Rejon Tatr Zachodnich
advertisement
S PI S TREŚCI Spis treści ................................................................................................................................................. 3 1. Tatry Polskie .................................................................................................................................... 4 Rejon Morskiego Oka .......................................................................................................................... 4 Rejon Doliny Pięciu Stawów Polskich .................................................................................................. 4 Rejon Hali Gąsienicowej ...................................................................................................................... 5 Rejon Tatr Zachodnich......................................................................................................................... 6 2. Geologia........................................................................................................................................... 7 3. Warunki klimatyczne ....................................................................................................................... 8 4. Fauna i flora ..................................................................................................................................... 9 Szata roślinna ...................................................................................................................................... 9 Zwierzęta ........................................................................................................................................... 10 Kozica tatrzańska (Rupicapra rupicapra tatrica)................................................................................ 10 Świstak............................................................................................................................................... 12 3 1. TATRY P OLSKIE Polska część Tatr dzieli się na Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie. Granica między obu obszarami przebiega wzdłuż Doliny Suchej Wody Gąsienicowej i biegnie aż do Przełęczy Liliowe. Podział Tatr na Wysokie i Zachodnie wynika z odmiennego charakteru, jak również z nieco innej budowy geologicznej obu ich części. O zakwaterowanie pod Tatrami nie jest trudno. Zakopane i okoliczne miejscowości (Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Poronin, Murzasichle, Kościelisko itd.) oferują niezliczoną liczbę miejsc noclegowych. Przy wjeździe i w samym mieście Zakopane ustawiają się przy drodze wynajmujący z tabliczkami oferując noclegi (kwatery prywatne) o różnym standardzie. Dlatego wybierając się w Tatry nie trzeba się obawiać o brak miejsca na nocleg. Jedynie w najbardziej oblężone dni roku znalezienie miejsca może się okazać problematyczne, np. w dni, kiedy organizowane są skoki narciarskie. Oferta noclegowa jest bardzo szeroka. Obejmuje zarówno kwatery prywatne, pensjonaty, domy wczasowe i hotele. 1.1. Rejon Morskiego Oka Morskie Oko to największe i najczęściej odwiedzane z tatrzańskich jezior. W sezonie asfaltową drogą do Morskiego Oka, która zamknięta jest dla ruchu kołowego, przemierzają codziennie tłumy turystów. Większość z nich kończy wędrówkę przy położonym tuż przy tafli jeziora schronisku, ewentualnie kontynuując wycieczkę nad Czarny Staw pod Rysami. Nic w tym dziwnego, otaczające Morskie Oko szczyty wydają się surowe i niedostępne. Znad Morskiego Oka prowadzi szlak na Rysy - najwyższy szczyt Polski (2499 m n.p.m.). Jest to szlak dość trudny i wyczerpujący, mimo to jest bardzo oblegany i przy łańcuchach ubezpieczających wejście na szczyt często tworzą się zatory. Bardziej zaawansowani turyści