Dysleksja rozwojowa

Dysleksja rozwojowa.
Dysleksją rozwojową nazywamy zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania
i pisania. Określenie „rozwojowa” oznacza, że jej symptomy występują na każdym etapie
rozwojowym, a trudności nie pojawiają się nagle i występują w nasilonym stopniu od
początku nauki szkolnej.
W literaturze podawane są następujące koncepcje etiologiczne dotyczące pierwotnych
przyczyn dysleksji rozwojowej:
1. Koncepcja genetyczna zakłada, że przyczyną dysleksji są dyskretne zmiany w centralnym
układzie nerwowym, które warunkują zaburzenia funkcjonalne, leżące u podstaw trudności
w czytaniu i pisaniu. Nośnikiem tych zaburzeń są patologiczne geny przekazywane
z pokolenia na pokolenie. Sądzi się, że dziedziczne uwarunkowania dotyczą 20-30% dzieci
dyslektycznych.
2. Koncepcja organiczna zakłada, że przyczyną dysleksji są organiczne mikrouszkodzenia
struktury tych okolic mózgu, które są odpowiedzialne za czynności czytania i pisania.
Do mikrouszkodzeń może dojść wskutek działania czynników patogennych (chemicznych,
fizycznych, biologicznych) na centralny układ nerwowy w okresie prenatalnym
i okołoporodowym.
Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej
u chłopców. Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej
i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na
rolę hormonu męskiego – testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie
prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy
przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci
męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek
nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na
nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że
chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co
sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców.
1
Bezpośrednią przyczyną specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jest nieharmonijny
rozwój psychoruchowy dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze lub
ponadprzeciętnie, inne natomiast z bardzo dużym opóźnieniem. Zaburzenia te mogą dotyczyć
funkcji:
 analizy i syntezy wzrokowej,
 analizy i syntezy słuchowej,
 funkcji językowych,
 motoryki,
 współdziałania czyli integracji w/w procesów,
 pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej,
 lateralizacji,
 orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni.
Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie
przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. Są to:
 opóźniony rozwój mowy,
 wadliwa wymowa, błędy gramatyczne,
 mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi,
rysowania i pisania (brzydkie pismo),
 trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie, z wydzieleniem sylab,
głosek ze słów i ich syntetyzowaniem i dokonywaniem operacji na głoskach i
sylabach,
 trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych,
 zbyt długo utrzymująca się oburęczność,
 mylenie prawej i lewej ręki,
 trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji i braku zaniedbania pedagogicznego,
 trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter
podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom
zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne nie uwarunkowane
obniżeniem sprawności intelektualnej ani zaniedbywaniem pedagogicznym.
2
Możemy wyróżnić takie typy dysleksji jak:
 dysleksja typu wzrokowego – u jej podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci
wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo – ruchowej i wzrokowo
– przestrzennej,
 dysleksja typu słuchowego – uwarunkowana jest zaburzeniami percepcji i pamięci
słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji
językowych,
 dysleksja integracyjna – występuje wtedy, gdy poszczególne funkcje nie wykazują
zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja,
 dysleksja typu mieszanego – zaburzenia występują zarówno w percepcji słuchowej
słowa, pamięci sekwencyjnej słuchowej, percepcji wzrokowej wyrazów, wzrokowej
pamięci sekwencyjnej, pamięci wzrokowo – słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.
Dla wskazania rodzaju trudności przyjmuje się trzy pojęcia: dysleksja, dysortografia,
dysgrafia.
Dysleksja – to specyficzne trudności w czytaniu.
Dysortografia – to trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu
błędów, w tym ortograficznych.
Dysgrafia – to zniekształcenie strony graficznej pisma.
Podstawą do rozpoznania dysleksji rozwojowej może być jej definicja opublikowana
w 1994 r. przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji imienia Ortona (USA):
„Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się.
Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie.
Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej
odzwierciedla
niewystarczające
zdolności
przetwarzania
fonologicznego.
Trudności
w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku oraz innych
zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego
zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi
trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności
3
w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie
czynności pisania i poprawnej pisowni.”
Dysleksję rozwojową wyróżnia się na podstawie charakterystycznych objawów trudności
w czytaniu i pisaniu oraz warunkujących je zaburzeń funkcji poznawczych i ruchowych.
Są to symptomy, które można obserwować w:
-
czytaniu:
wolne
tempo,
słaba
technika
czytania,
znaczna
liczba
błędów,
charakterystyczny rodzaj błędów, słabe rozumienie przeczytanego tekstu i niechęć do
czytania,
-
pisaniu: trudności w pisaniu ze słuchu, ze wzoru i z pamięci, charakterystyczne błędy
w pisaniu,
- zachowaniu: objawy nieharmonijnego rozwoju psychosomatycznego.
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się tylko w przypadku:
- stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego,
- obecności istotnych opóźnień rozwoju funkcji (słuchowo – językowych, wzrokowo –
przestrzennych, ruchowych, integracji tych funkcji), które stanowią podstawę do
wykształcenia się umiejętności czytania i pisania,
- wczesnego występowania trudności w czytaniu i pisaniu (od początku nauki szkolnej, w
zerówce i klasie pierwszej),
- gdy trudności w czytaniu lub pisaniu są nasilone i długotrwałe, nie ustępują zaraz po
podjęciu pomocy w domu, a nawet w pierwszym okresie terapii.
Dysleksji nie stwierdza się:
- u dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna,
- u dzieci z upośledzeniem umysłowym,
- gdy trudności spowodowane są zaniedbaniem środowiskowym lub dydaktycznym,
- u dzieci z niedosłuchem i wadą wzroku,
- w przypadku schorzeń neurologicznych.
