koncepcja
advertisement
Międzynarodowa Konferencja Naukowa Myślenie prewidystyczne w naukach społecznych. Ekonomia-socjologia-filozofia. Savoir pour prévoir afin de pouvoir (Wiedzieć, żeby przewidywać, aby móc) A.Comte, Catéchisme positiviste, 1852. Wiedza naukowa jest typem wiedzy ludzkiej, liczącej już sobie 2.500 lat. Od wiedzy zdroworozsądkowej odróżnia ją tzw. mocna zasada racjonalności (zasada racjonalnego uznawania przekonań Ajdukiewicza), wedle której stopień przekonania, z jakim głosimy dane twierdzenie, powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia oraz dużo większa moc prewidystyczna, zdolność do przewidywania. Przeświadczenie, że poznanie naukowe jest najbardziej efektywnym i adekwatnym poznaniem rzeczywistości, przewyższającym inne typy poznania w swej prewidystycznej użyteczności, towarzyszy refleksji filozoficzno- metodologicznej nad nauką od momentu jej zaistnienia jako społecznej praktyki badawczej, czyli od XVII wieku. Czy dziś w nauce „liczy się” prewidystyczność teoretyczna (zdolność do przewidywania nowych faktów) i empiryczna (potwierdzenie prognoz w doświadczeniu) programów badawczych? Czy w naukach społecznych tworzy się współcześnie prognozy? Czy w swej praktyce badawczej socjolodzy i ekonomiści nawiązują do mocy prewidystycznej jako idei regulatywnej poznania naukowego? Wreszcie – czy i jak obecne jest myślenie prewidystyczne w naukach społecznych? Karl Popper twierdził, że teorie społeczne mogą ujawniać swoją „moc”, obowiązywać maksymalnie przez 100 lat, po tym czasie po prostu się dezaktualizują – czy dziś w naukach społecznych tworzy się koncepcje, uwzględniające cały wiek jako swą perspektywę czasową? Współczesny świat zdaje się zapominać o następnych pokoleniach, o tym, czy, jak i dokąd zmierza ludzkość; tworzone wizje przyszłości to zwykle „czarne utopie”, pełne dyktatury czy jak u Hobbesa „walki wszystkich ze wszystkimi”, w których nauka nierzadko pełni rolę oprawcy. W refleksji filozoficznej inspirujące ramy interpretacyjne dla tego spostrzeżenia tworzy stanowisko względem prawdy i funkcjonowania nauki, jakie reprezentuje Richard Rorty. Jak wiadomo, amerykański filozof odrzucał ideę prawdy w tradycyjnym znaczeniu, traktując ją, jako jedno z tych kluczowych pojęć ze słownika finalnego, ZAPRASZAMY NA STRONĘ KONFERENCJI www.ksif.ue.poznan.pl email: sekretarze konferencji Dr Karolina Nowak [email protected], Mgr Zuzanna Rataj [email protected] Dr Mariusz Szynkiewicz [email protected] Katedra Socjologii i Filozofii Wydział Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. +48 061 854 38 85 www.ue.poznan.pl względem których jego ironistka powinna się zdystansować. Nie istnieje więc prawda-sama-wsobie; o prawdzie da się tylko powiedzieć, że jest formą używania rzeczywistości, a opinii prawdziwej tylko to, że jest to ta opinia, która jest za taką uznana. Zdaniem Rorty’ego, utrzymujemy za wartościowe, prawdziwe, tylko te przekonania, które okazują się takimi wskazówkami osiągania tego, czego chcemy, na których można polegać – zyskują one „walor prawdy” w znaczeniu „zostają uznane” w ramach (solidarnej) konwersacji, konwersacji, która jest skierowana na innych, a nie na rzeczywistość: „należy odróżnić twierdzenie, że świat jest na zewnątrz, od twierdzenia, że prawda jest na zewnątrz (…) Powiedzieć, że prawda nie jest na zewnątrz, to po prostu tyle, co stwierdzić, że tam gdzie nie istnieją zdania, nie ma prawdy, że zdania są elementami ludzkich języków, a