Prezentacja "Kształtowanie postaw etycznych u dziecka"
advertisement
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Kształtowanie postaw etycznych u dziecka Dr Małgorzata Satoła Akademia Ekonomiczna w Katowicach 2 listopada 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL POSTAWA To względnie trwała skłonność jednostki do zachowywania się w określony sposób. Postawy moŜna kształtować i utrwalać. Społecznie akceptowane postawy są przedmiotem wychowania moralnego. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 1 WYCHOWANIE Postawy etyczne (moralne) dzieci kształtowane są w wyniku oddziaływań wychowawczych. Wychowanie moralne to proces polegający na kształtowaniu w jednostce takich postaw, zachowań, wartości i norm, które są uznawane i uwaŜane za słuszne w danym środowisku społecznym. Przedmiotem wychowania moralnego są wszelkie przekazywane zasady i normy zachowań, które w sposób względnie trwały wpływają na moralne zachowania człowieka w róŜnych sytuacjach społecznych. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Rozwój moralny obejmuje następujące sfery: Poznawczą Emocjonalną Behawioralną EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 2 Rozwój moralnych postaw jednostki odbywa się poprzez: Wzmacnianie RóŜnicowanie Inicjację EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Cele wychowania moralnego: • wzbudzanie poŜądanych postaw i zachowań • kształtowanie poglądów dotyczących określonych spraw moralnych • wzbudzanie uczuć moralnych, • wzbudzanie przekonań moralnych, EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 3 EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta I. ANOMII (0-2 rok Ŝycia) • dzieci nie znają jeszcze pojęcia moralności • nie odczuwają obowiązku przestrzegania jakichkolwiek reguł postępowania • dziecko jest w tym czasie amoralne, czyli pozbawione moŜliwości rozumienia i oceny jakichkolwiek reguł EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 4 Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta II. REALIZMU MORALNEGO (lub EGOCENTRYZMU) (2-7 rok Ŝycia) • dzieci wszelkie reguły, a więc takŜe reguły moralne, traktują jako obowiązujące w sposób bezwzględny • dobry moralnie - w przekonaniu dzieci - jest kaŜdy czyn, który wynika z posłuszeństwa wobec dorosłych • dzieci w ocenie moralnej jakiegoś czynu liczą się szczególnie z jego konsekwencjami, a nie towarzyszącymi mu motywami czy intencjami jego sprawcy • poczucie sprawiedliwości immanentnej. Łączy się ono z głębokim przekonaniem dzieci o przedziwnej mocy reguł, którym sprzeniewierzanie musi zawsze spotkać się z nieuchronną karą EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta III. RELATYWIZMU MORALNEGO (około 7-11 roku Ŝycia) • dzieci nabierają stopniowo przekonania o tym, Ŝe reguły moralne są umowami zawieranymi przez ludzi celem przychodzenia im z pomocą i słuŜenia sobie nawzajem • reguł traktuje się jako rezultat autonomicznej decyzji podjętej w wyniku współdziałania (porozumiewania się) z innymi • dzieci starają się wpływać na zmianę obowiązujących je reguł, o ile oczywiście zachodzi taka potrzeba • w moralnej ocenie jakiegoś czynu kierują się one nie tyle konsekwencjami obiektywnymi, jakie czyn ten za sobą pociąga (szczególnie w wymiarze materialnym), ile coraz częściej motywami (intencjami), jakie przyświecają sprawcy danego czynu EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 5 Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta IV. AUTONOMII (od około 12 roku Ŝycia) • dzieci stają się coraz bardziej krytyczne wobec reguł narzuconych im przez dorosłych • zdają sobie sprawę, Ŝe w kwestiach moralnych mogą istnieć takŜe róŜne opinie czy stanowiska zasługujące na uwagę • z czasem koncentrują się nie tylko na tym, co ich osobiście dotyczy z moralnego punktu widzenia, lecz takŜe w niemałym stopniu na ogólnoludzkich problemach moralnych EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Poziomy i stadia rozwoju moralnego wg. L. Kohlberga I. POZIOM