wyższa szkoła finansów i zarządzania
advertisement
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I ZARZĄDZANIA W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ NAUK EKOMOMICZNYCH W OSTROWI MAZOWIECKIEJ PRACA Z MAKROEKONOMII MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY Wykonali : Edyta Brzostek Anna Gutowska Maryla Podolak Sylwia Wyszomierska Spis treści: 1. Wstęp……………………………………………………………………..…3 2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy – geneza………………………….....4 3. Cele, zadania i funkcje MFW…………………………………………….....6 4. Członkostwo………………………………………………………………...7 5. Struktura organizacyjna…………………………………………………..…8 6. Struktura finansowa………………………………………………………..13 7. Źródła finansowania działalności MFW……………………………….......14 7.1 Kwota udziałowa…………………………………………………………...14 7.2 Porozumienie pożyczkowe………………………………………………....15 8. Pomoc kredytowa…………………………………………………………..17 8.1 Rodzaje pomocy kredytowej……………………………………………….17 9. Pomoc techniczna…………………………………………………………..21 10. Członkostwo Polski w MFW………………….……………………………23 11. Krytyka działalności MFW…………………………………………………26 12. Podsumowanie……………………………………………………………...29 13. Bibliografia…………………………………………………………………30 2 1.Wstęp Międzynarodowy system finansowy podlega nieustannym zmianom wynikającym z globalizacji i postępu technologii informatycznej. Istniejące różnice pomiędzy krajami biednymi i bogatymi są potęgowane przez niejednakowy udział w zyskach płynących z globalizacji. Kryzysy finansowe, nierównowaga płatnicza, zadłużenie międzynarodowe, brak środków na finansowanie rozwoju i redukcję ubóstwa, to problemy wciąż obecne w międzynarodowych stosunkach finansowych, które wpływają na kierunki ewolucji i zadania międzynarodowych organizacji finansowych. Najwięcej międzynarodowych organizacji finansowych pojawiło się po drugiej wojnie światowej. W kolejnych dziesięcioleciach tworzenie organizacji finansowych było próbą rozwiązania narastających trudności płatniczych i finansowania rozwoju. Międzynarodowe organizacje finansowe angażowały się w najważniejsze wydarzenia w gospodarce światowej, takie jak kryzys zadłużenia czy kryzysy walutowe. Obecnie podstawowym wyzwaniem jest stabilizacja międzynarodowego systemu finansowego oraz redukcja strefy ubóstwa. Wyzwania temu nie jest w stanie sprostać samodzielnie żadna z międzynarodowych organizacji finansowych. Dlatego też obserwuje się wzmożoną współpracę między istniejącymi organizacjami, a także tworzenie szeregu instytucji regulacyjnych, konsultacyjnych, koordynacyjnych o wymiarze globalnym lub dotyczących poszczególnych segmentów rynków finansowych. Pomimo rosnącej dywersyfikacji gospodarki światowej, istnieje tendencja do integracji walutowej.1 W pracy zaprezentowałyśmy organizację o charakterze globalnym, organizacje mającą największe znaczenie pośród organizacji finansowych- Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Podstawowym celem opracowania jest dokonanie przeglądu operacji i ewolucji MFW, a także wskazanie jego roli w rozwiązywaniu problemów występujących w gospodarce światowej. W ostatnim rozdziale przedstawiłyśmy członkostwo Polski w MFW. W pracy wykorzystałyśmy literaturę krajową oraz zagraniczną E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, 1 3 2. Geneza Idea utworzenia organizacji międzynarodowej, której zadaniem miała być stabilizacja kursów walut oraz uregulowanie zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego pojawiła się już w latach trzydziestych XX w. Wówczas John M. Keynes wysunął projekt utworzenia unii płatniczej, a następnie międzynarodowych organizacji finansowych posługujących się wspólną jednostką monetarną – bancorem, która miała zastąpić złoto i stać się pieniądzem światowym. Pomysł ten jednak nie został zrealizowany. Kryzys gospodarczy na świecie skłonił państwa kapitalistyczne do powołania organizacji międzynarodowej, mającej za zadanie przeciwdziałanie perturbacjom na międzynarodowym rynku walutowym. Nad projektem jej statutu, pracowano równolegle podczas II wojny światowej w Wielkiej Brytanii (Plan Keynesa) oraz w Stanach Zjednoczonych (Plan White'a). W 1941 r. amerykański Departament Skarbu opracował memoriał na temat problemów monetarnych i finansowych, zalecając założenie funduszu międzynarodowego. Rok później na polecenie prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta wyłoniono komisje, której powierzono opracowanie stosownej propozycji. W 1943 r. propozycję dotyczącą utworzenia międzynarodowej organizacji walutowej przedstawiono ministrom finansów krajów kapitalistycznych. Dyskusje ministrów doprowadziły do