mogą wybrać się na Mięguszowiecką przełęcz pod Chłopkiem. Jest to szlak przez wielu uważany za najtrudniejszy w polskiej części Tatr. Przyczynia się do tego bardzo duża ekspozycja i w zasadzie brak ubezpieczeń w postaci asekurujących w stromej scenerii łańcuchów. W sezonie nad jeziorem trudno odnaleźć wytchnienie. Wybrzeże tuż przy schronisku niejednokrotnie bardziej przypomina kamienną plażę nadmorską niż wysokogórskie jezioro. Dlatego nie warto kończyć wycieczki w tym miejscu. Mniej zaawansowanym turystom polecić można nietrudne i piękne widokowo przejście przez Świstówkę do Doliny 5 Stawów lub wejście na Szpiglasowy Wierch. 1.2. Rejon Doliny Pięciu Stawów Polskich Dolina Pięciu Stawów Polskich jest najrozleglejszą spośród polskich wysokogórskich dolin. Jest to miejsce wyjątkowo malownicze. Piękno otaczających dolinę szczytów wzmacniane 4 jest przez urok znajdujących się w dolinie olbrzymich stawów, z których największy - Wielki Staw - ma powierzchnię 34,1 ha i głębokość dochodzącą do 79,3 m. Dolina Pięciu Stawów położona jest na wysokości powyżej 1665 m n.p.m. i stanowi przedłużenie Doliny Roztoki znajdującej się poniżej progu największego polskiego wodospadu - Wielkiej Siklawy, który wypływa z Wielkiego Stawu. Jak sama nazwa wskazuje znajduje się tutaj 5 stawów: Przedni, Mały, Wielki, Czarny i Zadni. Szlak biegnący wzdłuż doliny pozwala dojść do pierwszych czterech stawów, ostatni dobrze widoczny jest z drogi na Zawrat. Oprócz wymienionych stawów na terenie doliny znajduje się jeszcze szósty, niewielki zbiornik wodny - Bawole Oko, stąd można mieć wątpliwość, czy nazwa doliny została właściwie obrana. Oprócz szlaków wiodących z innych sąsiednich dolin przez otaczające łańcuchy górskie, jedyną drogą dojścia do Doliny Pięciu Stawów jest zielony szlak prowadzący z parkingu w Palenicy Białczańskiej przez Wodogrzmoty Mickiewicza i Dolinę Roztoki. Jeden z dwóch wariantów szlaku prowadzi wzdłuż wodospadu Wielkiej Siklawy i pozwala przyjrzeć się z bliska 70-metrowej kaskadzie wodnej. Trasy w otoczeniu Doliny Pięciu Stawów nie należą do najtrudniejszych, z wyjątkiem ścieżki na Kozią Przełęcz i Orlej Perci. Bez problemu można wejść stąd na Zawrat czy Kozi Wierch miejsca, na które od strony Doliny Gąsienicowej prowadzą bardzo trudne szlaki. 1.3. Rejon Hali Gąsienicowej Hala Gąsienicowa jest rozległą łąką wysokogórską zajmującą dużą część obszaru Doliny Gąsienicowej. W przeszłości była miejscem zamieszkiwanym przez pasterzy, którzy na okres wiosny i lata wypasali tutaj swoje stada. Hala jest miejscem bardzo malowniczym. Górują nad nią wspaniałe szczyty polskiej części Tatr wysokich - od Świnicy przez Kościelec, Kozi Wierch, Granaty po Koszystą. Klimatu dodają również drewniane chaty, będące przejawem dawnej działalności pasterskiej. Hala znajduje się na wysokości około 1500 m n.p.m. i jest częścią bardziej rozległej Doliny Gąsienicowej. Dolina ta przedzielona jest granią Kościelca na dwie części - Dolinę Czarną i Zieloną. Dolina Zielona Gąsienicowa znajduje się na zachód od Kościelca i obejmuje swoim obszarem licznie usytuowane w tym miejscu Stawy Gąsienicowe. Natomiast w obszarze Doliny Czarnej położonej po drugiej, wschodniej stronie grani, leży największy spośród stawów doliny - Czarny Staw Gąsienicowy. Najczęściej używaną drogą dojścia na Halę są dwa szlaki z Kuźnic - przez Jaworzynkę lub przez Boczoń. Po mniej więcej godzinie marszu, gdy znajdujemy się za Przełęczą między Kopami Królowymi nagle odsłania się wspaniała panorama, która zapewne każdemu, który jest tu po raz pierwszy zapiera dech w piersiach. Piękne skalne szczyty zapewne niejednemu wydają się surowe i niedostępne, tymczasem przez całą otaczającą grań szczytową prowadzi szlak turystyczny - Orla Perć. 5 Hala Gąsienicowa jest miejscem bardzo licznie odwiedzanym przez turystów. W jej rejonie znajduje się największy węzeł szlaków w polskiej części Tatr. Znajdzie tutaj coś dla siebie zarówno początkujący, jak i wytrawny turysta, gdyż trasy oferują pełną rozpiętość pod względem skali trudności. 