Prawa czlowieka
advertisement
Wykład 1. Na rozwój p.cz. ma wpływ: -rozwój koncepcji filozoficznych -normy i wartości poszczególnych systemów religijnych -ewolucja obyczajowości społecznej -nowe technologie (formy powoływania życia, eutanazja, aborcja, In vitro) -współczesne zagrożenia demokracji i stabilności politycznej, gospodarczej na świecie Klasyfikacja praw: a)indywidualne – nie zbiorowe, np. prawo osób należących do mniejszości, a nie prawo mniejszości) b)materialne – wolność słowa, sumienia, wyznania, prawo do nauki, do życia. Prawa i wolności c)proceduralne – dostępne człowiekowi sposoby działania, instytucje pozwalające wyegzekwować przestrzeganie wolności i realizację praw. Np. prawo do sądu Trzy podejścia do relacji jednostka – państwo: a)pierwotna jest władza i to ona nadaje ludziom prawa b)umowa społeczna – rządzeni godzą się świadczyć na rzecz władzy. Władza zobowiązuje się robić coś dla jednostki powstrzymywać się od ingerencji w niektóre obszary życia. c)ludzie wyposażeni w wolność i prawa postanawiają utworzyć państwo i powołać władzę, aby wygodniej się żyło. Podstawa koncepcji p.cz.: rządzącym wolno tylko to, na co im prawo zezwala, ludziom zaś wolno wszystko czego prawo nie zakazuje. Pojęcie p.cz.: Termin p.cz. powstał w epoce oświecenia. Po raz pierwszy w akcie prawnym został użyty w Bill od Rights Wirginii w 1776 r. Obejmował prawo pierwotne w stosunku do państwa i społeczeństwa. Definicje p.cz. a)p.cz. to współcześnie jedno z podstawowych pojęć używanych w życiu społecznym i politycznym b)p.cz. to jedno z najmodniejszych pojęć w słowniku polityki i społeczeństw. Od dłuższego czasu stanowią one niepowtarzalną wartość społeczną i polityczną. Są ważnym kryterium oceny działalności władzy. c)p.cz. to powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym, przynależne jednostce w jej kontaktach z państwem. Definicja p.cz. (Kaszewska) – p.cz. to podstawowe, powszechne i przyrodzone prawo przysługujące jednostce ludzkiej w relacji z władzą publiczną P.cz. według Osiatyńskiego -przeniesienie sfery p.cz. ze sfery powinności do sfery rzeczywistości prawnej, tak by były one prawem pozytywnym, bo mogły korzystać z autorytetu siły i sprawiedliwości -zaangażowanie mechanizmów ochronnych p.cz. w aktach prawnych międzynarodowych i w prawie krajowym -p.cz. mają charakter pierwotny w stosunku do prawa pozytywnego (stanowionego). Prawo pozytywne tylko potwierdza p.cz. -człowiek wolny dochodzi do swych praw za pomocą roszczenia (realne prawo do korzystania z praw) Źródłem p.cz. nie jest państwo i tworzony przez nie określony system prawny, ale prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą p.cz. jest pierwotna wobec państwa godność i wolność istoty ludzkiej – charakter p.cz. Charakter p.cz. a)przyrodzony – istnieje niezależnie od woli władzy i przysługuje każdej osobie z racji urodzenia. Należą do każdego człowieka, stanowiąc część jego człowieczeństwa b)niezbywalny – człowiek nie może się zrzec swoich praw lub z nich zrezygnować c)nienaruszalny – państwo służy jako narzędzie ich ochrony i realizacji d)powszechny – przysługują bez wyjątku każdemu człowiekowi indywidualnie, niezależnie od przynależności państwowej, koloru skóry czy też wyznawanej religii e)mają też charakter podstawowy (W. Skrzydło) – zgodnie z kryterium materialnym za podstawowe prawa uznane są prawa najistotniejsze z punktu widzenia interesów obywateli i państwa, niezbędne do zagwarantowania innych praw obywatelskich dotyczących podstawowych dziedzin życia społecznego jednostki, jako człowieka i obywatela. P.cz. to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki służących ochronie jej interesów Pojęcie p.cz. opiera się na trzech tezach: a)każda władza jest ograniczona (wolność zgromadzeń, poruszania się) b)każda jednostka posiada sferę autonomii, do której nie ma dostępu władza – prawa proceduralne (nie można skarać bez wyroku) i prawa polityczne. c)każda jednostka ma prawo domagać się ochrony tych praw Cel p.cz. a)uregulowanie stosunków między jednostką a państwem b)kształtowanie takich relacji, które z jednej strony uniemożliwiają państwu i jego organom podejmowanie takich działań, które prowadziłyby do sprzecznej z prawem ingerencji w sferę dóbr chronionych, a z drugiej wskazać w jakich sytuacjach i na jakiej podstawie jednostka może domagać się określonego działania ze strony państwa. (!)Wertykalne obowiązywanie p.cz. - naruszenie praw i wolności w rozumieniu wertykalnego obowiązywania p.cz. ma miejsce, gdy podmiot dysponujący władzą, swoim działaniem lub zaniechaniem ogranicza lub uniemożliwia realizację przyznanych przez prawo uprawnień. Np. konstytucyjny organ państwowy, organy państwowe, instytucje podległe organom, organy organizacji społecznych, organy organizacji zawodowych, organy wykonujące zadania zlecone, instytucje powołane na mocy ustawy do realizacji zadań publicznych. (!)Horyzontalne obowiązywanie p.cz. a)Jabłoński, Jarosz-Żukowska – opowiadają się za dążeniem do coraz mocniejszego akcentowania horyzontalnego obowiązywania prawa i wolności b)czy gwarantowane konstytucyjnie prawa mogą być bezpośrednią podstawą prawną rozstrzygania sporów cywilnoprawnych pracowniczych między osobami fizycznymi a osobami prawnymi – dyskusja w doktrynie Ewolucja p.cz. a)idea p.cz. jest ideą, która zyskała