opracowania wspólnego projektu powołania Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW).2 Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund, IMF) jest jedną z wyspecjalizowanych agend ONZ. Stanowi on ramy instytucjonalne funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego. Został utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju- zwanym potocznie Bankiem Światowym- na konferencji w Bretton Woods (New Hampshire) w USA, która odbyła się 1-22 lipca 1944 r. Statut MFW wszedł w życie 27 grudnia 1945 r. po ratyfikowaniu go przez 29 państw uczestniczących w konferencji walutowej i dostarczających 80% kapitału zakładowego MFW Statut składa się z 31 artykułów i 11 załączników, opiera się na koncepcji White'a, w myśl której równowaga płatnicza państw członkowskich miała być osiągana przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązały się kraje uczestniczące w konferencji w Bretton Woods. System z Bretton Woods był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, którego podstawę stanowiły następujące zasady: • stabilność walutowa (były dopuszczalne wahania kursów jedynie o ±1%); • wyznaczenie parytetu walut w złocie lub dolarach amerykańskich; • możliwość zmiany parytetu waluty po uzgodnieniu z Funduszem jedynie w przypadku zaburzeń bilansu płatniczego. Działalność rozpoczęła dwa lata później, pierwszych operacji finansowych dokonała w marcu 1947 r., a obecnie swą siedzibę ma w Waszyngtonie. Liczba państw założycielskich MFW wynosiła 44 (w tym również Polska, Czechosłowacja i Jugosławia). Trzy kraje wystąpiły z MFW, chociaż były jego członkami: Polska 14 marca 1950 r., Czechosłowacja 31 grudnia 1954 r. i Kuba 2 kwietnia 1964 r. Według stanu z 30 września 1992 r. do MFW należy 178 krajów członkowskich. Z krajów Europy Środkowej i Wschodniej do MFW należy Jugosławia, Rumunia (od 1972 r.), Węgry (od 1982 r.), Polska (od 12 czerwca 1986 r.), Bułgaria, Czechosłowacja, Mongolia i Albania (od 1990 r.). W październiku 1991 r. były ZSRR otrzymał status państwa stowarzyszonego z MFW. Po rozpadzie ZSRR do MFW przystąpiło w 1992 r. 15 państw byłego ZSRR (Rosja i 14 republik). W 1992 r. do MFW przystąpiła Szwajcaria. Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006,s.183- 184. 2 4 Po rozpadzie Czechosłowacji ( 1 stycznia 1993 r.) i Jugosławii członkami MFW zostały Czechy i Słowacja oraz niektóre państwa powstałe w wyniku podziału Jugosławii (Chorwacja i Słowenia).3 Utworzenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego było rezultatem działań na rzecz ustanowienia nowego powojennego ładu polityczno-gospodarczego. MFW miał przeciwdziałać częstym zmianom parytetów walut oraz koordynować współpracę w dziedzinie polityki walutowej. Powołanie MFW było częścią szerszego programu zmierzającego do stworzenia trwałego pokoju po II wojnie światowej opartego na zdrowych ekonomicznych i politycznych stosunkach międzynarodowych. Ośrodkami tej współpracy miały być trzy organizacje międzynarodowe, przede wszystkim MFW, MBOiR oraz Międzynarodowa Organizacja Handlowa. Statut MFW obowiązywał bez zmian przez pierwsze 25 lat. Dopiero w 1969 r. został uzupełniony. Do 1969 r. głównymi środkami rezerwowymi w MFW było złoto oraz dolary amerykańskie. Wśród wielu propozycji powiększenia rezerw walutowych oraz zagwarantowania tego, że utrzymają one wysoką wartość i będą akceptowalne, pojawiła się propozycja stworzenia nowego środka rezerwowego: Specjalnych Praw Ciągnienia (SDR Special Drawing Rights); mogły być one kreowane stosownie do zwiększających się potrzeb, rozdzielane między członków MFW, mających deficyty bilansów płatniczych na dokonywanie transakcji wyrównawczych. Propozycja ta znalazła formalny wyraz w pierwszej poprawce do statutu MFW, która została uchwalona 31 maja 1968 r. Nabrała ona mocy obowiązującej po ratyfikowaniu przez państwa członkowskie dysponujące 80% głosów, co nastąpiło 28 lipca 1969 r. MFW przydziela SDR państwom członkowskim, proporcjonalnie do ich kwot udziałowych w kapitale zakładowym. Kraje, mające nadwyżki SDR, ponad ich przydział, otrzymują oprocentowanie od tych nadwyżek, a kraje, które mają mniej SDR niż ich przydział, płacą odsetki MFW. Procenty rozliczane są kwartalnie. Stopa oprocentowania SDR jest ważoną przeciętnych stóp procentowych krótkoterminowych papierów wartościowych krajów, których waluty tworzą koszyk SDR. Państwa członkowskie mogą używać SDR w transakcjach bezgotówkowych między sobą, z MFW oraz w transakcjach z 16 organizacjami i instytucjami upoważnionymi przez Fundusz do ich posiadania. SDR można używać także do zakupu innych walut. W