• • •

Walka szkół w makroekonomii
(opracował M. Moszyński na podstawie: P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. 2., PWN, Warszawa 2004)
Tradycja klasyczna (A. Smith, J.B. Say, J.S. Mill)
Elastyczność cen i płac, stabilność gospodarki. Łatwość osiągania równowagi przy pełnym zatrudnieniu (pionowa krzywa
podaży globalnej AS. Działa prawo Say’a („podaż tworzy dla siebie popyt” – nadprodukcja jest niemożliwa).
Krzywe zagregowanego popytu i podaży – ekstremalne stanowisko neoklasyczne
Poziom cen
Krzywa AS pionowa, na poziomie produkcji potencjalnej. Wzrost popytu
nie może już zwiększyć produkcji, rosną zatem ceny. Przyjęcie takich
założeń oznacza, że polityka makroekonomiczna nie jest skuteczna w
zwiększaniu produktu krajowego. Może jedynie zmienić strukturę
wydatków (np. wzrost wydatków rządu zwiększy udział sektora
publicznego w PKB).
AS
•
P2
Spadek popytu globalnego z AD do AD’ obniżyłby ceny bez zmiany
produktu.
AD’
•
P1
0
AD
Dochód narodowy
Y*
Klasycy nie potrafili wyjaśnić, dlaczego w czasie Wielkiego Kryzysu jest tak wielkie bezrobocie, co doprowadziło do
krytyki tej szkoły przez Keynesa, który stworzył alternatywną teorię makroekonomiczną. Szkoła ta przyjmuje, że popyt
globalny określa wielkość produkcji (odwrotnie niż w prawie Say’a), gdyż czynniki produkcji są na ogół nie w pełni
wykorzystane (pomimo równowagi na rynku dóbr), a przez to wielkość zatrudnienia. Ponadto zakłada, że płace i ceny są
nieelastyczne (przynajmniej w krótkim okresie). Oznacza to, że krzywa AS będzie ukośna lub wręcz pozioma. Ponadto
polityką pieniężną – wedle keynesistów można wywołać skutki także w realnym sektorze gospodarki. Gospodarka
„potrzebuje zapłonu”, który popchnie ją w kierunku wykorzystania mocy.
Krzywe zagregowanego popytu i podaży – ekstremalne stanowisko keynesistowskie
Poziom cen
AS
•
Pe’’
Pe
Keynesiści zakładają „lepkość” lub wręcz sztywność cen.
Wzrost popytu (np. poprzez ekspansywną politykę fiskalną i/lub łagodną
politykę pieniężną) powoduje wzrost produkcji przy stałych cenach, aż
do poziomu produkcji potencjalnej. Potem rosną tylko ceny.
•
•
AD’’
AD’
AD
0
Ye
Y*
Dochód narodowy
Przyjęcie takich założeń otwiera pole dla większej niż postulowali to klasycy aktywności państwa w gospodarce. Państwo
może – i powinno – stymulować popyt globalny, prowadzić politykę stabilizacyjną (łagodzić cykle koniunkturalne).
Podejście monetarystyczne (A. Marshall, I. Fisher, a po II wojnie M. Friedman)
Ilościowa teoria pieniądza: P = MV/Q. Prędkość obiegu pieniądza (V) i realny produkt (Q) są względnie stabilne, zatem
zmiany nominalnej podaży pieniądza wpływają na zmiany cen. Monetaryści tłumaczą inflację zbyt szybkim wzrostem
nominalnej podaży pieniądza (M) w stosunku do masy towarowej (Q). Prędkość obiegu pieniądza (V) zmienia się w
czasie inflacji oraz zwyczajów płatniczych ludności (karty płatnicze, częstość wypłat wynagrodzeń itp.). Utrzymując
stabilną podaż pieniądza (M) będziemy stabilizować ceny.
