"Działania edukacyjne dla uczniów o specjalnych potrzebach z
advertisement
Dorota Kapusta Działania edukacyjne dla uczniów o specjalnych potrzebach z zakresu dysleksji SPIS TREŚCI 1. Co to jest dysleksja, wyjaśnienia terminologiczne. 2. Etiologia dysleksji. 3. Jak rozpoznać dyslektyka? – symptomatologia. 4. Usprawnianie dziecka dyslektycznego – najpopularniejsze metody terapeutyczne. W szkołach i w najstarszych oddziałach przedszkolach istniej grupa dzieci, które mają trudności o charakterze wybiorczym związanych z nauką czytania i pisania. Wśród czynników powodujących trudności w nauce są: wady słuchu, wzroku, zaburzenia neurologiczne, niepełnosprawność intelektualna, choroby somatyczne, zła sytuacja rodzinna, wadliwe metody nauczania oraz czynniki emocjonalne do których należy np. brak motywacji do nauki. Jednak u niektórych dzieci źródeł niepowodzeń nie da się zaszufladkować do żadnych z wymienionych czynników. W trakcie badań nie stwierdzono wyraźnej korelacji między trudnościami w czytaniu i pisaniu a poziomem inteligencji dziecka. ujawnia się między trudnościami a opóźnieniami Korelacja w rozwoju mowy, funkcji słuchowej, wzrokowej, orientacji przestrzennej i procesu lateralizacji. Czytanie i pisanie to czynności bardzo złożone wymagające prawidłowo rozwiniętych funkcji percepcyjno-motorycznych i ich wzajemnego oddziaływania. Te specyficzne trudności w nauce czytania i pisania to dysleksja. 1. Co to jest dysleksja, wyjaśnienia terminologiczne. Według najnowszej definicji z 1994r. opublikowanej przez Towarzystwo im. Ortona „dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnym tzn. zmieniona jest struktura centralnego układu nerwowego. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów. Trudności te są niewspółmierne do wieku, zdolności poznawczych, i umiejętności szkolnych. Dysleksja to termin stosowany zwykle do osób dorosłych a przynajmniej nastolatków. W przypadku dzieci poniżej dziesiątego roku życia mówimy raczej o tzw. dysleksji rozwojowej. Terminu „rozwojowa” używa się również dla zaznaczenia, że trudności występują od początku nauki pisania i czytania a nie są wynikiem utracenia już posiadanych umiejętności. Dysleksja rozwojowa może, ale nie musi przekształcić się w dysleksję. Terminologia określająca specyficzne trudności w czytaniu jest bardzo bogata. Profesor Marta Bogdanowicz na podstawie swoich licznych doświadczeń klinicznych używa ogólnego terminu dysleksja rozwojowa do określenia syndromu zaburzeń w ramach którego funkcjonują trzy pojęcia: dysleksja (w ujęciu węższym) oznacza trudności w opanowaniu umiejętności czytania dysortografia to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego rodzaju błędów w tym ortograficznych pomimo dobrej znajomości zasad pisowni. dysgrafia to zaburzenia strony graficznej pisma, tzw. „brzydkie pismo” lub inaczej „koślawe”. Dziecko ma trudności z utrzymaniem się w liniaturze a litery w wyrazach są nierówne.1 Niektórzy autorzy umieszczają tutaj również dyskalkulię. Dyskalkulia to problemy z matematyką, z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności, ocenianiem, co jest mniejsze a co większe itp. W praktyce terminem dysleksja określa się wszystkie te zaburzenia łącznie. W literaturze spotyka się tez określenie legastenia dla specyficznych trudności w uczeniu się oraz termin hiperdysleksja jako trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Czytanie wówczas jest prawidłowe, ale treść tekstu nie jest zrozumiała dla czytającego. Terminem pseudodysleksja określa się z kolei trudności w czytaniu i pisaniu wynikające z zaniedbań środowiskowych. U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. W związku z tym niektórzy autorzy wyróżniają następujące typy dysleksji: dysleksja typu wzrokowego - u jej podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo–przestrzennej. dyslekcja typu słuchowego - uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych. dyslekcja integracyjna - kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej. dysleksja typu mieszanego - gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej.2 1 M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji: problem i diagnozowanie, Gdańsk 2003. 