Przyk³ady dobrych praktyk

Przykłady dobrych praktyk
O stosowaniu FIDIC w praktyce
Wejście Polski w 1990 roku w system gospodarki rynkowej oznaczał likwidowanie skutków
centralnego zarządzania. Przede wszystkim należało wykonać ogromną pracę nad
uporządkowaniem prawa w odniesieniu do całego procesu inwestycyjnego. W okresie
„transformacji gospodarczej” zlikwidowano znaczną część przepisów związanych z
„gospodarką planową” nie wprowadzając na początek spójnych nowych przepisów, czego
dowodem jest jeszcze nierzadko bałagan w planowaniu przestrzennym, w prawie
budowlanym, wodnym, geodezyjnym, w przepisach ochrony środowiska. Pierwsze zmiany
porządkujące nastąpiły po wprowadzeniu Ustawy o zamówieniach publicznych, wcześniej
praktyka zawierania umów w drodze przetargów była bardzo ograniczona, głównie znały ją
osoby zatrudnione na kontraktach zagranicznych. Uruchomienie finansowania pomocowego
dla Polski z banku Światowego i Unii Europejskiej, wymusiło wprowadzenie zasad opartych
na procedurach FIDIC. Dalsze zmiany następowały w trakcie zbierania doświadczeń
związanych z funkcjonowaniem rynku inwestycyjnego, zamówień publicznych, z
prowadzeniem zasad prawa unijnego
Dzięki umowie wg wzoru FIDIC, w trakcie projektowania możliwe było odstąpienie od
koncepcji budowy mostu o konstrukcji klasycznej i wykonanie projektu mostu wantowego.
W konsekwencji most przez Martą Wisłę w Gdańsku jest piękniejszy i ... tańszy.
Rola inżyniera konsultanta
Klasyczną rolę inżyniera konsultanta ilustruje trójkąt: Klient, czyli zamawiający- Konsultant
(projektant, inspektor nadzoru)- Wykonawca. Według standardów FIDIC wszyscy uczestnicy
trójkąta muszą przestrzegać zasady rozsądnego postępowania, szanowania interesu
wszystkich stron kontraktu inwestycyjnego, w tym polubownego rozstrzygania sporów.
Usytuowanie Inżyniera Konsultanta w schemacie inwestycyjnym może być wg FIDIC
zróżnicowane. Powyższe zdefiniowane jest w procedurach, które zwyczajowo można odnieść
do „kolorów ksiąg”.
I tak procedury FIDIC określa:
1) Tzw. Biała księga FIDIC, która zawiera założenia będące obecnie podstawą warunków
Prawa zamówień publicznych w zakresie usług projektowych. Umowa musi zawierać
definicje i interpretacje określające przedmiot umowy, obowiązki konsultanta
(projektanta), obowiązki klienta (zamawiającego), wykaz posiadanego personelu zdolnego
wykonać zadanie, warunki dotyczące odpowiedzialności i ubezpieczenia, termin
rozpoczęcia, zakończenia i ewentualnych zmian w umowie, płatności, postanowienia
ogólne i rozstrzyganie sporów.
Przykładem pozytywnym na zastosowanie umowy wg „Białej księgi FIDIC” jest pierwszy
kontrakt z funduszy Banku Światowego, podpisany według zgodnie z wyżej przedstawionymi
procedurami pomiędzy GDDKiA w Warszawie i BPBK S.A. w Gdańsku. Była to umowa na
wykonanie projektu mostu przez martwą Wisłę w Gdańsku, w ramach programu Banku
Światowego „Poprawa dostępu do portu w Gdańsku”. Dzięki umowie według wzoru FIDIC,
w trakcie projektowania było możliwe odstąpienie od koncepcji budowy mostu wantowego,
co pozwoliło na znaczne zmniejszenie kosztów budowy. Dzięki zmniejszeniu grubości
konstrukcji mostu, a tym samym rezygnacji z pasów włączenia i wyłączenia na moście, przez
co mógł być węższy o 7 m, oraz ograniczeniu ilości podpór w nienośnych gruntach o
warstwie namułów i torfu na głębokości do 20 metrów. Most wantowy okazał się tańszy
mimo, że jeden metr kwadratowy jego konstrukcji jest droższy od konstrukcji mostu
klasycznego.
