Tatry góry magiczne - nauczyciele.mom.pl

Autor: Dorota Szyndel
Tatry są grupą górską wchodzącą w skład łańcucha Karpat, który to
wielkim łukiem ciągnie się od przełomu Dunaju w Żelaznej Bramie, aż po Bramę
Morawską. Tatry zaliczane są do Karpat Zachodnich, a w ich obrębie do Karpat
Wewnętrznych. Leżą na pograniczu Polski i Słowacji, pomiędzy nisko położonymi
kotlinami: Podhala na północy oraz Spiską i Liptowską na południu. Od wschodu
sąsiadują z Magurą Spiską, oddzielone od niej przełęczą Ździarską (1077 m);
od zachodu - z Halami Orawsko-Liptowskimi, od których dzieli je Przełęcz
Huciańska (910 m).
Łańcuch tatrzański składa się z dwóch głównych części - Tatr Wysokich
i Zachodnich. Kształtem przypominają one dwa łuki wygięte ku południowi.
Od głównego grzbietu gór odchodzą grzbiety boczne oddzielone od siebie
dolinami walnymi. Tatry Zachodnie oddzielone są od Wschodnich przełęczą
Liliowe (1952 m). Tatry Wschodnie dzielą się na, rozdzielone
Przełęczą pod Kopą (1749 m), Tatry Wysokie i Bielske.
Tatry zajmują powierzchnie 785 km2. Do Polski należy około 175 km2.
Równoleżnikowo mają długość 53 km w linii prostej, a wzdłuż grzbietu 82 km.
Z północy na południe mają zaledwie 18,5 km. Główny grzbiet Tatr Wysokich liczy
26,5 km długości, a Tatr Zachodnich 37 km długości.
KORONA
TATR
Turystyczna korona Tatr jest kopią znanych
pomysłów: Korony Gór Polski, Korony Himalajów
i Korony Ziemi. Nie jest to kolekcja najwyższych
szczytów tatrzańskich ponieważ jej zdobycie
przez zwykłego turystę byłoby mocno utrudnione.
Do Korony zaliczamy 15 najwyższych
tatrzańskich szczytów i przełęczy (osobno dla
Tatr Wysokich i Zachodnich), oficjalnie
dostępnych dla turysty. W zestawieniu pomijam
Łomnicę, na którą można tylko wjechać.
lp.
szczyt lub
przełęcz
m.n.p.
m
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Rysy
Krywań
Sławkowski Szczyt
Mała Wysoka
Furkot
Lodowa Przełęcz
Koprowy Wierch
Czerwona Ławka
Waga
Bystry Przechód
P. p. Chłopkiem
Świnica
Kozi Wierch
Rohatka
Kozie Czuby
2503
2495
2452
2429
2404
2376
2363
2352
2340
2314
2307
2301
2291
2290
2266
lp.
szczyt lub
przełęcz
m.n.p.
m
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Bystra
Raczkowa Czuba
Baraniec
Banikowski
Starorobociański
Pachola
Hruba Kopa
Błyszcz
Szczerbawy
Wyżni Przysłop
Jarząbczy Wierch
Trzy Kopy
Rohacz Płaczliwy
Krzesanica
Małołączniak
2248
2194
2184
2178
2173
2167
2166
2155
2144
2142
2137
2136
2125
2122
2105
POTOKI
I JEZIORA
TATRZAŃSKIE
Tatry bez potoków i jezior byłyby ciche i smutne.
To zbiorniki wodne nadają tym górom urok. Największe stawy (jeziora)
to Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów (34,5 ha powierzchni) i Morskie
Oko (34, 6 ha powierzchni). Po stronie słowackiej największymi
jeziorami są: Wielki Staw Hińczowy w Dol. Mięguszowieckiej ( 18 ha
powierzchni) oraz Ciemnosmreczyński Staw Niżni (13 ha powierzchni).
Najgłębszymi jeziorami są natomiast Wielki Staw Polski (79m) i Czarny
Staw pod Rysami (76m). Ogólnie w Tatrach Wysokich istnieje 106
mniejszych i większych stawów (także okresowych).
Krajobraz Tatr Wysokich słynie z widowiskowych wodospadów:
największym z nich jest Wielka Siklawa (ok. 70 m wys.) opadająca z dol.
Pięciu Stawów Polskich do Dol. Roztoki oraz znane, trójprogowe
Wodogrzmoty Mickiewicza. U naszych sąsiadów popularne są: Kacza
Siklawa (Dol. Białej Wody) oraz wodospad Skok.
Potoki górskie są zwykle pełne życia, o dużym przepływie wody.
