Formatowanie tekstu

Tatry Polskie
Polska część Tatr dzieli się na Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie. Granica między obu
obszarami przebiega wzdłuż Doliny Suchej Wody Gąsienicowej i biegnie aż do Przełęczy
Liliowe. Podział Tatr na Wysokie i Zachodnie wynika z odmiennego charakteru, jak również
z nieco innej budowy geologicznej obu ich części.
O ZAKWATEROWANIE POD TATRAMI NIE JEST TRUDNO. ZAKOPANE I OKOLICZNE
MIEJSCOWOŚCI (BUKOWINA TATRZAŃSKA , BIAŁKA TATRZAŃSKA , PORONIN,
MURZASICHLE , KOŚCIELISKO ITD .) OFERUJĄ NIEZLICZONĄ LICZBĘ MIEJSC
NOCLEGOWYCH . PRZY WJEŹDZIE I W SAMYM MIEŚCIE ZAKOPANE USTAWIAJĄ SIĘ PRZY
DRODZE WYNAJMUJĄCY Z TABLICZKAMI OFERUJĄC NOCLEGI ( KWATERY PRYWATNE ) O
RÓŻNYM STANDARDZIE . DLATEGO WYBIERAJĄC SIĘ W TATRY NIE TRZEBA SIĘ OBAWIAĆ
O BRAK MIEJSCA NA NOCLEG. JEDYNIE W NAJBARDZIEJ OBLĘŻONE DNI ROKU
ZNALEZIENIE MIEJSCA MOŻE SIĘ OKAZAĆ PROBLEMATYCZNE , NP. W DNI , KIEDY
ORGANIZOWANE SĄ SKOKI NARCIARSKIE .
Oferta noclegowa jest bardzo szeroka. Obejmuje zarówno kwatery prywatne, pensjonaty,
domy wczasowe i hotele.
Rejon Morskiego Oka
Morskie Oko to największe i najczęściej odwiedzane z tatrzańskich jezior. W sezonie
asfaltową drogą do Morskiego Oka, która zamknięta jest dla ruchu kołowego, przemierzją
codziennie tłumy turystów. Większość z nich kończy wędrówkę przy położonym tuż przy
tafli jeziora schronisku, ewentualnie kontynuując wycieczkę nad Czarny Staw pod Rysami.
Nic w tym dziwnego, otaczające Morskie Oko szczyty wydają się surowe i niedostępne.
Znad Morskiego Oka prowadzi szlak na Rysy - najwyższy szczyt Polski (2499 m n.p.m.). Jest
to szlak dość trudny i wyczerpujący, mimo to jest bardzo oblegany i przy łańcuchach
ubezpieczających wejście na szczyt często tworzą się zatory.
Bardziej zaawansowani turyści mogą wybrać się na Mięguszowiecką przełęcz pod
Chłopkiem. Jest to szlak przez wielu uważany za najtrudniejszy w polskiej części Tatr.
Przyczynia się do tego bardzo duża ekspozycja i w zasadzie brak ubezpieczeń w postaci
asekurujących w stromiej scenerii łańcuchów.
W sezonie nad jeziorem trudno odnaleźć wytchnienie. Wybrzeże tuż przy schronisku
niejednokrotnie bardziej przypomina kamienną plażę nadmorską niż wysokogórskie jezioro.
Dlatego nie warto kończyć wycieczki w tym miejscu. Mniej zaawansowanym turysom
polecić można nietrudne i piękne widokowo przejście przez Świstówkę do Doliny 5 Stawów
lub wejście na Szpiglasowy Wierch.
Rejon Doliny Pięciu Stawów Polskich
Dolina Pięciu Stawów Polskich jest najrozleglejszą spośród polskich wysokogórskich dolin.
Jest to miejsce wyjątkowo malownicze. Piękno otaczających dolinę szczytów wzmacniane
jest przez urok znajdujących się w dolinie olbrzymich stawów, z których największy - Wielki
Staw - ma powierzchnię 34,1 ha i głębokość dochodzącą do 79,3 m.
Dolina Pięciu Stawów położona jest na wysokości powyżej 1665 m n.p.m. i stanowi
przedłużenie Doliny Roztoki znajdującej się poniżej progu największego polskiego
wodospadu - Wielkiej Siklawy, który wypływa z Wielkiego Stawu. Jak sama nazwa wskazuje
znajduje się tutaj 5 stawów: Przedni, Mały, Wielki, Czarny i Zadni. Szlak biegnący wzdłuż
doliny pozwala dojść do pierwszych czterech stawów, ostatni dobrze widoczny jest z drogi na
Zawrat. Oprócz wymienionych stawów na terenie doliny znajduje się jeszcze szósty,
niewielki zbiornik wodny - Bawole Oko, stąd można mieć wątpliwość, czy nazwa doliny
została właściwie obrana.
Oprócz szlaków wiodących z innych sąsiednich dolin przez otaczające łańcuchy górskie,
jedyną drogą dojścia do Doliny Pięciu Stawów jest zielony szlak prowadzący z parkingu w
Palenicy Białczańskiej przez Wodogrzmoty Mickiewicza i Dolinę Roztoki. Jeden z dwóch
wariantów szlaku prowadzi wzdłuż wodospadu Wielkiej Siklawy i pozwala przyjrzeć się z
bliska 70-metrowej kaskadzie wodnej.
Trasy w otoczeniu Doliny Pięciu Stawów nie należą do najtrudniejszych, z wyjątkiem ścieżki
na Kozią Przełęcz i Orlej Perci. Bez problemu można wejść stąd na Zawrat czy Kozi Wierch miejsca, na które od strony Doliny Gąsienicowej prowadzą bardzo trudne szlaki.
Rejon Hali Gąsienicowej
Hala Gąsienicowa jest rozległą łąką wysokogórską zajmującą dużą część obszaru Doliny
Gąsienicowej. W przeszłości była miejscem zamieszkiwanym przez pasterzy, którzy na okres
wiosny i lata wypasali tutaj swoje stada. Hala jest miejscem bardzo malowniczym. Górują nad
nią wspaniałe szczyty polskiej części Tatr wysokich - od Świnicy przez Kościelec, Kozi
Wierch, Granaty po Koszystą. Klimatu dodają również drewniane chaty, będące przejawem
dawnej działalności pasterskiej.
Hala znajduje się na wysokości około 1500 m n.p.m. i jest częścią bardziej rozległej Doliny
Gąsienicowej. Dolina ta przedzielona jest granią Kościelca na dwie części - Dolinę Czarną i
Zieloną. Dolina Zielona Gąsienicowa znajduje się na zachód od Kościelca i obejmuje swoim
obszarem licznie usytuowane w tym miejscu Stawy Gąsienicowe. Natomiast w obszarze
Doliny Czarnej położonej po drugiej, wschodniej stronie grani, leży największy spośród
stawów doliny - Czarny Staw Gąsienicowy.
Najczęściej używaną drogą dojścia na Halę są dwa szlaki z Kuźnic - przez Jaworzynkę lub
przez Boczań. Po mniej więcej godzinie marszu, gdy znajdujemy się za Przełęczą między
Kopami Królowymi nagle odsłania się wspaniała panorama, która zapewne każdemu, który
jest tu po raz pierwszy zapiera dech w piersiach. Piękne skalne szczyty zapewne niejednemu
wydają się surowe i niedostępne, tymczasem przez całą otaczającą grań szczytową prowadzi
szlak turystyczny - Orla Perć.
Hala Gąsienicowa jest miejscem bardzo licznie odwiedzanym przez turystów. W jej rejonie
znajduje się największy węzeł szlaków w polskiej części Tatr. Znajdzie tutaj coś dla siebie
zarówno początkujący, jak i wytrawny turysta, gdyż trasy oferują pełną rozpiętość pod
względem skali trudności.
Rejon Tatr Zachodnich
Podział Tatr na Wysokie i Zachodnie wynika z istotnej różnicy w charakterze obu tych
obszarów górskich. Tatry Wysokie w najwyższym piętrze charakteryzują się strzelistymi
turniami, co nadaje im surowy, alpejski charakter. Tatry Zachodnie są nieco niższe i dużo
łagodniejsze. Ich szczyty w zdecydowanej większości pokryte są łąkami wysokogórskimi.