powszechne uznanie po II WŚ b)p.cz. mają początek w starożytności: -Kodeks Hammurabiego (XVII w.p.n.e.) – władza która jest po to, aby strzec praw i chronić słabszych przed złymi uczynkami innych -greccy sofiści i stoicy byli pierwszymi, którzy głosili naturalną wolność i równość ludzi oraz wyższość praw naturalnych nad stanowionymi c)V w.p.n.e. – w doktrynie demokracji greckiej można oddzielić wolność czynu i słowa w granicach prawa oraz równość praw tych, którzy byli obywatelami. Tego okresu sięgają też korzenie pierwszych praw politycznych (obywatele z wyjątkiem kobiet i dzieci) d)etyka judeochrześcijańska - Pismo Święte – ideał przyrodzonej godności człowieka, równości, sprawiedliwości i pokoju w stosunkach między ludźmi, w tym, między władzą a poddanymi e)Platon f)Arystoteles – działalność doskonałego państwa jest gwarantem sprawiedliwości, warunkiem uspołecznienia człowieka. Nie mówił wprost o p.cz. g)Cyceron i Lukrecjusz – nie szkodzić drugiemu h)Tomasz z Akwinu – praw nie nadaje władza i)średniowiecze – pierwsze dokumenty mające moc obowiązującego prawa, Wielka Karta Swobód 1215 r. j)renesans – ludzie żyjący w stanie natury korzystali bez przeszkód z nieodłącznie przynależnych człowiekowi praw k)teoria umowy społecznej – powołanie państwa, Machaivelli, Morus l)oświecenie – Monteskiusz, Kant, postępuj tylko według takiej maksymy dzięki, której możesz zarazem chcieć, aby stała się prawem powszechnym m)Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789 r. – -ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa -uznawała wolność, równość, bezpieczeństwo -prawo do oporu uznane za prawo przyrodzone i niezbywalne – wolność jako możliwość czynienia wszystkiego co nie szkodzi innym -prawo to wyraz woli ogółu Współczesny charakter p.cz. a)aksjologiczna płaszczyzna – ponowne nawiązanie do koncepcji prawno naturalnych, którym musi podporządkować się prawo pozytywne b)międzynarodowe – precedensy ponadnarodowe, prawo krajowe musi się dostosować c)jurysdykcyjne – tworzenie instytucji i procedur sądowych, których podporządkuje się władza ustawodawcza i wykonawcza Wykład 2. Generacje p.cz. – w końcu lat 70 XX w. Karel Vasak zaproponował wyodrębnienie p.cz. i wprowadził pojęcie 3 generacji p.cz.. Źródła tych praw odnajdujemy w filozofii oświecenia oraz ideologii liberalnej. a)pierwsza generacji – podstawowe, fundamentalne, wynikają z natury ludzkiej, niezależne od stanu prawnego. Prawo do życia, wolność od tortur, wolność sumienia, wyznania, myśli, prawo do równości wobec prawa, prawo do tajemnicy korespondencji, prawo wyborcze, wolność wyrażania poglądów, prawo zrzeszania się, prawo do udziału z życiu publicznym b)druga generacja – prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne. Zapewniają jednostce rozwój fizyczny i duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywateli. Źródło: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r. -ekonomiczne – prawo do pracy, wynagrodzenia, tworzenia związków zawodowych -socjalne – prawo do świadczeń socjalnych, ubezpieczeń, wypoczynku, ochrona zdrowia -kulturalne – prawo do edukacji, uczestnictwa w życiu kulturalnym, wolności sztuki c)trzecia generacja – kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom, zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia. Prawo do pokoju, demokracji, rozwoju, pomocy humanitarnej, zdrowego środowiska naturalnego, prawo narodów do samostanowienia, ochrona danych osobowych, równość wszystkich ludów d)czwarta generacja – w Polsce jeszcze jej nie ma -tzn. praw mniejszości – prawo mniejszości religijnych do swobodnej realizacji praktyk religijnych, prawo mniejszości seksualnych do adopcji dzieci, związki homoseksualne -prawa gwarantujące życie wszystkim istotom ludzkim bez jakichkolwiek różnic (od poczęcia po kres życia) Źródła praw jednostek w prawie międzynarodowym Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości 1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował: a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące; b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo; c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane; d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych. 2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się. - art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości – źródła można podzielić na a)umowy międzynarodowe – o charakterze ogólnym (dotyczące szerokiego katalogu praw jednostek – umowy ogólnoświatowe) i o charakterze szczegółowym (w celu ochrony prawnej kategorii praw jednostek – konwencja o przysposabianiu dzieci, konwencje regionalne, umowy międzypaństwowe) oraz art. 5 MPPOiP Art. 5. MPPOiP 1. Żadne postanowienie niniejszego Paktu nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie jakiegokolwiek prawa do podjęcia czynności lub dokonania aktu mającego na celu zniweczenie praw lub wolności uznanych w niniejszym Pakcie albo ich ograniczenie w szerszym stopniu, niż przewiduje to niniejszy Pakt. 2. Żadne z podstawowych praw człowieka uznanych lub istniejących w którymkolwiek z Państw Stron niniejszego Paktu na podstawie ustaw, konwencji, zarządzeń lub zwyczaju nie może być ograniczone ani zawieszone pod pretekstem, że niniejszy Pakt nie uznaje takich praw lub że uznaje je w węższym zakresie. b)zwyczaj – reguły postępowania stosowane