3. Elementy dydaktyki
advertisement
„Mądry nauczyciel nie zaprasza Cię do skarbnicy swej mądrości. Pokazuje Ci raczej drogę do wzbogacenia własnej” Kahlil Gibran Nauczyciele w szkole podstawowej dostosowują sposób przekazywania odpowiedniej wiedzy, kształtowania umiejętności i postaw uczniów do naturalnej w tym wieku aktywności dzieci, umożliwiają im poznawanie świata w jego jedności i złożoności, wspomagają ich samodzielność uczenia się, inspirują je do wyrażania własnych myśli i przeżyć, rozbudzają ich ciekawość poznawczą oraz motywację do dalszej edukacji. Edukacja w szkole podstawowej, wspomagając rozwój dziecka jako osoby i wprowadzając je w życie społeczne, ma na celu przede wszystkim: 1) prowadzić dziecko do nabywania i rozwijania umiejętności wypowiadania się, czytania i pisania, wykonywania elementarnych działań arytmetycznych, posługiwania się prostymi narzędziami i kształtowania nawyków społecznego współżycia, 2) rozwijać poznawcze możliwości uczniów, tak aby mogli oni przechodzić od dziecięcego do bardziej dojrzałego i uporządkowanego rozumienia świata, 3) rozwijać i przekształcać spontaniczną motywację poznawczą w motywację świadomą, przygotowywać do podejmowania zadań wymagających systematycznego i dłuższego wysiłku intelektualnego i fizycznego, 4) rozbudzać i rozwijać wrażliwość estetyczną i moralną dziecka oraz jego indywidualne zdolności twórcze, 5) umacniać wiarę dziecka we własne siły i w zdolność osiągania wartościowych i trudnych celów, 6) rozwijać zdolność odróżniania świata rzeczywistego od wyobrażonego oraz postaci historycznych od fantastycznych, 7) kształtować potrzeby i umiejętności dbania o własne ciało, zdrowie i sprawność fizyczną; wyrabiać czujność wobec zagrożeń dla zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego, 8) rozwijać umiejętności dziecka poznawania siebie oraz otoczenia rodzinnego, społecznego, kulturowego, technicznego i przyrodniczego dostępnego jego doświadczeniu, 9) wzmacniać poczucie tożsamości kulturowej, historycznej, etnicznej i narodowej, 10) stwarzać warunki do rozwoju wyobraźni i ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej, zapewniać warunki do harmonijnego rozwoju fizycznego i psychicznego oraz zachowań prozdrowotnych, 11) zapewniać opiekę i wspomagać rozwój dziecka w przyjaznym, bezpiecznym i zdrowym środowisku w poczuciu więzi z rodziną, 12) uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka i troszczyć się o zapewnienie mu równych szans, 13) stwarzać warunki do rozwijania samodzielności, obowiązkowości, podejmowania odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, 14) stwarzać warunki do indywidualnego i grupowego działania na rzecz innych. W szkole podstawowej szczególnie ważne jest stwarzanie przyjaznej atmosfery i pomaganie dziecku w dobrym funkcjonowaniu w społeczności szkolnej. Czytanie Pisanie Rozumowanie Korzystanie z informacji Wykorzystanie wiedzy w praktyce Nauczanie (to zespół czynności nauczyciela kierującego uczeniem się ucznia) + Uczenie się (intelektualna czynność ucznia zapewniająca mu przyswojenie nowej wiedzy) = Kształcenie (efektywny proces kształcenia to równowaga między skutecznym i nowoczesnym nauczaniem oraz efektywnym i świadomym uczeniem się) MODEL ENCYKLOPEDYCZNY Dążność do przekazywania w nauczaniu jak największej ilości wiadomości, prowadząca do przeładowania programów nauczania i werbalnego tylko przyswajania wiadomości(słownik