2) Czerwona Książka
Do najważniejszych opracowań FIDIC należy problematyka dotycząca warunków
kontraktowych oraz wzory umów pomiędzy zamawiającym i wykonawcą. Zgodnie z
procedurami Czerwonej Księgi zamawiający dostarcza wykonawcy dokumentację
projektową, z przedmiarami i specyfikacjami technicznymi. Inżynier kontraktu w imieniu
zamawiającego łączy funkcje inwestora zastępczego (zwołuje i prowadzi rady budowy),
koordynatora inspektorów nadzoru i projektanta.
Trasa Kwiatkowskiego w Gdyni
Warunki kontraktu na budowę
Procedura określona w „Czerwonej Księdze” sprawdza się przy dużych inwestycjach
liniowych, gdzie istotne jest określenie warunków własności terenu, warunków gruntowych.
Niezbędny jest czas na: wybór optymalnej trasy, rozwiązań technicznych i środowiskowych,
oraz obliczenie kosztów inwestycji i dalej kosztów eksploatacji. Wykonawca otrzymuje
również niezbędne do realizacji dokumenty i uzgodnienia, w tym pozwolenie na budowę i
prawo do dysponowania gruntem na cele inwestycji. Pozwala na stosunkowo precyzyjne
określenie niezbędnych do realizacji środków finansowych. Jest to szczególnie ważne dla
beneficjentów korzystających ze środków pomocowych UE. Posiadanie pełnej dokumentacji
zmniejsza również ryzyko nieterminowego wykonania prac budowlanych.
W tej formule są realizowane liczne inwestycje komunikacyjne, infrastruktury sanitarnej,
deszczowej, wodociągowej itp. W ramach „Czerwonego FIDIC” organizowane są dwa
przetargi” na Wykonawcę robót i na Inżyniera Kontraktu. Inżynier Kontraktu- w nowych
klauzulach (FIDIC-2000) Inżynier działa w imieniu zamawiającego. Inżynier nie ma prawa
naruszać warunkach kontraktu Zamawiający- Wykonawca. W przypadkach wymagających
uzgodnień, jest zobowiązany do przeprowadzania konsultacji z każdą ze stron. W ramach
powyższych procedur bardzo ważna jest rozpowszechniająca się praktyka włączenia do
Zespołu Kontraktu (NI), projektanta.
Jest to możliwe poprzez wcześniejsze określenie
ryczałtowej kwoty za nadzór autorski (NA) i włączenie kwoty ryczałtowej wraz z zasadami
współpracy NI i NA do SIWZ na wybór Inżyniera Kontraktu. W gronie zarządców dróg
rozpowszechnia się praktyka dysponowania własnym Biurem Inżyniera Kontraktu, umożliwia
to włączenie służb Inżyniera do czynności przygotowawczych kontraktu (koncepcja, projekt,
specyfikacje), eliminuje natomiast autonomię Inżyniera w stosunku do Zamawiającego.
Tramwaj na Chełmie w Gdańsku
3) Żółta książka
Zawiera wzór, w którym prace projektowe wykonuje wykonawca. Inżynier Kontraktu
reprezentuje Zamawiającego (Klienta). W chwili obecnej bardzo lansowana formuła
realizacji inwestycji, głównie z uwagi na korzyści wynikające ze znacznego skrócenia
czasu inwestycji i przeniesienia odpowiedzialności za projekt i niezbędnych pozwoleń i
uzgodnień na Wykonawcę. Stosowanie tej formuły wymaga dobrego programu
funkcjonalno- użytkowego, dobrego rozeznania spraw terenowo- prawnych. Nie
gwarantuje utrzymania wcześniej szacunkowo określonego budżetu (na tym etapie nie są
znane wszystkie uwarunkowania), nie zapewnia przyjęcia rozwiązań technicznych
zapewniających niskie koszty eksploatacji. W warunkach polskich może być opłacalne
przeniesienie na Wykonawcę projektów wykonawczych obiektów przy których wiedza
technologiczna wykonawcy może obniżyć koszty budowy np. projekty wykonawcze
budowy tuneli, włączone do zakresu robót Wykonawcy. Są oczywiście przykłady
pozytywne, np. budowa tramwaju na Chełm w Gdańsku. Realizacja wg „Żółtego FIDIC”
umożliwiła realizację w bardzo krótkim terminie.