Wzrost podaży pieniądza jest podstawowym czynnikiem określającym wzrost nominalnego PKB. Ceny i płace są dość
elastyczne, dlatego krzywa As będzie bliska pionowej. Podobnie krzywa Phillipsa (relacja między bezrobociem a
inflacją) będzie dość stroma, nawet w krótkim okresie (wzrost inflacji prawie nie obniży bezrobocia). Sektor prywatny
jest stabilny i gospodarka potrafi sama wrócić do równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.
Teoria działa lepiej w długim okresie.
Podejście
monetarystyczne
Podejście
keynesowskie
AS
P
P
AD
AS
AD
•
•
tylko
M
Podaż nie tworzy dla siebie
odpowiedniego popytu,
produkcja może odbiegać od
poziomu potencjalnego,
Sztywność cen i płac,
Płaska krzywa AS, więc wzrost
popytu zwiększa produkt.
M, G, –T, X
QP
Realny PKB
QP
Realny PKB
•
•
•
•
•
•
•
Gospodarka ma tendencję do równowagi przy poziomie potencjalnym,
Ceny i płace są stosunkowo elastyczne,
Stroma krzywa AS, zatem wzrost popytu zwiększy tylko ceny,
Wzrost podaży pieniądza jest podstawowym czynnikiem określającym wzrost nominalnego PKB,
Polityka fiskalna ma niewielki wpływ na produkt,
Sektor prywatny jest stabilny.
Monetaryści proponują stałą stopę wzrostu pieniądza (reguła pieniężna), co pozwoli stabilizować gospodarkę. Ciągłe
interwencje wytrącają ją z równowagi.
Pojawienie się niestabilności w prędkości obiegu pieniądza i osłabienie zależności pomiędzy poziomem stóp
procentowych a przeciętnym poziomem cen zmniejszył atrakcyjność tej szkoły.
Nowa makroekonomia klasyczna (R. Lucas, T. Sargent, R. Barro)
Stopa inflacji cen i płac (% rocznie)
Powrót do klasycznych założeń - elastyczność cen i płac, co pozwala szybko sprowadzać rynki do równowagi. Rynek
pracy wraz z funkcją produkcji określa podaż, na którą zgodnie z prawem Say’a znajdzie się popyt. Zmiany w sferze
realnej (produkcji, zatrudnieniu) są możliwe dzięki zwiększeniom możliwości produkcyjnych gospodarki (przesunięcia
AS w prawo) np. przez innowacje lub wzrost zasobów pracy, nie zaś przez stymulowanie popytu globalnego, co przełoży
się tylko na wzrost wielkości nominalnych (płac i cen).
Długookresowa krzywa Phillipsa
•
We
A
•C
•E
U*
Gdy płace nieoczekiwanie rosną powyżej oczekiwanego poziomu We wskutek wstrząsu
inflacyjnego, gospodarka znajdzie się w punkcie A, gdzie robotnicy zwiększą nakład pracy i
bezrobocie spadnie poniżej poziomu naturalnego.
Ekspansywna polityka fiskalna (np. przed wyborami) nakierowana na przejście z E do A
będzie nieefektywna, gdy ludzie będą mieć racjonalne oczekiwania. Gospodarka przejdzie z
E do C – stopa bezrobocia się nie zmieni, a inflacja wzrośnie.
•B
Krótkookresowa krzywa Phillipsa
Stopa bezrobocia
Ważnym założeniem są racjonalne oczekiwania podmiotów, które zbierają informacje z rynku, stąd rząd nie może ich
oszukać (najwyżej raz). Przykładowo – działa ekwiwalencja ricardiańska – gdy rząd zwiększy wydatki, aby stymulować
popyt, ludzie przewidując wzrost podatków w przyszłości, zmniejszą swą bieżącą konsumpcję, chcąc zaoszczędzić na
przyszłe podatki.
Krzywa Phillipsa będzie pionowa, jednak możliwa jest wymiana między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie, gdy
ludzie mylą wielkości realne i nominalne.
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego
Pionowa krzywa makroekonomicznej podaży AS zmienia położenie wskutek nagłych zmian technologii lub zmian w
nakładach czynników produkcji (inwestycji lub podaży siły roboczej). Wstrząsy te zmieniają wielkość produkcji
niezależnie od zagregowanego popytu. Zmiany polityki podatkowej mogą zmieniać na poziomie mikroekonomicznym (a
prze to i makro) wielkość bezrobocia naturalnego.