2. Etiologia dysleksji Przyczyny dysleksji nie są do tej pory jednoznacznie określone. W Polsce najbardziej rozpowszechniona jest teoria, że dysleksja rozwojowa jest uwarunkowana mikro uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, które mają podłoże genetyczne lub powstają w wyniku nieprawidłowych warunków rozwoju dziecka w okresie prenatalnym i okołoporodowym. Powodują one fragmentaryczne deficyty rozwojowe funkcji elementarnych, warunkujących proces pisania i czytania, do których zaliczmy: analizę i syntezę wzrokową, słuchową, motorykę i lateralizację. ( źródłem problemów może być przede wszystkim lateralizacja nieustalona lub skrzyżowana, np. dominujące lewe oko i prawa ręka) pamięć wzrokową, słuchową, ruchową Dzieci, u których stwierdzono parcjalne zaburzenia tych funkcji to właśnie dzieci dyslektyczne3. 3. Jak rozpoznać dyslektyka? – symptomatologia. Dziecko dyslektyczne podczas pisania: myli litery o podobnych kształtach, np. a, o, i różniące się położeniem w stosunku do osi pionowej i poziomej, np. n – u, b – d, przestawia litery, sylaby i wyrazy, zapomina o niektórych dużych literach, myli kierunek zapisu (pismo lustrzane, pisanie w zeszycie od strony prawej do lewej), ma trudności w pisaniu ze słuchu i z pamięci, a także w przepisywaniu z tablicy, popełnia liczne błędy ortograficzne, nie umie rysować tabelek, jego pismo wyróżnia się zmiennością w wielkości i nachyleniu liter, posiada trudności w operowaniu pojęciami z zakresu stosunków przestrzennych, wykazuje trudności w operowaniu przyimkami. Podczas czytania: gubi się w tekście, czyta wolno, na pamięć, zgaduje, przekręca końcówki, słabo rozumie czytany tekst, męczy się, męczy się przy słuchaniu dłuższych opowiadań i przy czytaniu, posiada mały zasób słów, wypowiada się prymitywnie, niepoprawnie pod względem gramatycznym, ma trudności w rozumowaniu, wnioskowaniu i syntetyzowaniu na materiale werbalnym, tworzy zlepki literowe, opuszcza końcówki, gubi litery, przestawia szyk 2 3 K. Słupek, Dysleksja, poradnik dla nauczycieli, Diagnoza dysleksji, red. B. Kaja. Bydgoszcz 2003. dyktowanych wyrazów, ma kłopoty z zapisem dwuznaków i zmiękczeń, łączy przyimek z rzeczownikiem, wolno pisze, ujawnia w piśmie nawet już przezwyciężone wady wymowy, bardzo wolno czyta, myli kierunek, przestawia kolejność liter, a nawet cząstki wyrazów, przeskakuje linijki czytanego tekstu, ma kłopoty w rozumieniu treści zawierających pojęcia z dziedziny stosunków czasowo-przestrzennych po za tymi zaburzeniami wykazuje brak koncentracji na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub w czasie wykonywania innych czynności, ma trudności z dłuższym zatrzymaniem uwagi na jednym zdaniu, nie potrafi zorganizować się i zaplanować swoje zajęcia, często gubi przybory szkolne, zeszyty i podręczniki, łatwo się rozprasza, nie pamięta o codziennych obowiązkach. 4 4. Usprawnianie dziecka dyslektycznego – najpopularniejsze metody terapeutyczne. Terapia jest systemem działań stosowanych nie tylko wobec ludzi chorych, ale również jednostek mających wszelkiego rodzaju zaburzenia, to forma pomocy mająca usunąć dolegliwości. Dziecko w odróżnieniu od osoby dorosłej nie zdaje sobie sprawy z własnych dysfunkcji, dlatego nie jest w stanie samodzielnie podjąć decyzji o rozpoczęciu terapii. Dużą rolę w tym względzie odgrywa środowisko. Rodzice i wychowawcy mają bardzo ważne zadanie – wychwycenie wszelkiego rodzaju nieprawidłowości, odchyleń od