Wydział Prawa i Administracji

advertisement
F
A
S
Z
Y
Z
M
- REFERAT Z PRZEDMIOTU :
"HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH"
Iwona Tryfon
Nr albumu: 19 37 28
Warszawa 2002
Jednym z najistotniejszych kierunków myśli XX wieku, który wywarł
zgubny wpływ na rzesze milionów ludzi na całym świecie, był faszyzm.
Zrodził się on na gruncie niezadowolenia panującego we Włoszech i w
Republice Weimarskiej tuż po zakończeniu pierwszej wojny światowej.
U podstaw niezadowolenia społecznego widniało "pyrrusowe zwycięstwo"
Włoch, narastający kryzys ekonomiczny połączony z wysokim bezrobociem panującym szczególnie wśród szeregów mas żołnierskich, które nie potrafiły
odnaleźć się w nowej rzeczywistości.
W Niemczech analogicznie panował kryzys ekonomiczny oraz wielkie
rozczarowanie po przegranej wojnie, które podsycane było niewydolnością
organów nowo utworzonej Republiki.
1
Faszyzm włoski
Nazwa faszyzm pochodzi od włoskiego fasci - oznaczającego jednocześnie
związek (Partito Nationale Fascista, u którego podnóża był
Związek
Kombatantów - Fasci di Commbatimento) oraz rózgę liktorską, łączącą się z
tradycją Imperium Romanum, która to została obrana za godło powstałego
ruchu.
Głównym przedstawicielem tego nurtu był Benito Mussolini (1883 - 1945) syn kowala, nauczyciel i dziennikarz.
Do innych znamienitych ideologów faszystowskich, którzy mieli przemożny
wpływ na ewolucję tej teorii, należą:
-
Giovanni Gentile (1875
- 1944) - profesor filozofii na uniwersytecie w
Rzymie,
-
Alfredo
Rocco
-
profesor
na
uniwersytecie
w
Rzymie,
minister
sprawiedliwości,
-
Guido Bortolotto,
-
Carlo Costamagna,
-
Guido Landra.
W ideologii Mussoliniego znalazły pełne odzwierciedlenie idee i aspiracje
włoskich nacjonalistów: Enrico Corradini i Gabriele d'Annunzio.
U samych jednak źródeł doktryny państwa faszystowskiego znalazła się myśl
opracowana przez Giovanniego Gentilego, który opierał się w swoich
rozważaniach na filozofii Hegla w wersji aktualistycznej.
Faszyzm włoski , prócz z filozofii neoheglowskiej, czerpał wiele Machiavellego,
opierał się na darwinizmie społecznym, nacjonalistycznych doktrynach
solidaryzmu społecznego, koncepcji Pareta i Sorela, i oczywiście z ideologii
imperializmu włoskiego, stworzonej przez Crispiego.
2
W 1932 roku Mussolini napisał "La dottrina del fascismo", w której to na
pierwszym miejscu stawiał państwo. Pisał:
"Dla faszyzmu państwo jest absolutem, wobec
którego jednostki i grupy są czymś względnym."
Cytat ten wyraża koncepcję państwa totalnego, którą Mussolini wyprowadził
z gentilowskiej koncepcji państwa etycznego.
W
"Doktrynie"
wprowadził
przewrotną
zasadę,
która
wyraziście
charakteryzowała ideologię faszyzmu:
"wszystko
w
państwie,
nic
bez
państwa,
nic
przeciwko państwu."
Zasada ta wyrażała prawo władzy do ingerowania w każdą część życia
jednostki, których nawet istnienie bez państwa byłoby niewyobrażalne.
Dla faszysty nie ma większych i wyższych wartości poza państwem, które w
koncepcji państwa etycznego zostało spersonifikowane, co stanowi pewną
odmienność systemu włoskiego tamtego okresu.
Gentile określał państwo jako: "jedyną konkretną wolę świadomą swej
autonomii i aktywności osobę, działającą moralnie substancję etyczną." Miało
ono wartość absolutną, stanowiło: "rdzeń, podstawę wszelkich poczynań
jednostki."