Granica między polską częścią Tatr Wysokich i Zachodnich przebiega od Przełęczy Liliowe
wzdłuż Doliny Suchej Wody Gąsienicowej. Tatry Wysokie zajmują zdecydowanie mniejszy
obszar od Tatr Zachodnich, co wraz z większą ich popularnością przyczynia się do większego
ich zatłoczenia.
Szlaki położone na obu obszarach mają również odmienny charakter. W Tatrach Wysokich
spora część tras wiedzie wśród urwistych skał, nierzadko oferując sztuczne ułatwienia - takie
jak łańcuchy i klamry, bez których pokonanie szlaku byłoby bardzo trudne lub wręcz
niemożliwe. W Tatrach Zachodnich tego typu atrakcje należą do rzadkości, co jednak nie
oznacza, że szlaki są tu zupełnie bezpieczne. Trawiaste i łagodne obszary często kończą się
nawet kilkusetmetrowymi urwiskami.
Tatry Zachodnie podzielone zostały na 4 obszary:

Tatry Zakopiańskie - licznie uczęszczany rejon Tatr Zachodnich położony w najbliższej okolicy Zakopanego
obejmujący Giewont, Kasprowy Wierch i Czerwone Wierchy.

Regle Tatr Zachodnich - przedgórze Tatr Zachodnich obejmujące niewielkie zalesione wzniesienia oraz
krótkie dolinki reglowe przecinające te niewysokie góry.

Rejon Doliny Kościeliskiej - najpopularniejszej spośród walnych dolin polskiej części Tatr Zachodnich.
Oprócz górskich szlaków atrakcją tego rejonu są licznie występujące tutaj jaskinie, spośród których cztery
udostępnione są do zwiedzania.

Rejon Doliny Chochołowskiej - najdłuższej spośród dolin Tatr Zachodnich. Dolina jest jednym z nielicznych
miejsc w Tatrach, w których dozwolony jest ruch rowerowy.
Geologia
Dla badacza dziejów Ziemi Tatry są obiektem szczególnie wdzięcznym, gdyż na małym
obszarze skupiają wszystkie problemy, wiążące się z budową wielkich gór fałdowych typu
alpejskiego.
Najogólniej biorąc są one zbudowane ze skał krystalicznych i osadowych. Z granitoidów
powstałych z zakrzepnięcia stopu magmowego zbudowane jest główne wypiętrzenie Tatr
Wyso-kich, z granitoidów i skał metamorficznych, głównie gnejsów - zrąb Tatr Zachodnich.
Cały ten wał zwany jest w nauce trzonem krystalicznym. W skałach osadowych, takich jak
wapienie, dolomity czy piaskowce, zostały wymodelowane Tatry Bielskie, grupa Siwego
Wierchu, reglowe partie Tatr Wysokich, wreszcie większa część pn. stoków Tatr Zachodnich,
a w rejonie Czerwonych Wierchów - także ich grzbiet główny. Wiek granitoidów obliczono
na 310-315 mln lat, zaś skał w obrębie tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej - na 400 do 415
mln lat. Silnie zmienione utwory trzonu Tatr Zachodnich zdają się kryć skały jeszcze starsze.
Główna masa tatrzańskich skał osadowych powstała w okresach triasu, jury i kredy,
przeważnie osadzając się na dnie mórz. Alpejskie ruchy górotwórcze spowodowały ich
pofałdowanie i przesunięcie z pd. na pn. w postaci wielkich plaszczowin, częściowo ponad
trzonem krystalicznym. Najdalszą drogę - znad obecnego górnego Hronu - odbyła seria
reglowa górna, nieco bliższą - dolna. W partiach "wierchowych" wyróżniamy tubylczą
(autochtoniczną) pokrywę osadową, zbudowaną z utworów permskich i mezozoicznych (tzw.
seria Kominów Tylkowych) oraz dwa fałdy leżące: niższy fałd Czerwonych Wierchów i
wyższy fałd Giewontu. Na skałach osadowych tych fałdów spoczywają oderwane od
krystaliczne go podłoża i odwrócone, wiekowe od nich starsze, płaty granitoidów i skał
metamorficznych w postaci czap tektonicz-nych (w masywach Czerwonych Wierchów i
Szerokiej Jaworzyńskiej) oraz tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej. O rysach rzeźby
zdecydowały w dużym stopniu spękania trzonu granitowego w postaci krzyżujących się linii
przesunięć i uskoków, na których powstała większość przełęczy. Wielkie dyslokacje
wyznaczały kierunki takim dolinom, jak Białki , Waksmundzka, Strążysk.
