Ochrona środowiska przy budowie gazociągów wysokociśnieniowych
advertisement
PALIWA Ochrona środowiska przy budowie gazociągów wysokociśnieniowych Łukasz Sadowski ILF Consulting Engineers Polska sp. z o.o. Przy budowie gazociągów możliwe jest zachowanie pierwotnych walorów środowiskowych. Podstawową kwestią jest zrozumienie przez wszystkich uczestników inwestycji, że problematyka ochrony środowiska nie może być rozpatrywana jako przeszkoda w płynnej organizacji prac budowlanych. Działania ochronne muszą się opierać na zaangażowaniu osób kierujących pracami budowlanymi oraz pracowników fizycznych Etap projektowania Realizacja strategicznych inwestycji budowlanych niesie ze sobą ryzyko negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne. Są to najczęściej projekty o dużym zasięgu powierzchniowym, wymagające poważnych nakładów finansowych i profesjonalnej organizacji procesów budowlanych. Specyfika budowy gazociągów wymaga realizacji prac na długich, czasami kilkudziesięciokilometrowych odcinkach liniowych oraz na całkowitej zmianie technologii prowadzenia prac na obiektach występujących na trasie gazociągu (węzły, tłocznie, zespoły zaporowo-upustowe). Proces budowy w dużej mierze uzależniony jest od czynności podejmowanych na etapie projektowania – od wyboru trasy gazociągu, metod przekraczania odcinków o wyjątkowych walorach środowiskowych oraz określenia związanych z tym szczegółów wykonawczych. Wytyczne do projektowania opierają się na: – rozwiązaniach prawnych niezbędnych do zapewnienia ochrony przed zanieczyszczeniami powstającymi w trakcie realizacji inwestycji oraz przywracania środowiska do odpowiedniego stanu, – właściwych warunkach realizacji przedsięwzięć umożliwiających uzyskanie wymaganych efektów w zakresie ochrony środowiska. Należy zaznaczyć, że zgodnie z obowiązującymi przepisami i powyższymi wytycznymi, przy realizacji inwestycji liniowych, takich jak gazociągi, drogi, linie kolejowe i elektryczne, konieczne jest spełnienie w szczególności dwóch ustawowych warunków: – ochrony walorów krajobrazowych, – zapewnienia możliwości przemieszczania się dziko żyjących zwierząt. W praktyce realizacji inwestycji liniowych pierwszy warunek jest dość problematyczny z uwagi na to, że wszelkie instalacje, które nie znajdują się pod powierzchnią ziemi, wywierają wpływ na walory krajobrazowe. W przypadku gazociągów układanych pod ziemią kwestia ta ma znacznie mniejsze znaczenie niż przy innych inwestycjach liniowych, jednak prowadzenie prac budowlanych bez, chociażby czasowej, ingerencji w krajobraz jest niemożliwe. 60 styczeń - marzec 1 / 2014 [08] Po zakończeniu robót wymaga się, aby działki, na których prowadzono prace budowlane, zostały doprowadzone do stanu sprzed rozpoczęcia inwestycji, dzięki czemu walory krajobrazowe zazwyczaj nie są zmieniane. Praktyka projektowania koncepcji tras wskazuje na omijanie terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo i krajobrazowo, a w konsekwencji niweluje oddziaływanie na panoramę okolicy. Nie da się jednak całkowicie uniknąć ingerencji w krajobraz. Zgodnie z obowiązującymi przepisami gazociągi muszą być w odpowiedni sposób oznakowane – najczęściej za pomocą żółtych słupków. Elementami instalacji widocznymi na powierzchni terenu są również zespoły zaporowo-upustowe, które stanowią zabezpieczenie w sytuacji nagłego spadku ciśnienia. Ze względu na ich konstrukcję projektuje się je nad poziomem terenu i rozmieszcza w zależności od długości gazociągu, warunków technologicznych i przede wszystkim klasy lokalizacji, maksymalnie co 18 lub 36 km. Zapewnienie swobodnej migracji zwierząt dziko żyjących stanowi kolejne wyzwanie wykonawcze przy budowie gazociągów. Etap projektowania powinien uwzględniać konieczność szczególnego traktowania siedlisk zwierząt i głównych szlaków ich wędrówek. Problematyka ta