4) Srebrna książka
Zamawiający, który zapewnia finansowanie zleca Wykonawcy przedsięwzięcie „pod
klucz” za stałą ceną (ryczałtową). Rozwiązania takie były stosowane bardzo rzadko, stąd
trudno mówić o doświadczeniach. Ta formuła może być atrakcyjna przy realizacji
obiektów zamkniętych np. stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków. Głównym
zagrożeniem dla powyższej procedury będą niewątpliwie trudne do oszacowania koszty, a
tym samym dążenie Wykonawców do zawyżania wycen kontraktów w celu uniknięcia
strat, lub w celu osiągnięcia znacznych zysków. Wyzwaniem dla Zamawiających będzie
ryzyko zrealizowania z posiadanego budżetu mniejszej ilości zadań rzeczowych.
Tryby udzielenia zamówień- certyfikacja, jako forma prekwalifikacji
W praktyce FIDIC za najbardziej godną polecenia dla dużych projektów inwestycyjnych
przyjmowano formę przetargu dwu stopniowego. W pierwszej fazie- prekwalifikacji
zamawiający wybiera oferentów, których kwalifikacje, personel, sprzęt, doświadczenie
zawodowe, wielkość zasobów niezbędna do realizacji zadania gwarantują wywiązanie się z
zadań w ramach konkretnego kontraktu. Zawiadomienia o prekwalifikacji, wraz z zestawem
pytań (wg FIDIC) umożliwiających ustalenie kompetencji przedsiębiorstw ogłaszane są w
odpowiedniej prasie. Po wyborze maksimum 7-miu oferentów, do których wysyła się
zasadnicze dokumenty przetargowe.
W Polsce rozpowszechnił się najbardziej tryb przetargu nieograniczonego. Wychodząc
naprzeciw potrzebom sprawnego i mniej konfliktowego, w zakresie oceny potencjału i
kwalifikacji,
wyboru
oferentów
IPB
przygotowała
projekt
„Systemu
certyfikacji
wiarygodności wykonawców w zamówieniach publicznych”. Podstawę wprowadzenia
systemu certyfikacji stanowi Dyrektywa 2004/18/WE (art.52). w warunkach polskich
proponuje się przyjąć Certyfikat wiarygodności wykonawcy, potwierdzający, że wykonawca
posiada uprawnienia, zdolność organizacyjną i personel do wykonania przedmiotu
zamówienia (zgodnie z art. 22 ust.1 ustawy Prawo Zamówień Publicznych).
Od czasu zmiany ustrojowej wykonaliśmy w Polsce dużą pracę w kierunku wprowadzenia
sprawnych zasad funkcjonowania rynku inwestycyjnego. W tych wysiłkach bardzo istotną
rolę odegrały zasady i procedury FIDIC. Dzięki wyżej wymienionym dokumentom było
możliwe uwolnienie usług inżynierskich i nadanie im niezależnego statusu. Najbardziej
cenne wydaje się przełamanie w mentalności i zachowaniach personelu pracującego dla:
Zamawiającego, Inżyniera Konsultanta i Wykonawcy. Przed nami długa droga wdrażania
zasad rozsądnego działania i współpracy na zasadach wzajemnego nie szkodzenia
uczestnikom procesu inwestycyjnego.
Jan Tadeusz Kosiedowski
Autor jest prezesem Biura Projektów Budownictwa Komunalnego S.A.
wiceprezesem Izby Projektowania Budowlanego.
w Gdańsku i