W epoce lodowej całe Tatry uległy zlodowaceniu w 3 lub raczej 4 nawrotach. Lodowce
pogłębiły wydatnie rzeźbę Tatr, a doliny zasypały materiałem morenowym (warto pamiętać,
że w Tatrach rozwinięte są przede wszystkim moreny z ostatniego zlodowacenia: starsze
utwory morenowe ocalały w niewielu miejscach, np. na Hurkotnem). W zboczach powstały
stromościenne kotły, których dna - gdy 10 000 lat temu ustąpiły ostatnie lodowce - wypełniły
cudowne tatrzańskie jeziora.
Warunki klimatyczne
POGODA! POGODA! (...) CO ZA RADOŚĆ W ZAKOPANEM , GDY DESZCZ PRZESTANIE
PADAĆ" - WOŁA BOHATER "PRZYGÓD MŁODEGO PODRÓŻNIKA W TATRACH" (1891).
KLIMAT TATR MA CHARAKTER WYSOKOGÓRSKI I ZAOSTRZA SIĘ W MIARĘ WZROSTU
WYSOKOŚCI . CECHUJE GO WIELKA ZMIENNOŚĆ I CZĘSTE PRZESUNIĘCIA FRONTÓW ,
NIOSĄCYCH NAGŁE ZAŁAMANIA POGODY . Ś REDNIA TEMPERATURA SPADA O 0,6° NA
KAŻDE 100 M WZNIESIENIA. NAJCIEPLEJSZY JEST W TATRACH LIPIEC ( ŚREDNIA DLA
KASPROWEGO 7,5°), NAJCHŁODNIEJSZY - LUTY (ODPOWIEDNIO -8,5°). ZIMA W
ZAKOPANEM TRWA ZWYKLE OD KOŃCA LISTOPADA DO KOŃCA MARCA , A NA POZIOMIE
KASPROWEGO - OD POŁOWY PAŹDZIERNIKA DO POCZĄTKU MAJA . ODPOWIADA JEJ
SKRÓCONE I NIEZBYT POGODNE LATO , TRWAJĄCE OD POŁOWY CZERWCA DO OSTATNICH
DNI SIERPNIA . WIOSNA W TATRACH JEST CHŁODNA , JESIEŃ (SZCZEGÓLNIE WAŻNE DLA
TURYSTÓW ) - POGODNA I WZGLĘDNIE CIEPŁA, ZWŁASZCZA WYSOKO W GÓRACH (WG
MICHAŁA ORLICZA PAŹDZIERNIK CIEPLEJSZY JEST OD KWIETNA W ZAKOPANEM O L ,8°,
NA ŁOMNICY ZAŚ AŻ O 4,5°). ZNAMIENNE DLA KLIMATU TATR SĄ ZIMOWE INWERSJE
TEMPERATURY (IM WYŻEJ TYM CIEPLEJ ) ORAZ ŚNIEŻYCE W ŚRODKU LATA - SZKODLIWE
DLA ROŚLINNOŚCI I NIERZADKO POCIĄGAJĄCE ZA SOBĄ WYPADKI . WIATRY SĄ W
TATRACH CZĘSTE I SILNE. S ZCZEGÓLNE ZNACZENIE MA WIATR HALNY , WIEJĄCY Z
POŁUDNIA I OGRZEWAJĄCY SIĘ W MIARĘ SPADANIA W R ÓW PODTATRZAŃSKI O OK .
L0/100 M WYSOKOŚCI . NISZCZY ON LASY , W ZIMIE TOPI ŚNIEGI , WYWIERA TEŻ
NIEKORZYSTNY WPŁYW NA LUDZI NERWOWYCH I CHORYCH NA SERCE (NP. ŚMIERĆ
JULIANA TUWIMA). HURAGANOWY HALNY 6 MAJA 1968 R. OSIĄGNĄŁ NA KASPROWYM
PRĘDKOŚĆ 75 M /S I POWALIŁ 1600 HA LASÓW (360 000 M 3 DREWNA ).
