Bibliografia - Oficyna Wydawnicza Impuls
advertisement
Copyright © by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012 Recenzenci: prof. dr hab. Irena Adamek dr hab. Jolanta Szempruch, prof. UJK Redakcja wydawnicza: Aleksandra Bylica Projekt okładki: Irena Czusz Opracowanie typograficzne: Andrzej Augustyński Publikacja została dofinansowana przez Akademię Techniczno-Humanistyczną w Bielsku-Białej ISBN 978-83-7850-078-0 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506-624-220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [email protected] Wydanie I, Kraków 2012 Spis treści Wstęp .................................................................................................................................................. 7 1. Wieloaspektowość problematyki dotyczącej procesu czytania ........................................ 1.1. Teoretyczne podstawy czytania, pamięci i mnemotechnik – analiza literatury ................................................................................................................ Czytanie ................................................................................................................................. Pamięć .................................................................................................................................... Mnemotechniki ................................................................................................................... 1.2. Fizjologiczno-psychologiczne podstawy czytania ................................................... 1.3. Semiotyczne aspekty czytania ....................................................................................... 1.4. Metody nauki czytania ..................................................................................................... 1.5. Wybrane koncepcje nauki czytania .............................................................................. Koncepcja Mariana Falskiego ......................................................................................... Koncepcja Jana Zborowskiego ....................................................................................... Koncepcja Ewy i Feliksa Przyłubskich ......................................................................... Koncepcja Heleny Metery ................................................................................................ Koncepcja Bronisława Rocławskiego ........................................................................... Koncepcja Jadwigi Cieszyńskiej ..................................................................................... Koncepcja Glenna Domana ............................................................................................. 2. Trudności w nabywaniu umiejętności czytania – wybrane zagadnienia ....................... 2.1. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ............................................................... 2.2. Wybrane koncepcje etiologiczne trudności w czytaniu ......................................... Koncepcja genetyczna ...................................................................................................... Koncepcja hormonalna .................................................................................................... Koncepcja fragmentarycznych deficytów rozwojowych ....................................... Koncepcja mikrouszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego ......................... Koncepcja konfliktu dominacji półkulowej ............................................................... Koncepcja neuropsychologiczna ................................................................................... Koncepcja zmian strukturalnych i zakłóceń czynnościowych ośrodkowego układu nerwowego ................................................................................. Koncepcja pedagogiczna ................................................................................................. Koncepcja psychodysleksji .............................................................................................. Koncepcja psycholingwistyczna .................................................................................... 2.3. Ryzyko dysleksji i jego symptomy ................................................................................. 2.4. Spostrzeganie wzrokowe a trudności w czytaniu .................................................... 11 11 11 15 19 22 28 32 35 35 37 39 40 41 42 45 49 49 54 54 54 55 55 55 56 56 58 58 59 59 63 5 Spis treści 3. Praca terapeutyczna z uczniem z trudnościami w nabywaniu umiejętności czytania i pisania ............................................................................................................................ 3.1. Praca terapeutyczna – ujęcie terminologiczne w literaturze pedagogiczno-psychologicznej .................................................................................... 3.2. Wybrane metody terapii ................................................................................................ Metoda Dobrego Startu ................................................................................................. Metoda symboli dźwiękowych ..................................................................................... Program rozwijający percepcję wzrokową Marianne Frostig ............................ Metoda oparta na systemie percepcyjno-motorycznym Newella C. Kepharta ........................................................................................................ Metoda 18 struktur wyrazowych ................................................................................ Terapia trudności w uczeniu się czytania i pisania oparta na wyćwiczeniu zaburzonych funkcji .......................................................... Terapia neuropsychologiczna według Dirka Bakkera ........................................... 3.3. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna uczniom ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się – zmiany systemowe ................................................ 