1.4. Rejon Tatr Zachodnich Podział Tatr na Wysokie i Zachodnie wynika z istotnej różnicy w charakterze obu tych obszarów górskich. Tatry Wysokie w najwyższym piętrze charakteryzują się strzelistymi turniami, co nadaje im surowy, alpejski charakter. Tatry Zachodnie są nieco niższe i dużo łagodniejsze. Ich szczyty w zdecydowanej większości pokryte są łąkami wysokogórskimi. Granica między polską częścią Tatr Wysokich i Zachodnich przebiega od Przełęczy Liliowe wzdłuż Doliny Suchej Wody Gąsienicowej. Tatry Wysokie zajmują zdecydowanie mniejszy obszar od Tatr Zachodnich, co wraz z większą ich popularnością przyczynia się do większego ich zatłoczenia. Szlaki położone na obu obszarach mają również odmienny charakter. W Tatrach Wysokich spora część tras wiedzie wśród urwistych skał, nierzadko oferując sztuczne ułatwienia - takie jak łańcuchy i klamry, bez których pokonanie szlaku byłoby bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. W Tatrach Zachodnich tego typu atrakcje należą do rzadkości, co jednak nie oznacza, że szlaki są tu zupełnie bezpieczne. Trawiaste i łagodne obszary często kończą się nawet kilkusetmetrowymi urwiskami. Tatry Zachodnie podzielone zostały na 4 obszary: Tatry Zakopiańskie - licznie uczęszczany rejon Tatr Zachodnich położony w najbliższej okolicy Zakopanego obejmujący Giewont, Kasprowy Wierch i Czerwone Wierchy. Regle Tatr Zachodnich - przedgórze Tatr Zachodnich obejmujące niewielkie zalesione wzniesienia oraz krótkie dolinki reglowe przecinające te niewysokie góry. Rejon Doliny Kościeliskiej - najpopularniejszej spośród walnych dolin polskiej części Tatr Zachodnich. Oprócz górskich szlaków atrakcją tego rejonu są licznie występujące tutaj jaskinie, spośród których cztery udostępnione są do zwiedzania. Rejon Doliny Chochołowskiej - najdłuższej spośród dolin Tatr Zachodnich. Dolina jest jednym z nielicznych miejsc w Tatrach, w których dozwolony jest ruch rowerowy. 6 2. G EOLOGI A Dla badacza dziejów Ziemi Tatry są obiektem szczególnie wdzięcznym, gdyż na małym obszarze skupiają wszystkie problemy, wiążące się z budową wielkich gór fałdowych typu alpejskiego. Najogólniej biorąc są one zbudowane ze skał krystalicznych i osadowych. Z granitoidów powstałych z zakrzepnięcia stopu magmowego zbudowane jest główne wypiętrzenie Tatr Wysokich, z granitoidów i skał metamorficznych, głównie gnejsów - zrąb Tatr Zachodnich. Cały ten wał zwany jest w nauce trzonem krystalicznym. W skałach osadowych, takich jak wapienie, dolomity czy piaskowce, zostały wymodelowane Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu, reglowe partie Tatr Wysokich, wreszcie większa część pn. stoków Tatr Zachodnich, a w rejonie Czerwonych Wierchów - także ich grzbiet główny. Wiek granitoidów obliczono na 310-315 mln lat, zaś skał w obrębie tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej - na 400 do 415 mln lat. Silnie zmienione utwory trzonu Tatr Zachodnich zdają się kryć skały jeszcze starsze. Główna masa tatrzańskich skał osadowych powstała w okresach triasu, jury i kredy, przeważnie osadzając się na dnie mórz. Alpejskie ruchy górotwórcze spowodowały ich pofałdowanie i przesunięcie z pd. na pn. w postaci wielkich płaszczowin, częściowo ponad trzonem krystalicznym. Najdalszą drogę - znad obecnego górnego Hronu - odbyła seria reglowa górna, nieco bliższą - dolna. W partiach "wierchowych" wyróżniamy tubylczą (autochtoniczną) pokrywę osadową, zbudowaną z utworów permskich i mezozoicznych (tzw. seria Kominów Tylkowych) oraz