Rozkład materiału nauczania i plan wynikowy Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, opublikowana w Dzienniku Ustaw z 15 stycznia 2009 roku, wprowadziła nowy system nauczania i wychowania. Zostały w niej określone cele kształcenia sformułowane w języku wymagań ogólnych oraz treści kształcenia i oczekiwane umiejętności uczniów wyrażone w języku wymagań szczegółowych. Ponieważ wymagania ogólne (ujęte w trzech obszarach: I. Chronologia historyczna; II. Analiza i interpretacja historyczna; III. Tworzenie narracji historycznej) odnoszą się do umiejętności nabywanych w toku całego kształcenia historycznego, plan wynikowy uwzględnia tylko wymagania szczegółowe, dotyczące poszczególnych jednostek lekcyjnych. Kursywą oznaczono wymagania wynikające z Podstawy programowej, które nauczyciel jest zobowiązany zrealizować. Cele i materiał poszczególnych tematów zostały sformułowane w ujęciu operacyjnym i zakwalifikowane na poziomy wymagań: podstawowy (P) i ponadpodstawowy (PP). Przedstawiony plan wynikowy jest jedynie propozycją rozwiązań metodycznych, z której nauczyciel może skorzystać, dostosowując ją do kryteriów oceniania sporządzonych na potrzeby jego uczniów. 1 DZIAŁ LICZBA GODZIN CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM TEMAT ZAPAMIĘTYWANIE 1. 2. 3. 4. Czego będziemy się uczyć w I klasie gimnazjum? 1. Odszyfrować przeszłość 1 I. 2 Część II. Czas i chronologia − różne style datacji 2. Pierwsi ludzie UMIEJĘTNOŚCI 5. 6. Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć i przedmiotowym systemem oceniania. Omówienie zasad kontroli i oceny osiągnięć ucznia. Część I. Co to jest źródło historyczne, rodzaje źródeł I. ROZUMIENIE 2 Uczeń zna: Uczeń rozumie: postacie: Homera (P), pojęcia: źródło Heinricha Schliemanna historyczne, źródło (PP), pisane, źródło ustne, źródło materialne, rodzaje źródeł chronologia, nasza era, historycznych (P), przed naszą erą, wiek wydarzenia, które (P), hipoteza naukowa, zapoczątkowały kalendarz grecki, rzymski prawda historyczna (PP), znaczenie źródeł w i chrześcijański (P). odtwarzaniu dziejów (PP), z czego wynika konieczność ostrożnego traktowania źródeł historycznych (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: ramy chronologiczne pojęcia: prehistoria, epoki paleolitu (P), paleolit (starsza epoka Uczeń potrafi: rozpoznać rodzaje źródeł historycznych (P), dokonać najprostszego podziału źródeł (P), ocenić znaczenie źródeł w odtwarzaniu dziejów (PP), ocenić rolę archeologii w odtwarzaniu procesu dziejowego (PP), podać różne sposoby mierzenia czasu (PP), prawidłowo określić wiek wydarzenia (P), obliczyć, ile lat upłynęło między jednym a drugim wydarzeniem (P), umieszczać wydarzenia na osi czasu (P), opisać okoliczności odkrycia Troi (PP) Uczeń potrafi: scharakteryzować epokę paleolitu (P), wskazać na mapie kontynent uznawany za kolebkę 2 cechy, które odróżniają człowieka od małp człekokształtnych (P). Część I. Zanim pojawił się człowiek Część II. Ludzie epoki paleolitu 3. O pierwszych rolnikach 2 Uczeń zna: ramy chronologiczne epoki neolitu (P), podstawowe zajęcia ludności epoki neolitu (P). 4. O Żyznym Półksiężycu 2 Uczeń zna: postać: Hammurabiego (P), kamienna), człowiek rozumny współczesny (P), lądolód, gromada (PP), znaczenie uzyskania umiejętności rozpalania ognia dla rozwoju cywilizacyjnego człowieka pierwotnego (PP), związek między wynalezieniem pisma a początkiem historii człowieka (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: neolit (młodsza epoka kamienna), rewolucja neolityczna (P). I. II. Uczeń rozumie: pojęcia: cywilizacja, Żyzny Półksiężyc, Mezopotamia ludzkości (P), dokonać periodyzacji historii (P), opowiedzieć o życiu ludzi epoki paleolitu (PP), scharakteryzować system wierzeń ludzi paleolitu (PP), wyjaśnić zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka (PP), opisać okoliczności odkrycia jaskini w Lascaux (PP). Uczeń potrafi: wskazać na mapie obszar Bliskiego Wschodu (P), wyjaśnić, dlaczego zmiany w sposobie życia ludzi neolitu nazwano rewolucją (P), przedstawić czynniki, które miały wpływ na zmianę trybu życia ludzi epoki neolitu (P), porównać koczowniczy tryb życia z osiadłym (P), opisać skutki przyjęcia przez człowieka osiadłego trybu życia (P), opowiedzieć o życiu ludzi epoki neolitu (PP), opisać sposób wytwarzania kamiennych narzędzi i wyrobów z gliny w epoce neolitu (PP), ocenić wpływ postępu technicznego na polepszenie warunków życia człowieka (PP). Uczeń potrafi: lokalizować na mapie Żyzny Półksiężyc, Mezopotamię, Babilonię, Eufrat i Tygrys (P), 3 wybrane przepisy zawarte w Kodeksie Hammurabiego (P), kształt pisma klinowego (PP). 