makroekonomia
advertisement
MAKROEKONOMIA PKB – produkt krajowy brutto – suma wartości wszystkich produktów wytworzonych w gospodarce w ciągu roku oraz wyświadczonych usług. PKB można obliczyć trzema metodami: a) metodą sumowania produktów: - sumowanie wartości tzw. produktów finalnych Produkty finalne to produkty i usługi nabywane przez ostatecznego odbiorcę. - sumowaniu tzw. wartości dodanej Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcji. !!! Metody sumowania produktów finalnych i wartości dodanej pozwalają uniknąć wielokrotnego dodawania tych samych elementów. Takie liczenie wystąpiłoby gdybyśmy dodawali do siebie wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce. Niektóre produkty są bowiem zużywane w całości przy wytworzeniu innych produktów w tym samym roku (są to produkty pośrednie). b) metoda sumowania dochodów Przy obliczaniu PKB tą metodą należy pamiętać o tym, aby uwzględnić jedynie te dochody, które powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług. Z tego powodu płatności transferowe nie powinny być uwzględnione w rachunku PKB. Płatności transferowe przepływy kapitału, które nie wiążą się ze świadczeniem usług w zamian i nie są dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji; są to np. wypłaty rent i emerytur z budżetu państwa, płatności zasiłków dla bezrobotnych stypendiów, subwencji dla przedsiębiorstw. c) metoda sumowania wydatków Obliczanie tą metodą polega na sumowaniu wydatków na produkty finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują : Ck – wydatki na krajowe produkty konsumpcyjne Ik – wydatki na krajowe produkty inwestycyjne Gk – wydatki rządowe na wytworzone w kraju dobra finalne i usługi z pominięciem płatności transferowych Ek – wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowane PKB = Ck + Ik + Gk + Exk k oznacza że pod uwagę bierzemy tylko na produkty krajowe pomijamy wszelkie dobra i usługi z importu Taki sam rezultat otrzymamy gdy dodamy wydatki na produkty krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wartość łącznego importu. PKB = C + I + G +Ex – Im Gdy różnicę między eksportem a importem ( Ex – Im ) czyli eksport netto oznaczymy przez X wówczas otrzymamy postać: PKB = C + I + G + X gdzie X (eksport netto) = Ex ( eksport) – Im (import) Przedsiębiorstwa muszą część swoich przychodów ze sprzedaży przeznaczyć na zapłacenie podatków pośrednich. Podatki pośrednie to podatki nakładane na wydatki (VAT, akcyza). Podatki te uszczuplają kwoty jakie przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na nabywanie czynników produkcji. Dlatego w rachunku PKB należy je odjąć. Podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochód ( np. podatek dochodowy od osób fizycznych). Natomiast subsydia otrzymane przez przedsiębiorstwa z budżetu państwa oznaczają wzrost wydatków na czynniki produkcji. Dlatego w rachunku PKB musimy je dodać. Uwzględniając podatki pośrednie i subsydia wyróżniamy dwie kategorie PKB: PKB – w cenach rynkowych jest to miara produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców a więc obejmujących podatki pośrednie. PKB w cenach rynkowych = CK + Ik + Gk + Exk = C + I + G +Ex – Im = C + I +G + X PKB w cenach czynników produkcji jest to miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów. PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia PKN (produkt krajowy netto) – jest to różnica między PKB a amortyzacją PKN = PKB – amortyzacja Produkt narodowy brutto jest to miara łącznych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą Dochody netto z tytułu własności za granicą jest to nadwyżka napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju. Produkt narodowy netto PNN jest nazywany również dochodem narodowym, który oznaczony jest zwykle symbolem Y. Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji. PNN w cenach czynników produkcji= dochód narodowy Y = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja Nominalny PKB jest to miara produkcji krajowej wyrażona w cenach bieżących. Realny PKB jest to miara produkcji krajowej wyrażona w cenach stałych. Deflator = nominalny PKB / realny PKB x 100% Dochody osobiste to PNB w cenach czynników produkcji pomniejszony o amortyzację, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski nie podzielone (tj. część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa a nie do podziału między akcjonariuszy) Dochód osobisty = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja – podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorców – zyski niepodzielone. Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymane płatności transferowe. Rozporządzalne dochody osobiste = dochody osobiste – podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe + płatności transferowe DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO Produkcja potencjalna to produkcja, którą wytworzono by w gospodarce gdyby racjonalnie zostały wykorzystane wszystkie czynniki produkcji tj. ziemi, kapitału i pracy. Produkcja faktyczna to produkcja rzeczywiście wytworzona w gospodarce. Agregatowy popyt jest to łączna ilość towarów jaką nabywcy są zdecydowani zakupić w danych warunkach i czasie. Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od: a) ogólnego poziomu cen towarów - gdy rosną ceny – agregatowy popyt spada; gdy ceny maleją agregowany popyt rośnie b) wysokości dochodów ludności – gdy dochód rośnie – agregatowy popyt rośnie; gdy dochód maleje agregatowy popyt maleje Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen. Agregatowy popyt jest rosnącą funkcją dochodów ludności. Agregatowa podaż to łączna ilość towarów jaką producenci są zdolni wytworzyć w danych warunkach, dostarczyć na rynek, zależy od: a) zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania – im większe zasoby tym większa agregatowa podaż; im mniejsze zasoby tym mniejsza agregatowa podaż b) ogólnego poziomu cen towarów – wzrost poziomu cen powoduje wzrost agregatowej podaży; im mniejszy poziom cen tym mniejsza agregatowa podaż c) kosztów produkcji - im mniejsze koszty tym większa agregatowa podaż; im większe koszty tym mniejsza agregatowa podaż Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen. Agregatowa podaż jest malejącą funkcją kosztów produkcji. AD = C + I AD – agregatowy popyt C – konsumpcja I – inwestycje C = Ca + Ksk ∙ Y Ca – konsumpcja autonomiczna – konsumpcja niezależna od dochodu narodowego Ksk – krańcowa (marginalna) skłonność do konsumpcji I = Ia – inwestycje = inwestycje autonomiczne – inwestycje niezależne od dochodu narodowego i stopy procentowej Y – dochód narodowy Równowaga na rynku towarowym.- jest to sytuacja w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów jaką się w gospodarce wytwarza: - łączne planowane wydatki na towary są równe wielkości produkcji towarów - agregatowy popyt jest równy dochodowi narodowemu (wielkości produkcji). R – punkt równowagi Y = AD AD = C + I Y=C+S => C+S=C+I I (inwestycje) = S (oszczędności) Lina 45° - pokazuje jakie powinny być rozmiary dochodu narodowego i agregowanego popytu aby na rynku była zachowana równowaga. Gdyby w gospodarce wytworzono dochód narodowy na poziomie wyższy od poziomu zapewniającego równowagę o rozmiarze Y1 to na rynku powstałaby nadwyżka podaży o rozmiarach AB , której producenci nie mogli by sprzedać. Gdyby w gospodarce wytworzono dochód narodowy na poziomie niższym od poziomu równowagi czyli od istniejącego popytu na towary o rozmiarze Y2 wtedy na rynku powstała by nadwyżka popytu ( niedobór podaży) Funkcja konsumpcji jest to zależność pomiędzy wydatkami konsumpcyjnymi a poziomem dochodu narodowego. Funkcja to obrazuje poziom zmierzonych łącznych wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego. C = Ca + Ksk ∙ Y Przeciętna skłonność do konsumpcji jest to stosunek wydatków konsumpcyjnych do poziomu dochodu narodowego. ( C ∕ Y ) Krańcowa skłonność do konsumpcji jest to stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu narodowego. Ksk = ∆C / ∆Y Oprócz funkcji konsumpcji na rysunku zamieszczono linię 45° . Obydwie linie przecinają się w punkcie A przy dochodzie narodowym równym 50 co oznacza że przy tym poziomie dochodu wydatki konsumpcyjne są równe dochodowi ( C = Y). Gdy Y<50 funkcja konsumpcji leży powyżej linii 45° co oznacza, że C > Y gdy zaś Y>50 funkcja konsumpcji leży poniżej linii 45° a więc C > Y. Funkcja konsumpcji jest funkcja rosnąca gdyż wzrost dochodu powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych. Funkcja konsumpcji przecina oś pionową przy C = 10 co oznacza, że istnieją pewne wydatki konsumpcyjne o charakterze