w dłuższym czasie przez ogół podmiotów prawa międzynarodowego i uznane przez nie za wiążące. Zwyczaj tworzy praktyka międzynarodowa. Ma charakter uzupełniającego źródła ochrony p.cz.. Zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, apartheidu, tortur, nieludzkiego traktowania, arbitralnego pozbawienia wolności c)zasady ogólne – zasady regulujące przedawnienie roszczeń. Zakaz nadużywania prawa, nie działanie prawa wstecz, zasada uznania praw nabytych w dobrej wierze Źródła praw jednostki ponadnarodowe – UE, tworzy własny, samodzielny system prawny wypływający z autonomicznego źródła prawnego. Organy posiadają kompetencję ustalania norm prawnych obowiązujących w państwach członkowskich. Prawo pierwotne, prawo wtórne – może być źródłem praw jednostki w prawie międzynarodowym. Karta Praw Podstawowych UE, Protokół Brytyjski (Polska przyjęła KPP, ale nie w całości) Źródła praw jednostki w prawie wewnętrznym a)metody wyodrębniania regulacji p.cz. w konstytucjach państw demokratycznych -w rozdziale konstytucji (RP) -rozproszone w tekście (Szwajcaria) -zawarcie najistotniejszych norm i rozproszenie pozostałych w ustawach o randze konstytucyjnej (Austria) b)Konstytucja RP – rozdział 2 (wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) -zasady ogólne – wolność, równość, godność -prawa osobiste – swobody i uprawnienia, które zapewniają jednostce nieskrępowany rozwój na wszystkich płaszczyznach egzystencji Zagrożenia praw i wolności -kryzys gospodarczy i finansowy -klęska żywiołowa -szerzenie się chorób zakaźnych -bieda, brak edukacji, niska świadomość społeczna -kształtowanie totalitarnych, terrorystycznych ideologii (nienawiść religijna, rasowa) -prowadzenie eksperymentów biomedycznych -punkty zapalne grożące wybuchem konfliktu zbrojnego Ochrona wolności i p.cz. -tworzy się system instytucji, mechanizmów prewencyjnych (zapobieganie naruszeniom) -procedury umożliwiające eliminowanie naruszeń -możliwość wyegzekwowania należnych form zadośćuczynienia za naruszenie Bezpośrednie środki ochrony praw i wolności -prawo do sądu, prawo żądania naprawienia szkody -prawo zbadania zgodności normy prawnej z konstytucją -prawo do wystąpienia z wnioskiem o udzielenie ochrony prawnej do wyspecjalizowanego organy ochrony Pośrednie środki ochrony praw i wolności -media -organizacje pozarządowe -procedury dostępu do informacji publicznej -pozasądowe procedury rozstrzygania sporów -demokratyczne formy oddziaływania jednostki na władze publiczną Zasady ograniczenia wolności i praw jednostce -bezpieczeństwo państwa -bezpieczeństwo publiczne -ochrona dobrobytu gospodarki kraju -ochrona zdrowia i moralności -ochrona wolności i praw osób trzecich -ochrona porządku i zapobieganie przestępstwom Ograniczanie praw wymaga spełnienia: -nakaz przestrzegania zasady ścisłej interpretacji klauzul -nakaz wprowadzania ograniczeń wyłącznie w drodze demokratycznych procedur tworzenia prawa powszechnie obowiązującego -przestrzeganie zasady proporcjonalności -nakaż podania treści ograniczenia do wiadomości publicznej MPPOiP Art. 4.1. W przypadku gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone, Państwa Strony niniejszego Paktu mogą podjąć kroki mające na celu zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z niniejszego Paktu w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że kroki te nie są sprzeczne z innymi ich zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i nie pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia społecznego. -EKPC art. 15 Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd; b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania z powodu niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu albo w celu zapewnienia wykonania obowiązku przewidzianego w ustawie; c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem wobec uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zagrożonego karą lub, jeżeli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnienia takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu; d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia wydanego w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem; e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi; f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w języku dla niego zrozumiałym poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie lub zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu celem bezzwłocznego ustalenia legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. -Amerykańskie Prawa – art. 2 (!) -MPPGSiK – art. 4 – korzystanie z tych praw może być poddane przez państwo tylko takim ograniczeniom jakie przewiduje ustawa i tylko w stopniu w jakim jest to zgodne z istotą tych praw oraz wyłącznie w celu popierania powszechnego dobrobytu w społeczeństwie demokratycznym. Wykład 3. Zasady ogólne międzynarodowej ochrony p.cz. -brak jednolitego katalogu, dynamika, rozwarstwienie. Mogą być rozumiane jako reguły logicznego wnioskowania i prawniczego myślenia lub jako ogólne zasady samego prawa międzynarodowego -art. 7 EKPC, art. 15 MPPOiP – zasady ogólne praw uznanych przez społeczność międzynarodową Art. 7 EKPC [zakaz karania bez podstawy prawnej] Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane Art. 15 MPPOiP 1. Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia. Nie może być również zastosowana kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać. 2. Nic w niniejszym artykule nie ogranicza sądzenia i karania jakiejkolwiek osoby za jakikolwiek czyn lub zaniechanie, które w chwili ich popełnienia stanowiły przestępstwo w myśl ogólnych zasad prawa uznanych przez społeczność międzynarodową. -art. 1 Protokołu 1 do EKPC (ochrona własności) – zasady ogólne prawa międzynarodowego -art. 35 EKPCz zgodnie z uznanymi powszechnie zasadami prawa międzynarodowego Art. 35 EKPCz Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. 2. Trybunał nie rozpatruje żadnej skargi wniesionej w trybie artykułu 34, która: a)jest anonimowa lub b)jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji. 3. Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną wniesioną w trybie artykułu 34, jeśli uważa, że: a)skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami niniejszej konwencji lub jej protokołów, jest w sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi; lub b)skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku, chyba że poszanowanie praw człowieka w rozumieniu niniejszej konwencji i jej protokołów wymaga rozpatrzenia przedmiotu skargi oraz pod warunkiem, że żadna sprawa, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy, nie może być odrzucona na tej podstawie. 4. Trybunał odrzuca każdą skargę, którą uzna za niedopuszczalną w myśl niniejszego artykułu. Trybunał może tak zdecydować w każdej fazie postępowania Zasady ochrony p.cz. – katalog według …. a)uniwersalizm p.cz. w aspekcie terytorialnym, personalnym (Karta Narodów Zjednoczonych „dla wszystkich”, PDPCz „wszyscy członkowie rodziny ludzkiej”, w traktatach „każda osoba, każdy, każda istota ludzka”, przedmiotowym – art. 2 PDPCz Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości. b)równości i niedyskryminacji p.cz. – art. 1.3 KNZ 3. Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. Art. 2 KNZ Dla osiągnięcia celów ustalonych w artykule 1 Organizacja i jej członkowie postępować będą według następujących zasad: 1. Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków. 2. Wszyscy członkowie, w celu zapewnienia sobie praw i korzyści wynikających z członkostwa, wykonywać będą w dobrej wierze zobowiązania przyjęte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą. 3. Wszyscy członkowie załatwiać będą swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości. 4. Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. 5. Członkowie Organizacji okażą jej wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z niniejszą Kartą i powstrzymają się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała akcję prewencji lub przymusu. 6. Organizacja zapewni, aby państwa, które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. 7. Żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia Organizacji Narodów Zjednoczonych do interwencji w sprawach, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa, ani do żądania od członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia według niniejszej Karty. Powyższa zasada nie dotyczy możności zastosowania środków przymusu przewidzianych w rozdziale VII. Art. 1 PDPCz Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Art. 2 PDPCz Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości. Art. 7 PDPCz Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację. MPPOiP art. 26, MPPGSiK art. 3 Art. 26 MPPOiP Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Art. 3 MPPGSiK Państwa Strony nieniejszego Paktu zobowiązują się zapewnić mężczyznom i kobietom równe prawo do korzystania z wszystkich praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych wymienionych w niniejszym Pakcie. EKPCz – przynależność do mniejszości narodowej c)solidarności – Art. 1 PDPCz Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Art. 29 PDPCz Każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jego osobowości. W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. Z niniejszych praw i wolności nie wolno w żadnym przypadku korzystać w sposób sprzeczny z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych. d)sytuacyjności – ochrona człowieka w warunkach konkretnego kraju, obyczajów, systemu wartości, w danych okolicznościach, w kontekście zachowań człowieka, jego słów i czynów. Pierwszy front to ochrona krajowa, instytucje międzynarodowe mogą uszanować margines oceny na korzyść państwa e)subsydiarności – uzupełnienie ochrony p.cz. w systemie krajowym; pacta sunt servanda; Jasudowicz – normatywnie to prawo międzynarodowe zajmuje pozycję wyższą w stosunku do prawa krajowego; do władz krajowych należy interpretacja i stosowanie prawa krajowego; instytucje międzynarodowe występują przeciwko samowoli państwa (chodzi o naruszenia p.cz. i nadużycia władzy – skargi) f)skuteczności i rzeczywistości – w ochronie p.cz. chodzi nie o prawa abstrakcyjne i prowizoryczne lecz o prawa rzeczywiste i skuteczne. Art. 1.3 KNZ Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie. g)jedności i niepodzielności (integralności) – wzajemne przenikanie się praw obywatelskich, socjalnych, kulturalnych; istnienie „praw łączników” – np. prawo rodziców do zabezpieczenia moralnego i religijnego, prawo do wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami; dowodem jedności praw są wspólne