dwa fałdy leżące: niższy fałd Czerwonych Wierchów i wyższy fałd Giewontu. Na skałach osadowych tych fałdów spoczywają oderwane od krystaliczne go podłoża i odwrócone, wiekowe od nich starsze, płaty granitoidów i skał metamorficznych w postaci czap tektonicznych (w masywach Czerwonych Wierchów i Szerokiej Jaworzyńskiej) oraz tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej. O rysach rzeźby zdecydowały w dużym stopniu spękania trzonu granitowego w postaci krzyżujących się linii przesunięć i uskoków, na których powstała większość przełęczy. Wielkie dyslokacje wyznaczały kierunki takim dolinom, jak Białki , Waksmundzka, Strążysk. W epoce lodowej całe Tatry uległy zlodowaceniu w 3 lub raczej 4 nawrotach. Lodowce pogłębiły wydatnie rzeźbę Tatr, a doliny zasypały materiałem morenowym (warto pamiętać, że w Tatrach rozwinięte są przede wszystkim moreny z ostatniego zlodowacenia: starsze utwory morenowe ocalały w niewielu miejscach, np. na Hurkotnem). W zboczach powstały stromościenne kotły, których dna - gdy 10 000 lat temu ustąpiły ostatnie lodowce - wypełniły cudowne tatrzańskie jeziora. 7 3. W ARUNKI KLI MATYCZNE Pogoda! pogoda! (...) Co za radość w Zakopanem, gdy deszcz przestanie padać" - woła bohater "Przygód młodego podróżnika w Tatrach" (1891). Klimat Tatr ma charakter wysokogórski i zaostrza się w miarę wzrostu wysokości. Cechuje go wielka zmienność i częste przesunięcia frontów, niosących nagłe załamania pogody. Średnia temperatura spada o 0,6° na każde 100 m wzniesienia. Najcieplejszy jest w Tatrach lipiec (średnia dla Kasprowego 7,5°), najchłodniejszy - luty (odpowiednio -8,5°). Zima w Zakopanem trwa zwykle od końca listopada do końca marca, a na poziomie Kasprowego - od połowy października do początku maja. Odpowiada jej skrócone i niezbyt pogodne lato, trwające od połowy czerwca do ostatnich dni sierpnia. Wiosna w Tatrach jest chłodna, jesień (szczególnie ważne dla turystów) - pogodna i względnie ciepła, zwłaszcza wysoko w górach (wg Michała Orlicza październik cieplejszy jest od kwietna w Zakopanem o l,8°, na Łomnicy zaś aż o 4,5°). Znamienne dla klimatu Tatr są zimowe inwersje temperatury (im wyżej tym cieplej) oraz śnieżyce w środku lata - szkodliwe dla roślinności i nierzadko pociągające za sobą wypadki. Wiatry są w Tatrach częste i silne. Szczególne znaczenie ma wiatr halny, wiejący z południa i ogrzewający się w miarę spadania w Rów Podtatrzański o ok. l0/100 m wysokości. Niszczy on lasy, w zimie topi śniegi, wywiera też niekorzystny wpływ na ludzi nerwowych i chorych na serce (np. śmierć Juliana Tuwima). Huraganowy halny 6 maja 1968 r. osiągnął na Kasprowym prędkość 75 m/s i powalił 1600 ha lasów (360 000 m3 drewna). Odmiennie niż na nizinach rozkłada się w Tatrach zachmurzenie. Maksimum przypada na przełom maja i czerwca, a minimum na jesień (październik). Wiążą się z nim w pewnym stopniu opady, których suma roczna dla większości obszaru Tatr mieści się w granicach 12001600 mm, zaś w rejonie wysokich szczytów przekracza 1800 mm. W rocznej tabeli opadów maksimum przypada na czerwiec, minimum - w niższych partiach gór na pierwszą połowę zimy (listopad-luty), a w pasie szczytów - na jesień (wrzesień - październik). Nieomal połowa opadów przybiera w Tatrach postać śniegu. "Już od wysokości Hali Gąsienicowej żaden miesiąc nie jest pozbawiony opadu śnieżnego" - stwierdza Orlicz w r. 1962. Trwała pokrywa śnieżna zalega na poziomie Zakopanego ok. 3 miesiące w roku, na Kasprowym - 7 miesięcy. 