5. W państwie faraona Część I. Jak powstał Egipt II. Część II. Pod władzą faraona 2 omówić warunki naturalne panujące na terenie Mezopotamii (P), określić, kiedy na terenie Mezopotamii pojawiła się cywilizacja Sumerów (PP), przedstawić osiągnięcia cywilizacji sumeryjskiej i babilońskiej (P), opisać wygląd sumeryjskiego miasta-państwa (PP), opisać wpływ środowiska naturalnego na życie ludzi cywilizacji nadrzecznych (PP), dostrzec przejawy świadomej ingerencji człowieka w środowisko naturalne (PP), wyjaśnić znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państwa (P), wskazać różnice między starożytnymi a współczesnymi przepisami prawa (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: grupy społeczne pojęcia: państwo, lokalizować w czasie i przestrzeni cywilizację wchodzące w skład faraon, monarchia egipską (P), społeczeństwa egipskiego despotyczna, hieroglify, omówić warunki naturalne panujące na terenie (P), papirus (P), pismo Egiptu (P), najważniejsze osiągnięcia „ludowe”, geometria wskazać zależności między położeniem (PP), cywilizacji egipskiej (P). geograficznym a powstaniem państwa i cywilizacji na czym polegała egipskiej (PP), trudność w posługiwaniu opisać wpływ środowiska naturalnego na życie i się pismem obrazkowym zajęcia starożytnych Egipcjan (P), (PP). scharakteryzować poszczególne grupy społeczeństwa egipskiego i ich rolę w państwie (PP), opisać życie codzienne mieszkańców Egiptu (PP), określić zakres władzy faraona (P), opisać organizację państwa egipskiego (PP), (Międzyrzecze), Sumerowie, system irygacyjny, politeizm (wielobóstwo), handel wymienny, miastopaństwo, pismo klinowe (P), zikkurat, brąz, podział pracy, kodeks (PP). 4 6. Przed sądem Ozyrysa 2 Uczeń zna: postacie: Cheopsa, Tutanchamona (PP), głównych bogów, w których wierzyli Egipcjanie (P). 7. Ziemia Obiecana 2 Uczeń zna: daty związane z historią Izraelitów (P), postacie: Abrahama, Mojżesza, Dawida, Salomona (P). II. Część I. Początki narodu żydowskiego II. Część II. Królestwo Izraela omówić funkcjonowanie szkolnictwa w starożytnym Egipcie (PP), rozpoznać różne typy pisma egipskiego (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: mumia, przedstawić wyobrażenia Egipcjan o życiu balsamowanie, piramida pozagrobowym (P), (P), sarkofag, Księgi omówić przebieg procesu mumifikacji (P), Umarłych (PP). przedstawić najpopularniejszą teorię na temat sposobu, w jaki budowano piramidy (PP), scharakteryzować wierzenia religijne starożytnych Egipcjan (PP), omówić poszczególne etapy sądu Ozyrysa nad duszą zmarłego Egipcjanina (PP), opisać okoliczności odkrycia grobowca Tutanchamona (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: Biblia, Stary i ocenić rolę Abrahama i Mojżesza w historii Nowy Testament, Ziemia narodu żydowskiego (PP), Obiecana, monoteizm, wskazać na mapie szlak wędrówki narodu judaizm, naród wybrany, wybranego (PP), Jahwe, arka przymierza, charakteryzować podstawowe symbole i główne menora, dekalog (P), zasady judaizmu (P), świątynia jerozolimska, wyjaśnić różnicę między politeizmem a Tora, „niewola monoteizmem, odwołując się do przykładów (P), babilońska” (PP), wymienić dwie religie monoteistyczne wywodzące z czego wynika się ze starożytnego judaizmu (P), ostrożność, z jaką ocenić znaczenie Biblii w dziejach ludzkości (P), historycy podchodzą do wskazać na mapie starożytny Izrael, Palestynę, Biblii jako źródła Jerozolimę (P), historycznego (PP). opowiedzieć, jak powstało państwo żydowskie – Izrael (PP), 5 II. Początki człowieka i pierwsze cywilizacje − lekcja powtórzeniowa 2 8. Wśród skał i oliwnych gajów 2 Część I. Wśród skał i oliwnych gajów III. Część II. Wielka kolonizacja grecka zaznaczyć na osi czasu najważniejsze wydarzenia z dziejów państwa żydowskiego (P). