Tatry

Tatry
Przewodnik po Tatrach
INFORMACJE OGÓLNE
ROŚLINNOŚĆ
ZWIERZĘTA
KONIEC
Informacje ogólne
• TA T R Y
Jest to najwyższy masyw górski w Centralnych
Karpatach Zachodnich, na pograniczu Polski i
Słowacji, pomiędzy nisko położonymi kotlinami:
Podhala na północy oraz Spiską i Liptowską na
południu. Tatry ciągną się równoleżnikowo na
przestrzeni 56 km, od Jaru Kwaczańskiego i
Huciańskiej Przełęczy na zachodzie po Tatrzańską
Kotlinę i Zdziarską Przełęcz na wschodzie. Wznoszą
się do 2655 m n.p.m. (Gerlach), jeden z wyższych
szczytów tatrzańskich - Rysy (2499 m n.p.m.) jest
najwyższym wzniesieniem w Polsce.
Budowa geologiczna
• Budowa geologiczna
Tatry cechują się złożoną budową geologiczną, będącą
efektem długiego okresu rozwoju. Ostatecznie zostały
sfałdowane i wypiętrzone na przełomie ery mezozoicznej
i kenozoicznej w okresie ruchów alpejskich. Tatry
cechują się budową pasową. Południowa część (trzon
krystaliczny powstały w karbonie) zbudowana jest z
granitoidów (na wschodzie) i skał metamorficznych (na
zachodzie). Występują tu najwyższe wysokości
bezwzględne i względne, ostre granie i strzeliste szczyty
opadają ku głęboko wciętym dolinom ścianami i stokami
skalnymi.
Rola Tatr w kulturze
• Tatry pełnią ważną rolę w kulturze polskiej i słowackiej,
były artystyczną inspiracją dla wielu poetów, prozaików,
malarzy i kompozytorów. Od 1949 część słowacka Tatr, a
od 1955 część polska objęte są parkiem narodowym.
Głównie problemami ochrony przyrody w Tatr są: konflikt
pomiędzy funkcjami ochronnymi parków a turystyką (w tym
narciarstwem) oraz (w polskiej części) nie uregulowane
stosunki własnościowe. Nazwa Tatry, różnie tłumaczona,
wywodzi się prawdopodobnie od używanego przez
ludność mieszkającą w Karpatach lub w ich pobliżu słowa
"tatry", oznaczającego skały. W tym znaczeniu znana była
na Huculszczyźnie, na Spiszu, w Beskidzie Śląskim
jeszcze na początku XX w. W dokumentach nazwa Tatr po
raz pierwszy pojawiła się w 1086 jako Tritri w przywileju
cesarza Henryka IV dla biskupstwa praskiego. W formie
Tatri wymienił ją czeski kronikarz Kosmas (XII w.). W
źródłach węgierskich z XII-XIV w. występuje m.in. jako:
Turtur, Turtul, Tortol, Alpes Tatrarum. W polskich źródłach
wzmiankowana od 1255 jako Tatry.
Klimat
• Klimat, gleby, roślinność i świat zwierzęcy Tatr
wykazują zróżnicowanie piętrowe. Piętro leśne
(dzielące się na podłożu osadowym na regiel
dolny i górny) sięga do ok. 1550 m n.p.m., piętro
kosodrzewiny do ok. 1850 m n.p.m., alpejskie do
ok. 2200 m n.p.m., powyżej leży piętro
subniwalne. Duża różnorodność siedlisk
sprawia, że Tatry są najbogatszym w gatunki
roślin (ok. 1800 naczyniowych) regionem Polski.
Piętrowy układ roślinności
górskiej
•
•
•
•
•
•
•
•
We wszystkich górach świata poszczególne gatunki roślin występują w
określonym zakresie wysokości. Związane jest to z ich tolerancją na
temperatury, które im wyżej, tym są niższe, oraz z upodobaniem do różnych
rodzajów gleby. W Tatrach wyróżniamy następujące piętra:
piętro upraw, do wysokości 900-1000m npm.
regiel dolny, 900-1250n npm. Występują tu lasy mieszane.
regiel górny, 1250-1550m npm. Tworzą go lasy iglaste, w górnej części
występuje limba.
piętro subalpejskie, piętro drzew karłowatych, 1550-1850m npm. Rośnie
tu kosodrzewina (im wyżej, tym niższa), jarzębina, jałowiec.
piętro alpejskie, hale, strefa łąk alpejskich, 1850-2300m npm. Rosną tu
wysokogórskie trawy i ziołorośla, karłowate krzewy.
piętro subniwalne, turnie, strefa tundry, strefa alpejska bezdrzewna, 23002655m npm. Zamieszkują ją porosty i nieliczne rośliny naczyniowe - 130
gatunków, z których 40 spotyka się także na wysokości ponad 2600m.
W Tatrach występuje około 900 gatunków glonów, 1000 gatunków porostów,
1300 gatunków roślin. 40 z nich to nie spotykane nigdzie indziej endemity.
Wiele z nich jest zagrożonych wyginięciem
Goryczka kropkowana - Gentiana
punctata
• Wysokość do 80 cm. Kwitnie w lipcu i
sierpniu.
Występuje w Tatrach i na Babiej Górze do
piętra alpejskiego włącznie.
Dzwonek alpejski - Campanula
alpina
• Wysokość do 20 cm. Kwitnie w lipcu i
sierpniu.
Występuje w Tatrach w piętrze alpejskim.
Nie rośnie na podłożu wapiennym.
Szarotka alpejska Leontopodium alpinum
• Wysokość do 30 cm. Kwitnie od lipca do
sierpnia.