pojęcia – np. podstawowe potrzeby h)znajomości p.cz. – (Jasudowicz) w dziedzinie międzynarodowo chronionych p.cz. nie ma miejsca na bezwarunkowe funkcjonowanie zasady ignorantia iuris nocet skoro państwo ma obowiązek zapobiegać owej nieznajomości prawa; człowiek nadal jednak jest zobowiązany do należytej staranności w poznawaniu swoich praw Gwarancje p.cz. -to czynnik i środki służące zapewnieniu ich realizacji -materialne (stosunki własnościowe, tradycje, wyczerpują się w gwarancji minimum egzystencji) i formalne (pośrednie i bezpośrednie) -inny podział: ustrojowe, prawno instytucjonalne, społeczne i moralne Godność Art. 30 Konstytucji RP Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Preambuła Konstytucji RP Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 1 PDPCz Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Art. 22 PDPCz Każdy człowiek ma jako członek społeczeństwa prawo do ubezpieczeń społecznych; ma również prawo do urzeczywistniania - poprzez wysiłek narodowy i współpracę międzynarodową oraz zgodnie z organizacją i zasobami każdego Państwa - swych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobodnego rozwoju jego osobowości. -przyrodzona, niezbywalna, z niej wywodzą się p.cz. -PDPCz – przyrodzona godność członków wspólnoty jest postawą wolności, sprawiedliwości, pokoju na świecie -wyrok TK z 4.4.2001 r. K 11/00 OTK 2001 Nr 3 poz. 54 – ustrojodawca uczynił z godności płaszczyznę odniesienia dla systemu wartości, wokół którego zbudowano konstytucję -osobowa – stała, niezniszczalna, wrodzona, zobowiązująca, przysługuje każdemu bez względu na wszystko (czy jest dobry/zły/zbrodniarz/bogaty/bogaty), nie można się jej pozbyć, nikt nie może być zabity, człowiek jest wartością samą w sobie -osobowościowa – związana z nabytymi cnotami, cechami; im ktoś w większym stopniu rozwija swą dobroć tym posiada większą godność osobowościową; wynika z niepowtarzalności każdego człowieka -osobista – poczucie bycia ważnym; zajmowanie ważnej pozycji społecznej Wolność Art. 31 Konstytucji RP Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. -wolność słowa, wyznania – obszary zabronione dla władzy -ja mam prawo tzn., że władza ma obowiązek cos dla mnie zrobić -mam wolność tzn., że władza ma się powstrzymać od działania Art. 4 DPCz Nie wolno nikogo czynić niewolnikiem ani nakładać na nikogo służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszystkich swych postaciach. -wolność polega na czynieniu tego wszystkiego co nie szkodzi innymi Równość -pojęcie bliskie niedyskryminacji -dyskryminacja – nieuzasadnione racjonalnie zróżnicowanie praw i obowiązków -nie ma absolutnej równości, czasami różnicowanie nie jest dyskryminacją Art. 32 Konstytucji RP Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33 Konstytucji RP Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. System krajowy -TK 14.03.2006 SK 45/64 (lub 04) OTK 1 2006 Art. 30 Konstytucji RP Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Art. 5 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. a)Konstytucyjne środki ochrony: -Wynagrodzenie szkody, która została wyrządzona -Nie można zamykać drogi do dochodzenia praw i wolności -Prawo wystąpienia do RPO Art. 63 Konstytucji RP Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa. -Skarga do TK jeśli prawo zostało naruszone -Zaskarżalność decyzji, orzeczeń wydanych w I instancji b) (!)obowiązki konstytucyjne – dzielą się na te, którym podlegają wszyscy i na te, którym podlegają obywatele. Art. 82 Konstytucji Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne. Art. 83 Konstytucji Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 84 Konstytucji Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Art. 85 Konstytucji Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie. Art. 86 Konstytucji Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. c) rozdział XI Konstytucji RP – jakich praw nie można ograniczyć Art. 228 Konstytucji W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny. Art. 229 Konstytucji W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa. Art. 230 Konstytucji W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Art. 231 Konstytucji Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 232 Konstytucji W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu. Art. 233 Konstytucji Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko). Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku). Art. 234 Konstytucji Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa. d) Art. 79 Konstytucji RP Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56. Warunki formalne skargi – uzasadnienie + stan faktyczny + 3 miesiące od doręczenia prawomocnego wyroku/decyzji (termin zawity) + dokładne określenie aktu normatywnego e) RPO – Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Kadencja Rzecznika trwa pięć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje. Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania. Rzecznik regularnie sprawdza sposób traktowania osób pozbawionych wolności. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje: 1) na wniosek obywateli lub ich organizacji, 2) na wniosek organów samorządów, 2a) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, 3) z własnej inicjatywy. Rzecznik ma prawo: 1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, 2) żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społecznozawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych, 3) żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia, 4) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii. 1a. Podczas wykonywania zadania, o którym mowa w art. 8 ust. 2, Rzecznik ma również prawo: 1) rejestrować dźwięk lub obraz w miejscach, w których przebywają osoby pozbawione wolności, za zgodą osób, które będą rejestrowane, 2) odbywać spotkania z osobami pozbawionymi wolności, bez obecności innych osób, a także z innymi osobami, co do których uzna, że mogą dostarczyć istotnych informacji. 1b. Zarejestrowany obraz i dźwięk: 1) przechowuje się w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w pomieszczeniach zabezpieczonych przed dostępem osób nieupoważnionych, przez okres niezbędny w danej sprawie, jednak nie dłużej niż przez 10 lat, 2) udostępnia się osobie, która została zarejestrowana, a także jej przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi.”; 2. W sprawach stanowiących informację niejawną o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne" udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecznikowi wglądu do akt następuje na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych. 3. Rzecznik odmawia ujawnienia nazwiska i innych danych osobowych skarżącego, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: 1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, 2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej, 3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa, 4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi, 5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, 6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, 7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach, 8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach. W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i usprawnienia trybu załatwiania ich spraw. 2. Rzecznik może również: 1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela, 2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, 3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, 4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. 3. W przypadku wystąpienia przez Rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, informuje on o tym Rzecznika Praw Dziecka, jeżeli wniosek dotyczy praw dziecka. f) TK – Trybunał Konstytucyjny, zwany dalej „Trybunałem”, jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji. Trybunał orzeka w sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, 2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 4) skargi konstytucyjnej, 5) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, 6) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału. Sędziowie Trybunału w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Wykład 4. Prawo do życia Prawo do życia nie jest tylko kwestią światopoglądu, nie jest tylko prawem religijnym, ale jest prawem człowieka – J.P. II Derogacja p.cz. – klauzule derogacyjne/imitacyjne – zawieszenie zobowiązań w dziedzinie p.cz. na gruncie danego aktu prawnego. Art. 15 EKPCziPW Art. 15 EKPC W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego. 2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić się od zobowiązań wynikających z artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz od zobowiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7. 3. Wysoka Układająca się Strona, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań, informuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła oraz powodach ich zastosowania. Informuje ona również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy zaprzestano stosowania podjętych środków i przywrócono stosowanie przepisów Konwencji w pełnym zakresie. Inne niebezpieczeństwo publiczne – niebezpieczeństwo musi być aktualne i poważne, skutki niebezpieczeństwa muszą dotyczyć całego narodu, zagrożona musi być ciągłość zorganizowanego życia społecznego. Kryzys/niebezpieczeństwo musi być wyjątkowe. Klauzule derogacyjne czasami zawierają katalog praw niederogowanych - Art. 2,3,4,7 EKPC Art. 2 EKPC Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, poza przypadkami wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę. 1. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie, która została pozbawiona wolności zgodnie z prawem; c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania. Art. 3 EKPC Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Art. 4 EKPC Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie. 2. Nikt nie może być zmuszany do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. 3. W rozumieniu niniejszego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje: a) pracy, jakiej wymaga się zwykle w czasie odbywania tymczasowego aresztowania lub kary pozbawienia wolności orzeczonych zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej Konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia; b) służby o charakterze wojskowym, bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania; c) świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa; d) pracy lub świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich. Art. 7 EKPC Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu karalnego polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa krajowego lub międzynarodowego w czasie jego popełnienia nie stanowił czynu zagrożonego karą. Nie wolno również wymierzyć kary surowszej od tej, która mogła zostać wymierzona w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. 2. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane. Jedno z fundamentalnych praw zajmuje pierwsze miejsce we wszystkich katalogach p.cz. Niemożliwe jest realizowanie pozostałych praw w systemie, który nie respektuje prawa do życia. Prawo do życia pojawiło się w polskim systemie prawnym w Konstytucji marcowej. Nie znalazło się jednak ani w Konstytucji kwietniowej ani w Konstytucji lipcowej. Dopiero twórcy obecnej Konstytucji ponownie wprowadzili zapis gwarantujący ochronę życia. Jednakże, konstytucyjne umocowanie prawa do życia w polskim systemie prawnym zostało przywrócone wcześniej, bo z 1989 r. Art. 38 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Ochrona prenatalnego okresu życia człowieka – TK 28.05.1997 r. – demokratyczne państwo prawne jako nadrzędną wartość stawia człowieka i dobra dla niego najważniejsze. Dotyczy każdego stadium rozwoju od poczęcia. Ustawa o RPD – RPD stoi na straży praw dziecka, kieruje się dobrem dziecka przy wykonywaniu swoich działań, dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości, RPD ma zapewnić pełny i harmonijny rozwój, ma chronić życie i godność dziecka. Art. 148, 149, 150, 151, 153, 154, 155 KK – zabójstwo, dzieciobójstwo, eutanazja, namowa i pomoc do samobójstwa, przerwanie ciąży bez zgody, śmierć kobiety ciężarnej, nieumyślne spowodowanie śmierci. Ustawa o planowaniu rodziny i ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży: -życie/zdrowie ciężarnej jest zagrożone -duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalna choroba zagrażająca płodowi -ciąża postała w wyniku czynu zabronionego (uzasadnione podejrzenie) -uchylony w 1997 r. – ciążka sytuacja osobista, ciężkie warunki życiowe Przerywanie ciąży – pisemna zgoda kobiety w szpitalu (nigdy prywatnie)/pisemna zgoda przedstawiciela ustawowego + zgoda ciężarnej (powyżej 13 lay)/zgoda sądu opiekuńczego. Konsultacje 6, 8, 10, 4b, 4c Międzynarodowy system ochrony p.cz. – prawo do życia -jedno z najważniejszych praw, bezwzględnie wiążące, absolutne w swej wymagalności, nie podlega derogacji, nie dotyczy go żadna klauzula imitacyjna, która dopuszczałaby ingerencję władzy w korzystanie z tego prawa (wyjątki: ex definition, kara śmierci MPPOiP, EKPCz – możliwość usprawiedliwienia przypadków pozbawienia życia w rezultacie użycia siły absolutnie koniecznej – w kontekście obrony osoby przez bezprawną przemocą). -PDPCz – prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego -MPPOiP – każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia (brak tego sformułowania w EKPCz) -MPPOiP i EKPCz – akcentują obowiązek ochrony życia, zakaz pozbawiania życia Ar. 2 KPP UE 1. Każdy ma prawo do życia. 2. Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani poddany jej wykonaniu. Art. 3 KPP UE 1. Każdy ma prawo do poszanowania swej integralności fizycznej i psychicznej. 2. W dziedzinie medycyny i biologii muszą być szanowane w szczególności: – swobodna i świadoma zgoda osoby zainteresowanej, wyrażona zgodnie z procedurami określonymi przez ustawę; – zakaz praktyk eugenicznych, w szczególności tych, których celem jest selekcja osób; – zakaz wykorzystywania ciała ludzkiego i jego poszczególnych części jako źródła zysku; – zakaz reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich. Art. 6 MPPOiP 1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia. 2. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok śmierci może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie narusza postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd. 3. W przypadku gdy pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, jest oczywiste, że żadne postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa Strony niniejszego Paktu do uchylania się w jakikolwiek sposób od zobowiązań przyjętych przez nie na podstawie postanowień Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. 4. Każdy skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamianę kary. Amnestia, ułaskawienie lub zamiana kary śmierci mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach. 5. Wyrok śmierci nie będzie wydany w odniesieniu do przestępstw popełnionych przez osoby w wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonywany w stosunku do kobiet ciężarnych. 