69 69 72 72 73 74 75 76 78 81 84 4. Metodologiczne podstawy badań własnych .......................................................................... 91 4.1. Problematyka badań ........................................................................................................ 91 4.2. Hipoteza robocza, zmienne i wskaźniki ................................................................... 94 4.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze .................................................................... 98 4.4. Charakterystyka zmiennej niezależnej – czynnika eksperymentalnego ........ 105 4.5. Organizacja i przebieg badania eksperymentalnego oraz dobór badanych grup ............................................................................................. 108 5. Poziom funkcji podstawowych – wyniki badań ................................................................... 111 5.1. Percepcja wzrokowa badanych uczniów .................................................................. 111 5.2. Percepcja słuchowa badanych uczniów .................................................................... 121 5.3. Motoryka mała badanych uczniów ............................................................................. 126 6. Mnemotechniki jako czynnik eksperymentalny wspierający nabywanie umiejętności czytania i pisania – wyniki badań własnych ................................................ 133 6.1. Kierunkowe zaburzenia percepcji wzrokowej a trudności w nabywaniu przez dzieci umiejętności czytania – wyniki badań początkowych ........................................................................................ 133 6.2. Wpływ mnemotechnicznych środków i metod na nabywanie umiejętności czytania – wyniki badań eksperymentalnych ............................... 140 6.3. Mnemotechniki a nabywanie umiejętności pisania .............................................. 165 6.4. Efektywność programu niwelowania trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania – analiza porównawcza uzyskanych wyników ...................................................................................................... 179 Podsumowanie wyników badań i wnioski .................................................................................. 195 Postulaty metodyczne dotyczące pracy z uczniem z trudnościami w czytaniu i pisaniu ................................................................................................................. 198 Bibliografia ............................................................................................................................................ 201 Spis schematów ................................................................................................................................... 213 Spis rysunków ...................................................................................................................................... 214 Spis tabel ............................................................................................................................................... 216 Spis wykresów ..................................................................................................................................... 218 6 Wstęp D zisiejszy świat dziecka jest bardziej różnorodny, większy i bogatszy niż ten sprzed kilku czy kilkudziesięciu lat, dlatego współczesna szkoła pełni nie tylko funkcje dydaktyczno-wychowawcze, ale przede wszystkim przygotowuje do życia w społeczeństwie oraz wspiera rozwój jednostki, wskazując drogi poszukiwań i samodzielnego zdobywania wiedzy. Nauka i rozwój to wzajemnie ze sobą powiązane procesy, dlatego też uczenie powinno polegać na kształtowaniu bogatej wewnętrznie, wrażliwej moralnie oraz zaradnej życiowo jednostki, otwartej na świat i ludzi. Dziecko, rozpoczynając naukę w klasie I, wkracza w magiczny świat nabywania nowych wiadomości i umiejętności, kształtuje swój stosunek do wykonywanej pracy, podejmowanych zadań oraz otoczenia. Interesuje się tekstem pisanym, co budzi w nim potrzebę rozszyfrowywania informacji występujących w postaci różnorodnych znaków. Jego działania zostają ukierunkowane na opanowanie umiejętności czytania i pisania – form komunikacji stanowiących bardzo ważny i podstawowy cel edukacji, mających między innymi duży wpływ na to, jak będzie przebiegać dalszy proces kształcenia. Ucząc dziecko czytania i pisania, musimy pamiętać o jego indywidualności, czyli trzeba mu umożliwić podążanie własną drogą i we własnym tempie. Nasze zadanie to dobór oraz wskazywanie odpowiednich form i metod osiągania celów, pokonywania trudności oraz motywowania do podejmowania wysiłku. Nowa przestrzeń zadaniowa to również ujawnianie się zaburzeń w obrębie pewnych funkcji lub deficytów rozwojowych, co w konsekwencji decyduje o postępach dziecka w nauce, ponieważ trudności szkolne przejawiane przez najmłodszych uczniów często warunkują i decydują o dalszym przebiegu kariery szkolnej. Dlatego bardzo istotne jest podejmowanie wczesnych działań wspierających, wśród których szczególne miejsce zajmują wczesna diagnoza pedagogiczna oraz postępowanie zmierzające do eliminowania i pokonywania trudności w uczeniu się. Zaprezentowane w książce badania dotyczą analizy związków między wykorzystanymi mnemotechnikami a zapamiętaniem kształtu liter podobnych, najczęściej mylonych przez dzieci. Mnemotechniki w zabawny i humorystyczny sposób miały umożliwić dziecku poznanie i zapamiętanie kształtu liter, ukonkretnić abstrakcyjne znaki oraz uzmysłowić, że każda litera jest jedyna w swoim rodza- 7 Wstęp ju i posiada cechy wyróżniające ją spośród innych. Zapamiętanie materiału literowego zostało także wsparte „żywymi” wierszykami i opowiadaniami, które miały zwrócić uwagę dziecka na to, co ważne. Tworzenie obrazów pozwoliło na „ozdabianie” danej litery, tak aby jej kształt i cechy charakterystyczne zachowały się w pamięci dziecka. Przykładem może być wierszyk „ożywiający” literę a: Wielkie A to drabina, po której aligator Al się wspina. W łapce mały talerzyk trzyma i łyżeczką pyszne ciasteczko wcina. Talerzyk z łyżeczką, małe a przypomina. Gdyby nie ta łyżeczka, to ciastko niezjedzone, na Ala byłoby