8 4. FAUNA 4.1. I FLORA Szata roślinna Bogata szata roślinna korzystnie wyróżnia Tatry w porównaniu z wyższymi od nich górami lodowcowymi. Zjawiskiem szczególnie uderzającym, a związanym z zaostrzaniem się klimatu, jest selekcja gatunków w miarę wzrostu wysokości nad poziom morza. Powoduje ona wyodrębnienie się 6 pięter roślinnych, doskonale widocznych np. z Gubałówki. Piętro pogórza sięga do 800 m. Następuje po nim pas lasów, w którym wydzielono 2 piętra: dolnoreglowe (do 1200-1250 m), pierwotnie złożone z drzewostanów bukowo-jodłowych i górnoreglowe (do 1500 m), krainę świerka. Pierwsze z nich najlepiej zachowało się w obrębie Regli Zakopiańskich. Linią niezwykle ważną wegetacyjnie i krajobrazowe jest górna granica lasu (d. 50a), którą oprócz karlejącego świerka tworzą m.in. takie drzewa, jak wierzba śląska, brzoza karpacka, jarząb nagi i limba. Szczególnie piękne są bory limbowe, najlepiej zachowane w Tatrach Wysokich. Ponad lasami - do 1800 m -rozpościera się subalpejskie piętro kosodrzewiny, w miarę wzrostu wysokości karlejącej i rozpadającej się na płaty i kępki. Spełnia ona ważną funkcję ochronną (lawiny, osuwiska, erozja, retencja), wskutek wieków gospodarki pasterskiej zajmuje dziś jednak tylko ok. 50% pierwotnego obszaru. Z kolei następuje piętro hal (alpejskie), sięgające do 2300 m. Tworzą je naturalne łąki górskie złożone z traw i kwitnących ziół, do niedawna intensywnie wypasane. Występują tu też krzewinki takie, jak borówka, wrzos, jałowiec halny, karłowate wierzby. Powyżej hal rozciąga się piętro turniowe (subniwalne), wykształcone w zasadzie tylko w Tatrach Wysokich i sięgające po najwyższe szczyty. Surowość klimatu i przewaga formacji skalnych sprawiają, że wegetacja jest uboższa i złożona w dużym procencie z gatunków wysokogórskich i północnych, przystosowanych do bytowania w tak surowych warunkach. W piętrze tym żyje w Tatrach jeszcze ok. 120 gatunków roślin naczyniowych, z czego 40 sięga najwyższych wierzchołków - Lodowego, Gierlachu, Łomnicy. Ogólna liczba gatunków roślin naczyniowych (tj. kwiatowych i paprotników) rosnących w Tatrach przekracza 1000, z czego przeszło 250 to gatunki górskie i wysokogórskie. Przeważają rośliny występujące i w innych górach, nie brak jednak i takich - a jest ich kilka które zasięg ograniczają tylko do Tatr (tzw. endemity), jak warzucha tatrzańska, przymiotno węgierskie, pszonak Wahienberga. Z endemitów zachodnio-karpackich kilka ma w Tatrach główny obszar występowania, jak np. urdzik karpacki czy skalnica tatrzańska. W pewnych gatunkach dopatrzono się reliktów z epoki lodowej, w kilku - nawet trzeciorzędowych (np. w ostróźce tatrzańskiej i skalnicy tatrzańskiej). A oto popularne klejnoty flory Tatr, od lat skupiające uwagę turystów: majestatyczna limba (w Tatrach ok. 20 000 drzew), po naszej stronie najliczniej występująca w rejonie Roztoki i Morskiego Oka; niepozorna szarotka, rosnąca tylko na podglebiu wapiennym; lilia złotogłów i dziewięćsił bezłodygowy - dwa główne motywy w góralskiej snycerce zdobniczej; wreszcie 9 krokus - "pierwszy zwiastun tatrzańskiej wiosny", obsypujący fioletowym kwieciem polany i łąki dolnoreglowe. 4.2. Zwierzęta Na tle dość jednolitej fauny ssaków Polski niżowej, a nawet niższych części Karpat, fauna ssaków Tatr wyróżnia się wielkim stopniem odrębności" (Kazimierz Kowalski, 1962). W piętrze lasów występują gatunki na ogół pospolite. Liczne są jelenie (w całych Tatrach ok. 1500, w Polskich 500), dość liczne sarny (ok. 1000), lisów w Tatrach Polskich zamieszkuje przeszło 150, rysi - 15, a na obszarze TANAP - ok. 40. Najwspanialszym drapieżnikiem regli jest niedźwiedź, które-go populację ocenia się w Tatrach na 30 sztuk (po polskiej stronie 5). Niedźwiedzie odbywają dalekie wędrówki, w których trakcie przebywają nawet wyższe przełęcze. W ostatnich latach problemem stały się oswojone osobniki, które szukają kontaktu z ludźmi licząc na pożywienie. Przy wielu szlakach ustawiono tablice, TPN radzi, by w razie spotkania z niedźwiedziem zachować bezpieczny dystans i nie