szczegółowo określana jest przez wykonawcę robót, który w celu minimalizacji oddziaływania na drogi migracji zwierząt, przygotowując harmonogram może określić odpowiednie terminy prac w miejscach cennych przyrodniczo. Dokumentem stanowiącym podstawę do projektowania i dającym wytyczne wykonawcy robót w zakresie ochrony środowiska jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji. Budowa gazociągów wysokociśnieniowych, ze względu na wymiary, do których zalicza się duże średnice i znaczne długości rurociągów, kwalifikowana jest zazwyczaj do inwestycji mogących znacząco oddziaływać na ekosystem. Konsekwencją tego jest konieczność przedłożenia raportu o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia na środowisko. Raport taki zawiera podstawowe informacje dotyczące projektu, alternatywnych tras gazociągu oraz wpływu poważnych awarii na środowisko. Decyzja natomiast obejmuje PALIWA główne wytyczne w zakresie ochrony środowiska. Dotyczy to zarówno gospodarki odpadami, jak i minimalizowania wpływu na tereny, przez które przebiega trasa gazociągu. Decyzja zawiera również ścisłe wytyczne w zakresie przekraczania terenów cennych przyrodniczo (np. metodami bezwykopowymi), czy omijania poszczególnych siedlisk zwierząt. Z punktu widzenia projektowania gazociągów wysokiego ciśnienia, należy podkreślić, że brak decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach uniemożliwia uzyskanie pozwolenia na budowę. Realizacja prac budowlanych Problematyka środowiska jest jedną z podstawowych kwestii decydujących o wykorzystaniu konkretnych technologii zarówno w procesie projektowania, jak i wykonania inwestycji. W związku z tym przez cały okres realizacji doświadczone i odpowiednio wykwalifikowane osoby prowadzą stały nadzór przyrodniczy. Zakres nadzoru obejmuje m.in. bieżące monitorowanie, weryfikację oraz raportowanie zgodności prac budowlano-montażowych z decyzją środowiskową. Na etapie realizacji prac budowlanych dobrą praktyką jest przygotowanie tzw. Planów Zapewnienia Ochrony Środowiska – dokumentu zbiorczego, zawierającego wytyczne w zakresie wszystkich działań związanych z ochroną środowiska przy budowie gazociągów. Dokument ten powinien zawierać informacje dotyczące ochrony wód, gleb, emisji hałasu, a także działań, jakie są przewidziane w związku z ochroną czynną cennych gatunków oraz obszarów Natura 2000. Przygotowanie takiego dokumentu odbywa się najczęściej po przeprowadzonej wizji lokalnej na trasie budowy gazociągu. Przegląd trasy odbywa się na dwóch etapach realizacji inwestycji: przed uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i przed wejściem wykonawcy robót na plac budowy. Wskazane jest również wykonanie monitoringu przed fizycznym rozpoczęciem prac, co pozwala zweryfikować faktyczny stan środowiska. Należy wziąć pod uwagę fakt, że etap projektowania może zająć nawet kilka lat, a w takim okresie możliwe są nawet radykalne zmiany w środowisku naturalnym. Praktyka wskazuje, że już w ciągu 2–3 lat możliwe jest pojawienie się nowych gatunków flory i fauny (lub stwierdzenie ich braku). Przeprowadzenie takiego monitoringu realizowane jest nie tylko w bezpośredniej strefie gazociągu, ale w sąsiedztwie nawet kilkuset metrów od jego osi. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. nr 237 poz. 1419 z dn. 12.10.2011 r.) oraz styczeń - marzec Paliwa i Energetyka Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. nr 0 poz. 81 z dn. 5.01.2012 r.) regulują działania związane ze stwierdzeniem na terenie budowy obecności cennych gatunków. Dokumenty te określają m.in. to, które rośliny i zwierzęta objęte są ochroną ścisłą lub częściową, sposoby ich ochrony, a także czynności zakazane wraz z odstępstwami od zakazów. Czynności zakazane obejmują: – czasowe lub nieograniczone w czasie zakazanie dokonywania jakichkolwiek zmian elementów