SDR regulowane są odsetki i prowizje od kredytów, dokonywane są wpłaty z tytułu podwyższenia kapitału zakładowego. SDR są także jednostką rozrachunkową MFW, w SDR prowadzi się ewidencję, transakcje i operacje. Państwa członkowskie MFW mogą wykorzystywać SDR do wyrównywania deficytów bilansów płatniczych, mogą zawierać w nich transakcje terminowe (np. forward, swap), udzielać pożyczki, przeznaczać je na darowizny oraz regulować swe zobowiązania. MFW, próbując utrzymać system kursów stałych (system z Bretton Woods), zezwolił na większe wahania kursów walut wokół ich parytetu (z ± 1 % do ±2,25%). Zasadę tę utrzymano do początku 1973 r. W lutym 1973 r. rząd Stanów Zjednoczonych na skutek zmasowanego odpływu rezerw i wymiany dolara USA na inne waluty został zmuszony do dewaluacji swej waluty. W tym samym czasie na trzy tygodnie zostały zamknięte oficjalne rynki wymiany walut w Europie i Japonii. W związku z tym od marca 1973 r. przyjęto zasadę utrzymywania płynnych kursów walut, kształtujących się pod wpływem podaży i popytu ostatecznie załamał się system z Bretton Woods. 3 K. Zabielski , Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 1997 s. 288 5 3. Cele, zadania i funkcje MFW Cele i zadania MFW określa jego statut, który trzykrotnie był zmieniany. Pierwszą zmianę wprowadzono w 1969 roku, w związku z podjęciem decyzji o emitowaniu Specjalnych Praw Ciągnienia ( SDR), będących pieniądzem międzynarodowym, kreowanym przez MFW. Druga zmiana weszła w życie 1 kwietnia 1978 r. Sankcjonuje ona pewien etap reformy międzynarodowego systemu walutowego. Reformę tą zaczęto przygotowywać od 1972 roku, parę miesięcy po zawieszeniu wymienialności dolara amerykańskiego na złoto (15 sierpnia 1971 r.). Trzecia zmiana została wprowadzona do statutu 11 listopada 1992 r. Przewiduje ona możliwość zawieszenia przez Radę Gubernatorów, większością 70% ogólnej liczby głosów, uprawnień krajów członkowskich, wynikających z ich prawa głosu, jeśli kraje te nie będą zdolne do wywiązywania się ze zobowiązań wobec Funduszu4. Cele MFW zostały określone w artykule I statutu MFW w postaci sześciu zadań, mających stanowić wytyczne polityki i decyzji tej organizacji międzynarodowej. Są to: • popieranie międzynarodowej współpracy walutowej przez stałą instytucję wyposażoną w aparat do konsultacji i współdziałania w międzynarodowych sprawach walutowych; • ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, przyczynianie się przez to do popierania i utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodu realnego oraz rozwijania zasobów produkcyjnych wszystkich członków, jako naczelnych zadań polityki gospodarczej; • przyczynianie się do utrzymania stabilnych walut, utrzymywanie uporządkowanych stosunków walutowych między członkami i unikanie deprecjacji walut w celach konkurencyjnych; • pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i w usuwaniu ograniczeń dewizowych, które hamują rozwój handlu światowego; • wzmocnienie zaufania do członków przez stawianie do ich dyspozycji środków Funduszu, przy odpowiednim zabezpieczeniu i umożliwianiu im w ten sposób korygowania szkodliwych odchyleń od ich bilansów płatniczych bez uciekania się do środków oddziałujących ujemnie na pomyślność gospodarki krajowej lub światowej; • skracanie, zgodnie z powyższym, czasu trwania i zmniejszanie stopnia braku równowagi w bilansach płatniczych członków w obrotach światowych.5 Założyciele MFW postanowili przypisać mu następujące cztery rodzaje funkcji: • regulacyjną, która polega na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych, • kredytową, polegającą na dostarczaniu krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych , • konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji, wymiany doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego, • kontrolną, która polega na nadzorowaniu uzgodnionych programów dostosowawczych i korzystania z kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.6 K. Zabielski , Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 1997 s.289 Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s.189. 6 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 329. 