Teoria płacy efektywnościowej (efficiency wage) (E. Phelps, J. Stiglitz, J. Yellen)
Łącznik między ekonomią klasyczną a keynesowską. Wyjaśnia sztywność płac realnych i bezrobocie przymusowe
utrzymywaniem przez firmy płac wyższych od poziomu równowagi w celu stymulowania wydajności (robotnicy będą
zwiększać wysiłek, gdyż utrata dobrze płatnej pracy jest dużym ciosem, pozwala też przyciągnąć i zatrzymać lepszych
pracowników).
Wedle nowej makroekonomii klasycznej polityka makroekonomiczna (pieniężna i fiskalna) jest nieefektywna w
zwalczaniu bezrobocia. Podmioty ją przewidują i ich zachowania redukują jej skuteczność.
Krytyka Lucasa
Podmioty zmieniają swe zachowania wraz ze zmianami polityki, co może osłabiać skuteczność polityki, np. poprzez
zachwianie relacji bezrobocie-inflacja (przesunięcie krótkookresowej krzywej Phillipsa) lub zmiana prędkości obiegu
pieniądza.
Stan dyskusji
Ekonomistów wciąż dzielą:
- zakres elastyczności cen i płac,
- zachowania podmiotów (w pełni racjonalne, czy częściowo?),
- pytanie, jak wytłumaczyć wahania gospodarcze i powracające fale bezrobocia?
Synteza nowych i starych poglądów np. w uznaniu roli oczekiwań lub różnym działaniu poszczególnych rynków
(keynesowska sztywność cen i płac na rynku dóbr i pracy; neoklasyczna elastyczność + racjonalne oczekiwania na rynku
pieniądza, walutowym i kapitałowym). Mnożnik inwestycyjny w modelach racjonalnych oczekiwań będzie niższy
(mniejsza skuteczność polityki fiskalnej) niż w modelach adaptacyjnych. Wynika to z szybszego działania efektu
wypierania i reakcji kursu walutowego zmieniającego eksport netto i osłabiającego skuteczność polityki fiskalnej.
Ekonomia podażowa
Nacisk na mikroekonomiczne bodźce (podatki, zasiłki) stymulujące skłonność do pracy, oszczędzania (więc i inwestycji),
ułatwienia dla prowadzenia działalności gospodarczej, osłabienie związków zawodowych, a przez to i wzrost
gospodarczy (krzywa AS i produkcja potencjalna w prawo).
Hipoteza krzywej Laffera (tę samą wielkość przychodów podatkowych można uzyskać przy dwóch stopach
opodatkowania: niskiej i wysokiej. Warto zatem obniżać wysokie podatki).
Obniżki podatków stymulują zarówno podaż, jak i popyt.
Eksperyment reaganomiki spowodował jednak wzrost deficytu budżetowego, spadła inflacja, ale wzrosło bezrobocie (w
czasie recesji 81-82), krajowe oszczędności spadły, stopa wzrostu spadła.
Poplecznicy tej polityki są zdania, że reformy przyniosły owoce dopiero później, w czasie prezydentury Clintona.
Wnioski
•
•
•
Długookresowy wzrost gospodarczy ma kluczowe znaczenie dla poziomu życia, płac i dochodów. Polityka ma
wspierać wzrost nakładów, efektywność i technologię.
W krótkim okresie produkcja i zatrudnienie zależy od gry popytu i podaży. Możliwe, że w krótkim okresie popyt
może pływać na podaż, co otwiera miejsce dla polityki stabilizacyjnej.
Istnieje pewna zależność między bezrobociem a inflacją. Wysokie bezrobocie hamuje nacisk na wzrost cen, zaś
zatrudnienie powyżej stopy naturalnej zwiększa presję inflacyjną. Jednak zależność w stylu krzywej Phillipsa nie
jest uniwersalna i stabilna.