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: przełomowe wydarzenia związek między lokalizować w czasie i przestrzeni cywilizacje związane z dziejami zmianami klimatycznymi Bliskiego Wschodu (P) oraz scharakteryzować, człowieka pierwotnego i na Ziemi a rozwojem porównać i ocenić ich dorobek (PP), pierwszymi cywilizacjami człowieka i powstaniem przedstawić warunki życia oraz wymienić starożytnymi (P). pierwszych cywilizacji i umiejętności zdobyte przez ludzi paleolitu i neolitu państw (P). (P), omówić warunki naturalne panujące na obszarze pierwszych państw (P), omówić wierzenia człowieka pierwotnego i ludów starożytnych (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: ramy chronologiczne pojęcia: Hellada, Hellen, wskazać na mapie i określić położenie kultury mykeńskiej (PP) i polis, kolonie, wielka geograficzne Grecji (P), wielkiej kolonizacji (P), kolonizacja (P), kultura omówić warunki naturalne panujące na terenie mykeńska (PP), Grecji (P), typowy jadłospis mieszkańców starożytnej na czym polegały opowiedzieć o zajęciach Greków (PP), Grecji (PP). trudności związane z wyjaśnić wpływ środowiska geograficznego na podróżami morskimi w gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji okresie starożytnym (P), (PP). opowiedzieć, jak doszło do powstania kultury mykeńskiej (PP), wskazać przyczyny i zasięg wielkiej kolonizacji greckiej (P), opisać wygląd greckich statków handlowych (PP), wymienić czynniki integrujące starożytnych Greków (P). 6 9. Wśród bogów i herosów 2 Uczeń zna: głównych bogów greckiego panteonu i dziedziny życia, którymi się opiekowali (P), bohaterów najważniejszych mitów greckich (P). 10. Na olimpijskim stadionie 2 Uczeń zna: Uczeń rozumie: daty: 776 p.n.e. (P), 393, pojęcia: olimpiada, 1896 (PP), igrzyska, „pokój boży” (P). dyscypliny wchodzące w skład pięcioboju (P), pozostałe konkurencje starożytnych igrzysk olimpijskich (PP). 11. W państwie wojowników 2 Uczeń zna: podstawowe zasady III. III. III. Uczeń rozumie: pojęcia: heros, mit, Olimp (P), Chaos, Pytia, Hades, Pola Elizejskie, Tartar (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: spartiaci, Uczeń potrafi: wskazać na mapie Olimp i Delfy (P), opowiedzieć, w jaki sposób Grecy wyobrażali sobie bogów i oddawali im cześć (P), opowiedzieć kilka mitów (P) i dokonać ich dydaktycznej interpretacji (PP), przedstawić poglądy Greków na temat życia pozagrobowego (PP), wyjaśnić, jaką rolę w życiu Greków odgrywały wyrocznie (PP), ocenić rolę religii w tworzeniu się i umacnianiu wspólnoty Hellenów (PP), wyszukać w mitach wartości uniwersalne (PP). Uczeń potrafi: wyjaśnić różnicę między igrzyskami a olimpiadą (P), lokalizować na mapie Olimpię (P), opisać wygląd Olimpii (PP), omówić reguły rządzące starożytnymi igrzyskami (PP), opowiedzieć o przebiegu igrzysk olimpijskich (P), scharakteryzować igrzyska olimpijskie jako czynnik integrujący antycznych Greków (P), przedstawić różnice między organizacją starożytnych i współczesnych igrzysk olimpijskich (P), dostrzec we współczesnych igrzyskach olimpijskich bezpośrednie nawiązanie do tradycji greckiej (PP). Uczeń potrafi: wskazać na mapie Peloponez i Spartę (P), 7 rządzące społeczeństwem Sparty (P). 12. Ojczyzna demokracji III. Część I. Ojczyzna demokracji Część II. Demokracja ateńska 2 Uczeń zna: postacie: Solona, Klejstenesa, Peryklesa (P). umiejscowić w czasie istnienie państwa spartańskiego (P), przedstawić strukturę społeczeństwa Sparty (P), przedstawić etapy wychowania spartańskiego (PP), ocenić zasady obyczajowe obowiązujące w Sparcie i wskazać w nich wartości aprobowane przez siebie (PP), opisać, jak doszło do upadku państwa spartańskiego (PP), omówić ustrój Sparty i dokonać jego oceny (PP), wyjaśnić znaczenie zwrotów: mówić lakonicznie, wrócić z tarczą lub na tarczy (P). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: demokracja, przedstawić proces kształtowania się demokracji ostracyzm, arystokracja, ateńskiej (PP), areopag, Zgromadzenie przedstawić ustrój Aten (P), Ludowe, Rada Pięciuset, umiejscowić w czasie demokrację ateńską i sąd przysięgłych (P), porównać system sprawowania władzy w Sparcie i tyran (PP), Atenach (P), na czym polegają różnice omówić sytuację niewolników w państwie między demokracją ateńskim (PP), ateńską a współczesną ocenić zasady demokracji ateńskiej (PP). (np. w Polsce) (PP). periojkowie, heloci, falanga, hoplita (P), geruzja, Lacedemon (PP), cele, którym służyło wychowanie spartańskie (P), na czym polegały relacje między obywatelem a państwem spartańskim (PP). 8 13. Wojny perskie 2 Uczeń zna: Uczeń rozumie: daty: 490 p.n.e., 480 pojęcia: „nieśmiertelni”, p.n.e., 479 p.n.e. (P), 499 triera (PP), p.n.e., 449 p.n.e. (PP), postawy sławnych dowódców greckich z V postacie: Miltiadesa, Leonidasa, Temistoklesa wieku p.n.e. (PP). (P), Dariusza I, Kserksesa (PP). 14. Grecki cud 2 Uczeń zna: Uczeń rozumie: sławnych filozofów pojęcia: Związek greckich: Sokratesa, Morski, Akropol, Platona, Arystotelesa (P), Partenon, filozofia, tragedia (P), idealizm, twórców teatru i rzeźby Akademia, epoka greckiej: Ajschylosa, klasyczna (PP). Sofoklesa, Fidiasza (P). III. III. Uczeń potrafi: wskazać na mapie państwo perskie i Helladę (P), omówić organizację państwa perskiego (PP), przedstawić przyczyny, przebieg i skutki wojen grecko-perskich (P), wskazać na mapie miejsca najważniejszych bitew Greków z Persami (P), wyjaśnić symboliczny sens nazwy: Termopile (P), wyjaśnić sens słów: „Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu leżymy, wierni jej prawom” (PP), dostrzec, że konfrontacja Greków z Persami zapoczątkowała kształtowanie się tożsamości europejskiej (PP), wyjaśnić, co zadecydowało o zwycięstwie Greków w wojnach z Persami (P), ocenić postawę Greków podczas wojen w Persami (PP). Uczeń potrafi: omówić przyczyny powstania i funkcjonowanie Związku Morskiego (PP), opisać wygląd starożytnych Aten i Akropolu (PP), wytłumaczyć, jak powstała filozofia (PP), opowiedzieć, jak powstał teatr grecki i jakie obowiązywały w nim zasady (P), opisać wygląd starożytnego teatru greckiego (P), scharakteryzować teatr jako czynnik integrujący starożytnych Greków (PP), ocenić rolę Peryklesa w rozkwicie kulturalnym Aten (PP), wyjaśnić, jaka była geneza rozkwitu Aten w V wieku p.n.e. (PP), 9 15. Podboje Aleksandra Wielkiego 1 Co pozostało? Dziedzictwo starożytnej Grecji − lekcja powtórzeniowa 2 III. III. opisać sposób wychowania dzieci obowiązujący w starożytnych Atenach (PP), ocenić wkład Greków w kształtowanie się kultury europejskiej (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: daty: 338 p.n.e., 333 pojęcia: kultura wyjaśnić przyczyny i skutki wojny peloponeskiej p.n.e., 331 p.n.e. (P), hellenistyczna (PP), 431–404 p.n.e., 323 p.n.e. (hellenizm) (P), Likejon, wskazać przyczyny, które umożliwiły Macedonii (PP), złoty środek (PP), uzyskanie dominującej pozycji w Grecji (PP), postacie: Filipa II, cele polityki wskazać na mapie terytoria zajęte przez wojska Aleksandra Wielkiego prowadzonej przez Filipa Aleksandra Wielkiego (P), (P), Archimedesa, II i Aleksandra (PP). omówić dzieje imperium po śmierci Aleksandra Euklidesa (PP), (PP), miejsca najważniejszych przedstawić dokonania (P) i ocenić Aleksandra bitew między wojskami Wielkiego (PP), Aleksandra a armią opisać wygląd starożytnej Aleksandrii (PP), perską (P). wyjaśnić, jak powstała kultura hellenistyczna (P), określić czas trwania i cechy kultury hellenistycznej (P). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: najważniejsze postacie i na czym polegała przedstawić najważniejsze osiągnięcia kultury i wydarzenia związane z specyfika cywilizacji nauki greckiej (P), historią starożytnej greckiej (P), określić wpływ kultury greckiej na współczesność Grecji (P). (PP), rolę Grecji w kształtowaniu cywilizacji wskazać ponadczasowe wartości filozofii greckiej europejskiej (PP). (PP), ocenić wkład Greków w kształtowanie się kultury europejskiej (PP). 