Rzeczywistość
advertisement
FILOZOFIA PRZYRODY- RZECZYWISTOŚĆ POSTRZEGANIU ZMYSŁOWEMU I POZNANIU W WYNIKU DEDUKCJI (MYŚLENIA WNIOSKUJĄCEGO) TOWARZYSZY W PIERWSZEJ CHWILI ZDZIWIENIE, PO KTÓRYM NASTĘPUJE WĄTPIENIE. PO NAGROMADZENIU FAKTÓW I ZROZUMIENIU ISTOTY RZECZY I ZJAWISK, ZAPYTUJEMY O ICH SENS. ZWIĄZANE Z TYM PYTANIEM WĄTPIENIE POGŁĘBIA SIĘ W MIARĘ POSIADANIA CORAZ WIĘ- KSZEJ WIEDZY. DZIWIĄC SIĘ UŚWIADAMIAMY SOBIE SWOJĄ NIEWIDZĘ, A WRODZONY PĘD DO WIEDZY I ROZUMIENIA POBUDZA DO JEJ UZUPEŁNIENIA. PRAGNIENIE WIEDZY W POSPOLITYCH CELACH PRZEKSZTAŁ- CA SIĘ CZASEM W DĄŻENIE DO OŚWIECENIA, DO OBJĘCIA UMYSŁEM MOŻLIWIE NAJSZERSZYCH HORYZONTÓW – DO ZROZUMIENIA ISTOTY BYTU. PODSTAWY FILOZOFII PRZYRODY STWORZYLI STAROŻYTNI GRECY, ODCHODZĄC OD MITOLOGII I ZAPOCZĄTKOWUJĄC JESZCZE NAIWNY, LECZ JUŻ NAUKOWY SPOSÓB INTERPRETACJI RZECZY I ZJAWISK. CELEM, JAKI SOBIE STAWIALI BYŁO POZNANIE „TWORZYWA”, Z KTÓREGO WSZYSTKO JEST ZBUDOWANE ORAZ SIŁY SPRAWCZEJ, KTÓRA „RZECZY OŻYWIA I WPRAWIA W RUCH”. SWYMI DOCIEKANIAMI OBEJMOWALI RÓWNIEŻ PRZESTRZEŃ KOSMICZNĄ W PRZEKONANIU, ŻE RÓWNIEŻ ONA SKŁADA SIĘ Z TEJ SAMEJ SUBSTANCJI, CO ZIEMIA. POGLĄDY STAROŻYTNYCH GREKÓW SŁOWO FILOZOFIA MA POCHODZENIE GRECKIE I OZNACZA „MIŁOŚNIK MĄDROŚCI”: filos – miłośnik i sofia – mądrość. FILOZOFIA BADA RZECZY I ZJAWISKA ORAZ ICH UWARUNKOWANIA, DĄŻĄC DO WIEDZY O RZECZYWISTOŚCI I PRAWDZIE. BADAJĄC TO, CO DUCHOWE (ODNOSZĄCE SIĘ DO UMYSŁU) FILOZOFIA STOSUJE METODĘ REFLEKSJI. OD NAUK O PRZYRODZIE, ZAJMUJĄCYCH SIĘ WYSTĘPUJĄCYMI W NIEJ RZECZAMI I ZJAWISKAMI FILOZOFIA PRZYRODY RÓŻNI SIĘ TYM, ŻE ANALIZUJE JEJ ODCZUWANIE, DZIĘKI KTÓREMU LUDZKI UMYSŁ W NIEJ UCZESTNICZY. CELEM TEJ ANALIZY JEST ZGŁĘBIENIE „SENSU RZECZY”, CZYLI ROZUMIE- NIE W WYNIKU REFLEKSJI. JEST TO MOŻLIWE, GDYŻ LUDZKI UMYSŁ JEST DLA CZŁOWIEKA ŹRÓDŁEM MYŚLI, ŚWIADOMOŚCI ISTNIENIA ORAZ SAMOREALIZACJI. W STAROŻYTNEJ GRECJI ROZWINĘŁY SIĘ NASTĘPUJĄCE KIERUNKI FILOZOFII PRZYRODY: 1. FIZYKA, CZYLI NAUKA O BYCIE, Z KTÓREJ WYODRĘBNIŁY SIĘ METAFIZYKA I ONTOLOGIA. a) W METAFIZYCE ROZWINĘŁA SIĘ: ● NAUKA O PRZYRODZIE, CZYLI KOSMOLOGIA, ● NAUKA O DUSZY, CZYLI PSYCHOLOGIA ● NAUKA O BOGU, CZYLI TEOLOGIA. b) ONTOLOGIA STAŁA SIĘ NAUKĄ O ISTOCIE BYTU. WEDŁUG PLATONA, ISTOTĄ BYTU JEST ŚWIATŁO ODSŁANIAJĄCE PRZEDMIOTY ŚWIATA. DLA SPINOZY ISTOTĄ BYTU JEST BÓG. DLA WSPÓŁCZESNEGO FILOZOFA HEIDEGGERA ISTOTĄ BYTU JEST REALIZUJĄCA SIĘ W KAŻDYM CZŁOWIEKU EGZYSTENCJA. 2. LOGIKA, CZYLI NAUKA O POZNANIU ZAJMUJE SIĘ TEORIĄ POZNANIA ANALIZUJĄCĄ JEGO PRZEBIEG ORAZ KRYTYKĄ POZNANIA – OCENIAJĄCĄ JEGO WYNIKI. Z TEORII POZNANIA WYODRĘBNIŁA SIĘ LOGIKA FORMALNA I METODOLOGIA. 3. ETYKA, CZYLI NAUKA O WARTOŚCIACH, KTÓRA OBEJMUJE ETYKĘ WŁAŚCIWĄ ZAJMUJĄCĄ SIĘ WARTOŚCIAMI MORALNYMI ORAZ ESTETYKĘ – BADAJĄCA WARTOŚCI ESTETYCZNE. Z ETYKĄ ŁĄCZONO FILOZOFIĘ PRAWA, PAŃSTWA, SPOŁECZEŃSTWA I RELIGII, NATOMIAST Z ESTETYKĄ – FILOZOFIĘ SZTUKI. OBECNIE WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE OBSZARY BADAŃ FILOZOFICZNYCH: 1.LOGIKĘ, KTÓRA BADA OGÓLNE ZASADY POPRAWNEGO ROZUMOWANIA ORAZ DOBRĄ ARGUMENTACJĘ. 