Osoby z dysleksją rozwojową narażone są na wiele niepowodzeń szkolnych, co
wywołuje u nich frustrację. Olbrzymi wysiłek włożony w naukę daje czasami znikome efekty.
Przez to taka osoba czuje się gorsza, ma poczucie niższej wartości, brak wiary we własne
możliwości. Taki stan wtórnie osłabia jej możliwości intelektualne. Trudności pogłębiają się,
4
powodują coraz częstsze niepowodzenia i potwierdzają negatywną opinię innych a także
swoją własną. Bez fachowego wsparcia poprzez zajęcia terapii pedagogicznej, prowadzone
przez pedagoga lub psychologa przygotowanego do pracy z osobą dotkniętą dysleksją
rozwojową, trudno osobie z dysleksją, nawet przy wsparciu najbliższych, wyrwać się z tego
zaklętego kręgu.
Profesjonalna diagnoza dysleksji dokonywana jest w poradniach psychologiczno –
pedagogicznych oraz innych placówkach specjalistycznych zajmujących się problemami
uczniów w czytaniu i pisaniu. Badania wykonuje zespół specjalistów: psycholog, pedagog,
często też logopeda. Korzysta się także z konsultacji lekarskich, aby wykluczyć wadę zmysłu
jako jedyną przyczynę trudności lub stwierdzić potrzebę psychoterapii, gdy pojawią się
wtórne zaburzenia, depresja.
Proces diagnozowania i jego wynik ma charakter wieloaspektowy. Ważnym składnikiem
jest wywiad z rodzicami dziecka. Dostarcza on informacji dotyczących rozwoju dziecka od
najwcześniejszego okresu jego życia, warunków rozwoju kariery szkolnej, kwestii motywacji
do nauki, pomocy w nauce itp. Po przeprowadzeniu wywiadu następuje badanie
psychologiczno - pedagogiczne.
Badanie psychologiczne ustala poziom rozwoju umysłowego oraz poziom rozwoju
funkcji percepcyjno – motorycznych zaangażowanych w proces czytania i pisania takich jak:
percepcja i pamięć wzrokowa, słuchowa, motoryka, lateralizacja, koordynacja wzrokowo –
ruchowa, tempo uczenia się graficznego materiału symbolicznego oraz w miarę potrzeb
określa się rozwój innych funkcji poznawczych.
Badanie pedagogiczne obejmuje ocenę umiejętności czytania i pisania, badanie słuchu
fonematycznego i pamięci słuchowej bezpośredniej, szczegółową analizę popełnianych przez
dziecko błędów w czytaniu i pisaniu pod kątem symptomatyki zaburzeń, ocenę poziomu
graficznego pisma i znajomości zasad ortograficznych oraz analizę samodzielnych wytworów
pisemnych badanego.
Badanie w poradni jest bezpłatne. Może się ono odbywać bez skierowania i tylko za
zgodą rodziców. Po przeprowadzonym badaniu wyniki zostają omówione a rodzice otrzymują
pisemną opinię, która powinna zostać przekazana szkole. Opinia zawiera opis mocnych i
słabych stron funkcjonowania dziecka, wskazuje więc funkcje rozwijające się z opóźnieniem,
co jest przyczyną trudności w uczeniu się, oraz na których funkcjach można się oprzeć w
terapii. Znajdują się w niej także wskazania, jaką pomoc dziecko powinno otrzymać.
5
Zdiagnozowanie dysleksji oznacza konieczność podjęcia konkretnych działań, które
umożliwią dziecku osiągnięcie sukcesu na miarę jego możliwości.
Skuteczny sposób pomocy dziecku to systematyczna i intensywna praca w domu.
Rodzice powinni konsekwentnie wymagać od dziecka podejmowania pracy nad
pokonywaniem trudności, w przeciwnym razie będą się one pogłębiały. Powinni również
zrozumieć problem dziecka, poznać jego mocne strony, umacniać w dziecku pozytywne
wartości, zapewnić odpowiednie warunki do pracy, wzmacniać pozytywnie, czytać wspólnie
z dzieckiem, ćwiczyć pisanie, nauczyć korzystania ze słownika ortograficznego, analizować
trudności.
Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania powinny uczestniczyć w zajęciach
korekcyjno – kompensacyjnych w szkole lub poradni psychologiczno – pedagogicznej. Celem
takich zajęć jest stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia i usprawnianie funkcji ważnych w
procesie uczenia się czytania i pisania.
Dysleksja nie ustępuje samoistnie, należy ją postrzegać jako problem całego życia.
Z dysleksji nie można się wyleczyć, nie można z niej wyrosnąć. Zostaje z człowiekiem
na całe życie. Można nauczyć się z nią sobie radzić.
Bibliografia:
1. M. Bogdanowicz, A. Andryjanek, M. Rożyńska: „Uczeń z dysleksją w domu.
Poradnik nie tylko dla rodziców.”, Gdynia 2007, Wydawnictwo OPERON
2. M. Bogdanowicz: „Ryzyko dysleksji – problem i diagnozowanie”, Gdańsk 2005,
Wydawnictwo HARMONIA
3. M. Bogdanowicz, R. Czabaj: „Jestem rodzicem dziecka z dysleksją”, Gdynia 2006,
PTD
4. M. Brejnak, K.J. Zabłocki: „Dysleksja w teorii i praktyce.”, Warszawa 1999, PTD
5. J. Mickiewicz: „Jedynka z ortografii?”, Toruń 2002, TNOIK
6. www.wikipedia.org/wiki/Dysleksja
Opracowała:
mgr Magdalena Żebrowska
pedagog
6