Pytania i problemy do dyskusji
1. Jak zachowają się ceny, jeśli w okresie boomu wydrukujemy i wydamy 100 bln nowiutkich dolarów? Czy
wobec tego jest jakiś element prawdy w ilościowej teorii pieniądza? Co może się stać z cenami, jeśli w okresie
depresji M wzrośnie o 1%? Porównaj oba przypadki.
2. Monetaryści powiadają „tylko pieniądz ma znaczenie”. Keynesiści odpowiadają „Pieniądz ma znaczenie, ale
inne sprawy, takie jak polityka fiskalna również mają znaczenie.” Wyjaśnij i oceń oba stanowiska. Czy
mógłbyś nie zgadzać się z monetarystami i nadal uważać, że polityka pieniężna nadal powinna być
wykorzystywana do walki z recesją? Wyjaśnij to.
3. Zwolennik ekonomi podażowej może zalecić głęboką obniżkę podatków w celu ożywienia gospodarki. W
jaki sposób takie działanie wpłynie na krzywą AS? Jaki z tego wyniknie poziom cen i realnej produkcji? Czy
wskazuje to na ograniczenia teorii ilościowej?
4. Wyjaśnij szybkość obiegu pieniądza (V). Dla danych z tablicy oblicz roczną stopę wzrostu podaży pieniądza
oraz poziom i stopę wzrostu szybkości obiegu.
Rok
1981
1982
1983
1984
Nominalny PKB (mld dol.)
3 053
3 166
3 406
3 772
Podaż pieniądza M1 (mld dol.)
408,9
436,5
474,5
521,2
5. Economic Report of the President za 1994 r. zawiera następującą analizę wpływu podatków na zachowania
ekonomiczne: „Doświadczenia okresu powojennego zdecydowanie potwierdzają wzrost wpływów
budżetowych z tytułu podatków od dochodów osobistych przy wzroście stóp podatkowych oraz spadek przy
spadku stóp.” Jak ma się ten wniosek do przekonań ekonomistów szkoły podażowej? Jakie to ma następstwa
dla roli podatków w redukcji deficytu budżetowego i stabilizowaniu gospodarki?
6. Wyjaśnij prawo rynków Say’a. Wychodząc od stanu równowagi makroekonomicznej, przyjmij, że produkcja
potencjalna rośnie, jednakże łączny popyt pozostaje bez zmian. Wykorzystując wykres zgodny ze stanowiskiem
neoklasycznym, pokaż, w jaki sposób podaż tworzy dla siebie popyt.
7. „Polityka” z 10 maja 2008 napisała: „Wchodzi w życie nowe prawo, które umożliwia przejście na emeryturę
sześćdziesięcioletnim mężczyznom. My obniżamy wiek emerytalny, podczas gdy Europa idzie w odwrotnym
kierunku.” Jak skomentuje tę tendencję ekonomista strony podażowej?
8. Narysuj krzywą Phillipsa w ujęciu proponowanym przez keynesistów w latach 50. i 60. Czy z punktu
widzenia decydentów prowadzących politykę makroekonomiczną byłoby wygodnie, by relacja nią opisana
faktycznie zachodziła w gospodarce?
9. Powiąż każde z poniższych twierdzeń z odpowiednią szkołą w makroekonomii.
a) Prezes Europejskiego Banku Centralnego oświadczył, że zmiany stóp procentowych nie powinny być
dokonywane zbyt często, a poza tym i tak mają one ograniczony wpływ na sferę realną gospodarki.
b) Gubernator Banku Anglii opowiada się za częstszymi zmianami stóp procentowych, mimo że – w jego
przekonaniu – najważniejsze efekty wywołane polityką pieniężną w sferze realnej gospodarki są stosunkowo
nietrwałe i ustępują po kilku latach.
c) Prezes NBP powiedział, że największy wkład, jaki bank centralny może wnieść dla wzrostu to stabilny
poziom cen.
c) Obniżenie inflacji nie jest trudne i nie wywoła ono wzrostu bezrobocia.
d) Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna będzie zawsze wywoływać wzrost produkcji, jeżeli tylko nie
wystąpi wzrost importu.
e) Warto przystać na przejściowy wzrost bezrobocia w celu uzyskania trwałego wzrostu inflacji.
f) Rząd zawsze może wywołać załamanie koniunktury i zmniejszyć inflację, jednak koszty utraconej produkcji
będą w krótkim okresie dość znaczne.