10 16. Rzym na siedmiu pagórkach piętrzy się... IV. Część I. Powstanie Rzymu Część II. Rzym republiką 2 Uczeń zna: datę: 753 p.n.e. (P), postacie: Romulusa (P), Eneasza, Remusa (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: republika, patrycjusze, plebejusze (plebs), zgromadzenie ludowe, konsul, senat, trybun ludowy, prawo weta, dyktator (P), Etruskowie, Lacjum, nowa arystokracja, zasada jednoroczności, zasada kolegialności (PP). Uczeń potrafi: wskazać na mapie i opisać położenie geograficzne Rzymu (P), opisać warunki naturalne panujące w Italii (P), opowiedzieć legendę o powstaniu Rzymu (PP), przedstawić naukowe informacje o początkach Rzymu uzyskane w oparciu o prowadzone badania archeologiczne (PP), podać przykład wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską (PP), przedstawić organizację społeczeństwa w republice rzymskiej (P), przedstawić rozwój terytorialny republiki rzymskiej (PP), umiejscowić w czasie i scharakteryzować system sprawowania władzy w republice rzymskiej (P). 11 17. „Ty, Rzymianinie, masz rządzić ludami” IV. 2 Część I. Kierunki i zasięg podbojów rzymskich Część II. „Ty, Rzymianinie, masz rządzić ludami” 18. Jak Rzym stał się cesarstwem IV. 2 Uczeń zna: Uczeń rozumie: daty: 218–201 p.n.e., 216 pojęcia: prowincja, p.n.e. (P), 264–241 p.n.e., legion, armia zawodowa, 149–146 p.n.e. (PP), romanizacja, proletariusze (P), postacie: Hannibala, namiestnik (PP), Gajusza Mariusza (P), miejsca najważniejszych znaczenie armii dla sprawnego bitew między Rzymem a funkcjonowania państwa Kartaginą (P). rzymskiego i prowadzonej przez nie polityki (PP). Uczeń potrafi: wskazać na osi czasu daty najważniejszych wydarzeń związanych z tworzeniem się Imperium Rzymskiego (P), przedstawić przyczyny i wskazać skutki ekspansji Rzymu (P), wskazać na mapie kierunki i zasięg podbojów Rzymian do połowy II wieku p.n.e. (P), przedstawić organizację i sposób funkcjonowania armii rzymskiej po reformie Mariusza (P), wskazać mocne i słabe strony reformy armii przeprowadzonej przez Mariusza (PP), opisać wygląd i uzbrojenie rzymskiego legionisty (PP), scharakteryzować organizację prowincji (PP), opisać postawy Rzymian wobec podbitej ludności (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: daty: 44 p.n.e., 30 p.n.e.– pojęcia: „pokój przedstawić przyczyny i przejawy kryzysu 14 (P), 49 p.n.e., 31 p.n.e. rzymski”, kalendarz republiki rzymskiej (P), (PP), juliański, cesarstwo (P). omówić dokonania Juliusza Cezara i ocenić jego postacie: Juliusza Cezara, znaczenie sformułowania postępowanie wobec instytucji republikańskich Oktawiana (P), Marka „kości zostały rzucone” (PP), Antoniusza, Kleopatry (PP). charakteryzować system sprawowania władzy w (PP), cesarstwie rzymskim (P), okoliczności dojścia porównać ustrój Rzymu republikańskiego z Oktawiana do władzy ustrojem Rzymu w czasach Oktawiana Augusta (PP). (PP), wskazać na mapie zmiany zasięgu terytorialnego państwa rzymskiego między I wiekiem p.n.e. a II wiekiem n.e. (P), 12 19. „Chleba i igrzysk!” 2 Uczeń zna: datę: 73–71 p.n.e. (PP), postać: Spartakusa (P). 20. W rzymskim mieście 2 Uczeń zna: datę: 79 p.n.e. (PP), typowy jadłospis mieszkańców starożytnych Pompejów (PP), okoliczności zagłady Pompejów (P). IV. IV. ocenić Oktawiana Augusta (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: termy, cyrk, opisać warunki życia mieszkańców stolicy akwedukt, igrzyska, państwa rzymskiego (PP), gladiator, amfiteatr, opowiedzieć, w jaki sposób mieszkańcy Rzymu Koloseum, powstanie spędzali wolny czas (P), Spartakusa (P). określić położenie niewolników w starożytnym Rzymie (P), scharakteryzować znaczenie niewolnictwa dla państwa rzymskiego i dokonać oceny moralnej systemu niewolniczego (PP), wyjaśnić, dlaczego doszło do powstania Spartakusa (P), opisać sposób wychowania dzieci w rodzinie rzymskiej i omówić panujące w niej zasady (PP), opisać wygląd Rzymu w okresie cesarstwa (PP), dokonać etycznej oceny rzymskich igrzysk (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: bazylika, forum, na przykładzie badań archeologicznych atrium, perystyl (P), prowadzonych w Pompejach dostrzegać wpływ odeon, palestra (PP), archeologii na rozwój wiedzy historycznej (PP), rolę i znaczenie dróg w opisać wygląd starożytnych Pompejów (PP), państwie rzymskim (P). opisać wygląd domu zamożnego Rzymianina (P), opowiedzieć, w jaki sposób budowano drogi w starożytnym Rzymie (PP). 