2. METAFIZYKĘ (lub ONTOLOGIĘ), BADAJĄCE PODSTAWOWE KATEGORIE STRUKTUR ISTNIEJĄCEGO BYTU ORAZ ANALIZUJĄCE RZECZYWISTOŚĆ. 3. TEORIĘ POZNANIA (lub EPISTEMOLOGIĘ) BADAJĄCĄ NATURĘ POZNANIA I ZASADY POZNAWANIA. 4. ETYKĘ (lub FILOZOFIĘ MORALNOŚCI), KTÓRA POSZUKUJE ODPOWIEDZI NA PYTANIE, JAK ŻYĆ? BADA NATURĘ DOBRA I ZŁA ORAZ ZASADY MORALNOŚCI. 5. FILOZOFIĘ NAUK BADAJĄCĄ PODSTAWOWE KATEGORIE RZECZYWISTOŚCI NAUKOWEJ (METAFIZYKA) ORAZ METODY OSIĄGANIA POZNANIA NAUKOWEGO (EPISTEMOLOGIA). 6. FILOZOFIĘ UMYSŁU, BADAJĄCĄ NATURĘ UMYSŁU I ŚWIADOMOŚCI ORAZ TO, JAK MOŻEMY COKOLWIEK WIEDZIEĆ NA TEMAT MYŚLI WŁASNYCH I CUDZYCH, A TAKŻE, CZYM JEST NASZE „JA” ORAZ OSOBOWA TOŻSAMOŚĆ. 7. FILOZOFIĘ RELIGII, BADAJĄCĄ NATURĘ BOGA, SPOSOBY JEGO POZNAWANIA ORAZ ZNACZENIE PRAKTYK RELIGIJNYCH. 8. FILOZOFIĘ SPOŁECZNĄ I POLITYCZNĄ, BADAJĄCE ZASADY, KTÓRE LEŻĄ U PODSTAWY SPOŁECZEŃSTWA I PAŃSTWA ORAZ NAJLEPSZE FORMY RZĄDZENIA. 9. FILOZOFIĘ SZTUKI (lub ESTETYKĘ) BADAJĄCĄ PODSTAWOWE ZASADY UZNAWANIA CZEGOŚ ZA DZIEŁO SZTUKI, ŁĄCZNIE Z ZAGADNIENIEM, CO O TYM DECYDUJE ORAZ JAK TAKIE DZIEŁO INTERPRETOWAĆ. 10. HISTORIĘ FILOZOFII, ZAJMUJĄCĄ SIĘ WAŻNYMI SYSTEMAMI FILOZOFICZNYMI RÓŻNYCH OKRESÓW HISTORYCZNYCH, UWARUNKOWANIAMI TYCH SYSTEMÓW I ICH ROLĄ SPOŁECZNĄ. 11. FILOZOFIĘ JĘZYKA, BADAJĄCĄ PODSTAWOWE STRUKTURY JĘZYKA ORAZ ICH ZWIĄZEK ZE ŚWIATEM. 12. FILOZOFIĘ NAUK SPOŁECZNYCH BADAJĄCĄ PODSTAWOWE KATEGORIE NAUKOWE TEORII SPOŁECZEŃSTWA I METODY ROZWOJU WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE. POGLĄDY WSPÓŁCZESNE NA RZECZYWISTOŚĆ PERCEPCJA RZECZYWISTOŚCI OTACZAJĄCĄ NAS RZECZYWISTOŚĆ POZNAJEMY Z POMOCĄ PIĘCIU ZMYSŁÓW: • WZROKU • SŁUCHU • DOTYKU • SMAKU • WĘCHU MOŻLIWOŚĆ POZNANIA RZECZYWISTOŚCI OGRANICZAJĄ TAKŻE FAŁSZYWE TENDENCJE POZNAWCZE, KTÓRE FRANCIS BACON NAZWAŁ IDOLAMI, WYRÓŻNIAJĄC CZTERY ICH RODZAJE, A MIANOWICIE: CZYNNIKI SUBIEKTYWNE OGRANICZAJĄCE POZNANIE RZECZYWISTOŚCI POLITYCY KŁAMIĄ JAK NAJĘCI. MEDIA ŁŻĄ JAK PSY. BIZNESMENI ODWRACAJĄ KOTA OGONEM. PRZYSZŁO NAM ŻYĆ W CZASACH, W KTÓRYCH TAK NAPRAWDĘ LICZĄ SIĘ TYLKO KŁAMSTWA. FILOZOFICZNE POJĘCIE RZECZYWISTOŚCI RZECZYWISTOŚCIĄ JEST TO, CO ISTNIEJE SAMO PRZEZ SIĘ, NIEZALEŻNIE OD CZYJEGOKOLWIEK POSTRZEGANIA, MYŚLENIA I ROZUMIENIA. ODRÓŻNIAĆ RZECZYWISTOŚĆ OD FIKCJI NALEŻY ZE WZGLĘDU NA KONIECZNOŚĆ EFEKTYWNEGO DZIAŁANIA. DZIAŁANIA, KTÓRYCH PODSTAWĄ JEST ZNAJOMOŚĆ I ZROZUMIENIE RZECZYWISTOŚCI SĄ SKUTECZNIEJSZE NIŻ OPARTE NA FAŁSZYWYCH KONCEPCJACH I „MYŚLE- NIU ŻYCZENIOWYM”. RZECZYWISTOŚĆ JEST KONSTRUKCJĄ Z WRAŻEŃ ZMYSŁOWYCH ORAZ WSPOMNIEŃ, EMOCJI, OCEN I NASTAWIEŃ. KONSTRUKCJA TA PRZEPŁYWA W UŁAM- KACH SEKUND PRZEZ RÓŻNE OBSZARY MÓZGU. BODŹCE WZROKOWE NAJPIERW DOCIERAJĄ DO UKŁADU LIMBICZNEGO I TAM SĄ PORÓWNYWANE Z PRZECHOWYWANĄ WIEDZĄ. MÓZG CZŁOWIEKA WAŻY 1,3 kg, SKUPIA 100 mld KOMÓREK NERWOWYCH (NEURONÓW), POŁĄCZONYCH ZE SOBĄ PONAD TRYLIONEM SYNAPS. POWSTAJĄCE W NICH DROGI DLA IMPULSÓW MAJĄ DŁUGOŚĆ 5,8 mln KILOMETRÓW. W KAŻDEJ SEKUNDZIE PRZEZ TĘ STRUKTURĘ PRZEPŁYWA 11 mln WRAŻEŃ. Z TEJ LAWINY MYŚLI, OBRAZÓW, DŹWIĘKÓW I ZAPACHÓW, KTÓRE MÓZG FILTRUJE W CELU ZABEZPIECZENIA PRZED PRZECIĄŻENIEM – TYLKO 40 DOCIERA DO NASZEJ ŚWIADOMOŚCI. TYM SAMYM 40 WRAŻEŃ NA SEKUNDĘ TWORZY TO, CO UWAŻAMY ZA RZECZYWISTOŚĆ. MÓZG UDOSTĘPNIA NAM WIĘC ZALEDWIE UŁAMEK TEGO, CO ISTNIEJE, ALE PRZEZ RÓŻNE METODY OBRAZOWANIA UDAJE MU SIĘ STWORZYĆ WRAŻENIE RZECZYWISTOŚCI KOMPLETNEJ, POZBAWIONEJ LUK. TA RZECZYWISTOŚĆ MOŻE SIĘ JEDNAK RÓŻNIĆ U POSZCZEGÓLNYCH LUDZI. GDY JEDNI WIDZĄ PO PROSTU CZARNEGO KOTA, INNI DOSTRZEGAJĄ ZWIASTUN NIESZCZĘŚCIA. PRZECHODZIEŃ W CIEMNYM ZAUŁKU JEST PRZEZ JEDNYCH PRAWIE NIEZAUWAŻANY, A DLA INNYCH MOŻE BYĆ POTENCJALNYM PRZESTĘPCĄ. STOPIEŃ SKOMPLIKOWANIA BUDOWY MÓZGOWIA ODZWIERCIEDLA ZAZWYCZAJ STOPIEŃ ZAAWANSOWANIA ROZWOJU EWOLUCYJNEGO ORGANIZMU. U SSA- KÓW MÓZGOWIE SKŁADA SIĘ Z PIĘCIU ZASADNICZYCH CZĘŚCI. SĄ TO: ● KRESOMÓZGOWIE (telencephalon/ ● MIĘDZYMÓZGOWIE (diencephalon/ ● ŚRÓDMÓZGOWIE (mesencephalon/ ● TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE (metencephalon/ ● RDZENIOMÓZGOWIE (rdzeń przedłużony/ /myelencephalon lub medulla oblongata/ MÓZGOWIE (łac. cerebrum/ - NAJWAŻNIEJSZA CENTRALNA CZĘŚĆ OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO U CZŁOWIEKA ZNAJDUJĄCA SIĘ W CZASZCE. NAJWAŻNIEJSZE JEGO FUNKCJE TO STEROWANIE ORGANIZMEM i NADZOROWANIE JEGO DZIAŁANIA ORAZ PODTRZYMYWANIE HOMEOSTAZY ORGANIZMU, NA KTÓRĄ SKŁADAJĄ SIĘ m.in. CZĘSTOŚĆ PRACY SERCA, CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI, RÓWNOWAGA WODNO-ELEK- TROLITOWA, TEMPERATURA CIAŁA, TAKŻE WYŻSZE FUNKCJE NERWOWE, W TYM POZNAWCZE, POPĘDOWE, PAMIĘĆ I UCZENIE SIĘ. KORA MÓZGOWA JEST SIEDZIBĄ NASZEGO ŚWIADOMEGO SAMOPOSTRZEGANIA ORAZ ZŁOŻONYCH FUNKCJI UMYSŁOWYCH, JAK UCZENIE SIĘ I ZAPAMIĘTYWANIE. W PŁATACH SKRONIOWYCH PRZETWARZANE SĄ m.in. WRAŻENIA SŁUCHOWE. W UKŁADZIE LIMBICZNYM, W CENTRUM MÓZGU, BODŹCE SĄ KONTROLOWANE I PODDAWANE OCENIE EMOCJONALNEJ. MAŁA STRUKTURA, NAZYWANA CIAŁEM MIGDAŁOWATYM, WYPROWADZA NA PODSTAWIE WRA- ŻEŃ Z ZEWNĄTRZ I MYŚLI Z WEWNĄTRZ PODSTAWOWE UCZUCIA: LĘK, SYMPATIĘ, ZŁOŚĆ. TO TUTAJ BODŹCE NA BAZIE DOŚWIADCZEŃ OTRZYMUJĄ ŁADUNEK EMOCJO- NALNY. TA FUNKCJA JEST NIEZBĘDNA DLA PRZEŻYCIA. NEURON, KOMÓRKA NERWOWA – RODZAJ ELEKTRYCZNIE POBUDLIWEJ KOMÓRKI ZDOLNEJ DO PRZETWARZANIA I PRZEWODZENIA INFORMACJI W POSTACI SYGNAŁU ELEKTRYCZNEGO. NEURONY SĄ PODSTAWOWYM ELEMENTEM UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA. NAJWIĘCEJ NEURONÓW ZNAJDUJE SIĘ W OŚRODKOWYM UKŁADZIE NERWOWYM W SKŁAD KTÓREGO WCHODZI MÓZGOWIE ORAZ RDZEŃ KRĘGOWY. TYPOWY NEURON JEST ZBUDOWANY Z CIAŁA KOMÓRKI (pericarion) ORAZ ODCHODZĄCYCH OD NIEGO WYPUSTEK: AKSONÓW I DENDRYTÓW. NEURONY KONTAKTUJĄ SIĘ MIĘDZY SOBĄ ZA POŚREDNICTWEM SYNSPS TWORZĄC SIECI NEURONOWE. INFORMACJE OD INNYCH NEURONÓW SĄ ODBIERANE PRZEZ SYNAPSY POŁOŻONE NA DENDRYTACH, PRZEWODZONE WZDŁUŻ NEURONU I PRZEKAZYWANE DALEJ DO SYNAPS NA ZAKOŃCZENIACH AKSONU. NEGATYWNE PRZEŻYCIA Z PRZESZŁOŚCI, JEŚLI SĄ PODOBNE DO AKTUALNEJ SYTUACJI, PROWOKUJĄ ODRZUCENIE. DOŚWIADCZENIA POZYTYWNE WYWOŁUJĄ POŻĄDANIE. DOPIERO POTEM WIEDZA I UCZUCIA ŁĄCZĄ SIĘ W KORZE PRZEDCZOŁOWEJ I STAJĄ SIĘ ŚWIADOMYM POSTRZEGANIEM. NA KOŃCU TEGO PROCESU ZNAJDUJE SIĘ NASZA RZECZYWISTOŚĆ. W KORZE WZROKOWEJ SYGNAŁY Z OKA SĄ PRZETWARZANE NA OBRAZY 3D. ŁĄCZNIE 60% KORY MÓZGOWEJ UCZESTNICZY W ODBIERANIU I INTERPRETACJI WRAŻEŃ WZROKOWYCH. BODŹCE Z ZEWNĄTRZ SĄ PRZETWARZANE TAKŻE PRZEZ OŚRODKI RUCHU I MOWY. NEGATYWNE PRZEŻYCIA Z PRZESZŁOŚCI, JEŚLI SĄ PODOBNE DO AKTUALNEJ SYTUACJI, PROWOKUJĄ ODRZUCENIE. DOŚWIADCZENIA POZYTYWNE WYWOŁUJĄ POŻĄDANIE. DOPIERO POTEM WIEDZA I UCZUCIA ŁĄCZĄ SIĘ W KORZE PRZEDCZOŁOWEJ I STAJĄ SIĘ ŚWIADOMYM POSTRZEGANIEM. NA KOŃCU TEGO PROCESU ZNAJDUJE SIĘ NASZA RZECZYWISTOŚĆ. OSIEMDZIESIĄT PROCENT WRAŻEŃ DOCIERA DO MÓZGU ZA POŚREDNICTWEM ZMYSŁU WZROKU. INFORMACJE WIZUALNE SĄ PRZETWARZANE PRZEZ 125 mln RECEPTORÓW W OKU NA IMPULSY NERWOWE. TE ZAŚ SĄ PRZEKAZYWANE DALEJ PRZEZ NERW WZROKOWY DO MÓZGU I TAM INTERPRETOWANE. KORA MÓZGOWA JEST SIEDZIBĄ NASZEGO ŚWIADOMEGO SAMOPOSTRZEGANIA ORAZ ZŁOŻONYCH FUNKCJI UMYSŁOWYCH, JAK UCZENIE SIĘ I ZAPAMIĘTYWANIE. W PŁATACH SKRONIOWYCH PRZETWARZANE SĄ m.in. WRAŻENIA SŁUCHOWE. W UKŁADZIE LIMBICZNYM, W CENTRUM MÓZGU, BODŹCE SĄ KONTROLOWANE I PODDAWANE OCENIE EMOCJONALNEJ. MAŁA STRUKTURA, NAZYWANA CIAŁEM MIGDAŁOWATYM, WYPROWADZA NA PODSTAWIE WRA- ŻEŃ Z ZEWNĄTRZ I MYŚLI Z WEWNĄTRZ PODSTAWOWE UCZUCIA: LĘK, SYMPATIĘ, ZŁOŚĆ. TO TUTAJ BODŹCE NA BAZIE DOŚWIADCZEŃ OTRZYMUJĄ ŁADUNEK EMOCJO- NALNY. TA FUNKCJA JEST NIEZBĘDNA DLA PRZEŻYCIA. WŁASNOŚCI RZECZYWISTOŚCI RZECZY, KTÓRE POSTRZEGAMY I KTÓRYCH UŻYWAMY W CODZIENNYM ŻYCIU UZNAJEMY ZA RZECZYWISTE. TE RZECZYWISTE RZECZY MAJĄ WŁASNOŚCI, KTÓRE OKREŚLAJĄ ICH ISTNIENIE. SĄ TO: 1. ISTNIENIE CIĄGŁE, NAWET WTEDY, GDY NIE SĄ POSTRZEGANE LUB UŻYWANE. 2. ZDOLNOŚĆ BYCIA POSTRZEGANYMI PRZEZ INNYCH LUDZI MAJĄCYCH TAKIE SAME ZDOLNOŚCI PERCEPCYJNE. 3. ZDOLNOŚĆ DO WYWOŁYWANIA EFEKTÓW PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH W STOSUNKU DO INNYCH RZECZY NAWET WTEDY, GDY PRZYCZYNA NIE JEST POSTRZEGANA. SUBSTANCJA TRWANIE W CZASIE JEST PODSTAWOWYM WYRÓŻNIKIEM RZECZYWISTYCH RZECZY. METAFIZYKA NAZYWA TAKIE „TRWAJĄCE RZECZY” SUBSTANCJAMI (z łac. substantio – to, co u podstawy), ZAŚ ICH CECHY – WŁASNOŚCIAMI. WŁASNOŚCI ZALEŻĄ OD SUBSTANCJI I SĄ ŚCIŚLE Z NIĄ ZWIĄZANE. SUBSTANCJA MOŻE TRWAĆ JEŚLI NAWET ZMIENI SIĘ WIELE JEJ WŁASNOŚCI. ZDANIEM ARYSTOTELESA SUBSTANCJA MA ZESPÓŁ ISTOTNYCH WŁASNOŚCI, CZYLI „ISTOTĘ”. WŁASNOŚCI TE CZYNIĄ Z NIEJ TO, CZYM JEST. UTRATA TYCH WŁAS- NOŚCI PROWADZI DO ROZPADU SUBSTNACJI. MATERIALNOŚĆ SUBSTANCJI POWODUJE, ŻE JEST ONA „ISTOTĄ RZECZY”. UNIWERSALIA SUBSTANCJE ORAZ ICH WŁASNOŚĆI MOŻNA KLASYFIKOWAĆ W RÓŻNY SPOSÓB. NA PRZYKŁAD, KSIĄŻKĘ MOŻNA UZNAĆ ZA REPREZENTANTKĘ KSIĄŻEK W OGÓLE, ZA OBIEKT FIZYCZNY, ZA WYTWÓR PRACY LUDZKIEJ, PROSTOPADŁOŚCIAN, CZY OGÓLNIE „RZECZ BIAŁO-CZARNĄ”. TAKIE UOGÓLNIENIA KONKRETNYCH RZECZY OKREŚLANE SĄ W METAFIZYCE MIANEM „UNIWERSALIÓW”, ZAŚ ICH REPREZENTACJE JEDNOSTKOWE