innowacje w strategii rozwoju firm

INNOWACJE W STRATEGII ROZWOJU FIRM
SZCZECIN 1999
WSTĘP
Zmiany zachodzące w otoczeniu powodują , że współczesna firma staje
wobec realiów , nowych wyzwań i niepewności . Z każdej strony pojawiają się
naciski do wprowadzania nowych rozwiązań we wszystkich sferach działalności
: produkcji , technologii , marketingu itp. Aby dostosować się do zmian
zewnętrznych , firma musi wprowadzać także u siebie różne zmiany i innowacje
modyfikujące czy przekształcające jej charakter i naturę , burzyć istniejący ład i
porządek , a wprowadzać nowy , pozwalający jej lepiej wypełniać swoje funkcje
względem otoczenia .
Wprowadzając różne zmiany o większym czy mniejszym zakresie , firma
podejmuje walkę o przetrwanie bądź utrzymanie czy też poprawienie swojej
pozycji strategicznej na rynku . Większość z tych zmian ma charakter
zewnętrzny. Ich źródłem są naciski z zewnątrz inspirujące lub zmuszające do
wprowadzania zmian w firmie . Są też zmiany wewnętrzne, będące rezultatem
stabilnych rutynowych procesów , jak też podejmowane z inicjatywy własnej
kierownictwa firmy , dostrzegającego konieczność jej przekształcania .
Zmiany te stają się tak powszechne i ważne , że nie tylko trzeba je akceptować ,
ale wręcz nimi zarządzać . Ponad to poszukiwanie zmian i traktowanie ich jako
szans dla podejmowania nowej działalności staje się nieodłączną właściwością
współczesnego przedsiębiorcy .
Współczesne przedsiębiorstwa powstają dzisiaj pod wpływem dwóch
zasadniczych sił , jakimi są : rynek , którego potrzeby starają się zaspokajać
poprzez marketing , i postęp techniczny umożliwiający zaspokajanie przyszłych
potrzeb w sposób skuteczniejszy . Można więc powiedzieć , że nowoczesne
przedsiębiorstwo ma dwie podstawowe funkcje : marketing i innowacje , które
rozwija w sposób jednoczesny .
Większość przedsiębiorstw skupia swe wysiłki na marketingu i zaniedbuje
innowacje , zapominając o tym , że firma , która chce się rozwijać i dobrze
prosperować , musi ciągle doskonalić wyroby , procesy technologiczne i
organizację produkcji , a więc stale poszukiwać innowacyjnych rozwiązań i
wdrażać je do praktyki . Rozwój wymaga zatem opracowania strategii
promowania innowacji oraz tworzenia dla nich korzystnego klimatu
psychospołecznego i skutecznego systemu stymulacji . Brak innowacji staje się
najczęściej głównym źródłem zmniejszania się konkurencyjności firmy .
Obecnie już coraz więcej przedsiębiorstw uznaje , że innowacyjność jest
podstawą przedsiębiorczości , nie wszystkie jednak wiedzą jak wprowadzać i
promować innowacje .
2
1 INNOWACJE W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Sukcesy przedsiębiorstw zależą dzisiaj coraz bardziej od ich podatności na
innowacje . Innowacje stają się bowiem czynnikiem decydującym nie tylko o
rozwoju i ekspansji jednostki , ale przede wszystkim o jej przetrwaniu .
Innowacje rozumiane są jako dokonywane celowo zmiany , polegające na
zastępowaniu dotychczasowych stanów innymi - ocenianymi pozytywnie w
świetle kryteriów danej organizacji - i składające się w sumie na jej rozwój i
postęp w gospodarowaniu .
Zmiany ( innowacje ) wprowadzają dzisiaj wszystkie firmy , nie tylko nowe
i przedsiębiorcze , pragnące zdobyć rynki zbytu , a także firmy ustabilizowane ,
dobrze prosperujące . Przedsiębiorstwa , które nie wprowadzają innowacji ,
wpadają w pułapkę , w której niezdolność do innowacji osłabia
konkurencyjność, szkodzi ich pozycji rynkowej i rentowności .
Współczesna firma musi stawać się organizacją innowacyjną , otwartą na
nowości , postrzegającą problemy z różnych perspektyw , wrażliwą na sygnały i
wyzwania rynku oraz gotową do wprowadzenia u siebie różnych zmian
dostosowawczych . Musi więc rozwijać własną innowacyjność , zapewniając
profesjonalne zarządzanie i tworząc warunki atrakcyjne dla ludzi wykazujących
do niej skłonność .