4 5 6 4. Członkostwo w MFW Członkami pierwotnymi Międzynarodowego Funduszu Walutowego są państwa, które podpisały jego statut na konferencji walutowo-finansowej w Bretton Woods oraz ratyfikowały go przed 1 grudnia 1945 r. W tej grupie była także Polska, która jednak z przyczyn politycznych wystąpiła w 1950 r. Członkiem wtórnym MFW może zostać każde autonomiczne państwo które: • wyrazi gotowość i chęć uczestnictwa w MFW (złoży akces, przyjmie pracowników Funduszu i dokona negocjacji członkowskich); • jest w stanie sprostać i zaakceptować wymagania statutowe Funduszu (chodzi głównie o wpłaty do kapitału zakładowego MFW); • zostanie przyjęte na członka MFW (otrzyma co najmniej 85% ogólnej liczby głosów w organie plenarnym - Radzie Gubernatorów). Liczba krajów będących członkami MFW szybko wzrastała. Członkami założycielami było 29 państw. W 1947 r. skład członkowski stanowiły 43 kraje, w 1960 r.69, w 1969 r.- 115, w 1974 r.- 126, w 1985 r.- 148, w 1990 r.- 152, w 1995 r.- 178, a od 2005 r.- 184 państwa.7 Członkostwo w MFW niesie ze sobą określone prawa i obowiązki. Prawa dotyczą głównie dostępu do kredytów. Państwo członkowskie jest uprawnione do zaciągania kredytu o dogodniejszym oprocentowaniu niż w innych źródłach, a w przypadku emisji SDR uzyskuje ono możliwość nieoprocentowanego i bezzwrotnego otrzymania pożyczki. Dodatkową zaletą przynależności do MFW jest podniesienie wiarygodności kredytowej danego kraju na arenie międzynarodowej.8 Obowiązkiem państwa członkowskiego MFW jest: • zgłoszenie przynależności kraju do wybranego systemu walutowego i przestrzeganie jego zasad; • informowanie na bieżąco o sytuacji gospodarczej w dziedzinie handlu zagranicznego. bilansu płatniczego, rezerw walutowych itp.; • przedstawianie programów stabilizacyjnych i równoważenia bilansu płatniczego oraz przestrzeganie uwag odnośnie do wskazówek MFW udzielanych na podstawie analiz ekspertów organizacji. Każdy członek MFW ma prawo do wystąpienia z organizacji przez pisemne zawiadomienie. Wystąpienie ma prawną moc obowiązującą w momencie otrzymania zawiadomienia przez MFW. MFW może także zawiesić państwo członkowskie w jego prawach. Zgodnie z artykułem XXVI statutu Funduszu, państwo członkowskie może zostać wykluczone z organizacji, gdy: • nie dopełnia swych obowiązków wynikających ze statutu (Fundusz może pozbawić go prawa do korzystania z zasobów MFW), • po upływie określonego czasu dalej nie wypełnia któregokolwiek ze swych obowiązków (Rada Gubernatorów może pozbawić go członkostwa większością 85% ogólnej liczby głosów). Przed podjęciem jakiegokolwiek z wyżej wymienionych kroków, państwo członkowskie powinno być o nich poinformowane i mieć czas na odniesienie się do danej sytuacji zarówno ustnie, jak i pisemnie. Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s.190- 191 8 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 330. 7 7 5. Struktura organizacyjna Struktura organizacyjna MFW została określona w statucie MFW i jest przedstawiona na rysunku 1. Najwyższą władzą decyzyjną MFW jest Rada Gubernatorów, która składa się z przedstawicieli krajów członkowskich. Gubernatorem jest przeważnie minister finansów, a jego zastępcą prezes banku centralnego. Do podstawowych zadań Rady Gubernatorów należy przyjmowanie nowych członków, określanie wysokości kwoty udziałowej oraz alokacje SDR-ów. Rada zbiera się raz w roku.9 Struktura organizacyjna MFW Rada Gubernatorów Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy Komitet Rozwoju Rada Administracyjna Dyrektor Generalny Zastępca Dyrektora Generalnego Departamenty regionalne Afryki Azji i Pacyfiku Europy I Europy II Środkowego Wschodu Półkuli Zachodniej Departamenty funkcjonalne i usług specjalnych Finansów publicznych, Instytut MFW, Prawny , Pieniądza i wymiany Opracowań i Analiz Polityki, Studiów, Statystyki, Skarbu Informacja i kontakty Służby pomocnicze Departament Stosunków Zagranicznych, Biuro Regionalne Azji i Pacyfiku, Biuro Europejskie, Biuro Genewskie, Biuro przy ONZ Administracja Sekretariat Usługi informatyczne Usługi lingwistyczne Weryfikacja i kontrola wewnętrzna - kasa emerytalna personelu MFW, Biuro budżetu i planowania E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.54. 9 8 Do kompetencji Rady Gubernatorów należy: • ustalanie warunków przyjmowania i przyjmowanie członków, ich zawieszanie oraz wykluczanie; • uchwalanie zmian w wysokościach wpłat członkowskich do kapitału zakładowego Funduszu; • decydowanie o rozdziale kreowanych sum SDR; • zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności MFW; • ustalanie zasad podziału zysku i jego rozdysponowanie; • zawieranie umów z innymi organizacjami międzynarodowymi; • wybieranie Rady Wykonawczej i ustalanie jej wynagrodzeń; • określenie warunków kontraktu Dyrektora Generalnego; • decyzja o likwidacji MFW.10 Rada Gubernatorów jest więc organem sprawującym nadzór nad działalnością MFW, podejmującym uchwały dotyczące ogólnych zasad jej polityki oraz reglamentacji wewnętrznej Funduszu. Gubernatorzy i ich zastępcy pełnią