obrażone. Źródło: opracowanie własne. Pierwszy rozdział książki to charakterystyka kluczowych pojęć – czytania, pamięci i mnemotechnik, które są ze sobą ściśle powiązane i stanowią przedmiot teoretycznych rozważań oraz prowadzonych badań. Omówiono tu także fizjologiczno-psychologiczne uwarunkowania procesu czytania oraz jego semiotyczne aspekty. Przedstawiono krótką charakterystykę metod i wybranych koncepcji nauki czytania. Rozdział drugi poświęcono problematyce związanej z trudnościami w czytaniu i pisaniu z uwzględnieniem specyficznych trudności oraz ryzyka dysleksji, a także wybranych koncepcji etiologicznych. Przedstawiono i omówiono rolę spostrzegania wzrokowego w procesie czytania, szczególną uwagę zwracając na zaburzenia percepcji wzrokowej i zachowania świadczące o obniżonej percepcji. W rozdziale trzecim przedstawiono wybrane metody terapii stosowane w pracy z uczniami mającymi trudności w czytaniu i pisaniu oraz podjęto najistotniejsze kwestie dotyczące organizowania systemowej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zgodnie z najnowszymi rozporządzeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej. Rozdział czwarty to opis metodologii badań własnych, z uwzględnieniem problematyki badań, charakterystyki czynnika eksperymentalnego, oraz omówienie organizacji i przebiegu eksperymentu. Część empiryczna składa się z dwóch rozdziałów, w których omówiono wyniki badań. Pierwszy opisuje poziom funkcji podstawowych – percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej oraz motoryki małej badanych uczniów klas pierwszych. W drugim scharakteryzowano związek między kierunkowymi zaburzeniami percepcji wzrokowej a trudnościami w czytaniu oraz zależność pomiędzy mnemotechnicznymi środkami i metodami a nabywaniem umiejętności czytania i pisania. Ostatnia część to podsumowanie wyników badań oraz próba nakreślenia wskazówek metodycznych ułatwiających prawidłową organizację pracy z uczniem mającym trudności z czytaniem i pisaniem. 8 Wstęp Książka nie stanowi poszukiwań uniwersalnej metody ułatwiającej naukę czytania i pisania wszystkim dzieciom, ma jedynie pokazać sposób ułatwiający skuteczne zapamiętywanie kształtów liter podobnych. Mnemotechniki uwzględniają odrębność, niepowtarzalność każdego dziecka oraz umożliwiają mu pokonywanie we własnym tempie trudności w czytaniu i pisaniu, które wynikają z mylenia liter. W związku z tym dziecko z przyjemnością i uśmiechem podróżuje po świecie liter i skutecznie zapamiętuje ich kształt. Zachęcam także do sięgnięcia po ćwiczenia Mnem literki i życzę Państwu, aby nauka liter oraz przygoda z czytaniem i pisaniem były dla dzieci dobrą zabawą. Joanna Skibska 9 Bibliografia Bibliografia Adamek I. (2000): Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków. Adamek I. (2003): Kształcenie zintegrowane. Projektowanie działań edukacyjnych, Wyd. Nauk. AP, Kraków. Adamek I. (2011): Uczenie uczenia się – wspieranie edukacyjne ucznia [w:] I. Adamek, Z. Zbróg (red.): Wczesna edukacja dziecka wobec wyzwań współczesności, Libron, Kraków. Anderson J. (1998): Uczenie się i pamięć. Integracja zagadnień, WSiP, Warszawa. Arnheim R. (2011): Myślenie wzrokowe, słowo/obraz terytoria, Gdańsk. Baddeley A. (1998): Pamięć. Poradnik użytkownika, Prószyński i S-ka, Warszawa. Badegruber B. (1997): Nauczanie otwarte w 28 krokach, WSiP, Warszawa. Baczyńska H. (1978): Trudności w prawidłowym rozwoju myślenia i mowy dziecka w pierwszym roku nauczania oraz niektóre sposoby przezwyciężania, „Oświata i Wychowanie”, nr 7. Bakker D. (1992): Neuropsychologiczna koncepcja dysleksji, Fundacja Synapsis, Warszawa. Balejko A. (1999): Jak pokonać trudności w mówieniu, czytaniu i pisaniu, Wydawnictwa Logopedyczne, Białystok. Balejko A., Łuksza H. (1995): Usprawnianie mówienia, czytania i pisania, Wydawnictwa Logopedyczne, Białystok. Balińska H. (1987): Moje dziecko – dobry uczeń, WSiP, Warszawa. Bałachowicz J. (1988): Kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem, WSiP, Warszawa. Baran J. (1993): Zestaw ćwiczeń dla dzieci z trudnościami w nauce czytania, PTP, Warszawa. Bednarek D. (2003): Dysleksja a zaburzenia słuchu fonematycznego oraz kanału wielkokomórkowego w układzie wzrokowym [w:] B. Kaja (red.): Diagnoza dysleksji, Wyd. AB, Bydgoszcz. Bense M. (1980): Świat przez pryzmat znaku, PIW, Warszawa. Berthet D. (2002): Wprowadzenie do nauki pisania, Cyklady, Warszawa. Bettayeb K., Julienne M., Tourbe C., Cornillier E. (2003): Pamięć, „Newsweek. Wydanie Specjalne”, nr 3. Bober-Pełzowska M., Tuzimek J. (1992): Nauka czytania i pisania w elementarzach Mariana Falskiego [w:] M. Przetacznik-Gierowska (red.): Problemy psychodydaktyki nauczania początkowego, WSiP, Warszawa. Bogdanowicz M. (1983): Trudności w pisaniu u dzieci, Wyd. UG, Gdańsk. 201 Bibliografia Bogdanowicz M. (1986): Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu u dzieci, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, z. 87, Wyd. UG, Gdańsk. Bogdanowicz M. (1989): Leworęczność u dzieci, WSiP, Warszawa. Bogdanowicz M. (1991): Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa. Bogdanowicz M. (1993): Dzieci ryzyka dysleksji, „Scholasticus”, nr 2. Bogdanowicz M. (1996): Psychometryczna czy kliniczna diagnoza dysleksji?, „Biuletyn Informacyjny Oddziału Warszawskiego PTD”, nr 6, OWP ADAM, Warszawa. Bogdanowicz M. (1999): Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa. Bogdanowicz M. (2000a): Integracja percepcyjno-motoryczna, CMPPP, Warszawa. Bogdanowicz M. (2000b): Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu – dysleksja rozwojowa [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red.): Logopedia, Wyd. UO, Opole. Bogdanowicz M. (2002): Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Harmonia, Gdańsk. Bogdanowicz M. (2011): Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii, Harmonia Universalis, Gdańsk. Bogdanowicz M., Jaklewicz H. (2000): Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) jako jednostka nozolgiczna, „Neurologia i Psychiatria Wieku Rozwojowego, Klinika Pediatryczna”, t. 8, nr 4. Bogdanowicz M., Krasowicz G. (1995): Diagnoza i leczenie dysleksji rozwojowej – neuropsychologiczna koncepcja D.J. Bekkera, „Psychologia