autonomicznym (10) niezależne od poziomu dochodu wówczas dochód wynosi 0. Nachylenie prostej zależy od stosunku przyrostu ∆C / ∆Y czyli krańcowej skłonności do konsumpcji. Tak więc nachylenie prostej ilustrującej funkcję konsumpcji zależy od wysokości krańcowej skłonności do konsumpcji. Funkcja oszczędności określa poziomy zmierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu narodowego. S = Sa + Kso ∙ Y S – oszczędności Kso – krańcowa skłonność do oszczędzania Przeciętna skłonność do oszczędzania jest to stosunek oszczędności do dochodu narodowego ( S / Y ) Krańcowa skłonność do oszczędzania jest to stosunek przyrostu oszczędności do dochodu narodowego (∆S / ∆Y). Zjawisko polegające na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności nosi miano paradoksu zapobiegliwości. SUMA KRAŃCOWEJ SKŁONNOŚCI DO KONSUMPCJI I KRAŃCOWEJ SKŁONNOŚCI DO OSZCZĘDZANIA JEST RÓWNA 1 => PRZYROST DOCHODU PRZEZNACZONY JEST ALBO NA DODATKOWE WYDATKI ALBO NA DODATKOWE OSZCZĘDNOŚCI !!! Ksk + Kso = 1 Inwestycje – powiększenie lub utrzymanie zasobów kapitału fizycznego w postaci maszyn i urządzeń, budynków oraz zapasów. Pełnią one dwie ważne role: a) są częścią agregatowego popytu na towary, ich zmiany nie pozostają bez wpływu na zmiany popytu oraz dochodu narodowego. b) przyczyniają się w dłuższym okresie do rozbudowy zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu produkcji potencjalnej. I = Ia Funkcja agregowanego popytu oznaczona jako AD = Ca + Ia + Ksk ∙ Y określa poziom zmierzonych łącznych wydatków na towary przy różnych poziomach dochodu narodowego. Ksk = 0,8 AP = 20 + 0,8Y Ca = 20 = autonomiczne wydatki konsumpcyjne (10) + oraz wydatki inwestycyjne ( 10 w całości autonomiczne o czym świadczy poziome położenie prostej) Ksk – nie zmienia się => jest stałe Przy danym poziomie wydatków autonomicznych agregatowy popyt może się zmieniać pod wpływem zmiany dochodu (ruch wzdłuż prostej AD. Zmiany agregowanego popytu mogą być spowodowane zmianami wydatków autonomicznych ( równoległe przesunięcie prostej AD przy wzroście wydatków w górę , przy spadku wydatków w dół). Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi. Warunkiem równowagi na rynku towarów jest to , aby łączne zmierzone wydatki były równe faktycznie wytworzonemu dochodowi narodowemu. Y = AD = C + I 100 – stan równowagi Poniżej 100 – nadwyżka popytu nad podażą Powyżej 100 – nadwyżka podaży nad popytem Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi można wyznaczyć posługując się funkcjami inwestycji i oszczędności. I=Y–C S=Y–C I=S Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi – równość inwestycji i oszczędności. 100 – I = S => inwestycje są równe planowanym oszczędnością I > S – łączne planowane wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne są wyższe od wytworzonej produkcji I < S – planowane inwestycje są mniejsze od planowanych oszczędności - nadwyżka podaży towarów Mnożnik inwestycji informuje jak zmienia się dochód narodowy pod wpływem zmiany autonomicznych wydatków inwestycyjnych. Mi = => 1 1- Ksk Kso = 1 – Ksk = 1 Kso => Ksk + Kso = 1 Wysokość mnożnika zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji! PIENIĄDZ Pieniądz – powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy Funkcje pieniądza: a) środka wymiany (cyrkulacji) Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków: Musi być powszechnie akceptowany Musi być łatwo przenośny Musi być podzielny na mniejsze jednostki Musi być trudny do podrobienia b) jednostki obrachunkowej (miernika wartości dóbr i usług) Pieniądz pełni funkcję jednostki obrachunkowej w której wyrażane są ceny towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu, istnieje możliwość sprowadzenia ich do wspólnego mianownika, a następnie określenia ilościowych relacji między nimi. W tej funkcji pieniądz występuje w postaci idealnej wyobrażeniowo. c) środka płatniczego ( realizacji odroczonych płatności) W miarę rozwoju wymiany towarowej praktyką stały się transakcje kredytowe – zamiast przekazywać pieniądze natychmiast odbiorcy zobowiązują się uregulować zobowiązanie w terminie późniejszym. W momencie zawierania transakcji pieniądz nie wstępuje realnie – pieniądz realny pojawia się dopiero gdy odbiorca ureguluje zobowiązanie – wówczas pieniądz pełni funkcje środka płatniczego. d) środka przechowywania bogactwa ( środka tezauryzacji) Pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany pozwala przechowywać siłę nabywczą tj. zdolność do nabywania dóbr o określonej wartości. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności z chwilą odłożenia w postaci nagromadzonych pieniędzy wychodzą z obiegu i stają się środkiem tezauryzacji. – wówczas pieniądz pełni funkcję środka przechowywania wartości (gromadzenia bogactwa). e) pieniądz światowy W tym przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami. Funkcja ta polega na spełnieniu tych czterech funkcji (miernika wartości, środka cyrkulacji, środka płatniczego, środka tezauryzacji, ale w skali międzynarodowej. Zasoby pieniądza jest to suma wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza posiadanych przez ludność w danym momencie. W Polsce wg zasad NBP wyróżnia się dwa agregat pieniężne: a) agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty złotowe na żądanie i oszczędnościowe gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie. b) agregat M2 poza pozycjami wchodzącymi w skład M1 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Obydwa agregaty nie obejmują rachunków walutowych. Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Popyt na pieniądz wiąże się głównie z : a) obsługą procesu cyrkulacji dóbr b) realizacją pewnych płatności i operacji c) przewidywaniami i zachowaniami ludzi. Wielkość popytu na pieniądz zależy od : a) Wielkości produkcji różnych dóbr b) Liczby zawieranych transakcji c) Przeciętnego poziomu cen dóbr i usług d) Nominalnej i realnej stopy oprocentowania środków pieniężnych e) Kosztu posiadania pieniądza f) Koszty zmiany jednych aktywów na drugie Podaż pieniądza czyli jego ilość wprowadzana do gospodarki podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem Banku Centralnego na wielkość emisji pieniądza formy w jakich jest emitowany oraz cele które dzięki kolejnym emisjom zamierza osiągnąć. Czynniki wpływające na podaż: a) Wielkość bazy monetarnej (sumy gotówki w obiegu oraz rezerw bankowych) b) Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego c) Stopa rezerw obowiązkowych d) Stopa całkowitych rezerw banków Ilościowa teoria pieniądza. Rozważając ilościową teorię pieniądza I. Fisher zaprezentował tzw. równanie wymiany, które przy założeniu istnienia równowagi na rynku towarowym pozwala analizować zarówno podaż pieniądza jak i popyt na pieniądz. MxV=PxQ M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym V – szybkość obiegu pieniądza ( wskazuje ile razy jedna jednostka pieniężna została w danym okresie użyta przy zawieraniu transakcji) P – przeciętny poziom cen produktów i usług (dla wszystkich transakcji) Q – liczba transakcji zawartych w danym okresie Ilościowa teoria pieniądza głosi, że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu. Zmiany M powodują zmiany P. Motywy zapotrzebowania na pieniądz: a) Motyw transakcyjny – popyt transakcyjny – wiąże się z posiadaniem(trzymaniem) pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług. b) Motyw przezornościowy – popyt przezornościowy – wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług. Motyw transakcyjny i przezornościowy – wyjaśniają popyt na pieniądz w jego roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego. c) Motyw spekulacyjny – popyt spekulacyjny – wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniędzy. Motyw spekulacyjny wyjaśnia popyt na pieniądz w jego roli środka przechowywania bogactwa. Przydatne definicje: Parytet - jest to liczba jednostek wagowych złota przypadająca na jednostkę pieniądza ustawowego. Monometalizm, system pieniężny, w którym prawnym środkiem płatniczym jest jeden kruszec (złoto lub srebro) - jest on zarówno towarem, jak i spełniającym wszystkie swe funkcje pieniądzem. Warunkiem istnienia tego systemu jest równość ceny kruszcu jako towaru i jego ceny jako pieniądza. Bimetalizm, system pieniężny, w którym prawnymi środkami płatniczymi są równocześnie dwa kruszce (złoto i srebro). Określony między nimi stały kurs ustawowy powinien być równy relacji rynkowej wartości (cen) obu kruszców. Deprecjacja pieniądza, obniżenie siły nabywczej (wartości) pieniądza. Aprecjacja wzrost kursu waluty krajowej względem walut zagranicznych, oznaczający