13 21. „Jeden duch i jedno serce” 2 22. „Co jest ocalone, jeśli ginie Rzym?” 1 IV. IV. Uczeń zna: najważniejszych rzymskich bogów (P), daty: 313, 380 (P), 64 (PP), postacie: Jezusa Chrystusa, św. Pawła (P), Poncjusza Piłata, Konstantyna Wielkiego, Teodozjusza Wielkiego (PP), symbole chrześcijaństwa (P). Uczeń zna: daty: 395, 476 (P), 410, 451, 455 (PP), postacie: Alaryka, Romulusa Augustulusa, Odoakra, Attyli (PP), nazwy głównych plemion wkraczających w granice państwa rzymskiego (P). Uczeń rozumie: pojęcia: tolerancja religijna, apostoł, Ewangelia, Dzieje Apostolskie, Mesjasz, Kościół, chrześcijaństwo, religia państwowa (P), sobór (PP), znaczenie edyktów z 313 i 380 roku dla rozwoju i umacniania pozycji chrześcijaństwa w państwie rzymskim (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: wędrówka ludów, wandalizm (P), kolon (PP), wpływ wędrówki ludów na sytuację w państwie rzymskim w IV i V w. (PP). Uczeń potrafi: scharakteryzować wierzenia starożytnych Rzymian (PP), umiejscowić w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa (P), opowiedzieć o życiu i działalności Jezusa (PP), wyjaśnić, jakie czynniki zadecydowały o szybkim wzroście liczby wyznawców chrześcijaństwa (P), wskazać przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan (P), określić rolę chrześcijaństwa w starożytności (PP). Uczeń potrafi: wymienić przejawy kryzysu cesarstwa rzymskiego w III wieku (P), wyjaśnić przyczynę podziału cesarstwa rzymskiego (P), opisać okoliczności, w których doszło do najazdu plemion germańskich na ziemie cesarstwa w IV–V wieku (PP), opisać obyczaje i wygląd Hunów (PP), ocenić skutki najazdu barbarzyńców na Rzym (PP), wskazać na mapie granicę podziału cesarstwa ustaloną w 395 roku (P), lokalizować na osi czasu daty: 395, 476 (P), opisać okoliczności, w których doszło do upadku zachodniego cesarstwa rzymskiego (PP), wyjaśnić umowność przyjęcia 476 roku za datę końca starożytności i początku średniowiecza (P), 14 „Nie wszystek umrę” − lekcja powtórzeniowa 2 Uczeń zna: najważniejsze postacie i wydarzenia związane z historią starożytnego Rzymu (P). 23. Cesarstwo bizantyjskie 2 Uczeń zna: daty: 1054, 1453 (P), 527–565 (PP), postać: Justyniana I Wielkiego (P), podstawowe różnice między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym (P). IV. V. określić wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Imperium Rzymskiego (P). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: czynniki, które miały przedstawić osiągnięcia kulturalne i cywilizacyjne wpływ na ewolucję Rzymian (P), ustroju politycznego ocenić trwałość osiągnięć cywilizacyjnych Rzymu państwa rzymskiego oraz dostrzec ich obecność we współczesnym (PP), świecie (PP), rolę jednostki w procesie wyjaśnić, że kultura rzymska oraz religia historycznym (PP). chrześcijańska stanowią filary kultury europejskiej (P), dostrzec ciągłość rozwoju cywilizacyjnego i korzystanie z dorobku innych kultur przez kolejne pokolenia (PP), zauważyć związki między życiem politycznym a przemianami cywilizacyjnymi (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: Kodeks lokalizować w czasie i przestrzeni cesarstwo Justyniana, wielka bizantyjskie (P), schizma wschodnia, wyjaśnić, dlaczego Bizancjum uważa się za Kościół katolicki, kontynuację państwa rzymskiego (PP), Kościół prawosławny przedstawić okoliczności powstania (P), cezaropapizm, Konstantynopola i opisać wygląd miasta (PP), herezja, teologia, przedstawić osiągnięcia Justyniana Wielkiego (P), ekskomunika, synod, ocenić Justyniana Wielkiego (PP), dogmat (PP), wyjaśnić przyczyny strat terytorialnych cesarstwa z czego wynikało bizantyjskiego (PP), dążenie cesarzy do wyjaśnić przyczyny i skutki podziału podporządkowania sobie chrześcijaństwa na odrębne wyznania (P), Kościoła (PP). scharakteryzować dorobek kulturowy Bizancjum (P), 15 24. Pod chorągwią Proroka 2 Część I. „Jesteś prorokiem Allaha” V. Część II. Pod chorągwią Proroka 25. Państwo Karola Wielkiego V. Część I. Chrzest króla Franków Część II. Państwo Karola Wielkiego 2 opisać okoliczności, w których doszło do upadku cesarstwa bizantyjskiego (PP). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: datę: 622 (P), pojęcia: Allah, islam, sytuować na mapie pierwotne siedziby Arabów i Koran, muzułmanin, terytoria opanowane przez nich do IX wieku (P), postać: Mahometa (P), meczet (P), hidżra, wskazać na mapie główne ośrodki polityczne i podstawowe zasady fatalizm, święta wojna religijne Arabów (P), islamu i obowiązki (dżihad), kalif, państwo wyjaśnić, jak doszło do powstania islamu (PP), muzułmanina (P). teokratyczne (PP), dostrzec związki między islamem a judaizmem i wpływ religii na chrześcijaństwem (P), politykę, kulturę i scharakteryzować zasady społeczne obowiązujące społeczeństwo Arabów wyznawców islamu (PP), (PP). opisać sposób wychowania dzieci w rodzinie arabskiej i omówić panujące w niej zasady (PP), wyjaśnić, co zadecydowało o sukcesach podbojów dokonywanych przez Arabów w VII–IX w. (PP), dostrzec wpływ kultury islamskiej na średniowieczną Europę (PP), podać przykłady osiągnięć cywilizacji arabskiej (P). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: daty: 756, 800, 843 (P), pojęcia: Frankowie, opisać okoliczności, w których Frankowie przyjęli 732 (PP), Karolingowie, hrabstwo, chrzest (PP), marchia, „renesans postacie: Pepina określić rolę chrześcijaństwa w umacnianiu karoliński” (P), Krótkiego, Karola państwa Franków (PP), Merowingowie, Wielkiego (P), na przykładzie Franków wyjaśnić proces Chlodwiga, Karola Młota Normanowie (PP), kształtowania się państw średniowiecznej Europy (PP), rolę Karola Wielkiego w na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego (PP), kształtowaniu postanowienia traktatu z opisać okoliczności powstania Państwa politycznych i Verdun (P). Kościelnego (P), kulturowych podstaw wyjaśnić rolę Chlodwiga, Karola Młota, Pepina 16 nowożytnej Europy (PP). 26. Między Renem a Łabą 2 27. Feudalna Europa 1 V. V. Krótkiego oraz Karola Wielkiego w historii (PP), sytuować na mapie zasięg terytorialny monarchii Karola Wielkiego (P), omówić organizację państwa Karola Wielkiego (P), scharakteryzować przemiany kulturowe, jakie dokonały się w państwie Franków pod wpływem „renesansu karolińskiego” (PP), sytuować na mapie państwa powstałe w wyniku postanowień traktatu z 843 roku (P), wyjaśnić przyczyny i znaczenie odnowienia cesarstwa na Zachodzie (PP), wyjaśnić przyczyny i okoliczności rozpadu państwa Karola Wielkiego (P). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: datę: 962 (P), pojęcia: Rzesza omówić sytuację we wschodniej części państwa postacie: Ottona I, Ottona Niemiecka (P), elektorzy Karolingów między IX a X wiekiem (PP), (PP), III (P), Henryka I (PP). omówić politykę władców niemieckich w stosunku do wschodnich sąsiadów (PP), na czym polegała idea cesarstwa rzymskiego przedstawić osiągnięcia Ottona I w dziedzinie według Ottona III (P). polityki wewnętrznej i zewnętrznej (P), wyjaśnić rolę Ottona III w dążeniu do budowy zjednoczonej Europy (P), wskazać na mapie obszar Rzeszy Niemieckiej na przełomie X i XI wieku (P). Uczeń zna: Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: ramy czasowe pojęcia: rycerstwo, omówić okoliczności powstania (PP) i feudalizmu (P), feudalizm, senior, wasal, podstawowe zadania rycerstwa (P), lenno, hołd lenny, podstawowe zasady określić charakterystyczne cechy feudalizmu jako inwestytura (P), drabina obowiązujące w systemie systemu społeczno-ekonomicznego feudalna, komendacja, feudalnym (P). średniowiecznej Europy (P), 17 opisać, jak przebiegała uroczystość nadania lenna (P), wyjaśnić proces wyodrębniania się dwóch podstawowych grup społecznych − feudałów i poddanych (PP), przedstawić zależności społeczne oparte na prawie lennym (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: stan, opisać wygląd i funkcje średniowiecznego zamku pańszczyzna, czynsz oraz wygląd średniowiecznej wsi i miasta (P), pieniężny, trójpolówka, opisać życie codzienne mieszkańców rada miejska, patrycjat, średniowiecznego zamku, wsi i