Mechanizm kreacji pieniądza przez system
advertisement
Pieniądz – współcześnie oznacza powszechnie akceptowalny instrument finansowy, za pomocą którego dokonuje się płatności za towary lub usługi oraz realizuje zobowiązania płatnicze. Formy pieniądza: - w średniowieczu dominującą formą pieniądza były monety srebrne i złote. Był to pieniądz pełnowartościowy gwarantujący stabilność cen i całego sytemu finansowego, ale podlegający dematerializacji. Obok pieniądza kruszcowego zaczął się pojawiać pieniądz papierowy. Bilety emitowane przez banki prywatne, w pełni wymienialne na złoto i srebro, skutecznie zastępowały kruszce w realizowaniu pieniądza; -wprowadzenie pieniądza bezgotówkowego-był to kolejny krok w ewolucji obiegu pieniężnego. Gromadzenie oszczędności w gotówce i przetrzymywanie jej w domu jako nieracjonalne ustąpiło miejsca wygodniejszemu lokowaniu gotówki w banku w formie wkładu. Kiedy wiele jednostek zaczęło lokować gotówkę w banku, przestało być niezbędne regulowanie zobowiązań między klientami w pieniądzu papierowym. Wkład banku stał się równie dobrym pieniądzem jak banknoty czy złote monety. Jednak wciąż drobne transakcje realizowane są w pieniądzu gotówkowym;Pieniądz bezgotówkowy zwany jest także pieniądzem depozytowym, wkładowym lub bankowym. -pieniądz elektroniczny- produkt magazynujący wartość, w którym zapis środków pieniężnych, jest przechowywany na urządzeniu elektronicznym, pozostającym w posiadaniu klienta. Przykładem pieniądza elektronicznego są karty płatnicze czy karty kredytowe. W polskiej gospodarce występuje dwustopniowy system bankowy: bank centralny i podlegające mu banki prywatne. Krążą dwa rodzaje pieniądza: pieniądz banku centralnego oraz pieniądz banków prywatnych, zwany pieniądzem bankowym, depozytowym albo wkładowym. Pieniądz banku centralnego to pieniądz gotówkowy, będący równocześnie zobowiązaniem tego banku (banknoty i monety – ogólnie dostępny i najczęściej używany; głównie pieniądz dochodowy ludzi). Natomiast pieniądz banków komercyjnych jest pochodną pieniądza banku centralnego zw. bezgotówkowym (bankowym), charakteryzuje się jedynie zapisami na rachunkach. Pieniądz kreowany jest w operacjach kredytowych banków. Pierwotna kreacja pieniądza KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są: 1. Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych. 2. Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego. Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji. 3. Przyjęte do redyskonta weksle. 4. Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków. Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz – nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza. Mówiąc o pierwotnej kreacji pieniądza należy wspomnieć o rodzajach rachunków bankowych. Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych: 1. Rachunki rozliczeniowe: a) rachunki bieżące – mają podstawowe znaczenie dla podmiotów gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców itp. b) Rachunki pomocnicze – służą do przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem innych banków niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu, 2. Rachunki lokat terminowych – służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich przedsiębiorstwa obywające się bez kredytów, lokując na nich wolne środki. Zachęca je do tego oprocentowanie wyższe niż na rachunkach bieżących. 3. Rachunki oszczędnościowe(wkłady oszczędnościowe) – są prowadzone dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowopożyczkowych. dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny. Rachunków tych nie wolno wykorzystywać do rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. 