Z rozważań tych wynika, iż koncepcja wolności jednostki znacznie różniła się
od dotychczasowych poglądów na te sprawę. Według Mussoliniego wolność
nie była prawem lecz obowiązkiem, którego zakres (co jest szkodliwe a co
użyteczne) określa państwo w drodze arbitralnego rozstrzygnięcia.
Ważne miejsce w ideologii faszystowskiej zajmowała zasada "współpracy"
klas społecznych (na które w rozumieniu marksistowskim nie było
rozróżnienia), na której oparto i wprowadzono system korporacyjny, mający
3
na celu wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców
w imię "wyższych celów", w imię solidaryzmu narodowego.
Według Alfredo Rocco i Guido Bortolottiego państwo faszystowskie nie było
dyktaturą, gdyż istniał w nim system konstytucyjny, a rząd realizował cele
państwa (i zarazem wszystkich jego obywateli), ponad to (zdaniem Rocco)
było
wręcz
"wybitnie
demokratyczne,
(....personifikując....),
ponieważ
przystaje ściśle do ludu".
Jednak pomimo obowiązywania systemu konstytucyjnego...:
-
W 1925 roku wprowadzono ustawę o uprawnieniach i prerogatywach
szefa rządu;
-
W 1926 ustawę o stanowieniu norm prawnych przez władzę wykonawczą;
-
W 1928 ustawę o kompetencjach Wielkiej Rady Faszystowskiej.
I zważywszy, że Mussolini był zarówno capo del governo i il duce, to zakres
jego uprawnień przedstawiał się wyjątkowo szeroko. Określić można to by
było stwierdzeniem: "wybitnie totalitarnie".
Z zagadnieniem państwa i władzy ideologii faszystowskiej ściśle związana
jest koncepcja narodu. Według duce to nie naród utworzył państwo, lecz to
właśnie
państwo
jest
twórcą
narodu.
Koncepcja
ta
zwana
jest
kreacjonistyczną.
Omawiając pojęcie narodu blisko jest do zagadnień związanych z rasą i
rasizmem. Jednak w początkowym stadium rządzenia Mussolini nie jest
zwolennikiem ani rasizmu ani antysemityzmu, dopiero pod wpływem
ideologii III Rzeszy i reakcji opinii publicznej (prasa) zostały wydane ustawy
mające na celu wyizolowanie ludności niearyjskiej i zachowanie czystości
rasy włosko - nordyckiej.
I tak w 1938 roku w przeciągu kilku miesięcy ogłoszono:
-
"Manifesto degli scienziati rassisti",
-
"Communicato del PNF a proposito del Manifesto degli scienziati rassisti",
-
"Informazione diplomatica",
-
"Provvedimenti per la difesa della razza italiana".
4
Podsumowując istotę faszyzmu włoskiego należy nadmienić również fakt, iż
nie obce było mu pojęcie podbojów i wojny jako środka do powiększenia
swojego terytorium, do tego stopnia by państwo włoskie mogło nawiązać do
swojej jakże chlubnej historii sprzed wieków.
Ideologia faszystowska i wprowadzenie jej w życie doprowadziła do
powstania państwa totalitarnego, w którym prawa jednostki do wolności,
własności i samostanowienia zostały całkowicie zaniechane, jedynie w imię
mistycznego ducha narodu, którego na siłę próbowano uprzedmiotowić.
Doprowadziło to do kolejnej wojny i kolejnej klęski Narodu Włoskiego, który
choć powstał z tego państwa, państwo to przetrwał.
Faszyzm niemiecki - narodowy socjalizm
Nazwa narodowy socjalizm, w skrócie nazizm, określająca faszyzm
niemiecki, wywodzi się od nazwy partii powstałej w 1919 roku w
południowych Niemczech, określanej skrótem NSDAP, czyli Narodowo Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej.