10. W tekście podręcznika (Samuelsona) zwrócono uwagę, że w modelach z adaptacyjnymi oczekiwaniami
(„zwróconymi w ……… ) mnożnik wydatków jest wyższy niż w modelach z oczekiwaniami racjonalnymi
(„zwróconymi w ………….). Z czego wynika ta różnica? Jak wpływa to na poglądy na skuteczność polityki
fiskalnej?
Polityka wzrostu i stabilności – przegląd pojęć
Ekonomia długu i deficytu
Budżet państwa.
Deficyt budżetowy, nadwyżka i równowaga budżetowa.
Deficyt rzeczywisty, strukturalny i koniunkturalny.
Wpływ krótkookresowy: wypieranie a pobudzanie
inwestycji.
Stosunek długu do PKB.
Długofalowy wpływ na wzrost gospodarczy:
- dług wewnętrzny i wewnętrzny,
- zniekształcenia spowodowane opodatkowaniem,
- zastępowanie kapitału.
Stabilizacja
Kierowanie popytem.
Zestaw środków polityki fiskalnej i pieniężnej.
Stałe zasady (reguły) czy uznaniowość.
Wyznaczanie celu inflacyjnego.
Długofalowy wzrost i wydajność
Spadek ogólnogospodarczej stopy oszczędności (w USA):
- źródła,
- polityka zmierzająca do odwrócenia tej tendencji.
Różne formy bogactwa narodowego.
Dochodzenie do granicy technologicznej czy jej
przesuwanie.
Duch przedsiębiorczości.
Pytania i problemy do dyskusji
1. Bardzo często myli się dług publiczny i deficyt budżetowy. Wyjaśnij następujące twierdzenia:
a) Deficyt budżetowy prowadzi do narastania długu publicznego.
b) Redukcja deficytu nie zmniejsza długu publicznego.
c) Redukcja deficytu budżetowego wymaga uzyskania nadwyżki budżetowej.
d) Jak zinterpretować stwierdzenie „planowaliśmy roczny deficyt na poziomie 28 mld jedn., jednak lepsza realizacja
dochodów i mniejsze wydatki budżetu w pierwszej połowie roku sprawiły, że na koniec czerwca deficyt wyniósł tylko 5
mld jedn. Oznacza to, że mamy nadwyżkę”.
2. Wyjaśnij, w jaki sposób zmiana w strukturze polityki na rzecz luźniejszej polityki fiskalnej i sztywnej polityki
pieniężnej wpłynie na zwiększenie deficytu budżetowego, zmniejszenie krajowych inwestycji i zwiększenie deficytu
handlowego.
3. Prześledź, jaki wpływ na dług publiczny, wartość majątku produkcyjnego w całej gospodarce, a także realną produkcję
ma program rządowy finansowany z kredytów zagranicznych i kierujący wydatki na poniższe cele:
a) sprzęt inwestycyjny używany do poszukiwań ropy naftowej, przy czym wydobyta ropa ma być przeznaczona na
eksport (tak jak to miało miejsce w Meksyku w latach 70.),
b) zboże na pokrycie potrzeb konsumpcyjnych ludności (tak jak to robił ZSRR w latach 80.).
4. Dane na temat nakładów na B+R w Polsce i innych krajach Unii zawiera tabela. Co sugerują one na temat perspektyw
długofalowego wzrostu i wydajności?
Kraj
Polska
EU-15
Szwecja
Finlandia
Grecja
Węgry
Wydatki na B+R jako % PKB
0,6
2,0
3,7
3,5
0,6
0,9
Żródło: Eurostat, Europe in Figures – Eurostat Yearbook 2006-07, Luxembourg 2007, s. 250.