wzrost siły nabywczej waluty Baza monetarna - W ujęciu makroekonomicznym jest to łączna wartość banknotów i bilonu jaka znajdujących się w obiegu oraz poza obiegiem bankowym. Jest ona podstawą kształtowania podaży pieniądza. Siła nabywcza pieniądza - realna wartość pieniądza, która określa ilość dóbr i usług jaką można zakupić za określoną jednostkę pieniężną. BUDŻET Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym. Funkcje budżetu państwa: a) funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych(pochodzących głównie z podatków)umożliwiających utrzymanie aparatu władzy i realizację zadań. b) funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego np. zmniejszenie różnic rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania grup społecznych, tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację tej funkcji umożliwia np. system podatkowy oraz wydatki budżetowe dokonywane głównie w formie tzw. Transferów. c) funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można np. wpływać na tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji. W życiu społecznym polityka fiskalna może np. pobudzać lub hamować przyrost naturalny, zwiększyć poziom aktywności zawodowej. d) funkcja alokacyjna umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego narodu dochodowego. Państwo dysponując odpowiednimi dochodami budżetowymi może przesunąć zasoby czynników produkcji do wytwarzania dóbr publicznych, prowadzenia prac badawczo-naukowych. Realizacja tych funkcji jest możliwa głównie dzięki kształtowaniu przez państwo systemu podatkowego tj. określania podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzaju podatków, wysokości stawek opodatkowania, ulg i zwolnień podatkowych oraz kształtowaniu wydatków zgodnie z potrzebami państwa. Zasady polityki budżetowej: a) zasada rocznego budżetowania – plan wydatków i dochodów budżetowych obejmuje okres jednego roku. Rok budżetowy nie musi być równy kalendarzowemu. b) zasada zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa c) zasada jedności – budżet państwa powinien tworzyć jedną całość tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu d) zasada równowagi budżetowej – polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za dobra i usługi finansowane przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych. Deficyt budżetowy jest to nadwyżka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi. Źródła dochodów budżetu państwa: a) podatki b) cła c) dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw d) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa; e) wpłaty z zysku Narodowego Banku Centralnego; f) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; g) opłaty skarbowe, sądowe i notarialne i inne Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwowa na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwa. Podatki uzasadnione są koniecznością: a) zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego b) dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami c) ograniczenia konsumpcji niektórych produktów d) prowadzenie polityki antycyklicznej (przeciwdziałania nadmiernym wahaniom tempa wzrostu PKB wywołanym przez cykle koniunkturalne, polityka antycykliczna ma na celu umacnianiu popytu krajowego w okresie, gdy gospodarka jest w fazie spowolnienia lub na ograniczaniu dynamiki popytu krajowego wtedy, gdy gospodarka rozwija się zbyt szybko i jest w fazie ożywienia) i antyinflacyjnej (polityka antyinflacyjna to zespół działań i decyzji zmierzających do ograniczenia inflacji do poziomu niezagrażającego sprawnemu funkcjonowaniu gospodarki). Podatki możemy podzielić ze względu przedmiot opodatkowania: a) podatki dochodowe – pobierane od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych b) podatki konsumpcyjne – (podatki od wydatków) nakładane na dobra i usługi będące przedmiotem obrotu np. VAT, akcyza c) podatki majątkowe – płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku np. spadkowe Podatki dzielimy również na: a) bezpośrednie – nakładane na dochody i majątek – podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi cały jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się budżetem państwa. b) pośrednie – zawarte w cenie nabywanego dobra lub usługi - konsument płaci je