przyrody; – zakaz użytkowania, używania, uszkadzania oraz zanieczyszczania elementów przyrody; – zakaz chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt, zbioru z dzikiego stanu niektórych roślin leczniczych lub ich części oraz niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, zanieczyszczania wody i zmiany jej biegu, niszczenia gleby, wydobywania skał i minerałów oraz wzniecania ognia; – zakaz zbywania, nabywania, przewożenia lub wywożenia za granicę elementów przyrody; – zakaz umieszczania na określonych przedmiotach lub na określonych terenach tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków oraz zakłócania ciszy; – zakaz wznoszenia budowli w ogóle lub w określonym rozmiarze i sposobie użytkowania oraz wznoszenia i prowadzenia zakładów przemysłowych, handlowych, urządzeń komunikacyjnych i innych urządzeń technicznych; – regulowanie dostępu do określonych przedmiotów i terenów poza ich właścicielami i użytkownikami oraz domownikami i najemnymi pracownikami. Budowa gazociągu jest działaniem na tyle ingerującym czasowo w środowisko, że teoretycznie możliwe jest wystąpienie niemal wszystkich wymienonych sytuacji. Jeżeli nie ma sposobności prowadzenia inwestycji z uwzględnieniem wymienionych zakazów oraz brak jest jakichkolwiek rozwiązań alternatywnych, podmioty odpowiedzialne za ochronę środowiska podczas realizacji prac budowlanych mają możliwość wnioskowania do Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska lub Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska o zwolnienie z przestrzegania większości z nich (zgodnie z ww. rozporządzeniami). Postępowanie administracyjne odbywa się w oparciu o Kodeks postępowania administracyjnego. Decyzja derogacyjna, zezwalająca na wykonanie czynności zakazanych, zawiera najczęściej informacje dotyczące okresu obowiązywania, lokalizacji czynności wnioskowanych, podmiotu 1 / 2014 [08] 61 PALIWA odpowiedzialnego za ich wykonanie, zakresu gatunkowego, wymaganych sprawozdań i raportów, a także inne informacje szczegółowe (np. konieczność zastosowania zabezpieczeń wykopów czy częstotliwość inspekcji na budowie). Podczas realizacji prac budowlanych niejednokrotnie występują sytuacje awaryjne, kiedy konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań w zakresie ochrony środowiska. Przeprowadzenie pełnej procedury związanej z formalnym uzyskaniem decyzji derogacyjnej wiąże się ze znaczną stratą czasu. Z punktu widzenia harmonogramu wykonywanych prac uzyskanie decyzji na przemieszczanie gatunków chronionych, w przypadku ich przedostania się na teren budowy czy do wykopu, niesie za sobą poważne konsekwencje, do których należą: – wstrzymanie prac i opóźnienie ich wykonania na danym odcinku, – postój czołówek spawalniczo-montażowych lub ich przeniesienie, – dodatkowe nakłady finansowe, – opóźnienia terminowe. Podczas realizacji prac dopuszczalne jest podjęcie natychmiastowych działań ratunkowych zmniejszających ryzyko wpływu inwestycji na środowisko oraz pozwalających na płynne prowadzenie prac budowlanych. Poprzez zapewnienie zabezpieczenia i ochrony interesów wszystkich stron postępowania administracyjnego, możliwe jest jego znaczne skrócenie i realizacja działań ochronnych w trybie natychmiastowej wykonalności. Monitoring budowy prowadzony na etapie realizacji inwestycji opiera się na codziennej weryfikacji terenu budowy przez personel posiadający udokumentowane doświadczenie oraz wykształcenie w zakresie ochrony środowiska. Przed frontem prac liniowych przeprowadzana jest kontrola stanu środowiska naturalnego i w razie konieczności podejmowane są działania wyprzedzające, które najczęściej polegają na: – wygradzaniu niektórych odcinków prac tymczasowym ogrodzeniem, – zakładaniu płotków herpetologicznych, – przenoszeniu niektórych elementów flory i fauny. W związku z tym, że prace liniowe