W przedsiębiorstwie innowacyjność może przyjmować następujące formy :
 doskonalenie i dalszy rozwój już wytwarzanych wyrobów
 doskonalenie i dalszy rozwój stosowanych procesów produkcyjnych
 doskonalenie organizacji pracy , produkcji i zarządzania oraz
marketingu
 wprowadzanie nowych metod produkcyjnych opartych na
szczytowych osiągnięciach nauki
 wprowadzanie nowych wyrobów opartych na nowych
technologiach
Innowacyjność może więc dotyczyć wyrobów lub procesów i być
innowacyjnością radykalną albo stopniową . W dużych
przedsiębiorstwach liczy się ona głównie w momencie powstania
firmy , potem w dużym stopniu zastępuje ją zdolność adaptacji .
Przedsiębiorstwa te stosują również strategie innowacyjne pionierskie,
3
promujące tzw. błyskotliwe pomysły , kierujące się zasadą „ być
pierwszym i najsilniejszym „
Małe firmy mogą z powodzeniem stosować tzw. strategie naśladowcze
W takich strategiach istnieje możliwość korzystania z doświadczeń
pionierów . Firmy te obsługują rynek , którzy pionierzy stworzyli ,
lecz którego w pełni nie zaspokajają . Powinny one wypełniać
istniejące luki na rynku tzw. nisze rynkowe . Wykorzystując szereg czynników
konkurencyjnych np. dobry serwis , lepsza jakość wyrobów , krótki cykl
produkcyjny . Małe przedsiębiorstwa bardziej niż duże zakłady muszą myśleć i
działać innowacyjnie , systematycznie poszukiwać nowości , rozwijać
innowacyjność pracowników . najlepsze rezultaty uzyskują one , gdy
opracowują konkretne strategie wprowadzania innowacji i konsekwentnie je
wdrażają ,weryfikują , czyli gdy wiążą je ze strategiami marketingowymi .
Wyróżniane są następujące strategie innowacyjne :
1. strategia ofensywna
W przedsiębiorstwie tworzone są warunki , które zachęcają do obmyślania i
opracowywania nowych rozwiązań i niezwłocznego ich wprowadzania na rynek
. Strategia ta wiąże się z wysokim ryzykiem , ale przynosi również duże
korzyści .
Wymaga ona utworzenia działu badań i rozwoju o wysokim poziomie
innowacyjności , silnego systemu marketingowego i efektywnego systemu
produkcji .
2. strategia defensywna
Oznacza niski poziom ryzyka i korzystnych wyników . Firmy , które ją
stosują, nie ponoszą ryzyka strat , jakie jest związane z wprowadzaniem nowego
produktu na rynek . Firmy te starają się obniżać koszty produkcji i dostarczać
substytuty produktów nowych .
3. strategia zakupu licencji
Pozwala ona przedsiębiorstwu na osiąganie zysków przez nabywanie licencji
technologicznych innych firm , a więc przez zmniejszanie wydatków na własny
dział badań i rozwoju .
4. strategia wchodzenia w niszę
Ma ona na celu uniknięcie bezpośrednich kontaktów z konkurencją . Firma
analizuje istniejących liderów rynkowych , aby określić ich silne i słabe strony
oraz ustalić luki rynkowe .
5. strategia kreowania rynku
Korzyścią tej strategii jest niewielka liczba tak samo początkujących
konkurentów , co stwarza firmie dogodne warunki sprzedaży i osiągania
zysków
6. strategia niezależna
4
Polega ona na unowocześnieniu produktu i zwiększeniu jego udziału w rynku
.
Daje ona sukces w długim okresie czasu .
7. strategia pozyskiwania specjalistów
Przedsiębiorstwo , zamiast kupna licencji w celu pozyskania technologii
konkurentów , może pozyskać specjalistów .
8. strategia pozyskiwania firm
W strategii tej przedsiębiorstwo stara się przejąć inne firmy przez ich
wchłonięcie bądź fuzję .
Przedsiębiorstwo , wybierając strategię innowacyjną , powinno brać pod
uwagę takie czynniki , jak :
 potencjał kadrowy i rzeczowy
 potencjał finansowy
 dotychczasowy poziom rozwoju technicznego
 istniejące i przyszłe możliwości zbytu
 zamierzenia innowacyjne konkurentów
 własne zaplecz naukowo-techniczne
2 . MENEDŻEROWIE I PRACOWNICY WOBEC INNOWACJI
Innowacje mogą być kreowane przede wszystkim przez menedżerów .
