ROZWIJANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ U DZIECI W WIEKU

Opracowała: Grażyna Kurowska
Z DOŚWIADCZEŃ NAUCZYCIELA - ROZWIJANIE ŚWIADOMOŚCI
EKOLOGICZNEJ U DZIECI W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
Słowo ekologia pochodzi z greckiego „ojkos” – dom i „logos” – słowo
lub opowieść. Jest to, więc swoista „opowieść o domu”. Dom jest tu,
oczywiście, przenośnią i oznacza całość otoczenia, środowisko ożywione
i nieożywione. „Ojkos” oznaczało również gospodarstwo. Tak, więc ekologia
to opowieść o gospodarstwie w przyrodzie. Inaczej mówiąc, ekologia jest nauką
zajmującą się ochroną naturalnych zasobów przyrodniczych. Człowiek
od zarania dziejów żył wśród otaczającej go przyrody. Korzystał z jej darów,
brał tylko tyle, ile mu było niezbędne do przeżycia.
Wiek XX przyczynił się do pogłębiającej się degradacji środowiska.
Człowiek podporządkował sobie całą przyrodę. Nie zdaje sobie sprawy jakie
to może mieć skutki. Musi od nowa nauczyć się żyć w zgodzie z przyrodą,
przestrzegania jej praw, bo przecież sam jest jej cząstką. Niestety, mało kto
zastanawia się nad problemami ochrony środowiska, dlatego ważną rolę
odgrywa edukacja ekologiczna. Wobec stanu zagrożenia środowiska,
negatywnych skutków wykorzystywania przyrody i jej zasobów – jest
koniecznością.
Konieczność powszechnej edukacji ekologicznej wynika z niskiej
świadomości społeczeństwa, o czym świadczą wyniki badań przeprowadzonych
przez różne instytucje w wielu regionach naszego kraju, jak również raport,
który przedstawia wstępne wyniki badań postaw polskich uczniów wobec
środowiska. W świetle uzyskanych wyników niepokojący wydaje się fakt,
iż badani uczniowie w niewielkim tylko procencie uznają śmieci, niszczenie
lasów lub brak zieleni jako zagrożenia dla środowiska, a tylko 66% polskich
uczniów dostrzega związek pomiędzy stanem własnego środowiska, a jego
wpływem na zdrowie. Przytoczone skrótowo wyniki badań nie stanowią, być
może, podstawy do szerszych uogólnień, lecz są wystarczającym sygnałem
do podjęcia zdecydowanych działań w zakresie szerokiej edukacji naszego
społeczeństwa.
Edukacja ekologiczna powinna więc uświadomić, że każdy człowiek jest
„ekoobywatelem,”, gdyż niezależnie od zawodu jaki wykonuje i miejsca
zamieszkania żyje w określonym środowisku i czy tego chce, czy nie problemy
środowiska kształtują jego warunki bytu.
Proces kształcenia i wychowania ekologicznego musi rozpoczynać się już
od przedszkola, aby dziecko wzrastało w świadomości roli środowiska w życiu
człowieka i odpowiedzialności za jego ochronę. Tylko wcześnie rozpoczęty
i długotrwały proces edukacyjny pozwoli zrozumieć sens twierdzenia:
„Człowiek jest częścią przyrody i stanowi nieodłączny element środowiska”.
Pracując jako nauczyciel nauczania początkowego, w latach 1996 – 99 byłam
wychowawcą klasy od I do III, w której chciałam szczególnie położyć nacisk
na zagadnienia ekologiczne. We wspomnianym czasie pracowałam w oparciu
o „Program nauczania początkowego klasy I – III” wydanie II poprawione,
dopuszczony do użytku szkolnego decyzją Ministra Edukacji Narodowej z dnia
16 lipca 1992 roku, nr DKO – 4014 – 1/92. W tymże programie można było
wyodrębnić, w przedmiocie środowisko społeczno przyrodnicze, wiele treści
o charakterze ekologicznym. Wszystkie je realizowałam, a oprócz tego
wprowadziłam zagadnienia związane z segregacją odpadów w celu
ich przetworzenia i ponownego wykorzystania, kupowanie artykułów
spożywczych w opakowaniach zwrotnych (wielokrotnego użycia) oraz sposób
wyrzucania opakowań do śmieci – minimalizowanie ich rozmiarów.
Metody nauczania, które najczęściej stosowałam na lekcjach środowiska
społeczno-przyrodniczego, były następujące:
 bezpośredniej obserwacji
 pogadanka
 bezpośrednich działań
 burza mózgów
Po trzech latach pracy z klasą chciałam przekonać się na ile została
rozwinięta świadomość ekologiczna moich uczniów, którzy mieszkają w małej
wsi. Zdecydowałam się na ułożenie testu i przeprowadzenie go wśród uczniów
trzeciej klasy. Test zawierał 39 pytań. 13 z nich dotyczyło zagadnień ogólnych
związanych z ekologią, 10 lasu, 6 wody, 6 powietrza i 6 śmieci – oczywiście
w aspekcie ekologicznym. Na podstawie otrzymanych wyników stwierdziłam,
że najbardziej znane są dzieciom zagadnienia związane ze śmieciami w aspekcie
ekologicznym. Potwierdzeniem tego jest również inicjatywa, z jaką wystąpiły
dzieci do Zarządu Gminy. Mając świadomość, że wysypiska śmieci
są ogromnym problemem, chciały czynnie włączyć się do segregacji odpadów.