języki ludzkie to twory człowieka” [Rorty 1996, s.21]. Odrzucenie tradycyjnego wartościowania wyników naukowej praktyki badawczej w kontekście realizacji prawdy, rozumianej autotelicznie, sprawia, że dla Rorty’ego działania naukowców, podejmowanych we wszelkich ośrodkach naukowych i opisy świata, które formułują, nie są same-w-sobie lepsze od innych przygodnych opisów, jakie się pojawiają. „Rorty skłania się ku takiemu widzeniu nauki, które zakłada, że <<jest ona jedynie służebnicą technologii>>. W ramach tak rozumianej funkcji nauki <<wielcy naukowcy wynajdują opisy świata, które przydają się do przewidywania i kontrolowania zdarzeń>>” [Kotowa 2001, s.155]. Prawda jest tu zatem rozumiana jako wartość technologiczna, jest jakością wtórną, narzędziem technologicznej sprawności poznania – jedynym kryterium, pozwalającym odróżnić naukę od tego, co nią nie jest, na które wskazuje Rorty, jest „ta cecha wiedzy naukowej, jaką jest zdolność prognozowania (a tym samym sprawowania kontroli nad pewnym wycinkiem rzeczywistości)” [Kotowa 2001, s.155]. Opisy świata, dostarczane przez różne sfery praktyki społecznej (także przez praktykę badawczą), konkurują ze sobą i oceniane są poprzez ich efektywność i wpływ na jakość życia – wygrywają te, które pomagają jednostce lepiej radzić sobie z rzeczywistością. Pragniemy zatem postawić pytanie, czy dziś rzeczywiście nauka traktowana jest w rortiańskich kategoriach opisu świata – jako taki sposób radzenia sobie z rzeczywistością, który jest skuteczny, który najlepiej radzi sobie ze skutkami, pojawiającymi się w przyszłości. Celem naszej konferencji jest ukazanie przemian zachodzących w obrębie nauk społecznych w odniesieniu do obowiązywania imperatywu „myślenia do przodu” i wzbudzenie dyskusji na temat braku/obecności refleksji dotyczącej przyszłości człowieka i społeczeństw. Do udziału w konferencji i wspólnym dialogu zapraszamy socjologów, ekonomistów, filozofów, ZAPRASZAMY NA STRONĘ KONFERENCJI www.ksif.ue.poznan.pl email: sekretarze konferencji Dr Karolina Nowak [email protected], Mgr Zuzanna Rataj [email protected] Dr Mariusz Szynkiewicz [email protected] Katedra Socjologii i Filozofii Wydział Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. +48 061 854 38 85 www.ue.poznan.pl antropologów oraz reprezentantów wszystkich nauk (przede wszystkim – społecznych), zainteresowanych wyróżnioną problematyką. Proponujemy sześć bloków tematycznych jako punkty wyjścia do dyskusji na temat myślenia prewidystycznego w naukach społecznych. Mamy nadzieję, że będą one tworzyły pewne mapowanie podejmowanej problematyki i pozwolą na ukazanie jej złożoności. 1. Prognozy w naukach społecznych po kryzysie Pytanie o to, jak kryzys gospodarczy od 2007r. zmienił świat nauki to tak naprawdę pytanie o praktykę badawczą – czy naukowcy żywią dziś przekonanie o ważności prognozowania, czy też przyjęli postawę, że nie warto tworzyć jakiekolwiek prognozy, skoro mało kto przewidział kryzys. Pragniemy także zastanowić się nad tym, na ile kryzys zmienił perspektywę badawczą, przyczynił się do uwzględniania temporalnie szerszych niż dotychczas optyk rozpoznawania uwarunkowań funkcjonowania rzeczywistości społecznej. W tym bloku tematycznym chcielibyśmy także przeprowadzić debatę nad metodologicznym statusem nauk społecznych w kontekście uwzględniania mocy prewidystycznej jako idei regulatywnej poznania naukowego – czy kryzys wzmocnił czy osłabił ową ideę. 2. Wyzwania dla przyszłości