Jej przywódcą i głównym ideologiem został w 1921 roku Adolf Hitler (1889
- 1945), człowiek bez wykształcenia, niespełniony malarz i architekt,
określany obecnie mianem geniusza zbrodni, posądzany o schizofrenię i
mnóstwo
innych
chorób
psychicznych,
charyzmatyczny
przywódca,
wspaniały mówca, potrafiący przekonać swoich rodaków by z "uśmiechem na
twarzy" szli prosto na śmierć w imię zasad i systemu, którego w sumie nie
rozumieli, który przyjęli jako aksjomat.
Ideologia narodowego socjalizmu podobnie jak włoskiego faszyzmu oparta
była na kompilacji różnorodnych dzięwiętnasto i dwudziestowiecznych
5
doktryn, jednak myśl przewodnią niemieckiej odmiany faszyzmu stanowił
rasizm i antysemityzm.
Naziści odwoływali się do starogermańskiej zasady wodzostwa, romantycznej
idei "wspólnoty narodowej", koncepcji pangermańskich Wagnera, Fichtego
oraz pojęcia "nadczłowieka" Nietzschego.
Teorie rasistowskie i uzasadnienie do nich czerpali naziści z:
-
A. Rosenberga (1893 - 1946), kładł szczególny nacisk na zagrożenie
masońskie (a wszystko co masońskie to i kolektywistyczne, a wszystko co
kolektywistyczne i zjednoczone pomimo różnic i odmienności, to
żydowskie);
-
J. Gobineau (1816 - 1882)
-
H. Chamberlaina (1885 - 1927), dwaj przedstawiali skrajnie rasistowskie
poglądy, których podstawą była myśl Darwina.
Koncepcje państwa i prawa nie stanowiły dla nazistów spójnego zbioru,
państwo uważane było przez Hitlera (w "Mein Kampf") jedynie za środek do
osiągnięcia celu - a celem jest "stworzenie lepszej natury ludzkiej",
"udoskonalenie własnej rasy".
Podobnie jak we Włoszech koncepcja stanowienia prawa była taka sama, tzn.
w Niemczech wprowadzono szereg ustaw dających możliwość ograniczenia
jednostkom wolności, swobody wypowiedzi i wyrażania swych poglądów oraz
jednocześnie radykalnie poszerzających kompetencje władzy wykonawczej.
I tak niemalże tuż po mianowaniu Hitlera Kanclerzem wprowadzono
rozporządzenie mające na celu zabezpieczenie przed "zagrażającymi państwu
zamachami komunistycznymi" (luty 1933) a w miesiąc później wprowadzono
ustawę "o usunięciu zagrożenia narodu i państwa", która wprowadzała
szczególny tryb uchwalania ustaw (nowa kompetencja rządu Rzeszy).
W 1934 roku po śmierci prezydenta Hindenburga Adolf Hitler został
"obwołany"
Fuhrerem (zgodnie z zasadą wodzostwa) i tak de facto zostało
6
zlikwidowane
państwo
prawne,
ponieważ
wszystkie
kompetencje
do
sprawowania władzy zostały skupione w jednym ręku.
W Niemczech podobnie jak we Włoszech autorytet przywódcy był
bezsporny, do tego stopnia, że znakomici uczeni dorabiali filozofię i ideologię
do działań całkowicie bezprawnych.
Przykładem może być tutaj profesor Carl Schmitt, który opracował teorię
stanu wyjątkowego (przeciwstawną do koncepcji państwa prawnego), według
której uważał, iż nie norma prawna, lecz sytuacja określa zachowanie
suwerena, kładąc nacisk na rzeczywisty akt podejmowania decyzji w świetle
określonej sytuacji. Państwo może podejmować wszelkie decyzje niezbędne
dla
zachowanie
jego
egzystencji.
Sytuację
taką
nazwał
politycznym
decyzjonizmem, jednocześnie uznając Fuhrera za suwerena.
By definitywnie zakończyć kwestię stanowienia prawa.... zgodnie z zasadą
wodzostwa, wyrażoną jeszcze na 10 lat przed przejęciem władzy przez
hitlerowców, jedynym prawem była wola Wodza - ("der Fuhrer hat immer
Recht.") - któremu bezwzględnie należało zachować posłuszeństwo.