swoje funkcje bez pobierania wynagrodzenia z MFW Fundusz może jednak zwracać im poniesione wydatki związane z uczestnictwem w obradach Rady Gubernatorów. Funkcje doradcze pełnił Komitet Tymczasowy Rady Gubernatorów ds. Międzynarodowego Systemu Walutowego. Składał się z 24 gubernatorów MFW w randze ministra, którzy reprezentowali poszczególne kraje. Zbierał się dwa razy w roku. Był organem konsultacyjnym Rady Gubernatorów. Dostarczał jej raporty dotyczące dostosowania międzynarodowego systemu walutowego do warunków istniejących w gospodarce światowej oraz bieżących zagrożeń dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego. Zgłaszał również propozycje poprawek do Statutu MFW. Od połowy lat 70. Komitet Rozwoju i Komitet Tymczasowy służyły pomocą Radzie Administracyjnej. 30 września 1999 r. Rada Gubernatorów zatwierdziła przekształcenie Komitetu Tymczasowego w Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy Rady Gubernatorów. Do zadań Komitetu należy w dalszym ciągu przygotowywanie raportów dotyczących: • nadzoru i dostosowania systemu monetarnego i finansowego, ewolucji płynności międzynarodowej i przepływów zasobów realnych do krajów rozwijających się, • analiza propozycji poprawek do Statutu, zgłaszanych przez Radę Administracyjną, • stawianie czoła nagłym perturbacjom, które stwarzają ryzyko dla całego systemu. Obok wymienionych zadań Komitet zajmuje się: • kwestią reformy MFW, • stabilizacją międzynarodowego systemu walutowego, • postępem w zakresie realizacji Inicjatywy na Rzecz Krajów Biednych i Najbardziej Zadłużonych, • ułatwieniem dotyczącym redukcji ubóstwa i wzrostu. Drugim ciałem doradczym Rady Gubernatorów jest Komitet Rozwoju (Połączony Komitet Ministerialny Gubernatorów Banku i Funduszu dla Transferu Realnych Zasobów dla Krajów Rozwijających się). Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy, Warszawa 2006, s.191 10 9 Komitet Rozwoju liczy 24 członków - ministrów finansów lub urzędników w randze ministra. Zbiera się w tym samym czasie co Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy. Pełni funkcje doradcze dla Rady Gubernatorów Banku Światowego i MFW w zakresie transferu zasobów na rzecz krajów rozwijających się.11 Organem wykonawczym MFW o stałym charakterze jest Rada Wykonawcza (zwana także Radą Administracyjną). Pracuje ona w sposób ciągły w siedzibie MFW w Waszyngtonie i składa się z 24 dyrektorów, którzy są mianowani lub wybierani w głosowaniu. Do zadań Rady Wykonawczej należy m.in. decydowanie o polityce kredytowej MFW oraz nadzorowanie wykonywania umów kredytowych. Na czele Rady Wykonawczej stoi dyrektor generalny wybierany na 5 lat. Nie ma on zazwyczaj prawa głosu, poza głosem decydującym w przypadku nierozstrzygniętego głosowania. Dyrektor generalny jest wraz z Radą Wykonawczą odpowiedzialny za bieżącą działalność MFW. Od 2004 r. dyrektorem generalnym MFW jest Hiszpan Rodrigo de Rato y Figaredo.12 Rada Wykonawcza pracuje w sposób ciągły w Waszyngtonie, prowadząc bieżącą działalność Funduszu. Decyzje podejmuje zwykłą większością ogólnej liczby głosów. Kworum stanowi połowa głosów. Do zadań Rady Wykonawczej należą: • decydowanie o polityce kredytowej MFW oraz nadzorowanie wykonywania umów kredytowych; • kierowanie do Rady Gubernatorów zaleceń dotyczących zwiększenia wpłat przez państwa członkowskie do kapitału zakładowego oraz przyjmowania nowych członków; • kwestie zadłużenia międzynarodowego; • sprawy zlecane przez Radę Gubernatorów.13 Departamenty regionalne Sześć departamentów regionalnych: Afryki, Azji i Pacyfiku, Europy I, Europy II, Środkowego Wschodu i Półkuli Zachodniej - doradza Radzie Gubernatorów i Radzie Administracyjnej w sprawach dotyczących ewolucji sytuacji gospodarczej regionów. Zajmują się negocjacjami, nadzorem i oceną rezultatów programów dostosowawczych. Departamenty funkcjonalne i usług specjalnych Zalicza się do nich departamenty: finansów publicznych, Instytut MFW, prawny, walutowy, opracowal1 i analizy polityki, studiów, statystyki i skarbu. Uczestniczą one w opracowywaniu polityki, procedur oraz pomocy technicznej dla krajów członkowskich. Departament Finansów Publicznych jest odpowiedzialny za całość działalności MFW dotyczącej finansów publicznych krajów członkowskich. Prowadzi badania dotyczące kwestii budżetowych prowadzonych przez misje departamentu regionów geograficznych zwłaszcza z zakresu podziału dochodów, zakresu biedy, opieki socjalnej, wydatków publicznych i środowiska naturalnego. Instytut MFW Zajmuje się kształceniem funkcjonariuszy krajów członkowskich w dziedzinie programowania, polityki finansowej, polityki sektora zagranicznego, metodologii . bilansu płatniczego, rachunkowości społecznej i statystyki finansowej państwa, a także finansów publicznych. E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.55. 