w sektorze działań gospodarczych, społecznych Jak konstatuje bardzo wielu socjologów, wypowiadających się na temat funkcjonowania dzisiejszych społeczeństw, reprezentujących tzw. cywilizację zachodnią (m.in. A.Giddens, N.Goodman, Ch.Tilly, J.Urry; na naszym gruncie – Z.Bauman, B.Szacka, P.Sztompka), jesteśmy, żyjemy, myślimy, tworzymy, uczymy się, działamy w nowym świecie, świecie zorientowanym technologicznie i popękanym aksjologicznie. Najnowsza historia gospodarcza rozwiniętych społeczeństw jest bezprecedensowym wyjątkiem „na tle dotychczasowego biegu historii: ich ludność w przeważającej większości n i e cierpi już głodu i ekonomicznej niepewności” [Inglehart 2006, s. 336]. Inaczej jest jednak w społeczeństwach, wchodzących w skład tzw. peryferii i półperyferii – na ile w ekonomii i socjologii kwestie wyzwań, przed którymi jako jednostki i społeczeństwa stajemy, są podejmowane i jaka role w tym kontekście pełni/ma pełnić gospodarka. 3. Myślenie prewidystyczne wobec demografii – starzenie się społeczeństw. Problemy demograficzne zdają się najbardziej „zmuszać” do myślenia prewidystycznego i tworzenia prognoz dotyczących rozwoju demograficznego ludności. W ramach tego bloku chcielibyśmy zastanowić się m. in. nad tym, na ile świadomość starzenia się społeczeństw Europy przy eksplozji demograficznej niektórych krajów Azji zmienia świat zachodniej nauki ZAPRASZAMY NA STRONĘ KONFERENCJI www.ksif.ue.poznan.pl email: sekretarze konferencji Dr Karolina Nowak [email protected], Mgr Zuzanna Rataj [email protected] Dr Mariusz Szynkiewicz [email protected] Katedra Socjologii i Filozofii Wydział Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. +48 061 854 38 85 www.ue.poznan.pl oraz czy współczesne mapy migracyjne są przyczyną czy efektem obecności prognozowania w demografii. 4. Aksjologia przyszłości Jak pokazują badania Ronalda Ingleharta, współczesne społeczeństwa, reprezentujące krąg euro-atlantycki, z przekazywanego pokoleniowo depozytu wartości, jakim jest tradycja, „wybierają” specyficzną bazę aksjologiczną. Inglehartowi w badaniach, które przeprowadził, „udało się uchwycić” pewną pokoleniową zmianę wartości deklarowanych jako ważne przez ludzi (badania przeprowadzono m.in. w USA, Kanadzie Australii, Japonii, Meksyku, Argentynie, południowej Afryce, na Węgrzech, w Polsce i 17. krajach zachodnioeuropejskich), jaka nastąpiła w ciągu 20 lat, kiedy to kohortę dorosłych z pokolenia wojennego (deklarujących wartości materialne), zastąpiła kohorta pokolenia powojennego (wskazujących jako regulatory swych działań wartości pozamaterialne). Ci ostatni, według tego badacza, reprezentują nowe elity, nową klasę w społeczeństwach zachodnich – warstwę „świetnie wykształconych, dobrze opłacanych technokratów”, którzy w odróżnieniu od wcześniejszego pokolenia nie przyznają pierwszeństwa „nowej industrializacji i zbrojeniom”, ale „kładą nacisk na ochronę środowiska i jakość życia” [Inglehart 2006, s.335]. Kwestia jakości życia jest tu niezwykle istotna, ponieważ wiąże się z koniecznością, terrorem dokonywania nieustannych wyborów, co do swojego życia, przez jednostkę. Ponowoczesne społeczeństwa – w odróżnieniu od wcześniejszych, tradycyjnych – nie dają bowiem specyficznego poczucia bezpieczeństwa jednostce, poczucia stabilności świata, w którym żyjemy i wpisania w ustalone, w miarę trwałe, role społeczne, które jednostka ludzka odgrywa w ciągu swojego życia. Żyjemy „w sytuacji, gdy wiele obszarów życia