spawalnicze i ziemne prowadzone są zazwyczaj na kilku frontach, ogrodzenie całego terenu budowy jest dość kłopotliwe. Takie rozwiązanie w zakresie ochrony środowiska ma zastosowanie głównie w miejscach, gdzie znajdują się głębokie wykopy, realizowane są przekroczenia pod drogami i rzekami oraz wykonywane są obiekty technologiczne. Każde działanie polegające na odłowieniu zwierząt z wykopów lub pasa montażowego podlega szczegółowej inwentaryzacji. Zestawienia odłowionych zwierząt, z podziałem na gatunki, stanowią główny element raportowania do organów wydających zezwolenie na wykonanie czynności zakazanych. Płotki herpetologiczne standardowo zakładane są na odcinkach, gdzie może wystąpić wzmożony ruch gadów i płazów, zazwyczaj w okresie ich migracji. Płotki montowane są najczęściej: – na trasach migracyjnych płazów i gadów, – przy zlewniach, – w sąsiedztwie zbiorników wodnych, cieków, rzek i terenów podmokłych, – na pozostałych terenach o korzystnych warunkach dla występowania gadów i płazów. oraz decyzji derogacyjnych. Problematyka ta jest o tyle istotna, że powodzenie przeniesienia cennego gatunku uzależnione jest od zlokalizowania terenu o podobnych warunkach siedliskowych, zmniejszających ryzyko niepowodzenia operacji. Najczęściej zabieg ten realizowany jest w ramach pasa montażowego i w miarę możliwości – w ramach tej samej działki. W takim przypadku warunki gruntowo-wodne są podobne lub takie same, a teren jest objęty pozwoleniem na budowę. Pozwala to uniknąć konieczności uzyskania zgody od właścicieli działek nieobjętych pozwoleniem na budowę na przeniesienie cennych przyrodniczo okazów. Ponadto podczas prowadzenia prac ziemnych głębokich możliwe są sytuacje, kiedy dziko żyjące zwierzęta przedostaną się do wykopu. Popularnym rozwiązaniem jest wykonanie co kilkadziesiąt metrów wyjść pod kątem około 45. Rozwiązanie takie znacznie ułatwia czynności związane z wydostaniem zwierząt na powierzchnię terenu bez dodatkowego mobilizowania sprzętu czy pracowników i nie powoduje zwiększenia kosztów inwestycji. Osobnym zagadnieniem jest wstrzymanie prac w związku z pojawieniem się na budowie gatunków chronionych lub wystąpieniem innych problemów w zakresie ochrony środowiska. Przy realizacji gazociągów możliwe jest zasiedlenie terenu budowy przez cenne gatunki, np. jaskółki brzegówki, w wykopach głębokich. W takich przypadkach jedynym rozwiązaniem jest oznakowanie takiego siedliska i wstrzymanie wszelkich prac budowlanych do momentu opuszczenia kolonii przez młode osobniki. Do podjęcia jakichkolwiek działań w takim terenie konieczne jest uzyskanie wymaganych przepisami zgód od podmiotów zajmujących się ochroną środowiska na budowie. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach najczęściej narzuca na wykonawcę robót szereg obostrzeń, np. w postaci.: – ograniczenia możliwości prowadzenia prac w terenie do określonych godzin w ciągu doby; – zawężenia pasa montażowego na odcinkach o wysokich walorach przyrodniczych; – zastosowania określonych rozwiązań technologicznych przy przekraczaniu cennych terenów (np. Natura 2000) w postaci technologii bezwykopowych; – wskazanie wymogów, jakie powinny być spełniane przez materiały zastosowane przy realizacji inwestycji. Przenoszenie okazów flory i fauny realizowane jest zgodnie z wymaganiami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach W przypadku budowy gazociągów dalekiego zasięgu szczególnie istotna jest ochrona wód. Wynika to z faktu, że bardzo często konieczne jest prowadzenie odwodnienia wykopów na długich odcinkach. Prowadzenie odwodnień wykonywane jest na podstawie operatów wodnoprawnych, w których określone są warunki realizacji prac, takie jak: okres odwadniania, przewidywane ilości wody czy miejsce zrzutu. Osoby odpowiedzialne za działania ochronne w zakresie środowiska weryfikują, czy czynności