SĄ NAZYWAN E „SUBSTANCJAMI”. ISTNIEJĄ UNIWERSALIA SUBSTANCJI, WŁASNOŚCI, WYDARZEŃ, LICZB I WSZYSTKIEGO INNEGO. METAFIZYKA DĄŻY DO WYJAŚNIENIA, CZY UNIWERSALIA ISTNIEJĄ POZA I PONAD SWYMI SZCZEGÓLNOŚCIAMI („IDEE PLATONA”), CZY TEŻ LUDZKI UMYSŁ WYTWARZA JE W WYNIKU WYABSTRAHOWANIA ZE SZCZEGÓLNOŚCI, KTÓRE SĄ WSZYSTKIM, CO ISTNIEJE (”NOMINALIZM”). WEDŁU ARYSTOTELESA, UNIWERSALIA SĄ CZYMŚ RZECZYWISTYM, ISTNIEJĄCYM WYŁĄCZNIE W POSTACI SWYCH SZCZEGÓLNOŚCI. MATERIA MATERIĘ POSTRZEGAMY JAKO PEWIEN TYP SUBSTANCJI, KTÓRĄ MOŻNA DOWOLNIE KSZTAŁTOWAĆ. MA ONA RÓŻNE WŁASNOŚCI, W TYM WŁASNOŚCI ISTOTNE, KTÓRE JĄ DEFINIUJĄ. DZIĘKI NIM MATERIA MOŻE BYĆ CZĘŚCIĄ ZIEMI, ROŚLINY LUB LUDZKIEGO CIAŁA. MATERIALNOŚĆ UNIWERSALIÓW UMOŻLIWIA POSIADANIE PRZEZ NIE SZCZEGÓLNOŚCI. W NASZEJ GALAKTYCE JEST 100 MILIARDÓW PLANET. POŁOWA GWIAZD MA PLANETY, KTÓRE KRĄŻĄ WOKÓŁ NICH. OKOŁO 17 mld PLANET JEST WIELKOŚCI ZIEMI. JEDNA Z OKOŁO SZEŚCIU GWIAZD MA PLANETY WIELKOŚCI ZIEMI, KTÓRE KRĄŻĄ WOKÓŁ „SWEJ” GWIAZDY, JAK MA TO np. MIEJSCE W PRZYPADKU NASZEJ ZIEMI. DOTARCIE DO NAJBLIŻSZEJ GWIAZDY TRWAŁOBY 70 000 LAT ŚWIETLNYCH. ISTNIEJE WIELE DEFINICJI MATERII, A FILOZOFOWIE PRÓBUJĄ WYJAŚNIĆ JEJ RELACJE Z PRZESTRZENIĄ I CZASEM. ZAPYTUJĄ TAKŻE, CZY TERMIN TEN NIE JEST OGÓLNĄ NAZWĄ MATERIAŁÓW ORAZ, CZY ISTNIEJĄ PODSTAWOWE CZĄSTKI MATERII NAZYWANE „ELEMEN- TARNYMI”. FILOZOFOWIE ZASTANAWIAJĄ SIĘ TAKŻE, CZY ONA SAMA NIE JEST SUBSTANCJĄ. PRZYCZYNA I SKUTEK SUBSTANCJE ODDZIAŁUJĄ NA SIEBIE PRZYCZYNOWO. PRZYCZYNĄ JEST TO, CO POWODUJE POWSTANIE JAKIEJŚ WŁASNOŚCI LUB JEJ ZMIANĘ, SKUTKIEM ZAŚ JEST WYNIK PROCESU PRZYCZYNOWEGO. MYŚLIMY ZWYKLE, ŻE PRZYCZYNA MA PEWNĄ MOC LUB SIŁĘ, KTÓRĄ WYWIERA CELEM SPOWODOWANIA SKUTKU. SKUTEK JEST WIĘC WYNIKIEM PRZYCZYNY. PRZYCZYNA MOŻE BYĆ W PRZESTRZENNYM KONTAKCIE Z RZECZĄ BĘDĄCĄ PRZEDMIOTEM JEJ DZIAŁANIA (np. STOPA I PIŁKA) ALBO BYĆ PRZESTRZENNIE ODDZIELONA OD SKUTKU (np. ZIEMIA I KSIĘŻYC – ODDZIAŁYWANIE GRAWITACYJNE). FILOZOFOWIE ZAPYTUJĄ, CZY ZWIĄZEK PRZYCZYNOWO-SKUTKOWY JEST ZWIĄZKIEM KONIECZNYM, CZY TEŻ PRZYCZYNOWOŚĆ SPROWADZA SIĘ DO STAŁEGO, REGULARNEGO NASTĘPSTWA ZDARZEŃ LUB RZECZY ? JEŻELI SIŁA POWODUJĄCA SKUTEK NIE JEST CZĘŚCIĄ PRZYCZYNOWOŚCI, TO CZYM RÓŻNIĄ SIĘ PRZYPADKI ZWIĄZKÓW PRZYCZYNOWYCH OD REGULARNEGO WSPÓŁWYSTĘPOWANIA RZECZY I ZDARZEŃ? CZY PRZYCZYNA MUSI POPRZEDZAĆ SKUTEK ? PRZESTRZEŃ I CZAS SZCZEGÓLNOŚCI ISTNIEJĄ W PRZESTRZENI I CZASIE. PRZESTRZEŃ ZDAJE SIĘ MIEĆ DŁUGOŚĆ, CZEROKOŚĆ I WYSOKOŚĆ. STRUKTURĘ PRZESTRZENI OPISUJE GEOMETRIA EUKLIDESOWA. CZAS RÓŻNI SIĘ OD PRZESTRZENI TYM, ŻE JEST CZYŚ DYNAMICZNYM, GDYŻ PRZEMIJA. FILOZOFOWIE ZADAJĄ PYTANIE, CZY CZAS RZECZYWIŚCIE PRZEMIJA. DEFINICJA CZASU: „CZAS STANOWI KONTINUUM ROZCIĄGAJĄCE SIĘ OD PRZESZŁOŚCI W PRZYSZŁOŚĆ, W KTÓRYM ZDARZENIA NASTĘPUJĄ KOLEJNO PO SOBIE”. METAFIZYKA A ZWYCZAJNY ŚWIAT PODZIELAMY POGLĄD, IŻ RZECZY SĄ OBIEKTAMI MATERIALNYMI ISTNIEJĄCYMI W PRZESTRZENI I CZASIE, ŻE ODDZIAŁUJĄ NA SIEBIE PRZYCZYNOWO ORAZ MAJĄ UNIWERSALIA. ZGADZAMY SIĘ RÓWNIEŻ CO DO ICH RZECZYWISTEGO