Odmiennie niż na nizinach rozkłada się w Tatrach zachmurzenie. Maksimum przypada na
przełom maja i czerwca, a minimum najesień (październik). Wiążą się z nim w pewnym
stopniu opady, których suma roczna dla większości obszaru Tatr mieści się w granicach 12001600 mm, zaś w rejonie wysokich szczytów przekracza 1800 mm. W rocznej tabeli opadów
maksimum przypada na czerwiec, minimum - w niższych partiach gór na pierwszą połowę
zimy (listopad-luty), a w pasie szczytów - na jesień (wrzesień-paździenik). Nieomal połowa
opadów przybiera w Tatrach postać śniegu. "Już od wysokości Hali Gąsienicowej żaden
miesiąc nie jest pozbawiony opadu śnieżnego" - stwierdza Orlicz w r. 1962. Trwała pokrywa
śnieżna zalega na poziomie Zakopanego ok. 3 miesiące w roku, na Kasprowym - 7 miesięcy.
Fauna i flora
Szata roślinna
Bogata szata roślinna korzystnie wyróżnia Tatry w porównaniu z wyższymi od nich górami
lodowcowymi. Zjawiskiem szczególnie uderzającym, a związanym z zaostrzaniem się
klimatu, jest selekcja gatunków w miarę wzrostu wysokości nad poziom morza. Powoduje
ona wyodrębnienie się 6 pięter roślinnych, doskonale widocznych np. z Gubałówki. Piętro
pogórza sięga do 800 m. Następuje po nim pas lasów, w którym wydzielono 2 piętra:
dolnoreglowe (do 1200-1250 m), pierwotnie złożone z drzewostanów bukowo-jodłowych i
górnoreglowe (do 1500 m), krainę świerka. Pierwsze z nich najlepiej zachowało się w obrębie
Regli Zakopiańskich. Linią niezwykle ważną wegetacyjnie i krajobrazowe jest górna granica
lasu (d. 50a), którą oprócz karlejącego świerka tworzą m.in. takie drzewa, jak wierzba śląska,
brzoza karpacka, jarząb nagi i limba. Szczególnie piękne są bory limbowe, najlepiej
zachowane w Tatrach Wysokich. Ponad lasami - do 1800 m -rozpościera się subalpejskie
piętro kosodrzewiny, w miarę wzrostu wysokości karlejącej i rozpadającej się na płaty i
kępki. Spełnia ona ważną funkcję ochronną (lawiny, osuwi-ska, erozja, retencja), wskutek
wieków gospodarki pasterskiej zajmuje dziś jednak tylko ok. 50% pierwotnego obszaru. Z
kolei następuje piętro hal (alpejskie), sięgające do 2300 m. Tworzą je naturalne łąki górskie
złożone z traw i kwitnących ziół, do niedawna intensywnie wypasane. Występują tu też
krzewinki takie, jak borówka, wrzos, jałowiec halny, karłowate wierzby. Powyżej hal
rozciąga się piętro turniowe (subniwalne), wykształcone w zasadzie tylko w Tatrach
Wysokich i sięgające po najwyższe szczyty. Surowość klimatu i przewaga formacji skalnych
sprawiają, że wegetacja jest uboższa i złożona w dużym procencie z gatunków
wysokogórskich i północnych, przystosowanych do bytowania w tak surowych warunkach. W
piętrze tym żyje w Tatrach jeszcze ok. 120 gatunków roślin naczyniowych, z czego 40 sięga
najwyższych wierzchołków - Lodowego, Gierlachu, Łomnicy.
Ogólna liczba gatunków roślin naczyniowych (tj. kwiatowych i paprotników) rosnących w
Tatrach przekracza 1000, z czego przeszło 250 to gatunki górskie i wysokogórskie.
Przeważają rośliny występujące i w innych górach, nie brak jednak i takich - a jest ich kilka które zasięg ograniczają tylko do Tatr (tzw. endemity), jak warzucha tatrzańska, przymiotno
węgierskie, pszonak Wahienberga. Z endemitów zachodnio-karpackich kilka ma w Tatrach
główny obszar występowania, jak np. urdzik karpacki czy skalnica tatrzańska. W pewnych
gatunkach dopatrzono się reliktów z epoki lodowej, w kilku - nawet trzeciorzędowych (np. w
ostróźce tatrzańskiej i skalnicy tatrzańskiej).