PRZEDKONWENCJONALNY (2-7 lat) • Stadium 1: kary i posłuszeństwa lub moralności heteronomicznej („moralność wywodzi się z wiedzy i autorytetu”) • Stadium 2: relatywizmu instrumentalnego lub moralności instrumentalno-hedonistycznej („moralność to troszczenie się o siebie samego”) EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 6 Poziomy i stadia rozwoju moralnego według L. Kohlberga II. POZIOM KONWENCJONALNY (około 7-11 roku Ŝycia) • Stadium 3: "dobrego chłopca (dziewczyny)", nazywane równieŜ stadium konformizmu interpersonalnego albo moralności konformistycznej („moralność oznacza robienie tego za co jest się lubianym) • Stadium 4: prawa i porządku („dozwolone jest to, co nie jest zgodne z prawem”) EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Poziomy i stadia rozwoju moralnego według L. Kohlberga III. POZIOM POSTKONWENCJONALNY (około 12 lat) • Stadium 5: społecznej umowy (kontraktu) lub moralnych praw jednostki („prawa człowieka są waŜniejsze od innych praw”) • Stadium 6: uniwersalnych zasad etycznych („moralność jest sprawą własnego sumienia”) EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 7 Rozwój moralny To proces stopniowych zmian zachodzących we wraŜliwości moralnej dziecka, w jego stosunku do: • dobra i zła, • do własnych czynów i ich skutków, • spraw innych ludzi. W rozwoju tym istotne są zmiany (przeobraŜenia) w sferze podzielanych przez jednostkę: • przekonań (sądów i ocen) moralnych, • w sferze konkretnego postępowania moralnego, • reakcję na własne zachowanie. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Czym są wartości Słowo "wartość" pochodzi od słowa łacińskiego: valor lub valere ("wartość", "być wartym") W filozofii - przez wartość rozumie się to "wszystko, co cenne, godne poŜądania i wyboru; co stanowi cel ludzkich dąŜeń" W znaczeniu psychologicznym wartość pojmowana jest głównie jako „zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot" lub jako „szacunek, jakim się darzy jakąś osobę„ EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 8 W socjologii przez wartość rozumie się „dowolny «przedmiot», w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku i przypisują mu waŜną rolę w Ŝyciu, a dąŜenia do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus-powinność" W ekonomii natomiast mówi się o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk ów bywa „mierzony albo ilością otrzymanych towarów albo pewnym środkiem wymiany - na ogół pieniędzmi" W pedagogice bowiem przez wartość rozumie się w szczególności wszystko to, co uchodzi za waŜne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne poŜądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dąŜeń ludzkich EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Klasyfikacja wartości Klasyfikacja wartości (zaproponowana przez E. Sprangera). Obejmuje ona sześć róŜnych rodzajów wartości, którymi są: • wartości teoretyczne, • wartości ekonomiczne, • wartości estetyczno-artystyczne, • wartości społeczne, • wartości polityczne, • wartości religijne, EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 9 Hierarchia wartości Wartości religijne (to co święte) Wartości duchowe/kulturowe (estetyczne, prawne, poznawcze) Wartości witalne/biologiczne (np. wartości Ŝycia, zdrowia, rozkwitu) Wartości utylitarne (uŜytecznościowe) Wartości hedonistyczne (przyjemnościowe) EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Rola wartości moralnych Wartości moralne potrzebne są nie tylko w wymiarze społecznym, przynoszą one niekwestionowane korzyści osobiste tym, którzy je praktykują: • nadają Ŝyciu sens, który jest źródłem naszego szczęścia i poczucia spełnienia • stanowią drogowskaz w stosunkach z ludźmi i są waŜnym elementem dobrej komunikacji międzyludzkiej • ułatwiają podejmowanie słusznych decyzji i trwały sukces • stanowią wewnętrzny hamulec dla zachowań niemoralnych • chronią przed demoralizującymi wpływami z zewnątrz • budują harmonię w Ŝyciu osoby Ŝyjącej zgodnie z wartościami i w Ŝyciu jej najbliŜszych