ermity Isoptera

ermity Isoptera
Zwane są także bielcami i "białymi mrówkami"
Rząd ten obejmuje 2000 gatunków. Są to owady drobne (2-20 mm),
bezskrzydłe (pomijając formy płciowe). Samice (królowe) bywają ogromne
- dochodzą do kilkunastu centymetrów długości.
Są owadami społecznymi, budują kopce (państwa) o wysokim stopniu
organizacji dochodzące do kilku milionów osobników. Wyróżnia się trzy
kasty różniące się budową i wykonywanymi zadaniami. Zadaniem
uskrzydlonych form płciowych jest rozród i zakładanie nowych państw.
Najliczniejsze robotnice utrzymują państwo i budują kopce, których bronią
żołnierze.
Robotnice
Większość termitów całe życie spędza w ciemności - ich ciało jest białe i
miękkie. Nieliczne gatunki opuszczają gniazda i wychodzą na światło
dzienne. Z reguły drogi używane do zdobywania pokarmu prowadzą
korytarzami.
Oczy form płciowych są dobrze rozwinięte, natomiast oczy robotnic i
żołnierzy z reguły są niedorozwinięte, w przeciwieństwie do czułków.
Czułki pełnią bardzo ważną rolę - osobniki chore, zranione czy pozbawiane
czułków są zabijane przez współtowarzyszy. Zarówno robotnice jak i
żołnierze nie posiadają narządów płciowych. Wszystkie formy posiadają
masywne narządy gębowe typu gryzącego. U żołnierzy nie służą one do
zdobywania pokarmu a jedynie do walki, są one bowiem karmione
przezutym pokarmem przez robotnice i starsze formy larwalne.
Podstawowym pokarmem termitów są tkanki roślinne, wyżej
uorganizowane gatunki pobierają również pokarm zwierzęcy oraz grzyby.
Kolumna termitów Macrotermes
W trawieniu biorą udział pierwotniaki żyjące w przewodzie pokarmowym
przekształcające błonnik w cukier gronowy. Kał bywa konsumowany. Dość
powszechnie termity hodują grzyby: zapełniają część komór przeżutym
pokarmem, cząstkami drewna, odchodami - na tej pożywce rozwijają się
grzyby, które służą za pokarm młodocianym larwom.
Założenie państwa poprzedza rójka, w której biorą udział formy
uskrzydlone.
Forma uskrzydlona
Gromadzą się one przed otworami kopców otwieranymi w pewnym
momencie przez robotnice. Odbywają lot godowy, po wylądowaniu
pozbywają się gwałtownymi ruchami ciała skrzydeł i łączą się w pary,
które wędrują w poszukiwaniu miejsca na założenie gniazda. Zakładają
komorę godowa pod kamieniami, w zagłębieniach, etc. Tu osiągają
dojrzałość płciową i następuje kopulacja. Zapłodniona samica (królowa)
składa pierwszą porcje jaj, z których po kilkudziesięciu dniach lęgną się
larwy. Rodzice karmią je przez pewien czas, następnie larwy
usamodzielniają się w zdobywaniu pokarmu i przystępują do budowy
gniazda oraz pielęgnacji pary królewskiej i młodszego rodzeństwa. Od tej
pory król i królowa zajmują się jedynie rozrodem. Odwłok królowej
pęcznieje i osiąga olbrzymie rozmiary. Królowa żyje od kilku do kilkunastu
lat, kopulacja w tym okresie odbywa się kilkakrotnie, a samica składa
wiele milionów jaj (do 3000 dziennie).
Królowa
Rozwój niezupełny, po każdym linieniu larwy coraz bardziej przypominają
formy dojrzałe. Cały rozwój trwa kilkanaście miesięcy. O przynależności do
danej kasty decyduje podawany pokarm.
Gniazda (termitiery) chronią przed wrogami oraz zapewniają odpowiedni
mikroklimat.
Krajobraz z termitierami
Budowa gniazd jest bardzo skomplikowana, posiadają one warstwy
izolacyjne, systemy wentylacji oraz zróżnicowane, odpowiednie warunki
termiczne i wilgotnościowe dla poszczególnych stadiów rozwojowych. Gdy
na zewnątrz panuje susza termity ślinią ściany lub przewietrzają komory
gdy wilgotność wzrasta ponad normę. Każde uszkodzenie gniazda zostaje
natychmiast naprawione. Termitiery bywają zakładane pod powierzchnią
ziemi, w glebie, w drewnie lub przyjmują formę kopców na powierzchni
gleby. Kopce w Afryce oraz Australii osiągają znaczną wysokość (do 9
metrów) i stają się charakterystycznym elementem krajobrazu. Duże
kopce zamieszkuje ponad milion osobników.
Budulec stanowi ziemia, drewno, ślina, kał, centralne położenie zajmuje
komora królewska wokół której budowane są komory młodych larw.
Wokół nich mieszczą się komory zajmowane przez starsze stadia, a na
części obwodowej farmy grzybów oraz komory form uskrzydlonych.
Bardziej prymitywne gatunki budują podziemne systemy korytarzy i tuneli.
Królowe nie są w nich obmurowywane, osiągają mniejsze rozmiary i pędza
bardziej swobodny tryb życia.
Do wrogów termitów należą ssaki, gady, płazy i ptaki. Również niektóre
gatunki mrówek organizują łupieżcze wyprawy do gniazd termitów,
zabierając z nich larwy jako pokarm dla swego potomstwa.
Termitofile oraz termitokole to owady zamieszkujące termitiery (np.
muchówki Phoridae) i wchodzące w różne związki z gospodarzami, tj.
synechtrii, synektii, symfilii oraz pasożytnictwa.
Termity są dość blisko spokrewnione z karaczanami. Szczególnie termity
prymitywne wykazują tu duże podobieństwo, np. australijski gatunek
żyjący w drewnie Mastotermes darwiniensis. Wśród termitów wyróżnia się
sześć rodzin. Najbardziej prymitywna to Mastotermitidae. Kilkaset
budujących gniazda w drewnie gatunków wyróżnia się w szeroko
rozpowszechnionej rodzinie Kalotermitidae. Należy do niej występujący w
południowej Europie Kalotermes flavicollis. Podział pracy tutaj nie jest
jasno sprecyzowany, nawet królowa poza rozrodem wypełnia różne
dodatkowe funkcje. Często opuszczają gniazda gatunki z rodziny
Hodotermitidae i wędrują wtedy ogromnymi kolumnami. Największą, a
zarazem najwyżej uorganizowaną rodzinę stanowią Termitidae, obejmuje
ok. 1700 gatunków.
Termity znane są od 220 milionów lat, od dolnego permu.