Muszą oni być osobiście zaangażowani w sprawę innowacji , muszą być
osobami kreatywnymi , kierować w sposób wyzwalający twórczość i tworzyć
klimat sprzyjający zmianom .
Menedżerowie różnie podchodzą do innowacji . Ich zaangażowanie nie jest w
pełni racjonalne , gdyż większość innowacji wiąże się z ryzykiem osobistym .
Często towarzyszy im lęk i niepokój , że coś się nie uda i ucierpi ich reputacja
lub narażą firmę na straty . Niekiedy uwagę skupiają na konkurowaniu ze sobą
ograniczając przepływ informacji i pomysłów . Ich postawy wobec innowacji
mogą być zarówno nowatorskie jak i konserwatywne .
Menedżerowie różnią się pod względem mentalności , stylu , myślenia i
działania
Biorąc pod uwagę stosunek do innowacji , podzielono menedżerów na sześć
typów :
1. utopijny wizjoner
Ma on mnóstwo pomysłów i koncepcji , wiele oczekuje od otoczenia .
Charakteryzuje go chaotyczność i sumienność .
2. reformator
5
Odznacza się kreatywnością . To typ wynalazcy i majsterkowicza , który
chętnie pracuje nad czymś nowym , izolując się od innych spraw ważnych dla
firmy .
3. analityk
To człowiek stawiający na rozsądek , odrzucający emocje i chaos . Szacuje
się, że 70% kierownictwa to menedżerowie tego typu .
4. moderator
Jest człowiekiem kompromisu . Manewruje możliwie bez wywoływania
konfliktów , a jeśli do nich dochodzi , potrafi je łagodzić .
5. energiczny człowiek czynu
Zawsze przejawia energię . W postępowaniu jest bezwzględny .
6. ostrożniś
Jest doskonałym pianistą . Dla niego najważniejsze jest poczucie pewności i
bezpieczeństwa .
Szacuje się że 69 % udanych innowacji pochodzi od wizjonerów , a 53 %
nieudanych od analityków .
Pracownicy najczęściej obawiają się innowacji i są do nich negatywnie
nastawieni . Wynika to z tego , że zmiany są z reguły stresujące , a ludzie muszą
wchodzić w nowe role i stosunki , przyjmować nowe wartości i przejawiać
nowe podejście do pracy .
Pracowników cechuje pewien opór wobec zmian . Przyczyny tego oporu są
złożone i wielostronne . Za główną przyczynę uważa się zmniejszenie u
pracownika poczucia dotychczasowego bezpieczeństwa oraz jego zagrożenie
ekonomiczne i emocjonalne .
Do pozostałych przyczyn zaliczamy m.in.:
 małe zaufanie do kierownictwa
 walka o „zachowania twarzy „
 niezrozumienie potrzeby innowacji i jej sensu
 obawa , że zmiany obniżą prestiż zawodowy lub społeczny pracowników
 obawa przed popełnieniem błędu
 obawa , że poparcie innowacji narazi na straty firmę
 skłonność do trwania przy starych wypróbowanych wzorcach
 zmiana nie uwzględnia utrwalonych w firmie norm postępowania ,
nieformalnych wzorów
 unikanie sądów , opinii i ocen niezgodnych z wcześniejszymi ustaleniami
6
Oporu pracowników wobec innowacji nie należy zwalczać uporem
kierownictwa , środkami przymusu i nacisku , lecz należy go przezwyciężać
przez wprowadzenie zarządzania innowacyjnego i tak zorganizować
przedsiębiorstwo , aby jego struktura i kultura nie udaremniała , lecz wspierała
różne pomysły i rozwiązania , a pracownicy byli świadomi , że zmiany są
niezbędne .
3. KREOWANIE I PROMOWANIE INNOWACJI
Na zdolność do tworzenia i wykorzystywania innowacji ma zawsze duży
wpływ inteligencja firmy .Decyduje ona o sposobie wykorzystania przez firmę
posiadanych możliwości i okazji , zdolności dostosowania się do nowych
sytuacji, tworzeniu i wprowadzaniu śmiałych koncepcji i rozwiązań
wychodzących naprzeciw potrzebom otoczenia .