oraz jej otoczeniu EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 10 WARTOŚCI MORALNE SKŁANIAJĄ NAS DO ZACHOWAŃ, KTÓRE SĄ DOBRE DLA WSZYSTKICH I NIKOGO NIE KRZYWDZĄ MOCNY SYSTEM WARTOŚCI MORALNYCH I UMIEJETNOŚCI KIEROWANIA SIĘ NIMI W śYCIU TO NAJWAśNIEJSZY KSPITAŁ, W JAKI POWINNIŚMY WYPOSAśYĆ DZIECKO NAUCZANIE DZIECKA WARTOŚCI JEST NAJWAśNIEJSZYM ZADANIEM WYCHOWAWCZYM DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Szczególną wagę w wychowaniu moralnym przywiązuje się do: • dokonywania trafnej oceny własnych i cudzych zachowań i postaw w kategorii dobra i zła, • zapoznania dzieci z sądami i ocenami moralnego postępowania ludzi, • umoŜliwiania dzieciom i młodzieŜy uwewnętrznienie określonych sądów i ocen, norm i wartości. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 11 Podstawowe wartości uniwersalne • prawo do Ŝycia, • pokój, • tolerancja, • wolność, • prawda, • sprawiedliwość, • miłość. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 12 Metoda modelowania/uczenia się przez naśladownictwo/uczenia się zastępczego • • • • • Polega ona na dawaniu przykładu postępowania moralnego szczególnie przez rodziców, wychowawców i nauczycieli, a takŜe przez inne osoby zasługujące rzeczywiście lub potencjalnie na miano wzorów osobowych. W odwoływaniu się do metody modelowania warto pamiętać, Ŝe model tym większy wywiera wpływ na obserwatora: - w im wyŜszym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiŜ, jakim cieszy się w swym otoczeniu; im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma moŜliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia w sensie duchowym i materialnym; w im większym stopniu ocenia go obserwator jako podobny do siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i uzdolnień; im bardziej opiekuńczy i przyjacielski jest stosunek modela do obserwatora; im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań i postaw. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL METODA ZADANIOWA (WDRAśANIE DO ZACHOWAŃ MORALNYCH) Metoda ta polega ona na zalecaniu i umoŜliwianiu dzieciom wyświadczania innym przyjacielskiej i dobroczynnej przysługi zgodnie z podjętą przez nich wcześniej decyzją. Niekiedy powierza się im konkretne zadania do wykonania bez czekania na ich decyzję w tej sprawie. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 13 Nauka zasad regulujących relacje międzyludzkie Odbywa się to najczęściej: 1. Poprzez bezpośrednie oddziaływanie na świadomość moralną wychowanków Metoda perswazji Oddziaływanie to polega głównie na zapoznawaniu ich z normami i wartościami moralnymi oraz róŜnymi innymi problemami natury moralnej, z którymi spotykają lub mogą się swym Ŝyciu. Odbywa się to przewaŜnie w formie pogadanki lub wykładu, czyli w odwołaniu bezpośredniego przekazu słownego. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 2. Na drodze rozmów i dyskusji. Zasady przeprowadzania rozmów: • przestrzegać zasady partnerstwa, • koncentrować się na partnerze rozmowy lub dyskusji, • wewnętrznie akceptować rozmówcę (dyskutanta) i wyraŜać poszanowanie dla jego integralności jako jednostki autonomicznej, • zagwarantować rozmówcy (dyskutantowi) pierwszeństwo wypowiadania się i szukać w usłyszanych wypowiedziach podstawowego punktu oparcia dla ujawnienia swego stanowiska, • umoŜliwiać mu samodzielne i samorzutne oraz niczym nie skrępowane wypowiadanie się, • uwaŜać wypowiedzi rozmówcy (dyskutanta) za podstawowy element oddziaływania terapeutycznego. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 14 METODA KIEROWANIA PROCESEM SAMOWYCHOWANIA Polega na inspirowaniu i zachęcaniu dzieci do samowychowania pod względem moralnym. Istotnymi przejawami wychowania moralnego, z pomocą metody kierowania własnym procesem samowychowania, mogą być - oprócz inspirowania i zachęcania dzieci do pracy nad sobą - takŜe: • podsuwanie im odpowiednich wzorów osobowych do naśladowania, a w szczególności znajdywania w nich wewnętrznego impulsu do własnych zachowań i postaw moralnych; • kształtowanie w nich poczucia odpowiedzialności moralnej za swe postępowanie na co dzień, zwłaszcza zaś wobec osób pokrzywdzonych i sponiewieranych, znajdujących się w sytuacji bez wyjścia; • udostępnianie dzieciom i młodzieŜy literatury pięknej i innych dzieł sztuki, budzących głębszą refleksję nad własnym Ŝyciem moralnym i konsekwencjami, jakie moŜe ono pociągać za sobą dla innych ludzi; zapoznanie wychowanków z róŜnymi technikami samodoskonalenia się, jak np. technika autosugestii, wizualizacji, asertywności. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL METODA WZMACNIANIA POZYTYWNEGO Polega na wyraŜaniu pod adresem dzieci i młodzieŜy pochwał lub dawania im innych dowodów uznania w odpowiedzi na ich konkretne zachowania i postawy moralne. Sposoby wzmacniania pozytywnego: • z pomocą bezpośredniej gratyfikacji, • zawierania kontraktu, • sukcesywnej gratyfikacji. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 15 METODA WZMACNIANIA NEGATYWNEGO (METODA PRZYMUSU, KARANIA) Polega ona m.in. na szybkim reagowaniu na niestosowne postępowanie dzieci, słownym ich napomnieniu, potrącaniu danej im do dyspozycji określonej liczby punktów, a nawet niekiedy na chwilowej izolacji. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL METODA SAMORZĄDNOŚCI Metoda ta polega na umoŜliwianiu dzieciom i młodzieŜy współdecydowania w róŜnych sprawach, a nade wszystko pozostawania przez nich w bliskich kontaktach interpersonalnych ze sobą i dorosłymi EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 16 METODA „ROZUMOWANIA MORALNEGO” Jest to metoda prowadzenia dyskusji lub dialogu na temat róŜnych dylematów moralnych. Metoda "rozumowania moralnego" zazwyczaj przewiduje kolejno: 1) prezentację dylematu moralnego, 2) poszukiwanie jego rozwiązań, 3) ustalenie konsekwencji znalezionych rozwiązań dla osób, których dany dylemat dotyczy, 4) określenie wartości ukrytych w rozwaŜanym dylemacie, 5) wyeksponowanie wartości świadczących o wyŜszym poziomie rozwoju moralnego . EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL PODMIOTOWE (HUMANISTYCZNE) TRAKTOWANIE DZIECI Zapewnienie im prawa do postępowania w miarę samodzielnego i niezaleŜnego oraz równouprawnionego udziału w kontaktach interpersonalnych z dorosłymi. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 17 Czynniki dezorganizujące wychowanie moralne 1.W dobie współczesnej • hipertrofia postaw konsumpcyjnych, • dewaluacja wartości moralnych, • anonimowość w kontaktach między ludzkich, • instytucjonalizacja Ŝycia społecznego, • nadmiar przemocy i seksu w mediach. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 2. W rodzinie • dezintegracja Ŝycia rodzinnego, • wadliwe postawy rodziców, • pozbawienie dziecka wzorów osobowych w rodzinie, • niedosyt miłości rodzicielskiej, • niedocenianie wartości w Ŝyciu rodzinnym. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 18 3. W szkole • autokratyczny styl kierowania wychowawczego, • preferowanie funkcji kształcącej, • niedocenianie wychowania moralnego, • przerost współzawodnictwa nad współdziałaniem uczniów, • niedosyt współpracy z rodzicami. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 4. Inne przeszkody • pozbawienie dzieci i młodzieŜy dobrego przykładu, • niedosyt śpieszenia innym z pomocą, • nadmiar perswazji i pouczeń, • brak konsekwencji w postępowaniu pedagogicznym. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 19 Pamiętajmy! Dzieci, którym dodaje się otuchy, uczą się ufać sobie. Dzieci, którym okazuje się wyrozumiałość, uczą się cierpliwości. Dzieci, które się aprobuje, uczą się poszanowania wartości. Dzieci, które spotykają się z uczciwością, uczą się sprawiedliwości. Dzieci, które doznają serdeczności, uczą się przyjaźni. Dzieci, które Ŝyją w poczuciu bezpieczeństwa, uczą się ufności wobec innych. Dzieci, które się obejmuje, uczą się doznawać miłości i kochać. Dzieci, które są kochane, uczą się Ŝyć (N. Rückriem) EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 20