12 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 330 13 Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s.196. 11 10 Departament Prawny Doradza Dyrekcji, Radzie Administracyjnej, służbom technicznym MFW, a także krajom członkowskim w sprawach zasad i stosowania prawa. Występuje też w przypadku sporów, a także udziela porad prawnych. Departament Pieniądza i Wymiany Oferuje pomoc techniczną bankom centralnym w zakresie polityki pieniężnej i wymiany, a także norm ostrożnościowych i systemu płatniczego. Wysyła również ekspertów do banków centralnych, którzy pomagają w opracowaniu i analizie prowadzonej polityki pieniężnej. Departament Opracowań i Analiz Polityki Zajmuje się opracowywaniem i analizą realizacji mechanizmu finansowania i operacji finansowych oraz nadzoru MFW. Współpracuje z departamentem studiów i departamentami regionalnymi w zakresie ustalenia i organizacji dodatkowych środków na realizację programów dostosowawczych i oddłużania krajów członkowskich. Departament Studiów Wykonuje badania i analizy, zwłaszcza dotyczące funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego, nadzoru oraz rad dla krajów członkowskich. Koordynuje opracowywanie publikacji dotyczących perspektyw gospodarki światowej, sytuacji na międzynarodowych rynkach kapitałowych, analizy dotyczące koordynacji polityki gospodarczej krajów G-7, podtrzymuje i rozwija kontakty z instytutami badawczymi i naukowcami. Departament Statystyki Zarządza bazą danych dotyczącą gospodarki i finansów krajów członkowskich, regionów i świata. Sprawdza nadsyłane dane i opracowuje koncepcje statystyk oraz podręczniki metodyczne dotyczące sposobu obliczania poszczególnych agregatów ekonomicznych. Zajmuje się publikacją danych, a także problemem tworzenia i upowszechniania norm dotyczących danych narodowych. Zwłaszcza należy tu wspomnieć o SDDS (Special Data Dissemination Standard- Specjalny System Upowszechniania Standardów) oraz o GDDS (General Data Dissemination System - Generalny System Upowszechniania Danych). Departament Skarbu Prowadzi kontrolę operacji i transakcji finansowych departamentu ogólnego, departamentu SDR, i rachunków administrowanych przez MFW. Kontroluje wydatki wliczone do budżetu administracji i wyposażenia a także stan finansów MFW. Zajmuje się kwotami udziałowymi, finansowaniem i płynnością MFW, a także lokatami, pożyczkami dochodami i polityką dotyczącą SDR-ów. Informacja i kontakty Pięć jednostek organizacyjnych obciążonych jest funkcją informacyjną i utrzymywaniem kontaktów z innymi instytucjami. Są to cztery biura i departament stosunków zagranicznych, który wykonuje największą część pracy. Cztery biura MFW poza Waszyngtonem utrzymują kontakty z organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi. Biuro Europejskie, mieszczące się w Paryżu, współpracuje z instytucjami mającymi siedzibę w Europie a zwłaszcza z OECD, Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych, Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju, Komisją Europejską. Koordynuje także współpracę z licznymi europejskimi władzami monetarnymi oraz organizuje posiedzenia G 10. Biuro paryskie przygotowuje dokumenty dotyczące postępu integracji w ramach Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej, 11 Biuro Genewskie odpowiada za współpracę z instytucjami socjalnymi i ekonomicznymi mającymi siedzibę w Genewie, a więc z WTO, ILO, UNCTAD oraz WHO. Biuro Regionalne Azji i Pacyfiku śledzi rozwój regionu oraz uczestniczy w dialogu między władzami monetarnymi a MFW. W szczególności dotyczy to Azjatyckiego Banku Rozwoju, Komisji Ekonomicznej i Socjalnej dla Azji i Pacyfiku ONZ oraz biura Banku Światowego w Japonii. Biuro MFW przy ONZ w Nowym Jorku koordynuje współpracę z ONZ i jego wyspecjalizowanymi agencjami w całym świecie. Misją Biura jest zdefiniowanie i wzmocnienie współpracy w takich dziedzinach, jak: aspekt socjalny równoważenia gospodarki, środowisko naturalne, a także stały rozwój oraz czynniki oddziałujące na politykę makroekonomiczną, finansową i budżetową. Na dorocznym Zgromadzeniu Ogólnym ONZ Biuro MFW przedstawia sprawozdanie i dostarcza analizy i statystyki interesujące kraje członkowskie ONZ, a także zapewnia wymianę dokumentów między MFW i innymi organizacjami międzynarodowymi. Departament Stosunków Zagranicznych redaguje publikuje i rozsyła informacje inne niż statystyki, informuje