4. Rachunki powiernicze – prowadzone są na podstawie odrębnej umowy. Środki pochodzą wyłącznie od osób trzecich, które powierzają je posiadaczowi rachunki (powiernikowi) na podstawie zawartej z nim odrębnej umowy (umowy powierniczej). Inne rodzaje rachunków bankowych wymienia jeszcze ustawa o Narodowym Banku Polskim w art. 51, są to rachunki prowadzone przez NBP: 1. rachunki banków 2. rachunki budżetu państwa 3. rachunki Bankowego Funduszu Gwarancyjnego 4. rachunki Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej 5. rachunki innych osób prawnych, dla których wymagana jest zgoda Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Wtórna kreacja pieniądza KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić: -wkład pierwotny – załóżmy że klient wpłaca do banku gotówkę np. 1000zł. Bank otwiera mu rachunek na tę kwotę, którym ten klient może dysponować. Dokonany wkład jest to właśnie wkład pierwotny. W wyniku tej operacji następuje przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza. Wkład ten ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku. - wkład pochodny – w wyniku uzyskanego przez bankowców doświadczenia okazało się że tylko niewielka część zdeponowanych w bankach wkładów jest podejmowana w gotówce. Pozostała część służy do rozliczeń bezgotówkowych albo przez długi czas nie jest podejmowana. Uznano zatem, że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym. Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu. Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami. Mechanizm kreacji pieniądza przez system bankowy Rezerwa obowiązkowa wynosi 3,5% (tak jak w Polsce) Depozyty Banki Rezerwy na żądanie obowiązkowe Kredyty I 1000,00 35,00 965,00 II 965,00 33,78 931,22 III 931,22 32,59 898,63 IV 898,63 31,45 867,18 V 867,18 30,35 836,83 VI 836,83 29,29 807,54 VII 807,54 28,26 779,28 VIII 779,28 27,27 752,01 IX 752,01 26,32 725,69 X 725,69 25,40 700,29 Razem 8563,38 299,71 8263,67 20008,05 700,29 19307,76 28571,43 1000,00 27571,43 Wszystkie pozostałe banki System bankowy ogółem Cały system bankowy wykreował pieniądz w wysokości 28571,43 zł. Przyrost podaży pieniądza wyniósł jednak nie 28571,43 zł, ale 27571,43 zł; 1000 zł to jedynie zamiana już wcześniej istniejącego pieniądza banku centralnego (gotówki) na pieniądz bankowy. To, ile cały system bankowy jest w stanie wykreować można obliczyć na podstawie wzoru: D= R 35 ,D= = 1000, gdzie: r 0,035 R – wartość rezerw r – wskaźnik rezerw obowiązkowych D – wkłady na żądanie O tym, ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego, decyduje mnożnik kreacji pieniądza, będący odwrotnością wskaźnika rezerwowego. Mnożnik kreacji pieniądza bankowego jest współczynnikiem określającym ile zostanie udzielonych kredytów w zależności od wielkości wkładu początkowego (pierwszego depozytu). Podaż pieniądza, całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki (banknotów i bilonu) znajdującej się w obiegu pozabankowym oraz wkładów bankowych płatnych na każde żądanie. Czynniki wpływające na podaż pieniądza bankowego: 1. Stopa rezerw obowiązkowych – stanowi minimalna relację rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego (Rady Polityki Pieniężnej). Jeśli zasób gotówki w banku komercyjnym spadnie poniżej obowiązkowej stopy rezerw, wówczas musi on natychmiast pożyczyć gotówkę, najczęściej od banku centralnego. Rezerwa obowiązkowa składa się z dwóch części, są to: a) kwoty odprowadzane na nie oprocentowany rachunek rezerw obowiązkowych w banku centralnym; b) kwoty zadeklarowane i przetrzymywane w kasach banku. Obowiązkowe rezerwy bankowe wyznaczane przez bank centralny ograniczają kreację pieniądza przez banki komercyjne. Równocześnie bank centralny tworzy rezerwę płynności dla każdego banku komercyjnego, która może być uruchamiana