języka polskiego) MODEL GENERATYWNY Model kompetencji człowieka – generować – wytwarzać pewną postać, tworzyć, wyznaczać Dotychczasowy (obowiązujący do 1999r.) Edukacja skierowana na proces nauczania Uczeń jako przedmiot oddziaływań szkoły, którego osobowość w mniejszym lub większym stopniu poddawana była „urabianiu” Prowadziło do „uśrednienia” osobowości uczniów (rozwój indywidualny schodził na dalszy plan) Cechy systemu: (-specjalizacja, ilość, przedmiotowość, instytucjonalizm, masowość W centrum zainteresowania : nauka, wiedza i realizacja programu nauczania, przekazał określony zasób wiedzy Nauczanie zamknięte Rola nauczyciela: - przekaźnik wiedzy, szczegółowo zaplanowanej w programach nauczania, opracowanych i poleconych przez doradców metodycznych w rozkładzie materiału - „wszystkowiedzący mistrz” - wykładowca, przekazujący wiedzę metoda podającą Nauczyciel efektywny to taki, który zrealizował program nauczania Cel podstawowy: wyposażenie ucznia w wiedzę, która sprawdzana była w badaniach wyników nauczania, konkursach przedmiotowych (do dziś ranking szkół na podstawie liczby laureatów konkursów przedmiotowych) Wiedza często niezbyt trwała, przyswajana bez zrozumienia, bez umiejętności zastosowania jej w praktyce. Wiedza to cel. Efektem takiego podejścia są: niskie efekty kształcenia, funkcjonalny analfabetyzm, uczenie się z przymusu bądź dla „papierka” Obecny (wprowadzany reformą systemu edukacji) Edukacja skierowana na proces uczenia się ze szczególnym zwróceniem uwagi na rozwój umiejętności kluczowych(kompetencji) Skupienie się na uczniu, jako jednostce samodzielnej, wyposażonej w szerokie możliwości zdolnej do samorozwoju przy stworzeniu odpowiednich warunków. Człowiek wartość nadrzędna. Cechy: integralność, jakość, podmiotowość, personalizm, indywidualna droga rozwoju W centrum zainteresowania: uczeń z jego zróżnicowanymi potrzebami, możliwościami, preferencjami, uzdolnieniami i zainteresowaniami Nauczanie otwarte Rola nauczyciela: –prowokator procesu poszukiwania - reżyser sytuacji dydaktycznych skłaniających uczniów do myślenia, poszukiwania, uczenia się, działania, komunikowania -dydaktyk stwarzający zróżnicowane sytuacje dydaktyczne, stosujący metody aktywizujące ucznia do uczenia się - instruktor i trener umiejętności - opiekun, - wychowawca -doradca i przewodnik Nauczyciel efektywny to taki, który zna indywidualne potrzeby uczniów, dostosowuje do nich metody nauczania i tak tworzy środowisko dla procesu uczenia się, by było pomocne w osiąganiu zamierzonych celów zajęć. Cel procesu dydaktycznego: -wszechstronny rozwój uczniów na miarę ich rozpoznanych przez szkołę możliwości i wrodzonych predyspozycji, -wyposażenie uczniów w umiejętności kluczowe – kompetencje wymienione w podstawie programowej Wiedza to środek do celu, stąd konieczna jest rzetelna diagnoza pedagogiczna pozwalająca na określenie mocnych i słabych stron każdego ucznia i dostosowanie do nich metod nauczania i wychowania Szkoła to miejsce gdzie uczniowie kształcą swoje umiejętności wykorzystania zdobytej wiedzy, aby w ten sposób lepiej przygotować się do pracy w warunkach współczesnego, jednoczącego się świata oraz funkcjonowania w kształtującym się w naszym kraju , społeczeństwie, aktywnie i świadomie uczestniczącym w życiu publicznym. Zdobycie rzeczywistych kompetencji, umiejętności CZYNNE UCZESTNICTWO UCZNIA Aktywność ucznia może dotyczyć czterech różnych sfer psychiki: