów ustawowych dot. System informacji o Dostępu do informacji o środowisku i środowisku jego ochronie - Wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska - Wydawanie ulotek i broszur informacyjnych z zakresu ochrony środowiska - Szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem 3. Systemy zarządzania - Wspieranie i promowanie zakładów / środowiskiem instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem 4. Monitoring stanu - Zgodnie z wymaganiami ustawowymi środowiska - Informacje o stanie środowiska w gminie Instytucje uczestniczące Wójt, Inne jednostki wdrażające Program Wójt, organy gminy, Zarząd województwa WIOŚ, Organizacje pozarządowe Wójt, Starosta, Wojewoda Fundusze celowe WIOŚ, WSSE, Wójt 99 7. STRESZCZENIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SKRZYSZÓW NA LATA 2008 - 2015 Zakres Programu odpowiada wymogom określonym ustawą Prawo ochrony środowiska, a jego struktura jest zgodna z dokumentem pt. Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 -2014. Założenia do aktualizacji Programu konsultowano z instytucjami i specjalistami lokalnymi, przedstawicielami Starostwa Powiatowego w Tarnowie, Tarnowskich Wodociągów Sp. z o.o., Zakładu Składowania Odpadów Komunalnych w Tarnowie, Nadleśnictwa Gromnik, Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych – Inspektoratu Rejonowego w Tarnowie. Program uaktualnia cele długoterminowe i kierunki działań do 2015 roku oraz cele krótkoterminowe i szczegółową listę przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 - 2011. Wybór celów, kierunków i priorytetowych przedsięwzięć w skali gminy wynikał z analizy aktualnego stanu środowiska i wymagań w tym zakresie w okresie docelowym tego programu tj. do roku 2015 r. oraz szeregu uwarunkowań zewnętrznych, w tym wynikających z Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego. Cele, kierunki działań i przedsięwzięcia określono w nawiązaniu do poszczególnych dziedzin perspektywicznego rozwoju gminy w ślad za Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Skrzyszów na lata 2007 – 2015 i edukacji ekologicznej oraz w zakresie jakości wód i poprawy stosunków wodnych, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, jakości powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem, polami elektromagnetycznymi oraz awariami przemysłowymi. Wśród wielu zagadnień ujętych w programie, priorytetowe znaczenie mają: poprawa gospodarki wodno-ściekowej, ochrona powietrza atmosferycznego, gospodarka odpadami, ochrona cennych zasobów przyrodniczych. Takie uszeregowanie problemów znajduje wyraz w kosztach realizacji przedsięwzięć w latach 2008 - 2011. Porządkowanie gospodarki ściekowej poprzez zapewnienie sprawnego, scentralizowanego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków jest realizowane od 2000 r. i będzie kontynuowane w oparciu o „ Wieloletni program rozwoju wodociągów i kanalizacji” oraz „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej m. Tarnowa i okolicznych gmin w ramach programu - Czysty Dunajec” przy udziale środków Unii Europejskiej. Działania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego obejmować będą zadania inwestycyjne w zakresie modernizacji kotłowni, termomodernizacji obiektów gminnych a także poprawę sieci dróg lokalnych i powiatowych. Zakłada się również wprowadzanie w system zaopatrzenia gminy w ciepło alternatywnych źródeł energii. System gospodarki odpadami opierał się będzie na selektywnej zbiórce odpadów „u źródła”, zagospodarowaniu wszystkich odpadów, dla których istnieje taka możliwość oraz składowaniu pozostałych odpadów na składowisku odpadów komunalnych w TarnowieKrzyżu. Koszty wdrażania programu w okresie do 2011 r. zostały oszacowane na poziomie cen III kwartału 2007r. i wyniosły 46 679,889 tys. PLN, w tym koszty przedsięwzięć zmierzających do poprawy jakości wód i stosunków wodnych wynoszą 34 251,109 tys. PLN. Na ochronę jakości powietrza - 11 894,480 tys. PLN. Przewiduje się, ok. 50% środków będzie pochodziło z funduszy pomocowych UE . 