ISTNIENIA JAKO RZECZY (SUBSTANCJI) TRWAJĄCYCH W CZASIE. METAFIZYKA PRÓBUJE WYJAŚNIĆ CZYM JEST RZECZ TRWAJĄCA W CZASIE. WEDŁUG ARYSTOTELESA SUBSTANCJA JEST TYM, CO ISTOTNE W MATERII. JOHN LOCKE (1632-1704) TWIERDZIŁ, ŻE SUBSTAN- CJA JEST PODŁOŻEM WŁASNOŚCI POZBAWIONYM CECH WŁASNYCH. WSPÓŁZCZEŚNIE UNZNAJE SIĘ, ŻE TYM CO TRWA JEST ZJAWISKO ROZCIĄGNIĘTE W CZASIE. RZECZYWISTOŚĆ OSTATECZNA ŻYCIE PO ŚMIERCI ISTNIEJE WIELE KONCEPCJI ŻYCIA PO ŚMIERCI, W TYM KONCEPCJA POWTÓRNYCH NARODZIN W NASZYM ŚWIECIE. WEDŁUG NIEJ, OSOBA LUB DUSZA WKRACZA PO ŚMIERCI W INNĄ SFERĘ EGZYSTENCJI Z KTÓREJ POWRACA W INNEJ JUŻ POSTACI FIZYCZNEJ. MOŻNA UZNAĆ TO ZA MOŻLIWE JEŚLI PRZYJMIE SIĘ, ŻE DUSZA, (UMYSŁ) RÓŻNI SIĘ SWĄ NATURĄ FIZYCZNĄ OD CIAŁA I MOŻE PRZETRWAĆ JEGO ŚMIERĆ. PEWNI FILOZOFOWIE UTOŻSAMIAJĄ WIECZNE TRWANIE Z RZECZYWISTOŚCIĄ OSTATECZNĄ. WIECZNE TRWANIE MOŻE BYĆ WEDŁUG NICH BARDZIEJ RZECZYWISTE NIŻ NASZE CZASOWE ISTNIENIE NA ZIEMI. IDEE PLATONA PLATON TWIERDZIŁ, ŻE ISTNIEJĄ STOPNIE RZECZYWISTOŚCI. NAJBARDZIEJ RZECZYWISTE JEST TO, CO JEST WIECZNE, NIEZMIENNE I DOSKONAŁE. WSZYSTKO, CO JEST WIECZNE, NIEZMIENNE I DOSKONAŁE JEST RZECZYWISTE W NAJWYŻSZYM STOPNIU, GDY NATOMIAST TO, CO MOŻE SIĘ ZMIENIĆ W CZASIE ORAZ NIE JEST DOSKONAŁE JEST RZECZYWISTE CZĘŚCIOWO. W NASZYM ŚWIECIE NIC NIE JEST DOSKONAŁE GDYŻ WSZYSTKO JEST PRZEDMIOTEM ZMIANY. ISTNIEJE JEDNAK SFERA BYTÓW DOSKONAŁYCH, A WIĘC W PEŁNI RZECZYWISTYCH, KTÓRE PLATON NAZWAŁ IDEAMI. IDEE WSPIERAJĄ NASZ SWIAT, MIMO ŻE ISTNIEJĄ POZA NIM. DLA SUBSTANCJI, CHARAKTERYSTYK, WŁASNOŚCI itp. UNIWERSALIA SĄ IDEAMI. SĄ ONE ISTOTĄ OBIEKTÓW. W NASZYM ŚWIECIE NIE ISTNIEJE np. IDEA DRZEWA, tj. DRZEWO WIECZNE, NIEZMIENNE I DOSKONAŁE, CZYLI W PEŁNI RZECZYWISTE. ZWYCZAJNE RZECZY ISTNIEJĄ TYLKO DLATEGO, ŻE UCZESTNICZĄ W IDEACH LUB JE WSPÓŁDZIELĄ. ABY BYĆ CZYMŚ OKREŚLONYM, BYT SZCZEGÓLNY MUSI STAĆ SIĘ PRZYPADKIEM TEGO, CO UNIWERSALNE. UNIWERSALIA PLATONA ISTNIEJĄ NIEZALEŻNIE OD SWYCH PRZYPADKÓW SZCZEGÓLNYCH BĘDĄC RZECZYWISTE W NAJWYŻSZYM STOPNIU. TO CO SZCZEGÓLNE ZALEŻY WEDŁUG PLATONA OD IDEI I JEST TYLKO ICH PRZYBLIŻENIEM. NATOMIAST UNIWERSALIA ISTNIEJĄ WEDŁUG ARYSTOTELESA WYŁĄCZNIE W POSTACI SWYCH PRZYPADKÓW SZCZEGÓLNYCH. BÓG LUB JEDNOŚĆ WEDŁUG PEWNYCH RELIGII I FILOZOFÓW ŚWIAT JEST WYTWOREM NASZYCH UMYSŁÓW, DLATEGO NIE ISTNIEJE JAKAŚ INNA GŁĘBSZA RZECZYWISTOŚĆ OD NIEGO ODDZIELONA. PONADTO, RZECZY KTÓRE UZNAJEMY ZA ISTNIEJĄCE NIEZALEŻNIE NIE SĄ OD SIEBIE ODDZIELONE. TAKŻE NASZE UMYSŁY NIE SĄ CZYMŚ ODDZIELONYM OD TYCH RZECZY LUB INNYCH UMYSŁÓW. OSTATECZNE ODDZIELENIE LUB WYODRĘBNIENIE JEST ZŁUDZENIEM, GDYŻ WSZYSTKO JEST JEDNYM (JEDNIĄ).TĄ JEDNIĄ JEST OBECNY WE WSZYSTKIM BÓG (PANDEIZM). NIEPOZNAWALNE WEDŁUG PEWNYCH FILOZOFÓW ISTNIEJE OD UMYSŁÓW NIEZALEŻNA, NIEPOZNAWALNA OSTATECZNA RZECZYWISTOŚĆ. ŚWIAT JAKI NAM SIĘ JAWI JEST WYNIKIEM JEJ ODDZIAŁYWANIA Z NASZYMI UMYSŁAMI. ELEMENTAMI TEJ NIEZALEŻNEJ RZECZYWISTOŚCI SĄ UNIWERSALIA, SUBSTANCJE, WŁASNOŚĆI, PRZESRZEŃ I CZAS, KTÓRYCH PERCEPCJA ZALEŻY OD NASZYCH UMYSŁÓW