6. Nie można powoływać się na żadne postanowienie niniejszego artykułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo Stronę niniejszego Paktu. Art. 1 drugiego protokołu fakultatywnego do MPPOiP – Państwo – strona niniejszego protokołu fakultatywnego nie wykona kary śmierci wobec żadnej osoby podlegającej jego jurysdykcji. Każde Państwo-Strona podejmie wszelkie niezbędne środki celem zniesienia kary śmierci w ramach własnej jurysdykcji. Art. 6 Konwencji o prawach dziecka – Państwa Strony uznają, że każde dziecko ma wrodzone prawo do życia i zapewniają w możliwie maksymalnym zakresie warunki życia i rozwoju dziecka. Art. 10 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych – każda istota ludzka ma niezbywalne prawo do życia i [państwa-strony] podejmą stosowne kroki celem umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznego egzekwowania wyżej wymienionego prawa na równych zasadach z innymi obywatelami Dylematy prawa do życia – problem statusu prawnego embrionów do 8 tygodnia. Embrion od 9 tygodnia to płód Standardy ochrony prawa do życia -nakaz uznania, że każda jednostka ma przyrodzone prawo do życia -życie ludzkie jako wartość ochrony prawnej -zakaz arbitralnego pozbawiania wolności -nakaz ograniczenia kary śmierci do zakresu najpoważniejszych przestępstw -zakaz zarządzenia kary śmierci jeśli rozpatrywany czyn w chwili popełnienia nie był nią zagrożony -zakaz stanowienia prawa będącego podstawą kary śmierci, które byłoby niezgodne z MPPOiP lub Konwencją w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa -zakaz wydawania wyroku śmierci wobec osoby poniżej 18 roku życia i kobiet ciężarnych -nakaz zapewnienia zainteresowanym środków ochrony prawnej -zakaz wydania wyroku śmierci przez organ nie będący kompetentnym sądem Sprawy -Dzieciak p/ Polsce 19 grudnia -Leonidis p/ Grecji 8.1.2009 43326/05 -Bern p/ Turcji – 2011 – zarzut braku ochrony dziecka przez atakiem agresywnych bezpańskich psób -Tsintsabadne p/ Grecji – 2011 – zarzut braku odpowiedniego śledztwa w sprawie upozorowanego samobójstwa w więzieniu -Ciechocińska p/ Polsce – 2011 – nieustalenie przez władze odpowiedzialności za śmierć mężczyzny, na którego upadło drzewo Kara śmierci istnieje w Argentynie, Brazylii, na Cyprze Wykład 5. Gender -rozwój od lat 50/60 XX w. – badanie ról płci, badania w ramach szkoły socjologii -kategoria badawcza, która opisuje społeczne i kulturowa aspekty związane z płcią. Odnosi się do ról, oczekiwań i stereotypów przypisanych K i M, które są kulturowo lub historycznie zmienne. -gender stereotypes – stereotypy płciowe – uproszczone, uogólnione -gender equality (równość płci) – sytuacje porównywalne = takie samo traktowanie K i M (awans, płaca – ważne jest doświadczenie, wykształcenie, a nie płeć). -gender mainstraning – forma polityki równościowej, która polega na włączeniu zasady równości szans K i M w głównych obszarach działania politycznego. To obowiązuje w UE. Strategia, któ®a ma na celu wprowadzenie równych szans dla K i M w instytucjach. Polega na reorganizacji, poprawie rozwoju procesów decyzyjnych, po to aby umożliwić osobom obydwu płci równoważne spojrzenie na K i M we wszystkich dziedzinach i na wszystkich płaszczyznach. Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (wyjaśnienie pojęcia dyskryminacji, rozróżnienie molestowania od molestowania seksualnego; prawo do odszkodowania przy naruszenia ustawy). -luka płacowa (gender pay gap) – różne zarobki -przemoc ze względu na płeć – ofiara ze względu na płeć, gwałt, przemoc domowa, trafficting (handel kobietami, dziewczynkami), molestowanie seksualne -słowo gender – pochodzi pośrednio od słowa łac. Genus, w języku ang. Było i jest powszechnie używane w znaczeniu płeć. -inne określenia: płeć kulturowa, społeczna, społeczno-kulturowa, tożsamość płciowa, suma zachowań, suma stereotypów i ról płciowych przyjmowanych przez K i M w ramach danej kultury w drodze socjalizacji (jazda samochodem – Polska/Arabia Saudyjska) -WHO definiuje gender jako stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla M i K. -badania antropologiczne Margaret Mead -proces socjalizacji (uczenia się i poznawania samego siebie przez interakcję z innymi) został opisany przez psychologa i socjologa George’a Herberta Meada -gender to nie ideologia gender -Ann Oakley – autorka terminu gender co definiuje się jako męskie/kobiece -płeć biologiczna jest postawą do przypisania osoby do konkretnej płci -to co męskie i kobiece jest równowartościowe, to co robi M i K jest tak samo ważne -Kościół na temat gender: negacja teorii gender, niechęć wobec polityki antydyskryminującej UE; likwidacja tożsamości płci; zrównywanie K i M wbrew różnicom biologicznym; ideologia gender jest gorsza od ateizmu; jest sprzeczna z Bożym planem i prawem naturalnym; korzenie marksistowskie; zacieranie różnic ze względu na płeć; homoseksualizm jest wrodzony; prawo do In vitro, do zmiany płci, antykoncepcji -gender studiem – studia wyższe i badania naukowe nad społeczno – kulturową tożsamością płci. Powstał w USA w 80, w Polsce na UW, UAM, PAN -trenerzy gender – szkolą jak rozumieć politykę równości -dyskryminacja – instytucjonalna, zawodowa, ekonomiczna, polityczna, rasowa, etniczna, ze względu na płeć, niepełnosprawność, światopogląd, orientację seksualną, pośrednia, bezpośrednia, odwrotna, pozytywna, wielokrotna Art. 32 Konstytucji RP Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny Art. 20 KPP UE Wszyscy są równi wobec prawa. Art. 21. KPP UE Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. 2. W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla ich postanowień szczególnych zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową Art. 1 PDPCz Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Art. 2 PDPCz Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy dany kraj lub obszar jest niepodległy, czy też podlega systemowi powiernictwa, nie rządzi się samodzielnie lub jest w jakikolwiek sposób ograniczony w swej niepodległości Art. 7 PDPCz Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek narażeniem na taką dyskryminację.