Do najbardziej znanych potoków w Tatrach należy: Biała Woda i Rybi
Potok tworzące Białkę, potoki Kościeliski i Chochołowski tworzące
Czarny Dunajec, Roztoka, Gąsienicowy Potok, Hińczowy Potok wpadający
do Popradu, Hliński Potok, Biały Potok i Koprowa Woda.
KLIMAT,
ROŚLINNOŚĆ
I ZWIERZĘTA
TATR
Klimat tatrzański zalicza się do grupy klimatów wysokogórskich
strefy umiarkowanej. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia
dla Kasprowego Wierchu 7,5 oC), zaś najchłodniejszym luty (-8,6 oC).
Temperatura spada wraz z wysokością (średnio 0,6 oC na 100 m
wysokości).
Średnia roczna suma opadów wynosi 1200 do 1700 mm (najwięcej
w rejonie Zbójnickiej Chaty / Dol. Staroleśna), z czego prawie połowa
to opady śniegu. Maksimum opadów przypada na czerwiec,
zaś minimum w partiach szczytowych na jesień. Średnia liczba dni
z pokrywą śnieżną waha się od 115 w Zakopanem do ponad 230
na szczytach.
Znamienne dla klimatu Tatr są silne i długotrwałe wiatry m.in. halny
wiejący z południa. Wyrządza on nie tylko szkody w lasach, ale także
ma niekorzystny wpływ na ludzi np. chorych na serce.
Wyjątkowo bogaty jest świat roślinny Tatr. Szacuje się, że
ogólna liczba gatunków roślin naczyniowych wynosi od 1300 do 1800.
Cztery z nich to endemity, których występowanie ogranicza się
tylko do terenu Tatr.
Charakterystyczną cechą jest piętrowy układ roślinności.
Piętro dolnoreglowe z lasem mieszanym (świerk, jodła, buk,
jawor) sięga do 1250 m.
Powyżej zaczyna dominować (do 1550 m.) las świerkowy
tworząc regiel górny.
Na wysokości 1500-1550 m. przebiega tzw. górna granica lasu
(karlejący świerk, ale także limba, brzoza karpacka, wierzba
śląska).
Następnie występuje piętro kosodrzewiny (1550-1800 m.).
W miarę wysokości kosówka przestaje tworzyć zwarte
zbiorowiska, rozpada się na płaty, kępki.
Od 1800 do 2300 m. obserwujemy piętro hal, czyli łąk
górskich z trawami i ziołami, m.in. sasanką alpejską, jałowcem
skalnym.
Powyżej 2300 m. rozciąga się piętro turni z roślinami typowo
alpejskimi (od 100 do 130 gatunków roślin kwiatowych),
ponadto mchy i porosty.
Równie bogaty jest świat zwierzęcy. W piętrze lasów żyją m.in.
jelenie, sarny, dziki, lisy, wilki, rysie i żbiki oraz najpotężniejszy
tutejszy drapieżnik - niedźwiedź.
Symbolem Tatr jest kozica, zamieszkująca hale i turnie.
Kozice łączą się w kierdle, niekiedy liczące kilkanaście sztuk
(najliczniejsze w Polsce po 30-40, na Słowacji po 70 i więcej).
Świstak to gryzoń żyjący w koloniach w piętrze hal (1700-2000 m.).
Od października do kwietnia zapada w sen, przeczekując zimę.
Świstaki mieszkają w norach, tworzących system wielu rozgałęzień
z kilkoma wyjściami. Częściej można je usłyszeć, kiedy przeciągłym
świstem ostrzegają swoich pobratymców o niebezpieczeństwie, niż
zobaczyć.
W Tatrach występują alpejskie gatunki ptaków: drozd obrożny,
płochacz halny, świergotek górski i pomurnik. Bardzo rzadko widuje
się już orła przedniego; pozostało ich zaledwie kilka par.
10 PRZYKAZAŃ
TURYSTY
GÓRSKIEGO
1.Mierz siły na zamiary i rozsądnie planuj wycieczki
2.Nie wychodź w góry samotnie...
3.Wyruszaj w góry dobrze wyekwipowany i przygotowany na
każdą ewentualność
4.Rozpoczynaj wycieczkę wcześnie rano
5.Wychodząc na trudniejszą trasę w miejscu pobytu
zostaw wiadomość o planowanej
trasie przejścia i podaj
orientacyjną godzinę powrotu.
6.Nigdy nie zbaczaj ze znakowanego szlaku
7.Bacznie obserwuj pogodę, która w górach
potrafi zmieniać się błyskawicznie
8.Szanuj Przyrodę górską
9.Szanuj schroniska turystyczne
i szałasy
10.Zimą słuchaj komunikatów dotyczących
zagrożenia lawinowego
AUTOR: Dorota Szyndel