normy w zachowaniu dziecka i gdy istnieje taka możliwość podjęcie terapii w celu ich usunięcia. Ważne jest, aby terapią objęte było całe środowisko gdyż wpojone podczas zajęć pozytywne wzorce np. mowy powinny być utrwalone w domu. również istotną rzeczą jest, aby zajęcia dla dzieci miały formę zabawy. Im wcześniej dysleksja wykryta i zdiagnozowana tym łatwiej jej przeciwdziałać. Optymalny dla dzieci wariant to wykrycie u nich ryzyka dysleksji już w przedszkolu a najpóźniej w klasie zerowej i rozpoczęcie z dzieckiem zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub skierowanie do odpowiedniej poradni. Usprawnienie dziecka dyslektycznego polega na ćwiczeniach z wykorzystaniem wielu metod i technik. METODA DENISONA Ćwiczenia Denisona pozwalają na korelacje obu półkul mózgowych, są wielopoziomowe, usprawniają percepcje słuchową, wzrokowa oraz sprawność motoryczną. Denison uważa że stymulowanie pewnych punktów ciała nazwanymi „punktami na myślenie” 4 Por. A.Rentflejsz-Kuczyk Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Warszawa 1999. powoduje przesyłanie informacji z prawej półkuli mózgu do lewej strony ciała i w konsekwencji eliminowanie przekręcania liter, przestawiania sylab. METODA DOBREGO STARTU Założeniem metody dobrego startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, dotykowo-kinestetycznych i motorycznych oraz ich współdziałania czyli integracji sensoryczno-motorycznej. Funkcje te leża u podstaw złozonych czynności czytania i pisania. Celem tej metody jest także kształtowanie lateralizacji. Ćwiczenia MDS są niezbędne w przypadku dzieci ryzyka dysleksji. Wyrównywanie dysharmonii rozwojowych zapobiega powstawaniu niepowodzeń szkolnych lub je minimalizuje. Schemat zajęć obejmuje zajęcia wprowadzające, właściwe i końcowe ich struktura jak potwierdzaja badania nad efektami metody jest przydatna w procesie przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania zwłaszcza dzieci ryzyka dysleksji.5 METODA 18 STRUKTUR WYRAZOWYCH Metoda ta opiera się na analizie sylabowo-głoskowej wyrazów w połączeniu z ich budowa literową. Celem tej metody jest automatyczne nazywanie kombinacji liter i rozwijanie zdolności ich rozpoznawania w słowie w odpowiedniej kolejności. Aby dziecko miało jasny obraz tego jak zbudowane są wyrazy posługujemy się kolorami. Kolor czerwony odpowiada samogłoskom, czarny spółgłoskom a zielony sylabie. Metoda ta możemy się posłużyć na dowolnym etapie zaangażowania się dziecka i nie zależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych, leżących u ich podłoża. Dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej, aby uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej. Już zaliczenie do tzw. grupy ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z dzieckiem. Zajęcia te mają charakter stymulujący rozwój intelektualny, poznawczy, nie mogą, więc nikomu zaszkodzić. Obowiązuje tu zasada: IM WCZEŚNIEJ, TYM LEPIEJ. Właściwą diagnozę można wystawić dopiero w wieku 10 lat. Najlepiej, jeżeli terapia pedagogiczna (w postaci zajęć kompensacyjno-korekcyjnych) odbywa się w szkole lub przedszkolu Powinien ją prowadzić wykwalifikowany terapeuta. Zajęcia z dzieckiem powinny być prowadzone do skutku - nie powinno się ich przerywać, jeśli objawy dysleksji się utrzymują. Powinna to być zabawa z zasada – małymi kroczkami do przodu. 5 Por. M. Bogdanowicz Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od5 do 10 lat, Gdańsk 1985. BIBLIOGRAFIA 1. A.Rentflejsz-Kuczyk Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Warszawa 1999. 2. Diagnoza dysleksji, red. B. Kaja. Bydgoszcz 2003 3. E. Kujawa,M. Kurzyna ,Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu Warszawa 1994 4. M. Bogdanowicz, Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1989 5. K. Słupek, Dysleksja, poradnik dla nauczycieli