miasta (PP), pospólstwo, plebs, cech wymienić wynalazki, które znalazły zastosowanie (P), gildia (PP). w średniowiecznej wsi (P) i określić ich wpływ na rozwój rolnictwa (PP), omówić proces kształtowania się stanów (PP), wskazać różnice w położeniu poszczególnych stanów (P), omówić proces powstawania miast (PP), charakteryzować funkcje gospodarcze i kulturowe średniowiecznych miast (P), przedstawić proces uzyskiwania tytułów mistrzowskich przez rzemieślników miejskich (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: średniowieczny opisać wygląd średniowiecznego klasztoru (P), uniwersalizm (P), asceza, przedstawić sytuację w Kościele w X–XI wieku reguła, symonia, (P) i sposoby jej przezwyciężenia (PP), konklawe, kardynał, ukazać rolę Kościoła w kształtowaniu heretyk, inkwizycja (PP), średniowiecznego poglądu na świat (P), jak papiestwo i wyjaśnić istotę średniowiecznego uniwersalizmu „rozejm boży” (PP), wpływ feudalizmu na sytuację polityczną, gospodarczą i społeczną średniowiecznej Europy (PP). 28. „Ty broń, ty pracuj” 2 Uczeń zna: grupy społeczne wchodzące w skład społeczeństwa średniowiecznej Europy (P), cechy idealnego rycerza średniowiecznego (PP). 29. „Módl się i pracuj” 2 Uczeń zna: daty: 1077, 1122 (P), 529, 1075 (PP), postacie: Grzegorza VII, Henryka IV (P), św. Benedykta, św. Franciszka z Asyżu, św. V. V. Część I. „Lenistwo wrogiem duszy” Część II. 18 Feudalny Kościół 30. „Bóg tak chce!” 1 31. Średniowieczni Europejczycy 2 V. V. Dominika (PP), nazwy najważniejszych średniowiecznych zakonów (P), treść notatki papieskiej Dictatus papae i postanowienia ugody w Wormacji (PP). Uczeń zna: daty: 1095, 1096–1099, 1204, 1291 (P), 1100 (PP), postać: Urbana II (PP), nazwy najważniejszych zakonów rycerskich (P). Uczeń zna: przykłady osiągnięć kulturalnych i architektonicznych średniowiecznej Europy (P). cesarstwo rozumiały ideę (P), średniowiecznego przedstawić przyczyny powołania nowych uniwersalizmu (PP). zakonów i przedstawić główne założenia ich działalności (PP), wskazać przyczyny walki między cesarstwem a papiestwem o prymat w Europie (P), przedstawić przyczyny i przebieg sporu między Henrykiem IV i Grzegorzem VII (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcia: wyprawa wyjaśnić polityczne, religijne i społecznokrzyżowa (krucjata), gospodarcze przyczyny wypraw krzyżowych (P), wyprawa ludowa, zakon omówić przebieg pierwszej i czwartej krucjaty rycerski (P), rekonkwista (PP), (PP). przedstawić okoliczności powstania, organizację i zadania zakonów rycerskich (P), omówić skutki wypraw krzyżowych (PP), sytuować na mapie państwa utworzone przez krzyżowców (PP), omówić przebieg krucjat przeciw Słowianom połabskim (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: pojęcie: czarna śmierć wyjaśnić, na czym polegał średniowieczny pogląd (P), na świat i człowieka (P), wpływ epidemii dżumy wskazać i scharakteryzować wzorce osobowe na sytuację społeczną i średniowiecza (P), gospodarczą dostrzegać wpływ religii chrześcijańskiej na życie średniowiecznej Europy ludzi średniowiecza (P), (PP). ocenić rolę uniwersytetów w rozwoju kultury (PP), wyjaśnić przyczyny powstania uniwersytetów (P), lokalizować na mapie miasta, w których powstały pierwsze uniwersytety (PP), 19 Dziedzictwo średniowiecza – lekcja powtórzeniowa V. 1 Uczeń zna: najważniejsze postacie i wydarzenia związane z historią średniowiecznej Europy (P). rozróżnić style romański i gotycki oraz omówić ich cechy charakterystyczne (P), przedstawić miejsce kobiety w średniowiecznej Europie (PP), opisać przebieg i zasięg epidemii dżumy w Europie (PP). Uczeń rozumie: Uczeń potrafi: zasady polityczne i wskazać te dziedziny życia, w których przetrwały społeczne, na których ślady kultury średniowiecznej (PP), opierał się porządek w wyjaśnić, na czym polegała jedność średniowiecznej Europie średniowiecznej Europy (P), (PP). wyjaśnić kulturotwórczą rolę Kościoła (P), omówić osiągnięcia kulturalne średniowiecznej Europy (P), scharakteryzować relacje między cesarstwem a papiestwem w okresie średniowiecza (PP), ocenić dokonania średniowiecznych Europejczyków (PP). 20