KONSPEKT - leki prze..

I. Inhibitory syntezy ściany komórkowej
Antybiotyki beta-laktamowe
Hamują syntezę ściany komórkowej i wykazują działanie bakteriobójcze.
Do antybiotyków beta-laktamowych zaliczamy:
1.
2.
3.
4.
Penicyliny
Cefalosporyny
Karbapenemy
Monobaktamy
1. Penicyliny
o Penicyliny naturalne:
 penicylina G (i.v.),
 penicylina prokainowa (i.m.),
 penicylina benzatynowa (i.m.) o najdłuższym czasie działania
 penicylina V (p.o.)
o Penicylinazooporne penicyliny wykazujące aktywność przeciwgronkowcową: np.kloksacylina
o Penicyliny o poszerzonym spektrum działania – aminopenicyliny: amoksycylina i ampicylina.
o Penicyliny aktywne wobec Pseudomonas: karboksypenicyliny (tykarcylina) i ureidopenicyliny
(piperacylina).
Poniżej przedstawiono przykłady penicylin z ich aktywnością przeciwbakteryjną.
Penicylina G
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:




Streptococcus pyogenes
Treponema palidum
Clostridium perfringens
Actinomyces
Kloksacylina
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Staphylococcus aureus (MSSA) i epidermidis
Amoksycylina i Ampicylina
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:






Streptococcus pneumoniae i pyogenes
Enterococcus sp.
Enterobacteriaceae: E. coli, Proteus mirabilis, Salmonella, Shigella
Haemophilus influenzae
Helicobacter pylori
Listeria monocytogenes
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
 Borrelia burgdorferi
 Helicobacter pylori
Amoksycylina charakteryzuje się lepszą biodostępnością od ampicyliny.
Amoksycylina występuje w preparatach farmaceutycznych sama oraz w połączeniu z inhibitorem beta-laktamaz –
kwasem klawulanowym. Dodatek inhibitora beta-laktamaz do amoksycyliny lub do innych penicylin rozszerza
spektrum działania antybiotyku o bakterie wytwarzające enzym – beta-laktamazę. Występują następujące
połączenia:




Amoksycylina + kwas klawulanowy
Ampicylina + sulbaktam
Piperacylina + tazobaktam
Tykarcylina + kwas klawulanowy
Piperacylina
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Streptococcus pneumoniae i pyogenes
 Haemophilus influenzae
 Pseudomonas aeruginosa
Wybrane działania niepożądane penicylin:
 Reakcje nadwrażliwości opisywane jako wysypka, pokrzywka, a nawet wstrząs anafilaktyczny, szczególnie po
penicylinach naturalnych stosowanych parenteralnie. Ze względu na częste występowanie ostrych reakcji
anafilaktycznych (0,004-0,04%), przed podaniem naturalnych penicylin zaleca się wykonanie testu z
penicyliną krystaliczną 100 IU, solą fizjologiczną, a przed podaniem penicyliny prokainowej dodatkowo z
prokainą. Wszystkie składniki podawane są w ilości 0,1 ml śródskórnie, w przedramię.
 Dysbakterioza (objawiająca się biegunką), szczególnie po antybiotykach szerokowidmowych, w wyniku której
występują nadkażenia grzybicze i/lub bakteryjne, np.namnażanie patogenów np. Clostridium difficile
(odpowiedzialnych za rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego).
Interakcje penicylin
 Z antybiotykami aminoglikozydowymi
 Z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi
 Z antykoagulantami
2. Cefalosporyny
są podzielone na 4 generacje. Przykłady antybiotyków z ich spektrum działania podane są poniżej.
Cefaleksyna – I generacja
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:





Streptococcus pneumoniae i pyogenes
Staphylococcus aureus (MSSA)
E. coli
Proteus mirabilis
Klebsiella pneumonia
Cefuroksym– II generacja
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:







Streptococcus pneumoniae i pyogenes
Staphylococcus aureus (MSSA)
Haemophilus influenzae
Neisseria gonorrhoeae
E. coli
Proteus mirabilis
Klebsiella pneumoniae
Cefoperazon – III generacja
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:





Streptococcus pneumoniae i pyogenes Staphylococcus aureus (MSSA)
Haemophilus influenzae
Neisseria meningitidis, gonorrhoeae
Pseudomonas aeruginosa
Enterobacteriaceae
Działania niepożądane:
 Reakcje nadwrażliwości - obserwuje się również reakcje krzyżowe z penicylinami. Oznacza to, że osobie, u
której wystąpił wstrząs anafilaktyczny po penicylinach nie należy podawać cefalosporyn.
 Dysbakterioza
 Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego szczególnie w wyniku terapii cefalosporynami II i III generacji.
 Nefrotoksyczność
Interakcje
 W połączeniu z alkoholem możliwość wystąpienia reakcji disulfiramowej
 Z aminoglikozydami
 Z wankomycyną
3. Karbapenemy
np. Imipenem
Należy do antybiotyków szerokowidmowych. Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:







Streptococci,
Metycylino-wrażliwe Staphylococci
Gatunki Haemophilus
Enterobacteriaceae
Neisseria spp.
P.aeruginosa
beztlenowce
Imipenem zawsze jest stosowany z cilastatyną, która hamuje metabolizm antybiotyku.
4. Monobaktamy
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
np. Aztreonam
Działają na tlenowe Gram ujemne pałeczki: rodzina Enterobacteriacae i P. aeruginosa
Słaba krzyżowa reakcja alergiczna z innymi beta-laktamami i może być stosowany w przypadku reakcji anafilaktycznej
na pozostałe beta-laktamy
Glikopeptydy
Wankomycyna
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:




Streptococcus pneumoniae i pyogenes w tym oporne na penicylinę
Enterococcus sp.
Staphylococcus aureus (MRSA)
Clostridium difficile
Hamuje syntezę ściany komórkowej i wykazuje działanie bakteriobójcze.
Nie wchłania się z przewodu pokarmowego i w infekcjach układowych jest stosowana pozajelitowo we wlewie
podawanym w ciągu około 2h.
Działania niepożądane:


Oto- i nefrotoksyczność, którą mogą nasilić leki o podobnych właściwościach
„Zespół czerwonego karku” wynikający z uwalniania przez wankomycynę histaminy
II. Inhibitory syntezy białek
Antybiotyki aminoglikozydowe – np.
amikacyna,
gentamycyna,
tobramycyna,
streptomycyna
neomycyna
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Haemophilus infuenzae
 Pseudomonas aeruginosa
 Enterobacteriaceae
Aminoglikozydy działają bakteriobójczo, nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, dlatego są stosowane
pozajelitowo celem działania ogólnoustrojowego. Stosowane są także miejscowo:
- doustnie – neomycyna w celu wyjałowienia jelita przed zabiegami chirurgicznymi i w encefalopatii wątrobowej,
- na powierzchnię skóry - np. neomycyna
- w kroplach do oczu – np. gentamycyna, tobramycyna.
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
Działania niepożądane:
Oto- i nefrotoksyczność
Kategoria D
Interakcje:


Z penicylinami, cefalosporynami oraz wankomycyną
Z furosemidem
Makrolidy –
I generacja: Erytromycyna i Spiramycyna
II generacja: Azytromycyna i Klarytromycyna i Roksytromycyna
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Streptococcus pneumoniae i pyogenes
 Staphylococcus aureus (MSSA)
 Haemophilus influenzae (tylko II generacja)
 Neisseria meningitidis, N. gonorrhoeae
 Helicobacter pylori
 Helicobacter pylori
 Bordetella pertussis
 Bakterie atypowe: Chlamydia sp., Mycoplasma sp., Legionella sp.
 Toxoplasma gondii
Makrolidy działają bakteriostatycznie.
Stanowią alternatywę dla antybiotyków beta-laktamowych u osób uczulonych na penicyliny.
Działania niepożądane są nieliczne, głównie wywołują zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Interakcje są związane z hamującym działaniem erytromycyny i klarytromycyny wobec cytochromu P450.
Właściwości takie prowadzą do zahamowania metabolizmu leków metabolizowanych przez cytochrom P450
(statyny, werapamil, benzodiazepiny i in.).
Linkozamidy – np. Klindamycyna
Stosowana w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Streptococcus pneumoniae i pyogenes
 Staphylococcus aureus (MSSA)
 Bakterie beztlenowe: Clostridium perfringens, Bacteroides sp., Fusobacterium
Wykazuje działanie bakteriostatyczne. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i penetruje, osiągając stężenie
terapeutyczne, do kości i miazgi zębowej. Nie penetruje do płynu mózgowo-rdzeniowego.
Działania niepożądane:


Zaburzenia żołądkowo-jelitowe
Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
Tetracykliny – np. Tetracyklina, Doksycyklina
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:





Neisseriae gonorrhoeae
Bakterie atypowe: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia sp.
Borrelia burgdorferi
Bordetella pertussis
Vibrio cholerae
Działają bakteriostatycznie.
Działania niepożądane:





Dysbakterioza i wynikające z niej bakteryjne i/lub grzybicze nadkażenia
Hepatotoksyczność;
Fototoksyczność i z tego powodu podczas terapii tetracyklinami należy unikać ekspozycji na światło;
Wykazują działanie teratogenne wobec płodu (należą do kategorii D);
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe
Są przeciwwskazane u dzieci do 8 roku życia ze względu na możliwość tworzenia kompleksów z jonami wapnia, co
prowadzi do nieodwracalnych zmian w zębach (brązowe przebarwienie i hipoplazję szkliwa).
Interakcje:


Obecność grup hydroksylowych powoduje tworzenie nierozpuszczalnych kompleksów w przewodzie
pokarmowym z kationami dwu- i trójwartościowymi. Efektem interakcji jest zmniejszone wchłanianie
tetracyklin.
Tetracykliny zmniejszają efektywność doustnych środków antykoncepcyjnych.
Linezolid
 Streptococcus pneumoniae i pyogenes w tym oporne na penicylinę
 Enterococcus sp. (VRE)
 Staphylococcus aureus (MRSA, VISA, VRSA)
III. Pozostałe leki przeciwbakteryjne
Fluorochinolony
Są inhibitorami gyrazy DNA (topoizomerazy II), a także topoizomerazy IV. Wykazują działanie bakteriobójcze.
I generacja: kwas nalidyksowy
II generacja: Ciprofloksacyna, ofloksacyna, norfloksacyna
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Haemophilus influenzae
 Enterobacteriaceae
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS
 Pseudomonas aeruginosa
 Bacillus antracis
 Bakterie atypowe: Chlamydia sp., Mycoplasma sp., Legionella sp.
III generacja: Moksyfloksacyna
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:







Streptococcus pneumoniae i pyogenes
Staphylococcus aureus
Haemophiluis influenzae
Neisseria meningitidis, N. gonorrhoeae
Enterobacteriaceae
Bordetella pertussis
Bakterie atypowe: Chlamydia sp., Mycoplasma sp., Legionella sp.
Działania niepożądane:

Ze strony ośrodkowego układu nerwowego: bóle głowy, senność, zaburzenia widzenia, niepokój, a nawet
psychozy, majaczenie, drgawki;
Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego;
Chondrotoksyczność: uszkadzają chrząstki nasadowe w organizmach rozwijających się, dlatego nie należy
podawać dzieciom i młodzieży do 18 r.ż.;
Tendinopatie - uszkodzenie ścięgien, prowadzące do ich pękania np. ścięgna piętowego (Achillesa);
Fototoksyczność.




Interakcje:


Z jonami dwu- i trójwartościowymi
Np. z teofiliną, warfaryną
Kotrimoksazol: sulfametoksazol + trimetoprim
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:





Streptococcus pneumonia
Staphylococcus aureus
Enterobacteriaceae: E. coli, Salmonella, Shigella
Bordetella pertussis
Pneumocystis jiroveci
Sulfametoksazol hamuje syntezę kwasu dihydrofoliowego, a trimetoprim hamuje redukcję do kwasu
tetrahydrofoliowego (forma aktywna). Każdy z leków stosowanych oddzielnie wykazują działanie bakteriostatyczne,
zastosowane razem mogą działać bakteriobójczo.
Działania niepożądane:





Krystaluria;
Reakcje nadwrażliwości, zespół Stevens-Johnsona, a nawet toksyczna nekroliza naskórka (zespół Lyella);
Anemia hemolityczna;
Żółtaczka jąder podkorowych u noworodków, dlatego lek jest przeciwwskazany u noworodków i u kobiet
ciężarnych, szczególnie w III trymestrze ciąży;
Fototoksyczność.
Interakcje:
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS


Z NLPZ-tami
Z warfaryną, acenokumarolem, doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, pochodnymi sulfonylomocznika
Metronidazol
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Helicobacter pylori
 Beztlenowce
 Trichomonas vaginalis
Działania niepożądane:


Objawy neurotoksyczne: senność, zawroty głowy, neuropatie
Reakcja disulfiramowa w połączeniu z alkoholem
Furagina
Stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych m. in. przez:
 Streptococcus sp.
 Staphylococcus sp.
 Enterobacteriaceae: E. coli
IV. Leki przeciwgrzybicze
Nystatyna
Flukonazol
Opracowane przez: Wiktorowska-Owczarek A, Karbownik MS