Podobnie rzecz się miała z wymiarem sprawiedliwości, gdzie również
wprowadzono koncepcje Carla Schmitta. Sędzia miał się kierować nie tylko
formalną litera prawa, ale także poczuciem sprawiedliwości narodowo socjalistycznej.
Samego
Fuhrera
określił
Schmitt
jako
najwyższego
zwierzchnika sądowego.
Jednak cały nader rozbudowany aparat państwowy skierowany był w
stronę walki z wrogami narodu germańskiego, którymi byli w szczególności
Żydzi - rasa "nie posiadająca cech twórczych, obłudna, wyrachowana i
przewrotna". Cały wysiłek narodu nastawiony jest na osiągnięcie określonego
celu - odizolowania wrogów, zbudowania przestrzeni życiowej dla rasy panów
(German) i osiągnięcia potęgi, zdominowania całego świata.
Hitler właściwie nie definiuje pojęcia państwa (choć jego teoria zakłada
trójczłonową definicję państwa jako: 1. zbiorowości narodowej; 2. przestrzeni
7
życiowej; 3. zasady wodzostwa) , to samo czyni z pojęciami naród i rasa,
których używa zamiennie, niekonsekwentnie, tak jakby nie zdawał sobie
sprawy z różnicy pomiędzy obydwoma określeniami.
Błędne założenia koncepcji Hitlera doprowadziły do wymordowania ponad
6 milionów ludzi, do ruiny aparatu państwowego (działał w III Rzeszy na
zasadzie kontrolowanego chaosu), w imię chyba tylko "własnej zachcianki".
Wielu ludzi uważa nadal go za wspaniałego przywódcę i wodza, jednak
prawdziwy "mąż narodu" (pomijając kwestie słuszności jego poglądów) nie
zostawiłby państwa w całkowitym paraliżu administracyjnym, prawdziwy
"mąż stanu" myślałby o państwie, o narodzie, o tym co będzie "potem".
Teraz można by się zastanawiać, dlaczego na tak słabych podstawach
zbudował potęgę III Rzeszy, której pierwsze lata istnienia były pasmem
samych sukcesów?
Dlaczego? Odpowiedź jest stosunkowo prosta - bo zawsze, mając w
wyobrażeniach mit o Wielkiej Germanii atakował słabszych - tak było w
przypadku Austrii, Czechosłowacji i Kłajpedy. Takimi łatwymi sukcesami
można było pobudzić naród do wiary, do działania i jeszcze większego
poświęcenia. Dla Wodza.
Obecnie,
pomimo
zwycięstwa
nad
opisanymi
wyżej
systemami
totalitarnymi i ich całkowitego potępienia, ideologie faszystowskie ciągle
wzbudzają wiele emocji, znajdują coraz więcej zwolenników, trudno jest to
wszystko wykorzenić z umysłów niezadowolonych ludzi. Jak to zrobić? Przez
zwiększenie dobrobytu? Ale czy jest to możliwe we wszechogarniającym
kapitalizmie
i
demokracji,
która
pomimo
tego,
że
jest
najlepszym
wynalezionym - realnym systemem to jednak nie jest tym idealnym.....?
Moim zdaniem nie da się całkowicie wyplenić ze społeczeństw
poglądów
faszystowskich i chyba należałoby się pogodzić z ich współistnieniem w
systemie, jednak pod warunkiem, że poglądy te nie zaczną szkodzić innym.
8
B I B L I O G R A F I A:
1. H. Izdebski: "Historia myśli politycznej i prawnej";
2. F. Ryszka, J. Baszkiewicz: "Historia doktryn politycznych i prawnych";
3. A. Hitler: "Mein Kampf";
4. S. Haffner: "Rozważania o Hitlerze";
5. B. Mussolini: "Doktryna faszyzmu";
6. Justynski: "Historia doktryn politycznych czasów nowożytnych";
7. A. Sylwestrzak: "Historia doktryn politycznych i prawnych";
8. K. Chojnicka: "Doktryny polityczne XIX i XX wieku".
9
Download