5. Wyobraźmy sobie, że politycy proponują pewne działania, aby zwiększyć tempo wzrostu gospodarczego. Pomyśl, jak
każda propozycja może wpłynąć na wzrost potencjalnej produkcji i potencjalnej produkcji na jednego mieszkańca w
ciągu dziesięciolecia.
a) zmniejszenie wydatków wojskowych o 1% PKB, przy mnożniku równym 2.
b) zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej kobiet w takim stopniu, by zwiększyć łączne nakłady pracy i 1%.
c) obniżenie deficytu budżetowego o 2% PKB i zwiększenie stopy inwestycji o tę samą wartość.
d) zwiększenie dotacji przez rząd na B+R o 0,4% PKB. Przyjmijmy, że te wydatki zwiększą prywatne nakłady o tę samą
wielkość i że B+R mają społeczną stopę zwrotu czterokrotnie wyższą niż inwestycje prywatne (I).
6. Podstawowe dane dotyczące polskiej gospodarki zawiera tabela.
Budżet
Rok
PKB
Dochody
Wydatki
Deficyt
Jako
%
PKB
Dług publiczny
Krajowy
Zagraniczny
Ogółem
2000
0 744
136
151
146
121
2005
0 983
180
208
315
125
2006
1 053
198
223
352
126
(ceny bieżące w mld PLN, dane za: GUS, Mały rocznik statystyczny Polski 2007, Warszawa 2007.)
Jako %
PKB
Obsługa
długu
18
25
28
a) Oblicz wielkość deficytu budżetowego, długu publicznego ogółem i ich relacji względem PKB.
b) Wyobraź sobie, że rząd proponuje wprowadzenie reguły, że deficyt budżetowy może wynosić maksymalnie 30 mld
PLN. Jaka będzie maksymalna relacja deficytu do PKB w 2010, jeśli PKB będzie rósł w latach 2007-2010 średnio w
tempie 4 % rocznie?
c) Oblicz, jaką część wydatków budżetu pochłania obsługa długu publicznego.
d) Wyobraź sobie, że stopy procentowe, wedle których rząd obsługuje dług wynosiłyby w 2006 roku 8%. Ile
kosztowałaby wtedy obsługa długu?
e) Zagraniczny dług jest przeliczony na walutę krajową według urzędowego kursu dolara na koniec roku. Wiedząc, że na
31.12.2006 wynosił on 2,9105 PLN, oblicz, ile wynosił ten dług wyrażony w dolarach. Znając rozmiar długu
zagranicznego, oblicz, ile wynosiłby ten dług w złotówkach, gdyby złoty był o 10% słabszy.
7. Skoro zarówno łagodną polityką pieniężną, jak i fiskalną można zwiększyć popyt , a przy mało elastycznych cenach i
produkcję, to jaka jest zasadnicza różnica w efektach tych rodzajów polityki makroekonomicznej?
8. Jakie są zasadnicze trudności w prowadzeniu aktywnej polityki fiskalnej?
9. Lewy wykres przedstawia cel inflacyjny NBP z projekcją inflacji z lutego 2008 roku, a prawy z października 2008.
Czy NBP udało się zrealizować cel główny w 2007 i 2008 roku? Jakie są główne tego przyczyny?
10. Bieżący dochód i produkcja danej gospodarki Yb=1000, produkcja potencjalna Yp=1500, wydatki rządu G=250, stopa
podatków t=0,2.
a) jaki jest bieżący stan budżetu?
b) jakie saldo miałby budżet przy pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych?
c) jaki jest poziom deficytu koniunkturalnego?
11. Wykres przedstawia prawo Okuna w gospodarce amerykańskiej w latach 1951-2005. Czy stanowi ono argument za
tym, że warto, by gospodarka rozwijała się szybko?
Źródło: A.B. Abel, B. S. Bernanke, D. Croushore, Macroeconomics, 2008.
12. Czy możesz sobie wyobrazić sytuację, że ośrodki prowadzące politykę makroekonomiczną nie koordynują swoich
działań? Czy może mieć to wpływ na efektywność policy-mix?