Wychowawcza”, nr 2. Bogdanowicz M., Szlagowska D. (1998): Piosenki do rysowania, czyli Metoda Dobrego Startu dla najmłodszych, Fokus, Gdańsk. Bragdon A., Fellows L. (2003): Gimnastyka dla mózgu. Ćwiczenia pobudzające sprawność wizualną, zdolności matematyczne, analityczne oraz inne ważne funkcje umysłu, Klub dla Ciebie, Medium, Warszawa. Bragdon A., Gamon D. (2003): Kiedy mózg pracuje inaczej, GWP, Gdańsk. Brannon L. (2002): Psychologia rodzaju, GWP, Gdańsk. Breinak W., Opolska T., Pączek R. (1999): Ministerstwo Edukacji Narodowej o dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w nauce, MEN, Warszawa. Bruner J.S. (1978): Akt dokonywania odkrycia [w:] J.S. Bruner: Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, PWN, Warszawa. Brześkiewicz Z. (1999a): Superczytanie, Comes, Łódź. Brześkiewicz Z. (1999b): Superumysł, Comes, Łódź. Brzezińska A. (red.) (1987): Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, WSiP, Warszawa. Brzezińska A., Burtowy M. (1985): Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej, Wyd. Nauk. UAM, Poznań. Brzeziński J. (1975): Metody badań psychologicznych w zarysie, UAM, Poznań. Brzeziński J. (2000): Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice, Scholar, Warszawa. Budohoska W. (1967): Z badań nad przyczynami zapominania, PWN, Warszawa. Budohoska W., Grabowska A. (1994): Dwie półkule – jeden mózg, WP, Warszawa. Burtowy M. (1987): Ciągłość procesu wychowawczo-dydaktycznego na poziomie wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego w zakresie elementarnej nauki czytania i pisania [w:] A. Brzezińska (red.): Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, WSiP, Warszawa. Burtowy M. (1985): Analiza treści programowych elementarnej nauki czytania i przygotowania do pisania dzieci 6-letnich [w:] A. Brzezińska, M. Burtowy: Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej, Wyd. Nauk. UAM, Poznań. 202 Bibliografia Buzan T. (1988): Rusz głową. Program treningowy dla mózgu, Management Media, Warszawa. Buzan T. (2003a): Pamięć na zawołanie, Ravi, Łódź. Buzan T. (2003b): Podręcznik szybkiego czytania, Ravi, Łódź. Cackowska M. (1984): Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych, WSiP, Warszawa. Calvin W. (1997): Jak myśli mózg?, CIS, Warszawa. Cieszyńska-Rożek J. (2010): Zaburzenia linearnego porządkowania, czyli dysleksja [w:] J. Cieszyńska, Z. Orłowska-Popek, M. Krendo (red.): Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej. Metoda krakowska, Wyd. Nauk. UP, Kraków. Cieszyńska J., Korendo M. (2007): Wczesna interwencja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków. Cieszyńska J. (2001): Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, Wyd. Nauk. AP, Kraków. Cybulska H. (1987): Percepcyjne uwarunkowania osiągnięć w nauce czytania dzieci sześcioletnich, Wyd. UMCS, Lublin. Czajkowska I., Herda K. (1998): Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa. Czelakowska D. (2010): Metodyka edukacji polonistycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym, Impuls, Kraków. Czerniawska E. (1991): Poznawcze uwarunkowania pamięci dowolnej małych dzieci, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4. Czerwińska E., Narożnik M. (1997): Słoneczna biblioteka. Przewodnik metodyczny dla nauczycieli przedszkoli, WSiP, Warszawa. Danielewicz T., Koźmińska A., Magnuska J. (1974): Terapia uspokajająca i rozwijająca dla dzieci nerwicowych i dyslektycznych, PTHP, Warszawa. Davis R., Braun E. (2001): Dar dysleksji. Dlaczego niektórzy zdolni ludzie nie umieją czytać i jak mogą się nauczyć, Zysk i S-ka, Poznań. Dąbrowska M. (1995): Dysleksja w ujęciu psycholingwistycznym, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4. Demel G. (1987): Elementy logopedii, WSiP, Warszawa. Demel G. (1998): Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa. Dobrowolska-Bogusławska M. (1991): Metody nauki czytania w krajach anglojęzycznych oraz ich przystosowanie do języka polskiego, WSiP, Warszawa. Doman G., Doman J. (1992): Jak nauczyć małe dziecko czytać, Excalibur, Bydgoszcz. Donaldson M. (1986): Myślenie dzieci, WP, Warszawa. Dryden G., Vos J. (2003): Rewolucja w uczeniu, Zysk i S-ka, Poznań. Dudzińska I. (1991): Dziecko sześcioletnie uczy się czytać, WSiP, Warszawa. Dyrda J. (2004): Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły, Wyd. UG, Gdańsk. Falski M. (1957): Przewodnik metodyczny do elementarza, PZWS, Warszawa. Filipczuk H. (1989): Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, NK, Warszawa. Fenczyn J. (1986): Prognoza trudności w nauce czytania i pisania u dzieci w wieku przedszkolnym, UJ, Kraków. Frostig M., Horne D. (1989a): Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy. Podręcznik, PTP, Warszawa. Frostig M., Horne D. (1989b): Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom średni. Podręcznik, PTP, Warszawa. 203 Bibliografia Frostig M., Horne D. (1994): Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom wyższy. Podręcznik, PTP, Warszawa. Gałkowski T., Jastrzębowska G. (1999): Logopedia, Wyd. UO, Opole. Gamon D., Bragdon A. (2003): Co potrafi twój mózg, Klub dla Ciebie, Medium, Warszawa. Gąsowska T., Pietrzak-Stępkowska Z. (1994): Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa. Gindrich P. (2001): Znaczenie systemu językowego, świadomości fonologicznej oraz metajęzykowej w badaniach nad genezą dysleksji, „Audiofonologia”, t. 19. Gindrich P. (2002): Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych, Wyd. UMCS, Lublin. Gleason J.B., Ratner N.B. (2005): Psycholingwistyka, GWP, Gdańsk. Gloksin W. (1998): Uwarunkowania psychiczne rozwoju dziecka, IWZZ, Warszawa. Górniewicz E. (1995): Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, Wyd. Adam Marszałek, Toruń. Górniewicz E. (2000): Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, Wyd. UWM, Toruń. Grabałowska K. (1995): Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń. Grabowska A., Budohoska W. (1995): Procesy percepcji [w:] T. Tomaszewski (red.): Psychologia ogólna, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Grabowska A., Rymarczyk K. (red.) (2004): Dysleksja. Od badań mózgu do praktyki, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa. Grabowska G., Kołakowska B., Perło D. (1997): W domu uczę się czytać i pisać. Podręcznik do domowej nauki dziecka 6- i 7-letniego, Prószyński i S-ka, Warszawa. Greenfield S. (1998): Tajemnice mózgu, Diogenes – Świat Książki, Warszawa. Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. (2009): Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Wyd. Edukacja Polska, Warszawa. Gudzowski Z. (2001): Czytam – pamiętam – tworzę. Kurs szybkiego czytania, doskonalenia zdolności twórczych i technik pamięciowych, Arka, Poznań. Gurycka A. (1989): Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSiP, Warszawa. Guz S. (1987): Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, WSiP, Warszawa. Habib M. (2004): Zaburzenia nabywania zdolności językowych i pisania. Najnowsze osiągnięcia neurobiologii [w:] A. Grabowska, K. Rymarczyk (red.): Dysleksja. Od badań mózgu do praktyki, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa. Hajduk E. (1994): Hipoteza w badaniach pedagogicznych, Wyd. WSP, Zielona Góra. Hankała A. (1985): Pamięć semantyczna, jej struktura oraz właściwości przechowywanej w niej wiedzy, „Psychologia Wychowawcza”, nr 28. Hankała A. (1995): Struktura pamięci ikonicznej, „Psychologia Wychowawcza”, nr 3. Hannaford C. (1998): Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Medyk, Warszawa. Harciarek M. (2002): Holografia mózgu, Śląsk, Katowice. Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.) (2003): Psychologia rozwoju człowieka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Holler J. (1998): Jak zwiększyć potencjał umysłu. Potęga szarych komórek, Comes, Warszawa. Horner G. (2002): Szybkie czytanie, Ravi, Łódź. Ilg F., Ames L., Baker S. (1994): Rozwój psychiczny dziecka, GWP, Gdańsk. 204 Bibliografia Iljin M. (1964): Czarno na białym, NK, Warszawa. Jaczewski A. (1993): Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, WSiP, Warszawa. Jagodzińska M. (2003): Rozwój pamięci w dzieciństwie, GWP, Gdańsk. Jaklewicz H. (1982): Zaburzenia mowy czytanej i pisanej u dzieci [w:] J. Szumska (red.): Zaburzenia mowy u dzieci, PZWL, Warszawa. Jakowicka M. (2001): Czytanie jako zaniedbany obszar edukacji wczesnoszkolnej w kontekście kształcenia zintegrowanego [w:] H. Moroz (red.): Edukacja zintegrowana w reformowanej szkole, Impuls, Kraków. Jankowska H. (1992): Rozwój czynności poznawczych u dzieci, WSiP, Warszawa. Jastrząb J. (2002): Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych, CMPPP, Warszawa. Jastrząb J. (2002): Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, CMPPP, Warszawa. Jaworowa A., Szustrowa T. (1991): Podręcznik do testu matrycowego Ravena, Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa. Jurkowski A. (1975): Ontogeneza mowy i myślenia, WSiP, Warszawa. Kaczmarek B. (1998): Mózg, język, zachowanie, Wyd. UMCS, Lublin. Kaczmarek L. (1988): Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin. Kaczur-Gryz E. (1996): Potęga osobowości. Pamięć, Świat Książki, Warszawa. Kaja B. (1998): Zarys terapii dziecka, Wyd. WSP, Bydgoszcz. Kaja B. (red.) (2003): Diagnoza dysleksji, Wyd. AB, Bydgoszcz. Kalinowska E. (2004): Pojęcie dysleksji, jej rodzaje i przyczyny [w:] E. Skorek (red.): Terapia pedagogiczna, Impuls, Kraków. Kamińska K. (1996): Nauka czytania w wieku przedszkolnym, „Edukacja i Dialog”, nr 5. Kamińska K. (1999): Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa. Kaniewski Ł. (2003): Mózg dyslektyka, „Gazeta Wyborcza”, nr 50. Kephart N.C. (1970): Dziecko opóźnione w nauce szkolnej, PWN, Warszawa. Kirejczyk K. (red.) (1981): Upośledzenie umysłowe, PWN, Warszawa. Knobloch-Gala A. (1998): Asymetria dyskursu narracyjnego u dzieci z dysleksją rozwojową, Wyd. UMCS, Lublin. Kobierzycki T. (1994): Osobowość, rozwój i twórczość, SKW, Heliodor, Warszawa – Łomianki. Kohnstamm R. (1989): Praktyczna psychologia dziecka, WSiP, Warszawa. Kojs W. (1988): Zadania dydaktyczne w nauczaniu początkowym, UŚ, Katowice. Kojs W. (1994): Działanie jako kategoria dydaktyczna, UŚ, Katowice. Kojs W. (1998): O niektórych wyznacznikach edukacyjnej i pedagogicznej komunikacji [w:] W. Kojs, R. Mrózek (red.): Komunikacja, dialog, edukacja, cz. 2, UŚ Filia, Cieszyn. Kojs W. (2005a): Komunikacja i informacja w światach dziecka [w:] S. Juszczyk, I. Polewczyk (red.): Dziecko w świecie wiedzy, informacji i komunikacji, Wyd. Adam Marszałek, Toruń. Kojs W. (2005b): O niektórych wyznacznikach struktury, funkcji i rodzajów wiedzy oraz implikacjach edukacyjno-pedagogicznych [w:] A. Stachura, T. Zimny (red.): W poszukiwaniu nowej jakości edukacji jutra, IP US, Szczecin. Kołtuska B., Grabowska A. (1989): Zróżnicowanie funkcjonalne półkul mózgowych u dzieci dyslektycznych, „Przegląd Psychologiczny”, t. 32, nr 2. Konarzewski K. (1995): Problemy i schematy. Pierwszy rok nauki szkolnej dziecka, Żak, Warszawa. 205 Bibliografia Kossut M. (red.) (1994): Mechanizmy plastyczności mózgu, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kościowa M. (1991): Moje metody pracy w klasie pierwszej, WSiP, Warszawa. Kotarbiński T. (1961): Elementy teorii poznania, logiki formalnej, metodologii nauk, Ossolineum, Wrocław. Krasowicz G. (1993): Dysleksja a rozwój i zaburzenia mowy, „Psychologia Wychowawcza”, nr 1. Krasowicz-Kupis G. (1999): Rozwój metajęzykowy a osiągnięcia w czytaniu dzieci 6–9-letnich, UMCS, Lublin. Krasowicz-Kupis G. (2001): Język, czytanie, dysleksja, Agencja Wydawniczo-Handlowa Antoni Dudek, Lublin. Krasowicz-Kupis G. (2003): Językowe, ale nie fonologiczne deficyty w dysleksji [w:] B. Kaja (red.): Diagnoza dysleksji, Wyd. AB, Bydgoszcz. Krasowicz-Kupis G. (2006): Dysleksja rozwojowa. Perspektywa psychologiczna, Harmonia, Gdańsk. Krasowicz-Kupis G. (2008): Psychologia dysleksji, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Krasowicz-Kupis G. (red.) (2009): Diagnoza dysleksji. Najważniejsze problemy, Harmonia, Gdańsk. Kujawa E., Kurzyna M. (1994): Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa. Kujawiński J. (1990): Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych, WSiP, Warszawa. Kupisiewicz C. (1995): Podstawy dydaktyki ogólnej, BGW, Warszawa. Kurcz I. (1977a): Czynność uczenia się [w:] T. Tomaszewski (red.): Psychologia, PWN, Warszawa. Kurcz I. (1977b): Uczenie się i pamięć [w:] T. Tomaszewski (red.): Psychologia, PWN, Warszawa. Kurcz I. (1992): Pamięć. Uczenie się. Język, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Lee C. (1997): Wzrastanie i rozwój dziecka, WSiP, Warszawa. Lelonek M., Wróbel T. (red.) (1990): Praca nauczyciela i ucznia w klasach 1–3, WSiP, Warszawa. Lewis D. (1988): Jak wychować zdolne dziecko, PZWL, Warszawa. Leviton R. (2001): Jak zwiększyć moc mózgu, Medium, Warszawa. Lindsay P., Norman D. (1991): Procesy przetwarzania informacji u człowieka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Ludorowski L., Magnuszewski W. (red.) (1974): Z badań nad literaturą i językiem, PWN, Warszawa – Poznań. Łobocki M. (1986): Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa. Łobocki M. (2000): Metody i techniki badań pedagogicznych, Impuls, Kraków. Łobocki M. (2004): Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Impuls, Kraków. Łukała M. (2002): Poznaję litery i czytam, Impuls, Kraków. Łuria A. (1976a): Podstawy neuropsychologii, PZWL, Warszawa. Łuria A. (1976b): Podstawy neuropsychologii i neurolingwistyki, PWN, Warszawa. Maciarz A. (1992): Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej, WSiP, Warszawa. Mackintosh N., Dolman A. (red.) (2002): Zdolności a proces uczenia się, Zysk i S-ka, Poznań. Majchrzak I. (1994): Wprowadzenie dziecka w świat pisma, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 5. 206 Bibliografia Majchrzak I. (1995): Wprowadzenie dziecka w świat pisma, WSiP, Warszawa. Makarewicz R. (1998): Gdy w klasie jest dyslektyk…, „Polonistyka”, nr 2. Malendowicz J. (1978): O trudnej sztuce czytania i pisania, NK, Warszawa. Malendowicz J. (1984): Proces czytania i pisania i trudności w jego opanowaniu, WSiP, Warszawa. Malmquist E. (1987): Nauka czytania w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa. Markova D., Powell A. (1998): Twoje dziecko jest inteligentne. Jak poznać i rozwijać jego umysł, KiW, Warszawa. Maruszewski T. (2002): Psychologia poznania, GWP, Gdańsk. Matczak A. (1994): Diagnoza intelektu, Wyd. IP PAN, Warszawa. Materska M., Tyszka T. (1992): Psychologia i poznanie, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Marzano R.J., Paynter D.E. (2004): Trudna sztuka pisania i czytania, GWP, Gdańsk. Maurer A. (1995): Poznawcze uwarunkowania rozwoju umiejętności czytania, „Psychologia Wychowawcza”, nr 4. Mayntz R., Holm K., Hübner P. (1985): Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN, Warszawa. Metera H. (1976): Nauczę się czytać, WSiP, Warszawa. Metera H. (1978): Uwarunkowania nauki czytania, „Oświata i Wychowanie”, nr 5. Mickiewicz J. (1999): Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania dla uczniów klas młodszych, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń. Mickiewicz J. (2001): Materiały do diagnozy pedagogicznej umiejętności pisania i czytania uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń. Milner A.D., Goodale M.A. (2008): Mózg wzrokowy w działaniu, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Mietzel G. (2003a): Psychologia kształcenia, GWP, Gdańsk. Mietzel G. (2003b): Wprowadzenie do psychologii, GWP, Gdańsk. Mihilewicz S. (red.) (2001): Dziecko z trudnościami w rozwoju, Impuls, Kraków. Mikitiuk B., Łażewska H., Moritz B. (2002): Co zrobić, aby ułatwić dziecku naukę czytania i pisania, Impuls, Kraków. Milewski T. (1993): Teoria, typologia i historia języka, Universitas, Kraków. Miller L., Steiner D., Reid S. (1996): Od niemowlęcia do dwulatka, Świat Książki, Warszawa. Minczakiewicz E.M. (1997): Mowa, rozwój – zaburzenia – terapia, Wyd. Nauk. WSP, Kraków. Moroz H. (2001): Modernizacja procesu kształcenia nauczycieli [w:] H. Moroz (red.): Edukacja zintegrowana w reformowanej szkole, Impuls, Kraków. Mossakowski M., Kowalczyk M. (red.) (1997): Mózg, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii, Warszawa. Mroziak J. (1992): Równoważność i asymetria funkcjonalna półkul mózgowych, Wyd. UW, Warszawa. Muszyński H. (1971): Wstęp do metodologii badań, PWN, Warszawa. Myers D. (2003): Psychologia, Zysk i S-ka, Poznań. Mystkowska H. (1977): Uczymy czytać w przedszkolu, WSiP, Warszawa. Nagajowa M. (1990): ABC metodyki języka polskiego, WSiP, Warszawa. Nason A., Dehaan R. (1987): Świat biologii, PWRiL, Warszawa. Nartowska H. (1980): Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa. Nęcka E. (1994): Inteligencja i procesy poznawcze, Impuls, Kraków. 207 Bibliografia Nęcka E. (2003): Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje, GWP, Gdańsk. Nosal C. (1992): Diagnoza typów umysłu, PWN, Warszawa. Nowak J. (1989): Pedagogiczne problemy słuchu fonematycznego u uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSP, Bydgoszcz. Nowak S. (1985): Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa. Nowak S. (2007): Metodologia badań społecznych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Nowakowska-Kempna I. (1995): Zastosowanie analizy kognitywnej do badania języka dzieci i młodzieży [w:] J. Ożdżyński (red.): Językowy obraz świata dzieci i młodzieży, Wyd. Nauk. WSP, Kraków. Okoń W. (1987): Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa. Okoń W. (1995): Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak, Warszawa. Opolska T. (1997): Pokonujemy trudności w czytaniu i pisaniu. Przegląd metod pracy korekcyjno-kompensacyjnej, CMPPP, Warszawa. Pabis S. (1985): Metodologia i metody nauk empirycznych, PWN, Warszawa. Palka S. (red.) (2010): Podstawy metodologii badań w pedagogice, GWP, Gdańsk. Pawłowska R. (1993): Lingwistyczna teoria nauki czytania, Wyd. UG, Gdańsk. Pawłowska R. (2002): Metodyka ćwiczeń w czytaniu, Wyd. UG, Gdańsk. Pąchalska M. (2008): Rehabilitacja neuropsychologiczna, Wyd. UMCS, Lublin. Pelc J. (1982): Wstęp do semiotyki, WP, Warszawa. Pervin L. (2002): Psychologia osobowości, GWP, Gdańsk. Pętlowska H. (2003): Przezwyciężanie trudności w czytaniu i pisaniu. Terapia pedagogiczna, Impuls, Kraków. Piaget J. (1966): Studia z psychologii dziecka, PWN, Warszawa. Piaget J. (1992): Mowa i myślenie dziecka, PWN, Warszawa. Pieter J. (1967): Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław. Pieter J. (1974): Z