Występuje tylko w Tatrach, od piętra lasu
do łąk.
Borowik szlachetny - Boletus
edulis
• Zwany też prawdziwkiem, spotykany w
lasach całej Polski i Słowacji, ten
przedstawiciel królestwa grzybów jest
znanym i lubianym grzybem jadalnym; w
Tatrach pod całkowitą ochroną
Pełnik alpejski - Trollius
altissimus
• Wysokość do 60 cm. Kwitnie od maja do
sierpnia.
Występuje w piętrze kosówki, tylko w
Tatrach, w przeciwieństwie do nieco
większego pełnika europejskiego, który
rośnie także na niżu.
Lilia złotogłów - Lilium martagon
• Wysokość do 1,5 m. Kwitnie w czerwcu i
lipcu.
Rzadka, rośnie w piętrze lasu.
Ostróżka tatrzańska Delphinium oxysepalum
• Wysokość do 60 cm. Kwitnie od lipca do
sierpnia.
Endemit występujący jedynie w Karpatach
Zachodnich, na wapiennym podłożu, w
piętrze subalpejskim i alpejskim.
Omieg kozłowiec - Doronicum
clusii
• Wysokość do 40 cm, średnica kwiatów do
7 cm. Kwitnie od lipca do września.
Występuje tylko w Tatrach, od piętra
kosodrzewiny po najwyższe szczyty, na
podłożu granitowym. Spotkać go można
np. na Sławkowskim Szczycie.
Zawilec narcyzowy - Anemone
narcissiflora
• Wysokość do 50 cm. Kwitnie w czerwcu i
lipcu.
Występuje rzadko, w Karpatach i
Sudetach, w piętrze kosodrzewiny i
alpejskim.
Zwierzęta w Tatrach
• Na obszarze Tatr żyje 8 gatunków płazów, 3 gatunki gadów, 115
gatunków ptaków, 42 gatunki ssaków. Większość z nich występuje
także w innych łańcuchach górskich Europy bądź na obszarach
nizinnych; niektóre zaś są endemitami, które żyją jedynie w Tatarch.
Należą do nich: kozica (Rupricapra rupricapra tatrica), nornik
śnieżny (Microtus nivalis) i ryjówka górska (Sorex alpinus). Obszary
występowawnia poszczególnych gatunków ograniczone są przez
występowanie na danym terenie potrzebnych im do życia
czynników. Należą do nich: pokarm i spokój. Ten drugi jest
zakłócany przez obecność i działalność człowieka. Jedynym
sposobem, by go zapewnić, jest ograniczanie działalności ludzi na
obszarze chronionym. Występowanie pokarmu związane jest z
piętrowym układem roślinności.
Potoki i stawy
• Nad stumieniami, na kamieniach w dolinach potoków spotykane są
ptaki: pluszcz (Cinclus cinclus), pliszka siwa (Motacilla alba), pliszka
górska (Motacilla cirenea), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian
biały (Ciconia ciconia).
Nad niżej położonymi stawami (Popradzki, Jamski, Szczyrbskie
Jezioro) liczne są kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Na
podtatrzańskich moczarach gnizaduje co roku zagrożony
wyginięciem wędrowny bekas kszyk (Gallinago gallinago).
• Rzadkim ssakiem, żyjącym w pobliżu wód, jest wydra (Lutra lutra).
• W miejscach wilgotnych, szczególnie w piętrze lasu, bytują też
płazy: kumak górski (Bombina variegata), salamandra plamista
(Salamandra salamandra), traszka karpacka (Triturus montandoni).
Piętro lasu i kosodrzewiny
•
•
•
•
•
•
•
Lasy tatrzańskie i położoną nad nim strefę kosówki zamieszkują liczne ssaki
roślinożerne: z gryzoni smużka (Sicista betulina), zwierzęta kopytne: jelen,
sarna, dzik, z łasicowatych borsuk, a także wielkie drapieżne: rys, wilk,
niedźwiedź.
Ptaki leśne to:
dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orzechówka (Nuciphraga
caryocatactes), drozd obrożny (Turdus torquatus)
kuraki: głuszec (Tetrao urogallus), cietrzew (Tetrao tetrix), jarząbek
(Tetrastes bonasia);
drapieżniki: orzeł przedni (Aquila chrysaetos), myszołów (Buteo buteo),
jastrząb (Accipiter gentilis), sokół pustułka (Falco tinnunculus)
sowy: puchacz (Bubo bubo) i sóweczka (Glaucidium passerinum)
(największa i najmniejsza z sów występujących na Słowacji i w Polsce),
sowa włochata (Aegolius funerus), sowa uralska (Strix uralensis)
ptaki śpiewające: zięba (Fringilla coelebs), gil (Pyrrhula pyrrhula), sójka
(Garrulus glandarius), sikory i inne.
Piętro hal i turni
• W piętrze łąk alpejskich i wyżej spotykane ptaki to:
płochacz halny (Prunella collaris), świergotek drzewny
(Anthus trivialis), siwerniak (anthus spinoletta), oraz
rzadki i chroniony pomurnik (Tichodroma muraria).
Ponad najwyższymi turniami Tatr zaobserwowac można
wielkie drapieżne - są to: nieliczny już orzeł przedni
(Aquila chrysaetos) i częściej spotykany kruk (Corvus
corax).
• Swistak (Marmota marmota latirostius),
charakterystyczny górski gryzoń, także występuje w
piętrze hal.
Nawet na wysoko położonych turniach można spotkać
jaszczurkę żyworodną (Lacerta vivipara).