Wydział Prawa i Administracji
advertisement
F A S Z Y Z M - REFERAT Z PRZEDMIOTU : "HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH" Iwona Tryfon Nr albumu: 19 37 28 Warszawa 2002 Jednym z najistotniejszych kierunków myśli XX wieku, który wywarł zgubny wpływ na rzesze milionów ludzi na całym świecie, był faszyzm. Zrodził się on na gruncie niezadowolenia panującego we Włoszech i w Republice Weimarskiej tuż po zakończeniu pierwszej wojny światowej. U podstaw niezadowolenia społecznego widniało "pyrrusowe zwycięstwo" Włoch, narastający kryzys ekonomiczny połączony z wysokim bezrobociem panującym szczególnie wśród szeregów mas żołnierskich, które nie potrafiły odnaleźć się w nowej rzeczywistości. W Niemczech analogicznie panował kryzys ekonomiczny oraz wielkie rozczarowanie po przegranej wojnie, które podsycane było niewydolnością organów nowo utworzonej Republiki. 1 Faszyzm włoski Nazwa faszyzm pochodzi od włoskiego fasci - oznaczającego jednocześnie związek (Partito Nationale Fascista, u którego podnóża był Związek Kombatantów - Fasci di Commbatimento) oraz rózgę liktorską, łączącą się z tradycją Imperium Romanum, która to została obrana za godło powstałego ruchu. Głównym przedstawicielem tego nurtu był Benito Mussolini (1883 - 1945) syn kowala, nauczyciel i dziennikarz. Do innych znamienitych ideologów faszystowskich, którzy mieli przemożny wpływ na ewolucję tej teorii, należą: - Giovanni Gentile (1875 - 1944) - profesor filozofii na uniwersytecie w Rzymie, - Alfredo Rocco - profesor na uniwersytecie w Rzymie, minister sprawiedliwości, - Guido Bortolotto, - Carlo Costamagna, - Guido Landra. W ideologii Mussoliniego znalazły pełne odzwierciedlenie idee i aspiracje włoskich nacjonalistów: Enrico Corradini i Gabriele d'Annunzio. U samych jednak źródeł doktryny państwa faszystowskiego znalazła się myśl opracowana przez Giovanniego Gentilego, który opierał się w swoich rozważaniach na filozofii Hegla w wersji aktualistycznej. Faszyzm włoski , prócz z filozofii neoheglowskiej, czerpał wiele Machiavellego, opierał się na darwinizmie społecznym, nacjonalistycznych doktrynach solidaryzmu społecznego, koncepcji Pareta i Sorela, i oczywiście z ideologii imperializmu włoskiego, stworzonej przez Crispiego. 2 W 1932 roku Mussolini napisał "La dottrina del fascismo", w której to na pierwszym miejscu stawiał państwo. Pisał: "Dla faszyzmu państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są czymś względnym." Cytat ten wyraża koncepcję państwa totalnego, którą Mussolini wyprowadził z gentilowskiej koncepcji państwa etycznego. W "Doktrynie" wprowadził przewrotną zasadę, która wyraziście charakteryzowała ideologię faszyzmu: "wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu." Zasada ta wyrażała prawo władzy do ingerowania w każdą część życia jednostki, których nawet istnienie bez państwa byłoby niewyobrażalne. Dla faszysty nie ma większych i wyższych wartości poza państwem, które w koncepcji państwa etycznego zostało spersonifikowane, co stanowi pewną odmienność systemu włoskiego tamtego okresu. Gentile określał państwo jako: "jedyną konkretną wolę świadomą swej autonomii i aktywności osobę, działającą moralnie substancję etyczną." Miało ono wartość absolutną, stanowiło: "rdzeń, podstawę wszelkich poczynań jednostki." Z rozważań tych wynika, iż koncepcja wolności jednostki znacznie różniła się od dotychczasowych poglądów na te sprawę. Według Mussoliniego wolność nie była prawem lecz obowiązkiem, którego zakres (co jest szkodliwe a co użyteczne) określa państwo w drodze arbitralnego rozstrzygnięcia. Ważne miejsce w ideologii faszystowskiej zajmowała zasada "współpracy" klas społecznych (na które w rozumieniu marksistowskim nie było rozróżnienia), na której oparto i wprowadzono system korporacyjny, mający 3 na celu wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców w imię "wyższych celów", w imię solidaryzmu narodowego. Według Alfredo Rocco i Guido Bortolottiego państwo faszystowskie nie było dyktaturą, gdyż istniał w nim system konstytucyjny, a rząd realizował cele państwa (i zarazem wszystkich jego obywateli), ponad to (zdaniem Rocco) było wręcz "wybitnie demokratyczne, (....personifikując....), ponieważ przystaje ściśle do ludu". Jednak pomimo obowiązywania systemu konstytucyjnego...: - W 1925 roku wprowadzono ustawę o uprawnieniach i prerogatywach