zagadnień pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław. Pieter J. (1975): Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa. Pilch T. (1971): Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Ossolineum, Wrocław. Pilch T. (1995): Zasady badań pedagogicznych, Żak, Warszawa. Pilch T., Bauman T. (2001): Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Żak, Warszawa. Pinker S. (2002): Jak działa umysł?, KiW, Warszawa. Plenkiewicz M. (1997): Sprawdzanie osiągnięć uczniów klas początkowych w czytaniu, testy czytania, WSP, Bydgoszcz. Plenkiewicz M. (1994): Efekty w czytaniu dzieci 9–10-letnich, WSP, Bydgoszcz. Pomykało W. (red.) (1993): Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja „Innowacja”, Warszawa. Popek S. (red.) (1996): Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka, Wyd. UMCS, Lublin. Poppel E., Edingshaus A. (1998): Mózg – tajemniczy kosmos, PIW, Warszawa. Przedpelska-Ober E., Szczotko E. (1990): Neurobiologiczne podstawy dysleksji, „Przegląd Pedagogiczny”, t. 20, nr 3. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1989): Podstawy psychologii ogólnej, WSiP, Warszawa. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. (1992): Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP, Warszawa. Przyłubscy E. i F., Szypowska K. (1994): Początkowa nauka czytania [w:] Mam 6 lat. Przewodnik dla nauczyciela, WSiP, Warszawa. 208 Bibliografia Radwiłowiczowa M., Morawska Z. (1990): Metodyka nauczania początkowego, WSiP, Warszawa. Rathus S. (2004): Psychologia współczesna, GWP, Gdańska. Reid G. (2005): Dysleksja, Liber, Warszawa. Reid G., Wearmouth J. (red.) (2008): Dysleksja. Teoria i praktyka, GWP, Gdańsk. Rentflejsz-Kuczyk A. (1999): Jak pomóc dzieciom dyslektycznym?, Juka, Warszawa. Reykowski J. (1979): Motywacja postawy prospołecznej a osobowość, PWN, Warszawa. Rimm S. (1994): Bariery szkolnej kariery, WSiP, Warszawa. Rocławscy I. i B. (1997): Przewodnik do słownika ortograficzno-ortofonicznego dla klas 0–IV, Glottispol, Gdańsk. Rocławski B. (1986): Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, WSiP, Warszawa. Rocławski B. (1993): Klocki LOGO do zabawy i nauki wymowy, czytania, pisania, ortografii i matematyki, UG, Gdańsk. Rocławski B. (1996): Nauka czytania i pisania, Glottispol, Gdańsk. Rocławski B. (2005): Słuch fonemowy i fonematyczny. Teoria i praktyka, Glottispol, Gdańsk. Rogasik I. (2000): Trudności w czytaniu i pisaniu a sprawności językowe, „Audiofonologia”, t. 16. Rostańska E. (1988): Start szkolny jako czynnik różnicujący szanse edukacyjne [w:] H. Moroz (red.): Czynniki różnicujące szanse edukacyjne dzieci w młodszym wieku szkolnym, UŚ, Katowice. Rostańska E. (1994): Wybrane uwarunkowania rozwojowe, społeczne i edukacyjne nauczania języka polskiego w klasie pierwszej [w:] M. Lorek, E. Rostańska, A. Kula: Elementarz pierwszej klasy „Ele-mele”. Przewodnik metodyczny, WSiP, Warszawa – Katowice. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, Dz. U. z 2010 r. nr 228, poz. 1487. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych, Dz. U. z 2010 r. nr 228, poz. 1488. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach, Dz. U. z 2010 r. nr 228, poz. 1489. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych, Dz. U. z 2010 r. nr 228, poz. 1490. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, Dz. U. z 2010 r. nr 228, poz. 1491. Sawa B. (1990): Dzieci z zaburzeniami mowy, WSiP, Warszawa. Sawa B. (1994): Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa. Scott A. (1999): Schody do umysłu, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. 209 Bibliografia Searle J. (1995): Umysł, mózg i nauka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Selikowitz M. (1999): Dysleksja i inne trudności w uczeniu się, Prószyński i S-ka, Warszawa. Singleton Ch. (2008): Dysleksja. Funkcje poznawcze oraz ich wpływ na umiejętność czytania i pisania [w:] G. Reid, J. Wearmouth (red.): Dysleksja. Teoria i praktyka, GWP, Gdańsk. Skibińska H. (1996): Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Wyd. Uczelniane WSP, Bydgoszcz. Skibska J. (2011): Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole (SPE) w przedszkolu i szkole – zmiany systemowe [w:] I. Adamek, Z. Zbróg (red.): Dziecko – uczeń a wczesna edukacja, Libron, Kraków. Skorek E. (2002): Z logopedią na ty, Impuls, Kraków. Skorek E. (2004): Terapia pedagogiczna, Impuls, Kraków. Skorny Z. (1966): Współczesne metody badań psychologicznych, Ossolineum, Wrocław. Skorny Z. (1974): Metody badań i diagnostyka psychologiczna, Ossolineum, Wrocław. Skorny Z. (1978): Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa. Skorny Z. (1984): Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warszawa. Skorny Z. (1989): Mechanizmy regulacyjne ludzkiego działania, PWN, Warszawa. Smith A. (1989): Umysł, PZWL, Warszawa. Sosnowski T. (2000): Psychofizjologia [w:] J. Strelau (red.): Psychologia, GWP, Gdańsk. Sowula G. (2003): Mózg dyslektyka, „Rzeczpospolita”, nr 50. Spałek E., Piechowicz-Kułakowska C. (1996): Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, Impuls, Kraków. Spionek H. (1977): Opóźnienia i dysharmonie rozwoju uczniów jako przyczyna ich trudności i niepowodzeń szkolnych [w:] A. Hulek (red.): Pedagogika rewalidacyjna, PWN, Warszawa. Spionek H. (1985a): Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa. Spionek H. (1985b): Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa. Spitzer M. (2008): Jak uczy się mózg, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Stecko E. (2001): Zaburzenia mowy u dzieci, Wyd. UW, Warszawa. Stein J. (2004): Wielkokomórkowa teoria dysleksji rozwojowej [w:] A. Grabowska, K. Rymarczyk (red.): Dysleksja od badań mózgu do praktyki, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa. Sternberg R. (1999): Wprowadzenie do psychologii, WSiP, Warszawa. Sternberg R. (2001): Psychologia poznawcza, WSiP, Warszawa. Stipek D., Seal K. (2002): Jak nakłonić dziecko do nauki?, Diogenes, Warszawa. Strelau J. (1997): Inteligencja człowieka, Żak, Warszawa. Strelau J. (red.) (2000): Psychologia, GWP, Gdańsk. Strojnowski J. (1989): Psychologia fizjologiczna, Red. Wyd. KUL, Lublin. Styczek I. (1979): Logopedia, PWN, Warszawa. Szempruch J. (1997a): Graficzny aspekt umiejętności pisania uczniów klas III [w:] J. Kida (red.): Kształcenie języka dziecka w młodszym wieku szkolnym, Wyd. WSP, Rzeszów. Szempruch J. (1997b): Umiejętności czytania a osiągnięcia szkolne uczniów klas początkowych, Wyd. WSP, Rzeszów. Szempruch J. (red.) (2006): Edukacja wobec wyzwań i zadań współczesności i przyszłości. Teoria i praktyka pedagogiczna, Wyd. UR, Rzeszów. 