Inteligencję firmy kształtują różne jej elementy :
 inteligencja informacyjna- to zdolność do szybkiego pozyskiwania informacji
, gromadzenia ich , przetwarzania i przesyłania właściwym szczeblom
zarządzania
 inteligencja technologiczna - to umiejętność tworzenia , nabywania i
wykorzystywania właściwych technologii
 inteligencja innowacyjna - to stałe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań ,
a nawet uznanie innowacyjności za zasadniczy element strategii rozwoju
firmy
 inteligencja finansowa - dotyczy umiejętnego gospodarowania finansami
przedsiębiorstwa , ich racjonalnego podziału i wydatkowania na cele bieżące
i inwestycyjne
 inteligencja marketingowa - polega na stałym badaniu rynku , szybkim
postrzeganiu potrzeb i życzeń klientów , wyszukiwaniu nisz rynkowych i
wchodzeniu na nowe rynki
 inteligencja organizacyjna - dotyczy zdolności przystosowania się organizacji
do zmienianych zadań , kreowania struktur prostych i elastycznych
 inteligencja społeczna - polega na szczególnej trosce o ludzi , stałym
doskonaleniu warunków pracy i płacy , delegowaniu uprawnień
 inteligencja ekologiczna - wyraża się w stałej trosce o ochronę składników
środowiska , ograniczaniu szkodliwych emisji i działań
Te poszczególne elementy inteligencji przedsiębiorstwa we wzajemnym
powiązaniu decydują o ogólnym potencjale jego inteligencji . Nosicielem tej
inteligencji jest całe przedsiębiorstwo rozumiane jako inteligentny system .
Wzrost inteligencji owocuje korzystnymi innowacjami .
7
Największe sukcesy w zakresie innowacji przedsiębiorstwo osiąga , jeżeli
stosuje konsekwentnie określone zasady działania :
 stałe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań - wymaga to otwartości na
innowacje i uznania ich za część składową strategii rozwoju firmy
 tworzenie bazy informacyjnej o innowacjach - informacje powinny pochodzić
zarówno ze źródeł zewnętrznych jak i zewnętrznych
 pobudzanie innowacji i przedsiębiorczości pracowników - nowe pomysły
powinny być zawsze wysoko cenione i wyróżniane materialnie i moralnie
 stwarzanie struktur organizacyjnych sprzyjających innowacyjności - aby
działać szybciej i skuteczniej oraz szybko przyswajać innowacje , należy
nastawić się na proste , elastyczne struktury , jasne formy organizacji i krótką
drogę przepływu informacji
 stwarzanie odpowiednich warunków dla działalności innowacyjnej działalnością innowacyjną powinien kierować kompetentny specjalista ,
posiadający odpowiednie pełnomocnictwo i wiedzę fachową oraz zdolności
organizacyjne
 określenie kierunków działalności innowacyjnej - polega to na definiowaniu
problemów wymagających rozwiązania , szczególnie tych , które dają
potencjalne możliwości korzystnych pomysłów , odkryć i projektów
 włączanie pracowników w proces zmian - prawidłowe realizowanie
przedsięwzięć innowacyjnych wymaga zawsze aktywnego uczestnictwa w
nich ludzi i poczuwania się do odpowiedzialności za ich przebieg i efekty
 doskonalenie umiejętności kierowania , tworzenie „ generacji ”
innowacyjnych kierowników - innowacyjny styl kierowania zapewnia kadra o
szerokich horyzontach myślowych , otwarta na wszelkiego rodzaju zmiany ,
aktywna i odważna , pełna inicjatywy i pomysłowości , o wysokich
kwalifikacjach
unikanie nadmiaru zmian i pseudonowości - zmiany w systemie pracy firmy
nie powinny być częste i mało znaczące , bowiem przytłoczenie zmianami
rodzi sytuacje stresowe
, pogłębia konserwatyzm pracowników,brak
zaangażowania oraz wzmaga opór wobec innowacji
4. SZANSE I BARIERY INNOWACJI
Innowacje stają się dzisiaj jedną z najważniejszych broni w walce
konkurencyjnej , podstawowym elementem strategii dobrze zarządzanych
przedsiębiorstw i to zarówno elementem działania ofensywnego , polegającego
na wchodzeniu na nowe rynki , jak i działania defensywnego , chroniącego je
przed zagrożeniem ze strony rzeczywistych i potencjalnych konkurentów .
Strategię takich przedsiębiorstw cechuje tzw. dynamizm innowacyjny , który
rozumiany jest jako otwarcie się na wszelkiego rodzaju nowości , ciągłe
8
poszukiwanie nowych idei , pomysłów i rozwiązań oraz szybki ich
wprowadzanie do praktyki .
Innowacje nabierają więc w każdym przedsiębiorstwie swoistego wymiaru ,
stając się warunkiem aktywności i żywotności przedsiębiorstwa . Jednocześnie
są one coraz trudniejszym problemem do rozwiązania , wymagającym
wielostronnej analizy . Kadra kierownicza koncentruje się głównie na ich
aspektach tech-org. ,
lekceważąc aspekty psychospołeczne , a to właśnie one są szczególnie ważne ,
gdyż decydują o stosunku do innowacji jej bezpośrednich wykonawców .