NARZUCAJĄCYCH PEWNE BAZOWE KATEGORIE I STRUKTURY. ZGODNIE Z TYM POGLĄDEM, TO CO POSTRZEGAMY POCHODZI CZĘŚCIOWO Z ZEWNĄTRZ, A CZĘŚCIOWO JEST UWARUNKOWANE PRZEZ NASZE UMYSŁY. JEŚLI WIĘC NASZE UMYSŁY WPŁYWAJĄ NA WSZYSTKO, CO JEST POSTRZEGANE, TO RZECZYWISTOŚĆI NIEZALEŻNEJ NIGDY NIE POZNAMY. MAJĄC TO NA WZGLĘDZIE, IMMANUEL KANT (1724 – 1804) STWIERDZIŁ, IŻ „RZECZYWISTOŚCI NIEZALEŻNEJ NIGDY NIE POZNAMY”. BYTY NAUKI NAUKA AKCEPTUJE POGLĄD O ISTNIENIU OBIEKTÓW MATERIALNYCH ORAZ ICH WŁASNOŚCI. PEWNI FILOZOFOWIE SĄ PRZEKONANI, ŻE NEUTRONY, PROTONY, ELEKTRONY I KWARKI SĄ JEDYNYMI OBIEKTAMI ISTNIEJĄCYMI RZECZYWIŚCIE. SŁOWO „JEDYNYMI” POZWALA WYRÓŻNIĆ DWA NASTĘPUJĄCE STANOWISKA. WEDŁUG STANOWISKA PIERWSZEGO, ZWYKŁE PRZEDMIOTY ORAZ ICH WŁASNOŚCI SĄ RZECZYWISTE, LECZ ZALEŻĄ OD TYCH DRUGICH, Z KTÓRYCH SIĘ SKŁADAJĄ. RZECZYWISTE SĄ WIĘC ZARÓWNO BYTY NAUKI (CZĄSTKI ELEMENTARNE), JAK RZECZY I WŁASNOŚCI BĘDĄCE ICH KOMPOZYCJAMI. ZWOLENNICY STANOWISKA DRUGIEGO UTRZYMUJĄ, ŻE WIARA W REALNIE ISTNIEJĄCE „ZWYCZAJNE RZECZY” JEST BŁĘDEM, GDYŻ RZECZYWISTE SA TYLKO BYTY NAUKI. RZECZYWISTOŚĆI ALTERNATYWNE ZDANIEM PEWNYCH FILOZOFÓW, NIE MA JEDNEJ I TEJ SAMEJ RZECZYWISTOŚCI DLA WSZYSTKICH, LECZ ISTNIEJĄ RÓŻNE RZECZYWISTOŚCI ALTERNATYWNE. DLA RÓŻNYCH LUDZI LUB KULTUR RZECZYWISTE MOŻE BYĆ COŚ INNEGO. BYTY NAUKI MOGĄ BYĆ PODSTAWOWĄ RZECZYWISTOŚCIĄ DLA NAUKOWCÓW, ZAŚ „DUCHY PRZODKÓW” MOGĄ BYĆ TAKĄ RZECZYWISTOŚCIA DLA PRZEDSTAWI- CIELI KULTURY ANIMISTYCZNEJ. W ZWIĄZKU Z POGLĄDEM O ISTNIENIU RZECZYWISTOŚCI ALTERNATYWNYCH MOŻNA WYRÓŻNIĆ TRZY STANOWISKA: 1. RZECZYWISTE SĄ WSZYSTKIE RZECZY I WŁASNOŚCI, GDYŻ ISTNIEJĄ ONE NIEZALEŻNIE OD NASZYCH UMYSŁÓW. RÓŻNI LUDZIE I KULTURY SĄ JEDNAK WRAŻLIWE TYLKO NA WYBRANE WŁASNOŚCI RZECZYWISTOSŚCI; SĄ RÓŻNIE „NASTROJENI. 2. NIC NIE JEST RZECZYWISTE, GDYŻ NASZE UMYSŁY STRUKTURALIZUJĄ WSZYSTKO, CZEGO DOŚWIADCZAMY I O CZYM MYŚLIMY. RÓŻNE UMYSŁY I KULTURY STRUKTURALIZUJĄ RZECZYWISTOŚĆ W RÓŻNY SPOSÓB, DLATEGO CODZIENNA RZECZYWISTOŚĆ JEST RÓŻNA DLA RÓŻNYCH LUDZI. 3. ŻADNA RZECZ LUB WŁASNOŚĆ NIE JEST RZECZYWISTA, GDYŻ NIC NIE JEST RZECZYWISTE. WSZYSTKO ISTNIEJE JEDYNIE JAKO PEWIEN TYP IDEI LUB KONCEPCJI W UMYSŁACH LUDZI. PONIEWAŻ NIC NIE ISTNIEJE NIEZALEŻNIE OD TYCH KONCEPCJI, RÓŻNE „CODZIENNE” RZECZYWISTOŚCI SĄ WSZYSTKIM, CO ISTNIEJE. IDEALIZM IDEALIZM JEST POGLĄDEM, ŻE ISTNIEJĄ TYLKO UMYSŁY ORAZ ZAWARTE W NICH MYŚLI LUB „IDEE”. NIC NIE ISTNIEJE NIEZALEŻNIE OD UMYSŁÓW – TAKŻE JAKAKOLWIEK NIEZALEŻNA RZECZYWISTOŚĆ. TO, CO UZNAJEMY ZA RZECZYWISTE JEST PODOBNE DO OBRAZÓW DOŚWIADCZANYCH W SNACH. MOŻNA WYRÓŻNIĆ NASTĘPUJĄCE POGLĄDY IDEALIZMU. 1. SOLIPSYZM ZGODNIE Z KTÓRYM ISTNIEJE TYLKO MÓJ UMYSŁ. JEŚLI UŚWIADOMIĘ SOBIE, ŻE MOGĘ ZNAĆ TYLKO WŁASNE MYŚLI DOCHODZĘ DO WNIOSKU, ŻE NIE ISTNIEJE NIC OPRÓCZ MNIE I MOICH MYŚLI. 2. IDEALIZM SUBIEKTYWNY LUB INDYWIDUALNY, KTÓRY STWIERDZA, ŻE ISTNIEJĄ RÓWNIEŻ INNE UMYSŁY, WSZYSTKO JEST JEDNAK TYLKO IDEĄ W CZYIMŚ UMYŚLE. 