100 Do ważnych instrumentów zarządzania Programem należą zaproponowane wskaźniki, służące ocenie postępów w realizacji Programu. Dokument Programu zawiera szczegółową procedurę jego wdrażania, tj. koordynacji tego procesu (w tym współpracy wielu partnerów), przygotowywania raportów z wykonania programu (co 2 lata), weryfikacji listy przedsięwzięć (co 2 lata) i aktualizacji celów długoterminowych i kierunków działań (co 4 lata). Sprawne zarządzanie Programem wymaga powołania koordynatora wdrażania programu. Projekt Programu po przyjęciu przez Wójta (organ wykonawczy gminy) kierowany jest do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Gminy oraz Starostwo Powiatowe w Tarnowie. Projekt Programu podany zostanie do publicznej wiadomości na stronach internetowych Gminy Skrzyszów celem konsultacji przez społeczność lokalną. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym pracę nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Gminy Skrzyszów w formie uchwały. 101 WYKAZ SKRÓTÓW Best Available Techniques ( Najlepsze Dostępne Techniki ) brak danych brak kosztów dodatkowych Bank Ochrony Środowiska Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Główny Urząd Statystyczny Dyrektywa Unii Europejskiej o zintegrowanej kontroli i przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu środowiska ISO International Organization for Standarization ( Międzynarodowy system ujednolicania norm ) ISPA Fundusz pomocowy Unii Europejskiej ( dla inwestycji dot. ochrony środowiska i zabudowania infrastruktury transportowej ) KDPR Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej LOP Liga Ochrony Przyrody MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OChK Obszary Chronionego Krajobrazu ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego PHARE Fundusz pomocowy Unii Europejskiej PEP Polityka Ekologiczna Państwa PFOŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PGO Plan Gospodarki Odpadami POŚ Prawo ochrony środowiska RLM Równoważna liczba mieszkańców RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UE Unia Europejska US Urząd Statystyczny WFOŚ Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska BAT b.d. b.k.d. BOŚ FOŚiGW GFOŚiGW GUS IPPC - SPIS TABEL Tabela 1 Tabela 2 Tabela 3 Tabela 4 Tabela 5. Tabela 6 Tabela 7 Powierzchnia i ludność powiatu tarnowskiego i Gminy Skrzyszów Ewidencja rowów melioracji podstawowej na terenie Gminy Skrzyszów. Stan na 31.12.2007r. Ewidencja terenów objętych melioracją szczegółową na terenie Gminy Skrzyszów. Stan na 31.12.2007r. Stan infrastruktury technicznej dotyczącej zwodociągowania Gminy Skrzyszów Pobór wody podziemnej z ujęć własnych przez jednostki gospodarcze Gminy Skrzyszów Stan infrastruktury technicznej związanej z odprowadzaniem ścieków komunalnych w Gminie Skrzyszów Parametry oczyszczalni ścieków komunalnych w Pogórskiej Woli 102 Tabela 8 Tabela 9 Tabela 10 Tabela 11 Tabela 12 Tabela 13 Tabela 14 Tabela15 Tabela 16 Tabela 17 Tabela 18 Tabela 19 Tabela 20 Tabela 21 Tabela 22 Tabela 23 Tabela 24 Tabela 25 Gospodarka ściekowa podmiotów gospodarczych Gminy Skrzyszów na terenach nie objętych kanalizacją sanitarną Pomniki przyrody w Gminie Skrzyszów Wielkość powierzchni lasów i gruntów leśnych w poszczególnych sołectwach, struktura własnościowa lasów, udział w powierzchni gruntów Gminy Skrzyszów stan na 31.12.2007r. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery ze źródeł na terenie Gminy Skrzyszów wg wydanych decyzji o dopuszczalnej emisji /stan na 31.12.2007/ Zestawienie wyników pomiarów średniomiesięcznych SO2, NO2 i benzenu w punkcie pomiarowym w Ciężkowicach w 2006 roku Zestawienie wyników pomiarów średniomiesięcznych SO2, NO2 i benzenu w punkcie pomiarowym w Tuchowie w 2006 roku Wynikowa klasa strefy w roku 2006 dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla strefy, uzyskana w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia. Skala subiektywnej uciążliwości zewnętrznych hałasu komunikacyjnego opracowana przez Państwowy Zakład Higieny Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu- z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne (załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. poz.826). Hałas komunikacyjny w Ładnej Natężenia pola elektrycznego oraz indukcja magnetyczna dla wybranych emitorów ( wg PSE) Cele i kierunki działań w zakresie realizowania polityki ekologicznej w Gminie Skrzyszów Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań Programu Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach 2008 – 2011 ( w tys. PLN) Struktura finansowania wdrażania Programu Ochrony Środowiska w latach 2008 – 2011 ( w tys. PLN) Wskaźniki monitorowania Programu Harmonogram wdrażania "Programu ochrony środowiska dla Gminy Skrzyszów" Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem 103