Poznania sensomotorycznego (spostrzeganie, działanie) Poznania intelektualnego (myślenie logiczne, wnioskowanie, rozwiązywanie problemów) Poznania emocjonalnego (przezywanie) Poznania werbalnego(ekspresja słowna) DZIAŁANIA NAUCZYCIELA Aktywizacja uczniów poprzez: Strategie Metody/techniki Formy organizacyjne Środki dydaktyczna A - strategia asocjacji wiedzy P - strategia problemowa E - strategia emocjonalnego przeżywania O - strategia operacyjna W. OKOŃ Przewaga metod podających nad problemowymi. Wiedza przekazywana jest w formie gotowych do przyswojenia informacji np. słowa mówionego lub pisanego. Służy zapoznawaniu się z treściami, które są nowe dla uczącego się. Wiedza formułowana jest w formie wyjaśnień, opisów, przykładów. 1. 2. 3. Strategię A wybieraj, kiedy wiesz, że jest to najskuteczniejsza metoda przekazania informacji niezbędnych do poznania. Kiedy jesteś pewny, że samodzielnie do wiedzy osoby uczącej się byłoby: zbyt długie, nieosiągalne z powodu braku dostępu do informacji, zbyt trudne. W tej strategii mamy do czynienia z uczeniem się przy pomocy rozwiązywania problemów. Zakłada ona, że droga przyswajania wiedzy jest samodzielne dokonywanie odkryć, które przez pobudzenie aktywności procesów myślowych daje możliwość poznania wiedzy. Poszukiwanie prawidłowych rozwiązań w drodze twórczej aktywności. Samodzielne dochodzenie do wiedzy poprzez odkrywanie jej poszczególnych aspektów, układających się w ciąg coraz szerszych i bardziej pogłębionych struktur do poznania Opieranie się o pytania i hipotezy, które ma tworzyć i rozpatrywać osoba ucząca się. 1. 2. Strategię P wybieraj, kiedy chcesz rozbudować zdolności poznawcze uczącego się i jego zainteresowania. Pamiętaj, że twoim zadaniem jest organizowanie procesu uczenia: Stawianie problemów możliwych do rozwiązania poprzez odpowiedni dobór narzędzi dydaktycznych, Budowanie problemów w oparciu o rzeczywistość. Rozwija umiejętności i nawyki poprzez działanie. Te strategie wykorzystuje się m. in. przy nauczaniu przedmiotów zawodowych. 1. 2. 3. Strategię O wybieraj, kiedy chcesz kształcić nawyki i umiejętności. Do jej realizacji służą: ćwiczenia praktyczne, zajęcia laboratoryjne, zadania ułatwiające przeniesienie teorii na grunt zawodowy. Stanowi strategię opartą na aktywnym uczeniu. W tej strategii zastosowanie mają wszystkie metody aktywizujące, których celem jest wzbudzenie motywacji poprzez oddziaływanie na sferę emocjonalną uczącego się. Strategia E zakłada, że podstawą uczenia się jest przeżywanie prezentowanych treści. Nauczyciel eksponuje prezentowane treści za pomocą obrazu, muzyki, ilustracji. 1. 2. 3. Strategię E wybieraj, kiedy chcesz, aby wiedza była na długo zapamiętana i gdy istotnym celem dydaktycznym jest kształtowanie osobowości uczącego się. Strategia służy: kształtowaniu sądów, wychowaniu do wartości, skutecznemu zapamiętywaniu. Definicja Systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, czyli wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. (W. Okoń) nauczanie przez podawanie nauczanie przez poszukiwanie i badanie nauczanie przez działanie nauczanie przez przeżywanie strategia asocjacyjna strategia problemowa strategia operacyjna strategia emocjonalna uczeń w roli słuchacza uczeń w roli badacza uczeń w roli wykonawcy uczeń w roli słuchacza wykład pogadanka heurystyczna ćwiczenia metody podające referat metoda problemowa klasówki metody oglądowe i audytywne pogadanka