człowieka nie jest zdeterminowanych przez już istniejące i gotowe wzorce i obyczaje”, a „jednostka jest zmuszona do wypracowania i wynegocjowania własnych opcji stylu życia”, do projektowania siebie, tworzenia „refleksyjnych narracji tożsamości” [Giddens 2006, s.126]. Technologia w olbrzymiej mierze zniwelowała dotychczasowe problemy społeczeństw reprezentujących tzw. krąg euro-atlantycki, z jakimi borykał się człowiek, takie, jak głód, epidemie czy kataklizmy, powodując jednocześnie, że świat społeczny „nasiąknął” jej duchem, stał się urynkowiony, jej podporządkowany. Ideologia wolnego rynku, opierająca się na kategorii konkurencyjności, prowadzącej do efektywności, oraz idea postępu technologicznego jako najważniejszego regulatora działań ludzkich, przeniknęły właściwie do wszystkich sfer życia, także do nauki. Jaka zatem będzie/powinna być aksjologia przyszłości? I do jakich wartości nauki społeczne będą/powinny nawiązywać? ZAPRASZAMY NA STRONĘ KONFERENCJI www.ksif.ue.poznan.pl email: sekretarze konferencji Dr Karolina Nowak [email protected], Mgr Zuzanna Rataj [email protected] Dr Mariusz Szynkiewicz [email protected] Katedra Socjologii i Filozofii Wydział Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. +48 061 854 38 85 www.ue.poznan.pl 5. Rola etyki w badaniach społecznych Jaka jest rola rozważań etycznych, uwzględniających perspektywę przyszłych pokoleń, w badaniach społecznych? Według jakich kryteriów (i w kontekście jakiej definicji dobra) tworzy się współczesne rankingi społeczeństw o najwyższym deklarowanym poczuciu szczęścia? Czy można dziś mówić o wzmocnieniu czy „upadku” etyki w badaniach społecznych, zwłaszcza w kontekście funkcjonowania ekonomii społecznej (CSR jako odpowiedź na zawodność rynku, CSR jako jeszcze jedna karta w grze rynkowej). 6. Wizje społeczeństw przyszłości W teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa „zasłonę niewiedzy” tworzy m.in. myślenie o tworzeniu zasad, mających stać u podstaw życia społecznego, nie tylko dla swojego, ale też przyszłego pokolenia [Rawls 1983]; czy dziś w naukach społecznych jest miejsce na tego typu eksperymenty myślowe? Czy i jak opisuje się najnowsze osiągnięcia technologiczne w kontekście przewidywanych przemian społecznych (inżynieria genetyczna, cybernetyka społeczna). Bibliografia: (2006), Giddens, A., Miłość, seks i inne uzależnienia, w: Socjologia. Lektury, red. P.Sztompka, M.Kucia, przeł. M.Bogunia-Borowska, Wydawnictwo Znak, Kraków. (2006), Inglehart, R., Pojawienie się wartości postmaterialistycznych, w: Socjologia. Lektury, red. P.Sztompka, M.Kucia, przeł. S.Czarnik, Wydawnictwo Znak, Kraków. (2001), Kotowa, B., Efektywność wiedzy a jej uprawomocnienie, w: Wiedza a wartości, red. A.Motycka, IFiS PAN, Warszawa. (1983), Rawls, J., A Theory of Justice, [w:] Philosophy. History and Problems, Part Two, ed. S. Stumpf, Vanderbilt University, McGraw-Hill Book Company, New York, pp. 164-170. (1996), Rorty, R., Przygodność, ironia i solidarność, przeł. W.J.Popowski, Wydawnictwo Spacja, Warszawa. Autorki koncepcji: dr Karolina Nowak, mgr Zuzanna Rataj ZAPRASZAMY NA STRONĘ KONFERENCJI www.ksif.ue.poznan.pl email: sekretarze konferencji Dr Karolina Nowak [email protected], Mgr Zuzanna Rataj [email protected] Dr Mariusz Szynkiewicz [email protected] Katedra Socjologii i Filozofii Wydział Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu al. Niepodległości 10, 61-875 Poznań tel. +48 061 854 38 85 www.ue.poznan.pl