Dlatego też zwróciły się z pisemną prośbą o umieszczenie na terenie ich wsi
i całej gminy pojemników do segregacji odpadów. Zarząd Gminy zaakceptował
przedstawioną propozycję i spowodował, że w wielu miejscach takowe
pojemniki są ustawione i systematycznie zapełniane. Kolejnym potwierdzeniem
efektów rozwinięcia świadomości ekologicznej u moich uczniów było ich
zwycięstwo w Gminnym Konkursie Ekologicznym w gronie klas I – III, gdzie
starowało 9 drużyn reprezentujących poszczególne szkoły naszej gminy.
Edukacja ekologiczna dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest niezbędnym
elementem edukacji w ogóle. Jest to wymóg naszych czasów, czasów szybko
następującego uprzemysłowienia, szalonego wzrostu konsumpcji i galopującej
degradacji środowiska. O zachowaniach proekologicznych, sposobach ochrony
środowiska należy mówić i wdrażać dzieci w tę tematykę od najwcześniejszych
2
lat. Nie powinna to być wydzielona edukacja, ale zawierać się w różnych
edukacjach i pojawiać się możliwie jak najwcześniej.
Przeprowadzone przeze mnie działania i badania dowiodły, że:
1. Uczniowie klasy III znają problematykę ekologiczną – bardzo wysoki
procent udzielonych poprawnych odpowiedzi wynoszący 94% dla całego
testu.
2. Najbliższe uczniom są zachowania ekologiczne związane z życiem
codziennym. Najwyższy procent poprawnych odpowiedzi uzyskała grupa
pytań dotyczących śmieci w aspekcie ekologicznym, bo aż 97%. Są
to zagadnienia i problemy, z którymi dziecko spotyka się każdego dnia.
Następnymi grupami pytań, jeśli chodzi o uzyskany procent poprawnych
odpowiedzi , a co za tym idzie, znajomość tych zagadnień przez uczniów
są:
 zagadnienia związane z wodą – 96%,
 zagadnienia związane z powietrzem – 95%,
 zagadnienia związane z lasem – 93%,
 zagadnienia ogólne dotyczące ekologii – 92%.
Jak widać, nie są to duże różnice w procencie uzyskanych poprawnych
odpowiedzi. Wskazują jednak, że to co dotyczy bezpośrednio dziecka w wieku
wczesnoszkolnym, z czym styka się najczęściej – jest jemu najbliższe i najlepiej
znane.
3. Swoją wiedzę potrafią przełożyć na działania – o czym świadczy
inicjatywa z jaką uczniowie wystąpili do Zarządu Gminy.
4. Swoją wiedzę potrafią wykorzystać w rywalizacji – trzyosobowa
reprezentacja klasy brała udział w Gminnym Konkursie Ekologicznym.
Wśród dziewięciu zespołów, w grupie klas I – III, zajęli I miejsce. Jest
to o tyle duży sukces, że reprezentanci mojej klasy zostali wybrani
spośród najmniejszej populacji uczniów (moja szkoła jest najmniej liczna
w gminie).
Moim zdaniem należy przede wszystkim zwracać uwagę
na wykształcenie u dzieci w tym wieku zachowań proekologicznych:
 dbanie o swoje zdrowie,
 dbanie o czystość w najbliższym otoczeniu: w domu, klasie, szkole,
na podwórku domowym i szkolnym,
 dbanie o czystość powietrza i wody,
 konieczność sadzenia roślin i dbania o nie.
Ważnym jest też, aby dziecko już w wieku wczesnoszkolnym zrozumiało,
że jest cząstką środowiska, że może i powinno mieć wpływ na jego stan i jakość.
Oprócz zagadnień znajdujących się w różnych programach nauczania
proponowałabym propagowanie następujących zagadnień:
3
 segregacja odpadów w celu ich przetworzenia i ponownego
wykorzystania,
 kupowanie artykułów spożywczych w opakowaniach zwrotnych
(wielokrotnego użycia), zwłaszcza napojów,
 minimalizowanie rozmiarów wyrzucanych do śmieci różnorodnych
opakowań.
Zagadnienie związane z segregacją śmieci musi wiązać się z szerokimi
działaniami odpowiedzialnych za to gremiów. Należy w skali kraju
wypracować politykę i działania na rzecz segregacji odpadów i ich
przetwarzania.
4