heurystyczna w wersji katechizmowej praca w grupach testy dyskusja opowiadanie dyskusja praca w grupach inscenizacja odczyt, spotkanie sąd literacki inscenizacja drama metody oglądowe i audytywne hipoteza interpretacyjna drama gry i zabawy dyktowanie jako !antymetoda kapelusze myślowe gry i zabawy metoda impresyjna wycieczki polonistyczne drzewko decyzyjne recytacja sąd literacki przekład intersemiotyczny metoda projektów recytacja metoda impresyjna działania twórcze metoda przypadków podające problemowe eksponujące programowane praktyczne wykład informacyjny pogadanka opowiadanie opis prelekcja anegdota odczyt objaśnienie lub wyjaśnienie wykład problemowy wykład konwersatoryjny klasyczna metoda problemowa metody aktywizujące film sztuka teatralna ekspozycja pokaz połączony z przeżyciem z użyciem komputera z użyciem maszyny dydaktycznej z użyciem podręcznika programowanego pokaz ćwiczenia przedmiotowe ćwiczenia laboratoryjne ćwiczenia produkcyjne metoda projektów metoda przewodniego tekstu Metoda przypadków Metoda sytuacyjna Inscenizacja Gry dydaktyczne: *symulacyjne * decyzyjne * psychologiczne Seminarium Dyskusja dydaktyczna: *związana z wykładem *okrągłego stołu *wielokrotna * burza mózgów *panelowa *metaplan Świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu; zespół celowych czynności i środków Celowy, racjonalny, oparty na teorii sposób wykonywania prac w jakiejś dziedzinie; Słownik języka polskiego Pomoce (środki) dydaktyczne: przedmioty, oddziałujące na zmysły ucznia (wzrok, słuch, dotyk), usprawniające i poprawiające efektywność procesu nauczania. Dzielą się na pomoce naukowe, służące realizacji zasady poglądowości oraz indywidualne wyposażenie uczniów (podręczniki, zeszyty, przybory Podział środków nauczania ze względu na stopień złożoności oraz rodzaj generowanych bodźców: słowne: teksty drukowane i pisane (podręczniki, słowniki, lektury, zeszyty, tablice, karty kontrolne); wzrokowe proste: okazy naturalne, preparaty, modele, obrazy, fotografie, reprodukcje, mapy, schematy, wykresy, diagramy; techniczne wzrokowe: rzutnik, diaskop, ekran podświetlany, projektor, mikroskop; techniczne słuchowe: magnetofon, odtwarzacz CD, radio; wzrokowo-słuchowe (audiowizualne): film dydaktyczny, telewizja szkolna, odtwarzacz DVD; urządzenia multimedialne: komputer, interaktywne programy, Internet. (zmodyfikowany podział M. Madejowej) Praca lekcyjna Praca domowa Praca pozalekcyjna znajomość istoty nowoczesnego modelu procesu nauczania – uczenia się, przekonanie o konieczności jego stosowania, autodiagnoza własnych preferencji, diagnoza preferencji ucznia, dostosowanie metodyki nauczania do preferencji uczniów, znajomość mechanizmów rozwoju grupy i umiejętność kierowania nią, odporność na stres, spojrzenie na ucznia z pozycji „Pana Boga” –ze zrozumieniem i wyrozumiałością, ale nie z pobłażaniem, poczucie własnej wartości – poczucie sprawstwa, szacunek do ucznia i praw z jednoczesnym , konsekwentnym ale życzliwym egzekwowaniem obowiązków, podmiotowe traktowanie ucznia, rezygnacja z władzy na rzecz autorytetu, współpraca z innymi nauczycielami gdyż działalność pedagogiczna to „gra zespołowa”, budowanie dialogu z rodzicami i współdziałanie z nimi na rzecz sukcesu ich dzieci. Według Dale’a ludzie zapamiętują: 10% tego, co czytają 20% tego, co słyszą 30% tego, co widzą 50% tego, co widzą i słyszą 70% tego, co mówią 90% tego, co mówią podczas wykonywania