3. IDEALIZM „SPOŁECZNY” WEDŁUG KTÓREGO ISTNIEJĄ WYŁĄCZNIE KONCEPCJE SPOŁECZNE ALBO IDEE WYPRACOWANE PRZEZ SPOŁECZEŃSTWA. SPOŁECZEŃSTWA SĄ W NIM POSTRZEGANE JAKO RODZAJ ROZPRZESTRZENIONEGO UMYSŁU. 4. IDEALIZM „BOSKI” STWIERDZA, ŻE WSZYSTKO CO ISTNIEJE JEST IDEĄ W UMYŚLE BOGA. BÓG STWARZA I „PODTRZYMUJE” RZECZY MYŚLENIEM O NICH. POGLĄD, IŻ RZECZY ISTNIEJĄ NAWET WTEDY, GDY NIE SĄ PRZEZ NAS MYŚLANE JEST POPRAWNY, LECZ NIE ISTNIEJĄ ONE JAKO RZECZY MATERIALNE TYLKO JAKO IDEE W UMYŚLE BOGA. PRZYCZYNĄ IDEALIZMU JEST POGLĄD, IŻ MOŻEMY ZNAĆ TYLKO WŁASNE MYŚLI. JEŚLI MYŚLIMY O DOŚWIADCZANIU RZECZYWISTOŚCI JAKO O PROCESIE, PRZEBIEGAJĄCYM WYŁĄCZNIE W UMYŚLE (MÓZGU), MOŻEMY DOJŚĆ DO WNIOSKU, ŻE NIE ISTNIEJE BEZPOŚREDNI KONTAKT MENTALNY Z TYM, CO JEST NA ZEWNĄTRZ NIEGO. IDEALIZM WYNIKA Z KONCEPCJI PERCEPCJI JAKO ŚWIADOMOŚCI OBRAZÓW W UMYŚLE. JEŻELI MAMY DOSTĘP TYLKO DO OBRAZÓW W UMYŚLE, TO NIE JESTEŚMY W STANIE STWIERDZIĆ, CZY REPREZENTUJĄ ONE RZECZYWISTOŚĆ ZEWNĘTRZNĄ. WSZYSTKO O CZYM MYŚLIMY JEST CZĘŚCIĄ NASZYCH MYŚLI, A WIĘC KONCEPCJA RZECZYWISTOŚCI NIEZALEŻNEJ OD NASZYCH MYŚLI NIE MA SENSU. ARGUMENTY PRZECIW IDEALIZMOWI JEDEN Z ARGUMENTÓW DOTYCZY NATURY PERCEPCJI ZMYSŁOWEJ. JEŻELI PERCEPCJA ZMYSŁOWA WYMAGA KONTAKTU Z RZECZAMI ISTNIEJĄCYMI NIEZALEŻNIE TO IDEALIZM NIE JEST ZGODNY Z RZECZYWISTOŚCIĄ. WSKAZUJE NA TO FAKT, ŻE DANE ZMYSŁOWE ZDAJĄ SIĘ DOCIERAĆ DO NAS Z ZEWNĄTRZ UMYSŁÓW. DRUGI TYP ARGUMENTACJI DOTYCZY NATURY NASZYCH DZIAŁAŃ. W SWYCH DZIAŁANIACH PRZECIWSTAWIAMY SIĘ OPOROWI ŚWIATA. PRZEDMIOTY ŚWIATA MOGĄ NIE DOPUŚCIĆ DO TEGO, BY NASZE DZIAŁANIA ZAKOŃCZYŁY SIĘ SUKCESEM. OPÓR ŚWIATA WSKAZUJE, ŻE ISTNIEJE JESZCZE COŚ INNEGO NIŻ TO, CO PODSUWA NAM MYŚLENIE. TYM „CZYMŚ JESZCZE” JEST NIEZALEŻNA RZECZYWISTOŚĆ. ABY ODNIEŚĆ SUKCES W SWYCH DZIAŁANIACH MUSIMY UWZGLĘDNIĆ ISTNIE- NIE TEJ NIEZALEŻNEJ RZECZYWISTOŚCI. TRZECI TYP ARGUMENTACJI DOTYCZY SPOSOBU, W JAKI DOŚWIADCZANIE I MYŚLENIE ZALEŻĄ OD POPRAWNEGO FUNKCJONOWANIA MÓZGU I UKŁADU NERWOWEGO. GDY MÓZG I UKŁAD NERWOWY SĄ USZKODZONE LUB POZOSTAJĄ POD OBCYM WPŁYWEM, DOŚWIADCZANIE STAJE SIĘ BARDZO RÓŻNE. CZWARTY TYP ARGUMENTACJI POWOŁUJE SIĘ NA TO, ŻE ROZUMIENIE JĘZYKA MA CHARAKTER SPOŁECZNY. ZNACZENIE WYRAZÓW ZALEŻY OD TEGO, JAK SĄ ONE UŻYWANE PRZEZ LUDZI. JAK TWIERDZIŁ LUDWIG WITTGENSTEIN (1889-1951), ZNACZENIEM SŁOWA NIE MUSI BYĆ DOKŁADNIE TO, CO MYŚLISZ. JEGO ZNACZENIE ZALEŻY OD SPOSOBU UŻYCIA PRZEZ INNYCH LUDZI, KTÓRZY MOGĄ NAS POPRAWIĆ, GDY ZOSTANIE ONO UŻYTE NIEWŁAŚCIWIE. JEŻELI TAK JEST, TO SOLIP- SYZM I SYBIEKTYWNY IDEALIZM NIE MOGĄ BYĆ PRAWDZIWE. POSTRZEGANIE, ZAPAMIĘTYWANIE I RACJONALNE MYŚLENIE MOGĄ ZMIENIĆ SIĘ W WYNIKU USZKODZENIA TKANKI MÓZGOWEJ, GUZA MÓZGU, NARKOTYKÓW, ZMIANY RÓWNOWAGI CHEMICZNEJ, ZABIEGU NEUROCHIRURGICZNEGO itp.. ŚWIADCZY TO O TYM, ŻE NASZE DOŚWIADCZANIE RZECZYWISTOŚCI ZALEŻY OD CZEGOŚ INNEGO ANIŻELI MYŚLI I UMYSŁY – ZALEŻY ONO OD RZECZYWISTEGO MÓZGU I SYSTEMU NERWOWEGO. FILOZOFICZNA INTERPRETACJA RZECZYWISTOŚCI ORAZ MOŻLIWOŚCI JEJ POZNANIA a) RZECZYWISTOŚĆ ZWYCZAJNA b) RZECZYWISTOŚĆ OSTATECZNA c) RZECZYWISTOŚCI ALTERNATYWNE d) IDEALIZM KONIEC