Wprowadzając innowacje , należy zawsze mieć na uwadze , że dla
pracowników siłą napędową jest wizja przyszłości firmy i dążenie jej
kierownictwa do poprawy ich sytuacji pracy .
Wprowadzanie innowacji napotyka na swej drodze szereg barier . Możemy
do nich zaliczyć :
 bariery biurokratyczne np. skostniałe struktury organizacyjne i stereotypy
myślenia
 bariery ekonomiczne np. brak odpowiednich środków finansowych
 bariery psychospołeczne np.
- obawa pracowników przed utratą dotychczasowego bezpieczeństwa
- brak zrozumienia potrzeby innowacji
-obawa przed popełnieniem błędu
- brak zdolności menedżera do twórczego myślenia oraz brak umiejętności
organizacyjnych
Powyższe bariery w znacznej mierze utrudniają kreowanie i wprowadzanie
innowacji oraz osłabiają efekty planowanych przeobrażeń . Opór
przedsiębiorstwa wobec zmian tkwi głównie w jego podsystemie społecznym ,
w cechach psychologicznych pracowników i ich wzajemnych interakcjach .
PODSUMOWANIE
Innowacje są głównym motorem strategii rozwoju przedsiębiorstwa . Wdrażanie
innowacyjności pociąga za sobą występowanie dwóch przeciwstawnych
skutków dla firmy pozytywnych i negatywnych .
pozytywy :
 innowacje przyśpieszają przystosowanie firm do ciągle zmieniających się
warunków zewnętrznych poprzez komputeryzacje , badania marketingowe ,
9




i
wdrażanie nowych technologii , szybszy przepływ informacji niezbędny do
podejmowania trafnych i szybkich decyzji ,
lepsze przystosowanie się przedsiębiorstw do wymogów ciągle
zmieniającego się rynku ,
obniżenie uciążliwości pracy wykonywanej przez personel pracowniczy
innowacje podnoszą poziom stosowanej dotychczas technologii i jakości
produktu ,
wdrażanie innowacji pozwala przybliżyć się do wymogów europejskich
poszerzyć rynek zbytu , a przede wszystkim przetrwać i pozyskać
długofalową przewagę ,
negatywy :
 wdrażanie innowacji wiąże się z podejmowaniem ryzyka , które nie zawsze
przynosi zamierzone efekty , np. obawa pracowników związana z
możliwością utraty pracy , wynikająca ze zwiększonej technizacji ,
 błędy w oprogramowaniu firmy mogą doprowadzić do poważnych i
nieodwracalnych skutków finansowych , a nawet ich upadku ; nadmierny
stopień komputeryzacji może okazać się zawodnym wobec zdarzeń losowych
np. długotrwały brak energii , co może spowodować wstrzymanie procesu
produkcyjnego . Istnieje obawa , czy nadchodzący przełom wieków 99/00 nie
spowoduje załamania dotychczasowego oprogramowania firmy ,
 poniesione nakłady finansowe na wprowadzenie innowacji ( np. nowy
produkt) mogą nie przynieść zamierzonego efektu (brak akceptacji klientów
),
 wprowadzanie innowacji „na siłę „ , nie uwzględniając możliwości i
potencjału, jakim dysponuje dana firma w celu dorównania konkurencji ,
Reasumując
Przystosowanie przedsiębiorstw do zmian zachodzących w otoczeniu może być
funkcjonalne i koncepcyjne . Przystosowanie funkcjonalne polega na zbieraniu
informacji o zamierzeniach innych podmiotów w otoczeniu ( na rynku ) oraz
ocenie ewentualnych zagrożeń i niwelowaniu ich skutków . Przystosowanie
koncepcyjne polega na skorzystaniu z nowych możliwości , jakie niesie
przyszłość i umiejętnym uplasowaniu się we właściwym segmencie rynku z
właściwymi wyrobami .
Zmiany mogą wprowadzać tylko menedżerowie kreatywni , którzy dostrzegają i
rozumieją potrzebę przekształcenia swojej firmy w organizacje innowacyjną i
uczynienia jej zdolną nie tylko do trwania , ale i sprostowania wyzwaniom
przyszłości . Najkorzystniejsze są zmiany wprowadzane w sposób zaplanowany
, uporządkowany i terminowy , wyprzedzające przyszłe wydarzenia .
10
11