pośrednio za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku. Wydatki budżetu państwa: a) wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości b) wydatki związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultura, obrona zdrowia, świadczenia socjalne) c) wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe Automatyczne stabilizatory koniunktury: Polityka fiskalna – opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych a) aktywna polityka fiskalna podejmowanie decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. b) pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystywaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych reagują na zmianę koniunktury. Z tego właśnie względu określone są często jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Automatyczne stabilizatory koniunktury są to środki stabilizujące rozmiary globalnego popytu i łagodzące wahania w gospodarce wmontowane w system gospodarczy niezależnie od bieżących decyzji gospodarczych. Do najważniejszych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć: a) podatki od dochodów ludności b) podatki od przedsiębiorstw c) podatki pośrednie nakładane na artykuły konsumpcyjne d) zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych e) programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych). BEZROBOCIE Bezrobocie - sytuacja, w której część osób w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet, 18-64 dla mężczyzn), zdolnych i gotowych do pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce, pozostaje bez pracy, pomimo podejmowanych poszukiwań pracy. Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Do aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej) zalicza się te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach(zwłaszcza płacowych) istniejących w gospodarce. Pozostałe osoby w wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo. Stosunek liczby aktywnych zawodowo a więc zasobów siły roboczej (S) do liczby ludności w wieku produkcyjnym (L) nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej (A) A= S L A – współczynnik aktywności zawodowej S – zasoby siły roboczej L - liczba ludności w wieku produkcyjnym Im wyższy współczynnik, tym większa część ludności chce pracować zawodowo. Wysokość współczynnika zależy od: poziomu i zmian stawek płac preferencji jednostek w zakresie kształcenia modelu rodziny liczby dzieci w rodzinie i sposobu ich wychowania możliwości znalezienia pracy. Strumienie napływu z sektora zatrudnienia do zasobu bezrobocia: osoby zwolnione z pracy w ramach zwolnień grupowych osoby zwolnione z pracy w trybie indywidualnym osoby odchodzące z pracy dobrowolnie Strumienie napływu z zasobu siły roboczej do zasobu bezrobocia: osoby które ponownie podjęły działania w celu podjęcia pracy bezrobotni absolwenci szkół Strumienie odpływu z zasobu bezrobocia: osoby, które znalazły pracę osoby zniechęcone poszukiwaniami pracy i odchodzące na emeryturę i rentę. LUDNOŚĆ W WIEKU PRODUKCYJNYM „L” AKTYWNI ZAWODOWO ( ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ ) ”S” ZATRUDNIENI „Z” BIERNI ZAWODOWO „Ns” BEZROBOTNI „B” S=Z+B S – siła robocza Z – zatrudnieni B – bezrobotni Przekształcając wzór S = Z + B otrzymujemy: B=S+Z Przekształcając wzór A = S / L otrzymujemy: S=AxL Korzystając z obu wzorów otrzymujemy: B=AxL–Z Rozmiary bezrobocia zależą od 3 czynników: współczynnika aktywności zawodowej liczby ludności w wieku produkcyjnym rozmiarów zatrudnienia Stopa bezrobocia wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Pokazuje, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni b = B / S x 100% b - wskaźnik stopy bezrobocia Typy bezrobocia: Bezrobocie frykcyjne – powstaje w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą. Określa się mianem nieredukowalnego minimum, które zawsze było, jest i będzie nierozłączną cechą każdej gospodarki wolnorynkowej. Jest to bezrobocie przymusowe a kiedy nie przekracza 4 % jest bezrobociem naturalnym. Bezrobocie strukturalne - to niedopasowania dotyczące regionów (bezrobocie regionalne), zawodów, miejsca i czasu wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe). Wynika przede wszystkim z postępu technicznego (niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy. Jest bezrobociem przymusowym. Bezrobocie koniunkturalne - związane jest z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą. Bezrobocie przymusowe. Bezrobocie naturalne - występuje w sytuacji równowagi na rynku pracy i nie przekracza 4%. Bezrobocie dobrowolne -dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Decyzja bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem. Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Dzieli się na: Politykę makroekonomiczną, która polega wykorzystaniu instrumentów fiskalnych ( podatków i wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowej i podaży pieniądza) w celu redukcji bezrobocia. Polityka mikroekonomiczna obejmuję: Publiczne programy zatrudnienia Subsydiowanie zatrudnienia Szkolenia zawodowe Pożyczki dla przedsiębiorstw Pasywna polityka państwa obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych i odprawy. INFLACJA Rodzaje inflacji: a) z punktu widzenia natężenia (nasilenia) inflacja pełzająca – gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie występuje w krajach nawet najbardziej rozwijających się. Jest ona zwykle pod kontrolą rządu i nie zakłóca procesów w gospodarce. inflacja umiarkowana (krocząca) – gdy wskaźnik cen mieści się w granicach od 5% do 10% rocznie ma tendencje do wymykania się spod kontroli rządu typowa dla krajów, które po okresie ciągle przyspieszanego tempa wzrostu gospodarczego wkraczają w okres stabilizacji tego tempa, utrzymując je jednak na wysokim poziomie. Jest tutaj odczuwalny niewielki wzrost cen, generalnie mało przekładający się na domowe budżety inflacja galopująca - gdy wskaźnik cen waha się od 10% do 150% rocznie negatywnie wpływa na przebieg procesów gospodarczych typowa dla krajów słabo rozwiniętych pod względem gospodarczym wkraczającym na drogę przyspieszonego rozwoju gospodarczego, odczuwalna w zależności od swej wielkości hiperinflacja (szalejąca) – gdy ceny rosną w tempie przekraczającym 150% rocznie najgroźniejsza dla gospodarki typowa dla krajów wyniszczonych wojną. Nie jest tutaj możliwe racjonalne gospodarowanie ani w skali przedsiębiorstwa, ani makroekonomicznej. Ucieczka od pieniądza krajowego i zastąpienie go innymi towarami, powoduje ogromne zubożenie społeczeństwa b) z punktu widzenia przyczyn popytowa - jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży – ustalenie się agregowanego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia kosztowa - przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależnie od agregowanego popytu na towar. Gdy rosną koszty produkcji przedsiębiorstwa przerzucają ten wzrost na ceny wyrobów gotowych obciążając w ten sposób nabywców. Typy inflacji kosztowej: inflacja płacowa gdy rosną płace niezależnie od popytu na pracę inflacja wywołana przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną aby podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych gdy ceny te rosną niezależnie od poziomu agregowanego popytu inflację wywołaną przez podatki gdy wzrost podatków przerzucany jest na ceny strukturalna - której przyczyną jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców. Występuje wtedy gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury popytu i pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów. Inflacja strukturalna ma charakter inflacji popytowo kosztowej TEST 1. Do dóbr publicznych należy: Obrona narodowa.. 2. Sytuacja S > I oznacza: lukę deflacyjną... 3. Stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu to: krańcowa skłonność do oszczędności 4. Ksk wystarczy do obliczenia: mnożnika inwestycji... 5 Funkcja konsumpcji C = Ca + 0,9Y ile wynosi Ksk: 0,9 6. Do podatków majątkowych należy: podatek Belki 7. Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki oznacza sytuację, w której? Oszczędności = Inwestycje 8 Mnożnik inwestycji w zrównoważonym modelu gospodarki wynosi: 1 9. PNN to: PNB pomniejszony o amortyzację. 10. Nierównowaga na rynku towarów oznacza sytuację, w której: łączne planowane wydatki na towary nie są równe wielkości produkcji 11.PKB w cenach czynników produkcji równy jest: PKB w cenach rynkowych powiększonemu o subsydia i pomniejszonemu o podatki 12.W rozwiniętym modelu gospodarki występują: wydatki rządowe 13. Paradoks zapobiegliwości to: spadek dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności.