szefa rządu; - W 1926 ustawę o stanowieniu norm prawnych przez władzę wykonawczą; - W 1928 ustawę o kompetencjach Wielkiej Rady Faszystowskiej. I zważywszy, że Mussolini był zarówno capo del governo i il duce, to zakres jego uprawnień przedstawiał się wyjątkowo szeroko. Określić można to by było stwierdzeniem: "wybitnie totalitarnie". Z zagadnieniem państwa i władzy ideologii faszystowskiej ściśle związana jest koncepcja narodu. Według duce to nie naród utworzył państwo, lecz to właśnie państwo jest twórcą narodu. Koncepcja ta zwana jest kreacjonistyczną. Omawiając pojęcie narodu blisko jest do zagadnień związanych z rasą i rasizmem. Jednak w początkowym stadium rządzenia Mussolini nie jest zwolennikiem ani rasizmu ani antysemityzmu, dopiero pod wpływem ideologii III Rzeszy i reakcji opinii publicznej (prasa) zostały wydane ustawy mające na celu wyizolowanie ludności niearyjskiej i zachowanie czystości rasy włosko - nordyckiej. I tak w 1938 roku w przeciągu kilku miesięcy ogłoszono: - "Manifesto degli scienziati rassisti", - "Communicato del PNF a proposito del Manifesto degli scienziati rassisti", - "Informazione diplomatica", - "Provvedimenti per la difesa della razza italiana". 4 Podsumowując istotę faszyzmu włoskiego należy nadmienić również fakt, iż nie obce było mu pojęcie podbojów i wojny jako środka do powiększenia swojego terytorium, do tego stopnia by państwo włoskie mogło nawiązać do swojej jakże chlubnej historii sprzed wieków. Ideologia faszystowska i wprowadzenie jej w życie doprowadziła do powstania państwa totalitarnego, w którym prawa jednostki do wolności, własności i samostanowienia zostały całkowicie zaniechane, jedynie w imię mistycznego ducha narodu, którego na siłę próbowano uprzedmiotowić. Doprowadziło to do kolejnej wojny i kolejnej klęski Narodu Włoskiego, który choć powstał z tego państwa, państwo to przetrwał. Faszyzm niemiecki - narodowy socjalizm Nazwa narodowy socjalizm, w skrócie nazizm, określająca faszyzm niemiecki, wywodzi się od nazwy partii powstałej w 1919 roku w południowych Niemczech, określanej skrótem NSDAP, czyli Narodowo Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej. Jej przywódcą i głównym ideologiem został w 1921 roku Adolf Hitler (1889 - 1945), człowiek bez wykształcenia, niespełniony malarz i architekt, określany obecnie mianem geniusza zbrodni, posądzany o schizofrenię i mnóstwo innych chorób psychicznych, charyzmatyczny przywódca, wspaniały mówca, potrafiący przekonać swoich rodaków by z "uśmiechem na twarzy" szli prosto na śmierć w imię zasad i systemu, którego w sumie nie rozumieli, który przyjęli jako aksjomat. Ideologia narodowego socjalizmu podobnie jak włoskiego faszyzmu oparta była na kompilacji różnorodnych dzięwiętnasto i dwudziestowiecznych 5 doktryn, jednak myśl przewodnią niemieckiej odmiany faszyzmu stanowił rasizm i antysemityzm. Naziści odwoływali się do starogermańskiej zasady wodzostwa, romantycznej idei "wspólnoty narodowej", koncepcji pangermańskich Wagnera, Fichtego oraz pojęcia "nadczłowieka" Nietzschego. Teorie rasistowskie i uzasadnienie do nich czerpali naziści z: - A. Rosenberga (1893 - 1946), kładł szczególny nacisk na zagrożenie masońskie (a wszystko co masońskie to i kolektywistyczne, a wszystko co kolektywistyczne i zjednoczone pomimo różnic i odmienności, to żydowskie); - J. Gobineau (1816 - 1882) - H. Chamberlaina (1885 - 1927), dwaj przedstawiali skrajnie rasistowskie poglądy, których podstawą była myśl Darwina. Koncepcje państwa i prawa nie stanowiły dla nazistów spójnego zbioru, państwo uważane było przez Hitlera (w "Mein Kampf") jedynie za środek do osiągnięcia celu - a celem jest "stworzenie lepszej natury ludzkiej", "udoskonalenie własnej rasy". Podobnie jak we Włoszech koncepcja stanowienia prawa była taka sama, tzn. w Niemczech wprowadzono szereg ustaw dających możliwość ograniczenia jednostkom wolności, swobody wypowiedzi i wyrażania swych poglądów oraz jednocześnie radykalnie poszerzających kompetencje władzy wykonawczej. I tak niemalże tuż po mianowaniu Hitlera Kanclerzem wprowadzono rozporządzenie mające na celu zabezpieczenie przed "zagrażającymi państwu zamachami komunistycznymi" (luty 1933) a w miesiąc później wprowadzono ustawę "o usunięciu zagrożenia narodu i państwa", która wprowadzała szczególny tryb uchwalania ustaw (nowa kompetencja rządu Rzeszy). W 