Scenariusz lekcji - Filozofia, światopogląd, ideologia

Scenariusz lekcji
Filozofia, światopogląd, ideologia
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Na zajęciach zostaną omówione trzy terminy: filozofia, światopogląd, ideologia. Zostanie
wykazane, że chociaż w języku potocznym słowa te są często traktowane jako synonimy, to
istnieje duża potrzeba ich rozróżniania.
Mocniej zostanie zarysowany fakt, że filozofia jest nauką, która posiada swój przedmiot,
metodę i cel. Filozofia zostanie ukazana jako swoisty fundament dla ludzkiej wiedzy o
świecie, który z założenia jest traktowany jako obiektywny.
Przy analizie światopoglądów zostanie podkreślone, że każda osoba może mieć swój
własny, często też niepowtarzalny „pogląd na świat”.
Zostaną przedstawione różne rodzaje światopoglądów (racjonalny, scjentystyczny i
religijny) oraz ideologii. Po tej charakterystyce zostanie omówione zagadnienie szacunku
dla poglądów drugiego człowieka.
b. Umiejętności
- Uczeń będzie potrafił zdefiniować pojęcia: „filozofia”, „światopogląd”, „ideologia”;
- Uczeń będzie potrafił dyskutować, przedstawiać własne zdanie, krytycznie i z szacunkiem
osądzać innych.
2. Metoda pracy
Metody:
- dyskusja
- praca w grupach
- pogadanka
3. Środki dydaktyczne
- Papier, flamastry, przygotowany wzór tabeli (na zakończenie zajęć)
- Ustawienie ławek – w miarę możliwości w taki sposób, aby uczniowie mogli widzieć siebie
nawzajem.
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Przypomnienie materiału z poprzednich zajęć. Pytania pomocnicze:
- Czym jest filozofia?
- Jakie pytania najczęściej zadaje filozofia?
- Dlaczego możemy powiedzieć, że „w pewnym sensie każdy z nas jest filozofem”?
- Na jakiej podstawie możemy uznać, że filozofia jest nauką (jak określić jej przedmiot,
metodę i cel)?
2. Postawienie problemu (próba odpowiedzi) - wyobraź sobie, że musisz przedstawić
charakterystykę postawy życiowej znanej ci osoby (sąsiada, kolegi, nauczyciela), starając się
być możliwie jak najbardziej bezstronnym, tzn. nie możesz oceniać.
- Prośba o wypowiedź 3 – 4 uczniów (bez komentarzy słuchaczy);
- Próba odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób można nazwać wszystkie „prawdy” głoszone
przez omawiane postaci?
- Czy można uznać, że każda z przedstawionych osób ma inne poglądy?
- Jakie czynniki wpływają na to, że każdy człowiek ma inny pogląd na świat?
- Jakie nauki, poza filozofią, mogą interesować się światopoglądami?
- Czy człowieka można oceniać za to jaki wyznaje światopogląd?
- Podanie tematu zajęć: Filozofia, światopogląd, ideologia.
b. Faza realizacyjna
1. Przedstawienie definicji: „światopogląd – to pogląd na świat konkretnego człowieka”.
2. Wytłumaczenie każdego członu definicji; skoncentrowanie się na etymologii słowa
„światopogląd” (świat-o-pogląd), na wyrażeniu - „konkretny człowiek”, czyli wskazanie na
niepowtarzalność „światopoglądu” każdego człowieka i na jego indywidualność.
3. Analiza - czy przedstawieni bohaterowie z usłyszanych opowiadań mają określony
światopogląd? Jak można go ująć w jednym słowie? Jakie są źródła światopoglądów? Czy
światopogląd można utożsamiać z tym, co nazywamy „sensem życia”?
4. Przedstawienie trzech rodzajów światopoglądów: racjonalnego (krytycznego), naukowego
(scjentystycznego), religijnego. Podział uczniów na grupy – każda z grup próbuje dookreślić
jeden z rodzajów światopoglądu;
5. Omówienie pracy w grupach, wspólne zapisanie wniosków ze szczególnym uwzględnieniem
następujących treści: światopogląd racjonalny ma charakter krytyczny, nie dopuszcza ingerencji
emocji, przyzwyczajenia i innych czynników pozapoznawczych (zwrócenie uwagi na potrzebę
posiadania właściwych kompetencji i na trudność ich uzyskania); światopogląd naukowy
powstaje na bazie poglądów naukowych, związanych zwłaszcza z naukami przyrodniczymi
(krótkie zaznaczenie problemu marksizmu); światopogląd religijny koncentruje się wokół
problemu Boga i Jego kultu (problem bardzo kontrowersyjny, wymagający dużo szacunku dla
ludzi, którzy nie głoszą tego samego światopoglądu);
6. Wskazanie trudności - przy światopoglądzie naukowym potrzebna jest człowiekowi ogromna
erudycja i wiedza z określonej dziedziny – o taki światopogląd jest trudniej tym bardziej, że
wiele naszych zdań i opinii nie jest w żaden sposób potwierdzona naukowo, nie opierają się na
wynikach badań poszczególnych nauk. Światopogląd racjonalny wymaga dużych kompetencji
filozoficznych i racjonalnego sposobu oceny rzeczywistości. Światopogląd religijny zaś nie
zawsze opiera się na wiedzy, niekiedy ma charakter irracjonalny, a przy tym – krótkotrwały,
niewytłumaczalny.
7. Wyjaśnienie terminu ideologia. Ideologia to doktryna działania jakiejś grupy społecznej.
8. Charakterystyka definicji – wytłumaczenie pojęcia doktryna (ogół poglądów, twierdzeń i
założeń określonej dziedziny wiedzy, właściwy dla danego myśliciela, szkoły lub określonej
grupy politycznej).
9. Dyskusja na temat - jakie podłoże musi mieć ideologia, aby mogła się rozwijać? Dlaczego
ideologowie tak mocno podkreślają potrzebę wspólnego celu i korzystania z tych samych
środków? Jaki może być skutek głoszenia przez wielu ludzi tej samej ideologii?
10. Próba określenia, na czym polegają „popularne” dziś młodzieżowe ideologie grup:
podwórkowych, skinów, anarchistów, itp.
11. Krótka powtórka z dziejów Polski - czy nasz kraj był kiedyś ogarnięty przez jakieś ideologie?
Jakie były tego przyczyny i skutki?
c. Faza podsumowująca
1. Narysowanie tabeli z trzema kolumnami: filozofia, światopogląd, ideologia. Wspólne wypisanie
różnic między pojęciami; ewentualnie zadać uzupełnienie tabeli jako pracę domową.
2. Podsumowania, pytania dodatkowe, uwagi i uzupełnienia.
4. Bibliografia
a. W. Dłubacz, O kulturę filozofii, Lublin 1994
b. Nauka, światopogląd, religia, pod red. Z. Zdybickiej, Warszawa 1989
c. A. B. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 1976