karmić! Skrzydlatą społeczność regli najgodniej reprezentują wielkie kuraki leśne - głuszec i jarząbek oraz drapieżcę - majestatyczny orzeł przedni, orlik krzykliwy, rzadki już puchacz i kilka gatunków sów. Potoki piętra reglowego zamieszkują ryby, przede wszystkim pstrągi, które docierają do jednego tylko u nas jeziora - Morskiego Oka (stąd dawna nazwa Rybi Staw). I dla przyrodnika, i dla turysty główną atrakcję stanowi fauna wyższych pięter. Z ssaków żyją tu aż 4 gatunki nie występujące nigdzie indziej w Polsce. Są to świstak, kozica, polnik tatrzański i darniówka tatrzańska. Świstak jest sporych rozmiarów gryzoniem bytującym głównie w niższym pasie piętra hal (1700-2000 m). Trudny do dostrzeżenia, daje o sobie znać ostrymi świstami. Górale uważają jego tłuszcz za panaceum przeciwko wszelkim dolegliwościom, co sprawiło, że kiedyś był bliski wytępienia. Nieoczekiwany nawrót przesądów spowodował, że sytuacja ta powtarza się i dzisiaj. Jak szarotka jest symbolem Hory gór wysokich, tak kozica symbolizuje ich faunę. Piękne to zwierzę zamieszkuje hale i turnie, wraz z polnikiem tatrzańskim i gronostajem sięgając po najwyższe szczyty. Kozica tatrzańska różni się od podgatunków występujących na sąsiednich terytoriach, a cała jej populacja w Tatrach nie przekracza 1000 sztuk (po stronie polskiej 250). Wysokogórskim ssakom towarzyszą alpejskie gatunki ptaków: płochacz halny, świergotek górski zw. sywarnikiem oraz dobry znajomy wspinaczy - piękny pomurnik, ekologicznie przywiązany do ścian skalnych. 4.3. Kozica tatrzańska (Rupicapra rupicapra tatrica) Opis gatunku Gatunek priorytetowy. Przeżuwający parzystokopytny, przystosowany do życia w warunkach górskich; zwykle żyje w stadzie. Zgrupowania samic i młodych liczą najczęściej 5-15 10 osobników; samce żyją samotnie, albo tworzą własne zgrupowania poza okresem rui. Środowiskiem życia są tereny w strefie regla górnego, subalpejskiego (kosówki), alpejskiego (halnego) i subniwalnego (turniowego). Unika lasu, poza okresem zimy. Rozmieszczenie W Karpatach polskich kozicai występuje wyłącznie na terenie Tatr. Pionowy zasięg występowania mieści się w zakresie od 1350 m n.p.m. do blisko 2500 m n.p.m. Gatunek jest przedmiotem ochrony w obszarze Natura 2000 „Tatry”. Siedlisko Środowiskiem życia kozicy tatrzańskiej jest cały obszar ponad górną granicą lasu (piętra subalpejskie, alpejskie i turniowe). Kozica unika lasu, poza okresem zimy. Jej siedlisko ma w zasadzie charakter pierwotny i nie podlega negatywnym zmianom. Populacja Liczebność populacji kozicy określana jest corocznie jesienią na całym obszarze występowania gatunku w Tatrach po obu stronach granicy polsko-słowackiej. Dodatkowo prowadzone są liczenia wiosenne w celu określania przyrostu populacji. Aktualnie liczebność populacji w całych Tatrach wynosi około 700 osobników i od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie. W Tatrach polskich liczba kozic nigdy nie była duża; w latach 19992006 wynosiła od 69 do 108 osobników. Zagrożenia Do naturalnych zagrożeń kozicy należy presja drapieżników oraz takie czynniki środowiskowe jak: lawiny śnieżne, gwałtowne spadki temperatury i opady śniegu zwłaszcza w okresie rodzenia młodych. Dużym zagrożeniem ze strony człowieka jest ciągle istniejące kłusownictwo. Zagrożenia związane są też z silną presją turystyki masowej i kwalifikowanej na środowisko Tatr (turystyka piesza, narciarstwo zjazdowe, skituryzm, taternictwo, speleologia, lotniarstwo). Oddziaływanie turystyki i penetracja terenów poza szlakami powoduje m.in. zmiany w zachowaniu kozicy i ogranicza areał jej występowania. Niekorzystny wpływ wywiera też użytkowanie hałaśliwych urządzeń, jak np.: ratraki uprawiające trasy narciarskie, helikoptery, skutery śnieżne. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” i na polskiej „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych” gatunek sklasyfikowany jako krytycznie zagrożony (CR). Stan ochrony Stan ochrony kozicy tatrzańskiej można aktualnie określić jako właściwy. Wyniki monitoringu wskazują na ustabilizowanie się wielkości populacji, przyrost naturalny jest właściwy, siedlisko stabilne, a perspektywy zachowania gatunku dobre, ponieważ cały obszar jego występowania podlega ochronie ścisłej w Tatrzańskim Parku Narodowym. 11 Program Należy stosować dotychczasowe zasady ochrony, ze szczególnym ochronę przed kłusownikami. Pożądane jest wprowadzenie udostępnieniem terenu dla celów turystyki w granicach areału współdziałanie parków narodowych (polskiego i słowackiego) wdrożenia programu ochrony całej populacji kozicy tatrzańskiej. 4.4. ochrony naciskiem na efektywną zmian związanych z kozicy. Konieczne jest w celu opracowania i Świstak Jest to gryzoń z rodziny wiewiórkowatych.ii Długość ciała świstaka: 42 – 54 cm, długość ogona 13 – 16 cm, waga ciała: 2,3 – 5,7 kg; samce są większe od samic. Barwa jest różna – od żółtawobrązowej do czerwonawej lub szarej. Wierzch głowy tego ssaka jest zawsze czarny, boki ciała i nogi żółtawoszare. Świstak zamieszkuje Alpy i niektóre pasma Karpat, sztucznie został wprowadzony w Pirenejach. W Polsce zamieszkuje jedynie wysokie rejony Tatr w niewielkiej liczbie osobników (około jednego tysiąca). Jest to gatunek wysokogórski. Przebywa w piętrze hal i turni w miejscach trudno dostępnych. Unika okolic ruchliwych szlaków turystycznych. Kopie nory, głębokie na ok. 1m i osiągające długość do 10 m. Służą mu one jako komora lęgowa, do ucieczki w razie zagrożenia, a w zimie spędza w nich sen zimowy. Prowadzi stadny tryb życia. Jest bardzo ostrożny i płochliwy. W czasie żerowania stada zawsze jakiś osobnik stoi na czatach. Zwykle zajmuje wtedy pozycję, z której dobrze widać na wszystkie strony i staje „na słupka”. W razie zagrożenia wydaje głośny świst, od którego pochodzi właśnie nazwa gatunku. Tak zaalarmowane stado błyskawicznie kryje się w doskonale sobie znanych wejściach do nor. Głównym wrogiem świstaka jest orzeł. Świstak zaskoczony przez lisa, czy wilka potrafi się jednak bronić. Świstaki żerują wyłącznie w dzień, szczególnie przy pięknej, słonecznej pogodzie. Żywią się wyłącznie roślinami, zarówno nadziemnymi pędami, jak i bulwami i korzeniami. Szczególnie intensywnie żerują jesienią, przed zapadnięciem w sen zimowy, aby zgromadzić zapasy tłuszczu, niezbędne do przetrwania zimy. Na zimę całe stadko świstaków kryje się głęboko w norach, zatykając wylot nory trawą i korzeniami. Sen zimowy trwa długo; od września do kwietnia. Świstaki żyją w rodzinnych grupach, liczących do 20 osobników. Przewodzi im najsilniejszy samiec i najsilniejsza samica. Zajmują się oni strzeżeniem terytorium i kopaniem norek. Tylko oni mają prawo się rozmnażać. Dzieci innych par są porzucane poza norami i najczęściej giną (o ile nie zostaną przygarnięte przez inne grupy świstaków). Jeśli któryś świstak chce mieć potomstwo, może albo pokonać aktualnie rządzącego osobnika, albo wywędrować z norki i założyć nową, własną społeczność lub pokonać w walce władcę innej grupy. 12 Ciąża u tego ssaka trwa 33-34 dni; rodzi się od 1 do 7 młodych. Samica rodzi tylko 1 raz w ciągu roku. Młode są ślepe i niedołężne, otwierają oczy dopiero po ok. 20 dniach. Po ok. 40 dniach zaczynają już wychodzić z nory, ale matka żywi je mlekiem przez 2 miesiące. Dojrzewają płciowo po 4 latach. Długość życia świstaka wynosi 15 – 18 lat (w niewoli 20). W Polsce świstak jest pod ochroną. i Opis kozicy pochodzi z http://www.iop.krakow.pl/karpaty/Kozica_tatrzanska,56,8,gatunek.html ii Tekst pochodzi z witryny http://istotyzywe.pl/ssaki/swistak 13