w trudnej sytuacji finansowej banku. Stopa rezerw obowiązkowych obliczana jest w odniesieniu do wartości zdeponowanych środków pieniężnych w banku komercyjnym, czyli w postaci depozytów i lokat. W Polsce od 31 października 2003r. wynosi ona 3,5% do chwili obecnej. Wskaźnik ten ma istotny wpływ na kształtowanie ilości pieniądza w obiegu. Bank centralny zmieniając poziom wskaźnika reguluje wysokość rezerw obowiązkowych oraz oddziaływuje na płynność finansową, a w rezultacie zobowiązuje banki komercyjne do zawężenia lub rozszerzenia akcji kredytowej. Podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki komercyjne do utrzymywania większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci nieoprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te są zamrożone i nie mogą być przeznaczone na działalność kredytową, proces kreacji pieniądza zatrzymuje się oraz zmniejsza się aktywność gospodarcza. Inaczej jest w przypadku obniżenia wskaźnika, w tej sytuacji uwolnione fundusze banki komercyjne przeznaczają na kredyty, a to powoduje wzrost ilości pieniądza w obiegu, wzrost siły nabywczej społeczeństwa, a także wpływa na ożywienie się gospodarki. 2. Wskaźnik gotówkowy – czyli wskaźnik skłonności do utrzymywania gotówki zamiast depozytów na żądanie. Na wskaźnik gotówkowy największy wpływ mają dwa elementy: a) dochód, b) rynkowa stopa procentowa. Im wyższe są dochody społeczeństwa, tym niższą ich część przechowuje się w gotówce. W miarę wzrostu zasobności społeczeństwa coraz bardziej opłacalne staje się używanie czeków, za pomocą których przelewa się fundusze z jednego rachunku na drugi. Dlatego obrót bezgotówkowy rozpowszechnił się głównie w krajach rozwiniętych. Odwrotna zależność istnieje między wskaźnikiem gotówkowym a rynkową stopą procentową. Wzrost stopy procentowej sprawia, że coraz mniej opłacalne jest utrzymywanie gotówki nieprzynoszącej żadnego dochodu. Lepiej ulokować ją w krótkoterminowych, a więc płynnych, aktywach oprocentowanych. W razie potrzeby łatwo taki walor zamienić na pieniądz gotówkowy. Jeżeli poziom stopy procentowej jest niski to zapotrzebowanie na pieniądz rośnie, wtedy korzystne jest utrzymanie majątku w najbardziej płynnych aktywach, czyli w gotówce. Na wskaźnik gotówkowy mają również wpływ: zaufanie społeczeństwa do systemu bankowego, wysokość opłat banków za dysponowanie wkładami (rachunkami) na żądanie i opłat za rozliczenia czekowe na rachunkach czekowych, a także rozwój techniki bankowej. Na przykład, rozszerzenie stosowania kredytowych kart magnetycznych przy regulowaniu zobowiązań zmniejsza zapotrzebowanie na gotówkę. 3. Wskaźnik rezerw nadobowiązkowych (nadwyżkowych) – banki komercyjne faktycznie utrzymują nie tylko rezerwy obowiązkowe, ale i także i rezerwy nadobowiązkowe. W ten sposób zabezpieczają się przed szczególnymi okolicznościami, mogącymi powodować wzmożone wycofanie przez klientów gotówki. Wskaźnik rezerw nadobowiązkowych określany jest przez poziom rynkowej stopy procentowej i wahania depozytów. Gdy rynkowa stopa procentowa wzrasta, to mniej korzystne jest utrzymywanie rezerw przez banki ponad niezbędne minimum. Nadwyżkę opłaca się przeznaczyć na dalszą akcję kredytową. Należy jednak brać pod uwagę to, że zwyżka owego wskaźnika rezerw nadobowiązkowych skłania do zmiany nieoprocentowanych wkładów na żądanie na płynne aktywa rynku pieniężnego, co ogranicza podaż pieniądza. W wyniku hamowania pożyczek znowu tworzą się rezerwy nadobowiązkowe. Najczęściej jednak jest tak, że wzrost rynkowej stopy procentowej powoduje spadek rezerw nadobowiązkowych i wzrost podaży pieniądza. Do utrzymywania rezerw nadobowiązkowych skłaniają banki wahania depozytów na żądanie. Zmienność wkładów wynika z kolei z sezonowości wypłat oraz działania innych czynników trudnych do przewidzenia. Im wyższe są wahania depozytów na żądanie, tym wyższe muszą być rezerwy nadobowiązkowe i tym mniejsza jest kreacja pieniądza bankowego. 