prasę, zapewnia kontakty z organizacjami pozarządowymi, parlamentami krajów członkowskich. Dla realizacji tych celów stosowane są różne instrumenty: sieć internetowa, publikacje, komunikaty prasowe. Służby pomocnicze Świadczą na rzecz Funduszu podstawowe usługi administracyjne, lingwistyczne, informatyczne, prowadzą sekretariat MFW oraz Kasę emerytalną personelu MFW Departament Administracji zajmuje się rekrutacją urzędników i ich rozwojem, administruje biblioteką MFW i Banku Światowego. Sekretariat pomaga Dyrekcji w organizacji programu pracy Rady Administracyjnej i innych organów oficjalnych. Obsługuje doroczne Walne Zgromadzenia MFW i zebrania Rady oraz prowadzi archiwa. Pozostałe służby są odpowiedzialne za usługi informatyczne (Biuro usług informatycznych), tłumaczenia (Biuro usług lingwistycznych), kontrolę wewnętrzną (Biuro weryfikacji i inspekcji wewnętrznej), ocenę metod pracy, kwestii budżetowych, pomocy technicznej (Biuro budżetu i planowania), a także za lokaty Kasy emerytalnej (Biuro lokat Kasy emerytalnej personelu).14 E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.57-60 14 12 6. Struktura finansowa Struktura finansowa MFW porządkuje realizację operacji i transakcji finansowych, jakie przebiegają pomiędzy Funduszem a krajami członkowskimi i innymi instytucjami międzynarodowymi. Pod pojęciem "operacji" w terminologii MFW rozumiane jest otrzymanie pieniędzy lub inne ich użycie. Natomiast transakcja oznacza wymianę pieniądza na pieniądz. Działalność finansowa MFW powadzona jest za pośrednictwem różnego rodzaju rachunków. Struktura finansowa MFW obejmuje następujące departamenty i rachunki: I. Departament Ogólny 1. Rachunek Zasobów Ogólnych 2.Rachunek Wpłat Specjalnych 3.Rachunek Inwestycyjny 4. Rachunek Przejściowy II. Departament SDR III. Rachunki administrowane 1.Rachunek Powierniczy - Ułatwienia na redukcję ubóstwa i wzrost gospodarczy (Powerty Reduction and Growth Facility - PRGF). 2. Rachunki administrowane (PRGF). 3. Fundusz Powierniczy (ESAF). 4. Rachunki administrowane, utworzone na żądanie krajów członkowskich. 5. Fundusz Powierniczy. 6. Rachunek dotacyjny kredytów uzupełniających. 7. Rachunek lokacyjny na świadczenia dla emerytów. Najważniejszy jest Rachunek Zasobów Ogólnych. Na rachunku tym gromadzone są koszty udziałowe i zasoby pożyczkowe. Finansuje pożyczki dla krajów członkowskich. Jest to najważniejszy rachunek finansowy MFW.15 E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.60 -61. 15 13 7. Źródła finansowania działalności MFW Źródłem finansowania działalności MFW są zasoby zwykłe oraz zasoby pożyczone. Na zasoby zwykłe składają się kwoty udziałowe (złoto, waluty, SDR), dochody z lokat i środki z operacji budżetowych. Zasoby pożyczone pochodzą z porozumień pożyczkowych zawieranych między MFW a krajami uprzemysłowionymi. Zasoby zwykłe MFW, pomimo podnoszenia kwot udziałowych, były ciągle niewystarczające dla zaspokojenia dynamicznie rosnących potrzeb krajów członkowskich. Należy dodać, że po roku 1960 do MFW przystępowały głównie kraje biedne, mające ogromne potrzeby kapitałowe. Zaciąganie pożyczek na sfinansowanie tych potrzeb stało się konieczne. W 1982 r. przyjęto, że relacja między zasobami pożyczonymi a kwotami udziałowymi nie powinna przekraczać 50-60% kwot udziałowych. Jeżeli wskaźnik ten zostanie przekroczony, Rada Administracyjna będzie musiała zbadać zaistniałą sytuacją i przedsięwziąć odpowiednie środki. Kwoty udziałowe i zasoby pożyczone Lata 1960 1970 1980 1990 1999 2002 Kwoty udziałowe (mld SDR) 14 29 60 90 212 212 Zasoby pożyczkowe (mld SDR) 6 20,5 18,5 42,5 a 34 Relacja zasobów pożyczkowych do kwot udziałowych (w %) 20,6 34,1 20,5 19,8 16,0 a W ramach Generalnego Porozumienia Pożyczkowego – 18,5 mld SDR, w ramach nowego porozumienia pożyczkowego – 34 mld SDR. Źródło; Raporty roczne, MFW. Kwota udziałowa Kwota udziałowa stanowi podstawowe źródło finansowania działalności statutowej MFW. Ma ona bardzo duże znaczenie, gdyż określa prawa do głosowania, maksymalny pułap możliwości uzyskania pomocy kredytowej dla zlikwidowania trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego, jaką może otrzymać w normalnym trybie kraj członkowski, oraz przydział SDR-ów.16 Niezbędne do prowadzenia działalności operacyjnej MFW są wpłaty do kapitału zakładowego. Bez nich nie byłoby możliwe udzielenie pomocy państwom członkowskim. Zasadnicze znaczenie kwot w działalności MFW wynika z następujących przyczyn: • kwota stanowi podstawę zasobów finansowych MFW; • korzystanie z pomocy Funduszu jest określone proporcjonalnie do wysokości kwoty każdego państwa członkowskiego; • przydziały SDR na rzecz państw członkowskich są dokonywane proporcjonalnie do ich wpłat do kapitału zakładowego Funduszu; • na podstawie wysokości kwoty jest obliczana liczba głosów poszczególnych członków; • mianowani Dyrektorzy Wykonawczy pochodzą z państw, posiadających najwyższe kwoty. Początkowo wielkość kwot poszczególnych krajów miała być rezultatem kumulacji kilku mierników: • 2% wartości dochodu narodowego z 1940 r. (Y); • 5% wartości rezerw monetarnych (złoto i USD) z lipca 1943 r. (R); E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.66-67. 