związane z odwodnieniem wykopów nie wpływają negatywnie na otoczenie. W przypadku wykonania prób wytrzymałości i szczelności na zrealizowanych już odcinkach gazociągu jako medium próbne najczęściej używa się wody – ze względu na jej niewielką ściśliwość. Zgodnie z wytycznymi decyzji wodnoprawnej przed napełnieniem odcinka oraz przy zrzucie wody powinny zostać wykonane badania jej składu chemicznego w celu określenia wpływu wykonanych prób i pomiarów na środowisko. Jednym z ważniejszych elementów ochrony środowiska jest odpowiednia gospodarka odpadami. Wykonawca robót zobowiązany jest do prowadzenia jej zgodnie z wymogami ustawowymi i projektowymi. Do najważniejszych kwestii należy stała kontrola kart charakterystyki materiałów użytych podczas budowy, z których wynika, jakie należy stosować formy zabez- 62 1 / 2014 [08] styczeń - marzec PALIWA pieczania i segregacji odpadów. W związku z tym, że pas montażowy może przebiegać przez tereny sąsiadujące z obszarami cennymi przyrodniczo, konieczne jest zastosowanie takich metod zbiórki odpadów, które maksymalnie zabezpieczą środowisko naturalne. Dotyczy to zwłaszcza materiałów użytych do prac spawalniczych oraz materiałów izolacyjnych. Odpady utylizowane są przez zakłady posiadające specjalne uprawnienia. Wszystkie pozostałości – zarówno budowlane, jak i bytowe, są ewidencjonowane i weryfikowane przez organy nadzorujące prowadzenie prac budowlanych. Działania końcowe Zakończenie fazy realizacji prac budowlanych wiąże się z koniecznością raportowania w zakresie wykorzystania uzyskanych decyzji administracyjnych oraz wykonania czynności ochronnych i ratujących środowisko naturalne. Kompleksowe raportowanie obejmuje zazwyczaj szereg zagadnień, w tym m.in.: – gatunki odłowionych zwierząt w pasie montażowym wraz z liczbą odłowionych osobników; – opis działań polegających na przeniesieniu określonych w decyzjach okazów flory; – dane statystyczne w zakresie wykorzystania derogacji; – pozostałe informacje, np. kilometraż, opis technik przemieszczania cennych gatunków, zastosowane metody badawcze w przypadku stwierdzenia nowych siedlisk itp. Osobnym zagadnieniem jest raportowanie w zakresie wyprodukowanych odpadów. Wszystkie odpady powstałe na czołówkach montażowych, spawalniczych oraz podczas prac na obiektach technologicznych są ewidencjonowane. Podczas przekazania odpadów do utylizacji sporządzane są karty przekazania odpa- styczeń - marzec Paliwa i Energetyka dów. Na ich podstawie prowadzi się statystyki, które są punktem wyjścia do przygotowania raportów przekazywanych corocznie do marszałków województwa. Podsumowanie Minimalizacja wpływu prac budowlanych na ekosystem możliwa jest do osiągnięcia przy spełnieniu kilku warunków: – dostosowaniu harmonogramu prac do warunków środowiskowych; – realizacji prac budowlanych zgodnie z wymaganiami organów odpowiedzialnych za ochronę środowiska; – współpracy z organami administracji publicznej odpowiedzialnymi za ochronę środowiska; – koordynacji działań ochronnych realizowanych przez wykonawcę robót, nadzór inwestorski i pozostałe zaangażowane podmioty. Praktyka wskazuje na to, że przy budowie gazociągów możliwe jest zachowanie pierwotnych walorów środowiskowych. Podstawową kwestią jest zrozumienie przez wszystkich uczestników inwestycji, że problematyka ochrony środowiska nie może być rozpatrywana jako przeszkoda w płynnej organizacji prac budowlanych. Działania ochronne muszą się opierać na zaangażowaniu osób kierujących pracami budowlanymi oraz pracowników fizycznych. Taki efekt możliwy jest do osiągnięcia poprzez systematyczne szkolenia personelu wykonawców robót, zaangażowanie w prace budowlane wykwalifikowanych i doświadczonych specjalistów w zakresie ochrony środowiska oraz dostosowanie rozwiązań projektowych do zastanych warunków środowiskowych. 1 / 2014 [08] 63