4. Wskaźnik depozytów terminowych – to wskaźnik skłonności do utrzymywania depozytów terminowych, zamiast depozytów na żądanie. Ludność, czyli społeczeństwo, utrzymuje swój majątek nie tylko w formie wkładów na żądanie, którymi można dysponować w każdej chwili, ale także w formie wkładów terminowych, które lokujemy w banku na dłuższe okresy. Na wskaźnik depozytów terminowych mają wpływ: dochód, stopa oprocentowania wkładów terminowych i rynkowa, krótkoterminowa stopa procentowa. Im wyższe są dochody, tym wyższy jest ten wskaźnik. W miarę wzrostu zasobności społeczeństwa zwiększają się oszczędności, których jedną z form są właśnie wkłady terminowe. Wzrost oprocentowania kredytów zwiększa ich wartość. Może to jednak mieć miejsce kosztem innych aktywów, od których uzyskuje się rynkową, krótkoterminową stopę procentową, oraz kosztem wkładów na żądanie. Może niejako nastąpić substytucja aktywów w ogólnym ich portfelu, a czynnikiem sprawczym jest zmiana relacji stóp procentowych od różnych walorów. Wzrost stopy oprocentowania wkładów terminowych zmniejsza mnożnik kreacji pieniądza, oczywiście tylko wtedy, gdy wkładów terminowych nie wliczamy do pojęcia pieniądza. Odwrotnie jest z rynkową, krótkoterminową stopą procentową. Jej wzrost w stosunku do oprocentowania wkładów terminowych obniża wskaźnik wkładów terminowych i podwyższa wskaźnik kreacji pieniądza. 5. Wskaźnik rezerw pożyczonych – czasami banki komercyjne korzystają z funduszy pożyczonych od banku centralnego, ponieważ bardziej może im się opłaca ponoszenie kosztów oprocentowania od pożyczonych środków finansowych w centralnej instytucji monetarnej niż utrzymywanie rezerw nadobowiązkowych. Na wskaźnik rezerw pożyczonych oddziałuje relacja dwóch stóp procentowych: rynkowej stopy procentowej i redyskontowej stopy banku centralnego. Wzrost rynkowej stopy procentowej zachęca banki komercyjne do pożyczania rezerw w banku centralnym w drodze redyskonta weksli. Nagromadzone fundusze można z kolei ulokować na rynku pieniężnym, czyli rynku walorów krótkoterminowych. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza skłonność do redyskonta weksli. Gdy stopa redyskonta spada, to dzieje się dokładnie tak jak przy wzroście stopy rynkowej. Należy podkreślić, że wpływ wskaźnika rezerw pożyczonych na podaż pieniądza jest dokładnie odwrotny niż w przypadku wskaźników wcześniej opisanych. Jego wzrost powoduje wzrost kreacji pieniądza, a tym samym wzrost ilości pieniądza bankowego. Na wskaźnik rezerw pożyczonych oddziałuje jeszcze relacja stopy redyskontowej do stopy panującej na hurtowym rynku międzybankowym. Banki handlowe wcale bowiem nie muszą pożyczać potrzebnych im funduszy w banku centralnym, ale mogą to właśnie uczynić na rynku międzybankowym. Wzrost stopy redyskontowej, czyli relatywny spadek stopy rynku międzybankowego, zwiększa popyt na pożyczki na tym właśnie rynku, a zmniejsza popyt na pożyczki zaciągnięte w banku centralnym. W skali całego systemu bankowego możliwości pożyczkowe netto zmniejszają się, co hamuje ekspansję kredytową, wprawdzie dzięki funduszom pożyczonym na rynku międzybankowym niektóre banki handlowe mogą rozszerzać kreację pieniądza, ale dzieje się to kosztem innych banków, które akurat lokują nadwyżki swych rezerw na omawianym rynku, co oczywiście ogranicza przyrost podaży pieniądza. Spadek stopy redyskontowej, czyli relatywny wzrost stopy procentowej międzybankowego rynku hurtowego, pobudza emisję pieniądza bankowego. Wpływ rynkowej stopy procentowej, bazy monetarnej i