210 Bibliografia Szewczuk W. (1990): Psychologia, WSiP, Warszawa. Szuman S. (1947): Psychologia wychowawcza wieku szkolnego. Podręcznik dla nauczycieli, Wiedza, Zawód, Kultura, Kraków. Szurmiak M. (1987): Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa. Szymańska W. (2004): Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych [w:] E. Skorek (red.): Terapia pedagogiczna, Impuls, Kraków. Szymczak M. (1999): Słownik języka polskiego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Święcicka M. (1997): Dzieci z trudnościami w czytani i pisaniu, CMPPP MEN, Warszawa. Taboł S. (2005): Istota czytania, Impuls, Kraków. Tarkowska I. (1994): Reedukacja. Możliwości i ograniczenia [w:] Z. Gaś (red.): Wspomaganie rozwoju dziecka, Pracownia Wydawnicza Fundacji „Mam szansę”, Lublin. Tinker M. (1980): Podstawy efektywnego czytania, PWN, Warszawa. Tomaszewska A. (2001): Prawo do nauki dziecka z dysleksją rozwojową w świadomości nauczycieli, Impuls, Kraków. Tomaszewski T. (red.) (1977): Psychologia, PWN, Warszawa. Tomaszewski T. (red.) (1995): Psychologia ogólna, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Trempała J. (2002): Rozwój poznawczy [w:] B. Harwas-Napierała, B. Trempała (red.): Psychologia rozwojowa człowieka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Tyszkowa M. (1977): Terapia zaburzeń motywacji i osobowości dziecka jako zadanie pracy reedukacyjno-wyrównawczej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 2. Ungar G. (1980): Pamięć, PWN, Warszawa. Waszkiewicz E. (1997): Dziecko z trudnościami w czytaniu i pisaniu – leniwe, niezdolne, a może dyslektyk?, „Życie Szkoły”, nr 1. Waszkiewicz E. (2002): Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, CMPPP, Warszawa. Wierzejska A. (1993): Neuropsychologiczna koncepcja dysleksji, „Psychologia Wychowawcza”, nr 3. Więckowski R. (1992): Treści podstawowe w edukacji wczesnoszkolnej, „Życie Szkoły”, nr 2. Więckowski R. (1993): Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Warszawa. Więckowski R. (1997a): Kontrowersje dotyczące przedszkolnej nauki czytania, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 9. Więckowski R. (1997b): Początkowa nauka czytania i pisania (część I), „Życie Szkoły”, nr 5. Więckowski R. (1997c): Początkowa nauka czytania i pisania (część II), „Życie Szkoły”, nr 6. Więckowski R. (2001): Reforma edukacji wczesnoszkolnej w kontekście integracji [w:] H. Moroz (red.): Edukacja zintegrowana w reformowanej szkole, Impuls, Kraków. Wilgocka-Okoń B. (2003): Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Żak, Warszawa. Włodarski Z. (1967): Czym jest pamięć?, PZWS, Warszawa. Włodarski Z. (1968): Rola werbalizacji w procesach pamięci u dzieci, Ossolineum, Wrocław. Włodarski Z. (1985): Odbiór treści w procesie uczenia się, PWN, Warszawa. Włodarski Z. (1989): Psychologia uczenia się, PWN, Warszawa. Włodarski Z. (1990): Z tajemnic ludzkiej pamięci, WSiP, Warszawa. Włodarski Z. (1992): Człowiek jako wychowawca i nauczyciel, WSiP, Warszawa. Włodarski Z. (1996): Psychologia uczenia się, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Włodarski Z. (red.) (1986): Psychologiczne problemy pamięci, PWN, Warszawa. 211 Bibliografia Włodarski Z., Matczak A. (1987): Wprowadzenie do psychologii, WSiP, Warszawa. Wołoszynowa L. (1986): Młodszy wiek szkolny [w:] M. Żebrowska (red.): Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa. Wójcik T. (1969): Prakseosemiotyka – zarys teorii optymalnego znaku, PWN, Warszawa. Wygotski L.S. (2005): Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Variation in component word recognition and spelling skils among dyslexic children and normal readers (1990) [w:] T.H. Carr, B.A. Levy, Reading and its development: component skills approaches, Academic Press, San Diego, CA. Vasta R., Haith M., Miller S. (2004): Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa. Zabłocki K. (1999): Dziecko niepełnosprawne i jego rodzina, Żak, Warszawa. Zaborowski Z. (1976): Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Ossolineum, Wrocław. Zaczyński W. (1967): Rozwój metody eksperymentalnej i jej zastosowanie w dydaktyce, PWN, Warszawa. Zaczyński W. (1990): Uczenie się przez przeżywanie, WSiP, Warszawa. Zaczyński W. (1995): Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa. Zakrzewska B. (1996): Trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa. Zakrzewska B. (1998): Czytanie to radość, WSiP, Warszawa. Zakrzewska B. (2000): Litery trudne – nietrudne!, WSiP, Warszawa. Zakrzewska B. (2003): I ty będziesz dobrze czytać, WSiP, Warszawa. Zalech W. (1997): Zaburzenia czytania i pisania u dzieci afatycznych, głuchych i dyslektycznych, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Zawadzka E., Domańska Ł. (2009): Zaburzenia spostrzegania [w:] Ł. Domańska, A. Borowska (red.): Podstawy neuropsychologii klinicznej, Wyd. UMCS, Lublin. Zazzo R. (1974): Metody psychologicznego badania dziecka, PZWL, Warszawa. Zborowski J. (1959): Początkowa nauka czytania, PZWS, Warszawa. Zieliński J. (2004): Wybrane zagadnienia dydaktyki ogólnej z elementami dydaktyki Wyższej Szkoły Wojskowej, Akademia Obrony Narodowej – Wydział Wydawniczy, Warszawa. Zwolińska E. (2000): Oddziaływania korekcyjno-wyrównawcze jako metoda usprawniająca funkcje percepcyjno-motoryczne, „Audiofonologia”, t. 16. Żebrowska M. (1986): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa. 212 Spis wykresów Wykres 75. Porównanie wyników uzyskanych przez uczniów grupy GBE-1 pod koniec trwania eksperymentu ...............................................................195 Wykres 76. Porównanie wyników uzyskanych przez uczniów grupy GBE-2 pod koniec trwania eksperymentu ...............................................................196 224