A OTO POPULARNE KLEJNOTY FLORY TATR, OD LAT SKUPIAJĄCE UWAGĘ TURYSTÓW :
MAJESTATYCZNA LIMBA (W TATRACH OK. 20 000 DRZEW), PO NASZEJ STRONIE
NAJLICZNIEJ WYSTĘPUJĄCA W REJONIE ROZTOKI I MORSKIEGO OKA ; NIEPOZORNA
SZAROTKA , ROSNĄCA TYLKO NA PODGLEBIU WAPIENNYM ; LILIA ZŁOTOGŁÓW I
DZIEWIĘĆSIŁ BEZŁODYGOWY - DWA GŁÓWNE MOTYWY W GÓRALSKIEJ SNYCERCE
ZDOBNICZEJ ; WRESZCIE KROKUS - " PIERWSZY ZWIASTUN TATRZAŃSKIEJ WIOSNY ",
OBSYPUJĄCY FIOLETOWYM KWIECIEM POLANY I ŁĄKI DOLNOREGLOWE .
Zwierzęta
Na tle dość jednolitej fauny ssaków Polski niżowej, a nawet niższych części Karpat, fauna
ssaków Tatr wyróżnia się wielkim stopniem odrębności" (Kazimierz Kowalski, 1962). W
piętrze lasów występują gatunki na ogół pospolite. Liczne są jelenie (w całych Tatrach ok.
1500, w Polskich 500), dość liczne sarny (ok. 1000), lisów w Tatrach Polskich zamieszkuje
przeszło 150, rysi - 15, a na obszarze TANAP - ok. 40. Najwspanialszym drapieżnikiem regli
jest niedźwiedź, które-go populację ocenia się w Tatrach na 30 sztuk (po polskiej stronie 5).
Niedźwiedzie odbywają dalekie wędrówki, w których trakcie przebywają nawet wyższe
przełęcze. W ostatnich latach problemem stały się oswojone osobniki, które szukają kontaktu
z ludźmi licząc na pożywienie. Przy wielu szlakach ustawiono tablice, TPN radzi, by w razie
spotkania z niedźwiedziem zachować bezpieczny dystans i nie karmić! Skrzydlatą
społeczność regli najgodniej reprezentują wielkie kuraki leśne - głuszec i jarząbek oraz
drapieżcę - majestatyczny orzeł przedni, orlik krzykliwy, rzadki już puchacz i kilka gatunków
sów. Potoki piętra reglowego zamieszkują ryby, przede wszystkim pstrągi, które docierają do
jednego tylko u nas jeziora - Morskiego Oka (stąd dawna nazwa Rybi Staw).
I dla przyrodnika, i dla turysty główną atrakcję stanowi fauna wyższych pięter. Z ssaków żyją
tu aż 4 gatunki nie występujące nigdzie indziej w Polsce. Są to świstak, kozica, polnik
tatrzański i darniówka tatrzańska. Świstak jest sporych rozmiarów gryzoniem bytującym
głównie w niższym pasie piętra hal (1700-2000 m). Trudny do dostrzeżenia, daje o sobie znać
ostrymi świstami. Górale uważają jego tłuszcz za panaceum przeciwko wszelkim
dolegliwościom, co sprawiło, że kiedyś był bliski wytępienia. Nieoczekiwany nawrót
przesądów spowodował, że sytuacja ta powtarza się i dzisiaj. Jak szarotka jest symbolem
Hory gór wysokich, tak kozica symbolizuje ich faunę. Piękne to zwierzę zamieszkuje hale i
turnie, wraz z polnikiem tatrzańskim i gronostajem sięgając po najwyższe szczyty. Kozica
tatrzańska różni się od podgatunków występujących na sąsiednich terytoriach, a cała jej
populacja w Tatrach nie przekracza 1000 sztuk (po stronie polskiej 250). Wysokogórskim
ssakom towarzyszą alpejskie gatunki ptaków: płochacz halny, świergotek górski zw.
sywarnikiem oraz dobry znajomy wspinaczy - piękny pomurnik, ekologicznie przywiązany do
ścian skalnych.