częściowo dochodu na podaż pieniądza jest pozytywny. Im wyższą wartość osiągają te czynniki, tym większa jest podaż pieniądza i odwrotnie. Wpływ banku centralnego na rezerwy banków komercyjnych Istotną kwestią w procesie kreacji pieniądza jest pokazanie, w jaki sposób zmieniają się rezerwy banków komercyjnych w banku centralnym. To ich wysokość decyduje o kreacji pieniądza bankowego. Należy brać pod uwagę wszystkie rodzaje rezerw, zarówno obowiązkowe, jak i nadobowiązkowe. W Polsce dotyczy to stanu rachunków rezerwy obowiązkowej i stanu rachunków bieżących utrzymywanych w Narodowym Banku Polskim. Pierwszym instrumentem są operacje otwartego rynku banku centralnego. Jest istotne, że kupując bądź sprzedając weksle skarbowe w transakcjach z bankami komercyjnymi, bank centralny zmienia ich rezerwy. Kupując weksle, powiększa rezerwy banków komercyjnych. W tym momencie następuje kreacja nowego pieniądza, a mianowicie kreacja pieniądza banku centralnego. Bank centralny kreuje swój pieniądz z niczego. Nie sięga bowiem do jakichś wcześniej nagromadzonych funduszy, lecz tworzy całkiem nową siłę nabywczą. Emisja pieniądza banku centralnego nie ma zabezpieczenia w zasobach złota banku centralnego, tak jak to było w przeszłości. Obecnie już żadna waluta nie jest wymienialna na złoto i babki centralne nie mają obowiązku uzależniania od niego emisji pieniądza. Pieniądz banku centralnego emitowany jest w formie bezgotówkowej. Następnie może być zamieniony na gotówkę. Jest to już jednak operacja czysto techniczna, zjawisko zamiany jedynie formy pieniądza, nie zaś emisji pieniądza nowego. Bank centralny kreuje pieniądz do gospodarki w formie bezgotówkowej. Przyrost rezerw banków komercyjnych oznacza powiększenie bazy monetarnej. Zgodnie z działaniem mnożnika pieniężnego następuje wzrost akcji kredytowej banków komercyjnych, wielokrotny przyrost pieniądza bankowego i ogólnej ilości pieniądza w obiegu. Istnieją też inne sposoby regulowania wysokości rezerw bankowych. Jednym z nich są operacje redyskonta weksli handlowych (nie skarbowych). Bank centralny kupując weksle od banków komercyjnych według stopy redyskontowej, zwiększa ich rezerwy i bazę monetarną. Podobnie jest, gdy bank centralny udziela bezpośrednio kredytu bankowi komercyjnemu na uzupełnienie płynności. Znów rezerwy i baza monetarna rosną. Oznacza to najpierw emisję pieniądza banku centralnego, a następnie emisję pieniądza bankowego. W jaki sposób deficyt budżetowy i deficyt bilansu płatniczego wpływają na podaż pieniądza w kraju? Gdy występuje deficyt budżetowy, to musi on być w jakiś sposób sfinansowany. Ważne jest kto nabywa weksle skarbowe. Jeżeli przedsiębiorstwa, ludność i banki komercyjne, to w zasadzie nie ma to wpływu na procesy emisyjne. Następuje tylko przesunięcie oszczędności od jednej grupy podmiotów do innej. Oczywiście, udzielenie kredytu skarbowi państwa przez banki komercyjne oznacza emisję pieniądza bankowego. Jednak trzeba mieć na uwadze, że najprawdopodobniej banki komercyjne i tak udzieliłyby tych kredytów. Kredytowałyby nie skarb państwa lecz przedsiębiorstwa i ludność. Emisja pieniądza bankowego i tak miałaby miejsce, chyba że występowałby niedostatek popytu na kredyt bankowy ze strony przedsiębiorstw i ludności, czego nie można wykluczyć. Finansowanie deficytu budżetowego oznaczałoby uruchomienie oszczędności społeczeństwa i dodatkową kreację pieniądza bankowego. Ale jest sytuacja wyjątkowa. Normalnie, opisany sposób finansowania deficytu budżetowego nie powoduje dodatkowej emisji pieniądza. Natomiast finansowanie deficytu budżetowego przez bank centralny powoduje dodatkową emisję pieniądza. Gdy weksle skarbowe kupuje centralna instytucja monetarna, to emituje ona pieniądz banku