1934 roku po śmierci prezydenta Hindenburga Adolf Hitler został "obwołany" Fuhrerem (zgodnie z zasadą wodzostwa) i tak de facto zostało 6 zlikwidowane państwo prawne, ponieważ wszystkie kompetencje do sprawowania władzy zostały skupione w jednym ręku. W Niemczech podobnie jak we Włoszech autorytet przywódcy był bezsporny, do tego stopnia, że znakomici uczeni dorabiali filozofię i ideologię do działań całkowicie bezprawnych. Przykładem może być tutaj profesor Carl Schmitt, który opracował teorię stanu wyjątkowego (przeciwstawną do koncepcji państwa prawnego), według której uważał, iż nie norma prawna, lecz sytuacja określa zachowanie suwerena, kładąc nacisk na rzeczywisty akt podejmowania decyzji w świetle określonej sytuacji. Państwo może podejmować wszelkie decyzje niezbędne dla zachowanie jego egzystencji. Sytuację taką nazwał politycznym decyzjonizmem, jednocześnie uznając Fuhrera za suwerena. By definitywnie zakończyć kwestię stanowienia prawa.... zgodnie z zasadą wodzostwa, wyrażoną jeszcze na 10 lat przed przejęciem władzy przez hitlerowców, jedynym prawem była wola Wodza - ("der Fuhrer hat immer Recht.") - któremu bezwzględnie należało zachować posłuszeństwo. Podobnie rzecz się miała z wymiarem sprawiedliwości, gdzie również wprowadzono koncepcje Carla Schmitta. Sędzia miał się kierować nie tylko formalną litera prawa, ale także poczuciem sprawiedliwości narodowo socjalistycznej. Samego Fuhrera określił Schmitt jako najwyższego zwierzchnika sądowego. Jednak cały nader rozbudowany aparat państwowy skierowany był w stronę walki z wrogami narodu germańskiego, którymi byli w szczególności Żydzi - rasa "nie posiadająca cech twórczych, obłudna, wyrachowana i przewrotna". Cały wysiłek narodu nastawiony jest na osiągnięcie określonego celu - odizolowania wrogów, zbudowania przestrzeni życiowej dla rasy panów (German) i osiągnięcia potęgi, zdominowania całego świata. Hitler właściwie nie definiuje pojęcia państwa (choć jego teoria zakłada trójczłonową definicję państwa jako: 1. zbiorowości narodowej; 2. przestrzeni 7 życiowej; 3. zasady wodzostwa) , to samo czyni z pojęciami naród i rasa, których używa zamiennie, niekonsekwentnie, tak jakby nie zdawał sobie sprawy z różnicy pomiędzy obydwoma określeniami. Błędne założenia koncepcji Hitlera doprowadziły do wymordowania ponad 6 milionów ludzi, do ruiny aparatu państwowego (działał w III Rzeszy na zasadzie kontrolowanego chaosu), w imię chyba tylko "własnej zachcianki". Wielu ludzi uważa nadal go za wspaniałego przywódcę i wodza, jednak prawdziwy "mąż narodu" (pomijając kwestie słuszności jego poglądów) nie zostawiłby państwa w całkowitym paraliżu administracyjnym, prawdziwy "mąż stanu" myślałby o państwie, o narodzie, o tym co będzie "potem". Teraz można by się zastanawiać, dlaczego na tak słabych podstawach zbudował potęgę III Rzeszy, której pierwsze lata istnienia były pasmem samych sukcesów? Dlaczego? Odpowiedź jest stosunkowo prosta - bo zawsze, mając w wyobrażeniach mit o Wielkiej Germanii atakował słabszych - tak było w przypadku Austrii, Czechosłowacji i Kłajpedy. Takimi łatwymi sukcesami można było pobudzić naród do wiary, do działania i jeszcze większego poświęcenia. Dla Wodza. Obecnie, pomimo zwycięstwa nad opisanymi wyżej systemami totalitarnymi i ich całkowitego potępienia, ideologie faszystowskie ciągle wzbudzają wiele emocji, znajdują coraz więcej zwolenników, trudno jest to wszystko wykorzenić z umysłów niezadowolonych ludzi. Jak to zrobić? Przez zwiększenie dobrobytu? Ale czy jest to możliwe we wszechogarniającym kapitalizmie i demokracji, która pomimo tego, że jest najlepszym wynalezionym - realnym systemem to jednak nie jest tym idealnym.....? Moim zdaniem nie da się całkowicie wyplenić ze społeczeństw poglądów faszystowskich i chyba należałoby się pogodzić z ich współistnieniem w systemie, jednak pod warunkiem, że poglądy te nie zaczną szkodzić innym. 8 B I B L I O G R A F I A: 1. H. Izdebski: "Historia myśli politycznej i prawnej"; 2. F. Ryszka, J. Baszkiewicz: "Historia doktryn politycznych i prawnych"; 3. A. Hitler: "Mein Kampf"; 4. S. Haffner: "Rozważania o Hitlerze"; 5. B. Mussolini: "Doktryna faszyzmu"; 6. Justynski: "Historia doktryn politycznych czasów nowożytnych"; 7. A. Sylwestrzak: "Historia doktryn politycznych i prawnych"; 8. K. Chojnicka: "Doktryny polityczne XIX i XX wieku". 9