centralnego. Ten z kolei jest podstawą kreacji pieniądza bankowego. Taki sposób finansowania deficytu budżetowego ma charakter inflacyjny, oznacza emisję pustego pieniądza. Fachowo mówi się, że jest to monetyzacja długu publicznego. Ten inflacyjny sposób pokrywania niedoborów budżetowych w Polsce jest już prawnie zakazany. Na podaż pieniądza w kraju ma wpływ również saldo bilansu płatniczego. Deficyt bilansu płatniczego powoduje odpływ cennych dewiz za granicę, gdyż płatności w walutach obcych są wyższe od wpływów w walutach obcych. Importerzy kupują waluty obce w bankach komercyjnych. Te z kolei nabywają je w banku centralnym. Do banku centralnego napływa pieniądz krajowy jako zapłata za zakupione waluty obce. Spadkowi rezerw dewizowych banku centralnego towarzyszy równolegle napływ pieniądza krajowego, co oznacza wycofanie pieniądza z obiegu. Deficyt bilansu płatniczego powoduje więc spadek podaży pieniądza w kraju. Nadwyżka bilansu płatniczego powoduje z kolei wzrost ilości pieniądza w obiegu. Dodatnie saldo bilansu oznacza, że wpływy w walutach obcych są wyższe od wydatków w tych walutach. Nadwyżka cennych dewiz jest gromadzona w bankach komercyjnych. Te jednak nie chcą utrzymywać wysokich rezerw walutowych i odsprzedają je bankowi centralnemu. W wyniku tego rodzaju transakcji wzrastają rezerwy walutowe banku centralnego. Ale płacąc bankom komercyjnym za dewizy obce pieniądzem krajowym, bank centralny kreuje własny pieniądz. Zwiększa rezerwy bankowe i bazę monetarną. Proces emisyjny rozkręca się. Akurat w tym przypadku nie możemy twierdzić, iż bank centralny kreuje pieniądz z niczego. Tak nie jest, gdyż zabezpieczeniem dodatkowo wyemitowanego pieniądza banku centralnego są jego rezerwy w walutach obcych. Ostatecznie nadwyżka bilansu płatniczego powoduje wzrost ilości pieniądza w kraju, a deficyt bilansu płatniczego powoduje spadek ilości pieniądza w gospodarce. W gospodarce krążą dwa rodzaje pieniądza: 1. pieniądz banku centralnego – jest to pieniądz gotówkowy, będący równocześnie zobowiązaniem tego banku (banknoty i monety – ogólnie dostępny i najczęściej używany; głównie pieniądz dochodowy ludzi). 2. pieniądz banków prywatnych, zwany pieniądzem bankowym, depozytowym albo wkładowym. Pieniądz ten jest pochodną pieniądza banku centralnego zwany bezgotówkowym (bankowym), charakteryzuje się jedynie zapisami na rachunkach. Pieniądz kreowany jest w operacjach kredytowych banków. Pierwotna kreacja pieniądza KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz – nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Przykłady pierwotnej kreacji pieniądza: - udzielenie kredytu; - wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej; -skup przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 5. Rodzaje rachunków bankowych wg ustawy Prawo Bankowe: Rachunki rozliczeniowe: a) rachunki bieżące b) rachunki pomocnicze Rachunki lokat terminowych Rachunki oszczędnościowe (wkłady oszczędnościowe) Rachunki powiernicze Rodzaje rachunków bankowych wg ustawy o NBP: Rachunki banków Rachunki budżetu państwa Rachunki Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Rachunki Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej Rachunki innych osób prawnych, dla których wymagana jest zgoda Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Wtórna kreacja pieniądza KREACJA WTÓRNA jest realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić: -wkład pierwotny – następuje tutaj przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza. - wkład pochodny – stwierdzono że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku, ponieważ tylko niewielka część tych wkładów jest podejmowana w gotówce. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki itd.