16 14 •10% wartości maksymalnego odchylenia w eksporcie w latach 1934-1938 (V); •10% średniej wartości importu w latach 1934-1938 (M); • średniej wartości eksportu w latach 1934-1938 (X). Kwota (Q) na bazie tych mierników miała wynosić: Q =(0,02Y + O,O5R + O,1V + 0,1 M)(1 + X/Y) gdzie: Y - dochód narodowy z 1940 r., R - rezerwy złota i dolarów na dzień 1 lipca 1943 r., V - maksymalne wahania w eksporcie w latach 1934-1938, X - średni poziom eksportu w latach 1934-1938.17 Przedstawioną formułą posługiwano się do końca lat 50. dla określenia kwot udziałowych nowo przyjmowanych członków. Od roku 1982 stosowano pięć formuł obliczania kwot udziałowych: 1. Zredukowana formuła Bretton Woods: (0,01 Y + 0,025 R + 0,05 P + 0,2276 VC) x (l + C/Y) 2. Formuła Scheme III: (0,0065 y + 0,0205125 R + 0,78 P + 0,4052 VC) x (l + C/Y) 3. Formuła Scheme IV: (0,0045 y + 0,03896768 R + 0,Q7 P + 0,76976 VC) x (l + C/Y) 4. Formuła Scheme M4: 0,005 y + 0,042280464 R + 0,44 (P + C) + 0,8352 VC 5. Formuła Scheme M7: 0,0045 y + 0,5281008 R + 0,039 (P + C) + 1,0432 VC gdzie: Y - GDP w ostatnim roku, R - średni stan rezerw w ostatnim roku, P - średni stan płatności w ostatnim roku, powyżej średniej z ostatniego 5-letniego okresu, C - średni stan wpływów w ostatnim roku, powyżej średniej z ostatniego 5-letniego okresu, VC - zmienność bieżących wpływów liczona jako standardowe odchylenie od 5-letniej średniej powyżej wpływów z l3-letniego okresu. Kwota udziałowa liczona jest jako średnia wyniku uzyskanego według zredukowanej formuły Bretton Woods oraz średniej z dwóch najniższych rezultatów wynikających z obliczeń według pozostałych czterech formuł. Przy okazji ostatniego przeglądu kwot udziałowych dyskutowano nad uproszczeniem formuł ich obliczania. Wnoszono postulat, aby kwoty udziałowe lepiej odzwierciedlały miejsce danego kraju w gospodarce światowej, a także ewolucję gospodarki światowej (zwłaszcza znaczenie i wzrost kapitału międzynarodowego). Porozumienia pożyczkowe Zasoby pożyczone znajdujące się w dyspozycji MFW uzyskane są w wyniku zawarcia porozumień z krajami uprzemysłowionymi. Generalne Porozumienie Pożyczkowe (General Arrangements to Borrow - GAB) zostało po raz pierwszy zawarte w roku 1962 z dziesięcioma najbogatszymi krajami świata, które wyraziły zgodę na wykorzystanie ich walut na pożyczki dla tych spośród 10 krajów, które będą miały trudności z bilansem płatniczym. Były to: Belgia, Francja, Holandia, Japonia, Kanada, RFN, Szwecja, Stany Zjednoczone, Wlk. Brytania, Włochy. Kraje te zostały nazwane Klubem Dziesięciu, gdyż pomoc ta dotyczyła początkowo tylko tych krajów. Pierwsze porozumienie opiewało na kwotę 6 mld USD. Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006 s. 199-200. 17 15 Było ono kilkakrotnie odnawiane i modyfikowane. Zmiany te pozwoliły na zaciąganie pożyczek od krajów niebędących członkami MFW, jak np. Szwajcaria, która od 1964 r. uczestniczyła w porozumieniach GAB, chociaż członkiem MFW została dopiero w 1984 r. Od roku 1983 porozumienia GAB zawierane są na pięć lat. Ostatnie zostało zawarte w 1998 r. na kwotę 17 mld SDR. Od roku 1978 zawierane są cykliczne porozumienia pożyczkowe z Arabią Saudyjską na 1,5 mld SDR. W efekcie tego porozumienia MFW mógł uruchomić politykę rozszerzonego dostępu. W ramach GAB w roku 1999 MFW mógł dysponować kwotą 18,5 mld SDR. Kwota ta powstała z porozumień zawartych z 12 krajami wysoko uprzemysłowionymi. Zasoby pożyczone Porozumienia pożyczkowe Bieżące porozumienia 1.Generał Arrangement to Borrow - GAB od J983 r. co 5 lat (ostatnie od 1998) 2. Porozumienie z Arabią Saudyjską - 1978 r. 3. Nowe porozumienie pożyczkowe (NAB) - 1998 r. Poprzednie porozumienia l. GAB (1962-t983) 2. Oil Facility (1974) 3. Oil Facility (1975) 4. Dodatkowe ułatwienia kredytowe (1979-1984) 5. Dostęp rozszerzony SAMA (1981, średnioterminowe)a 6. Dostęp rozszerzony BIS i inni (1981, krótkoterminowe) 7. Dostęp rozszerzony SAMA, BIS, Japonia, Belgia (1984, krótkoterminowe) 8. Japonia 1986 Liczba krajów Kwota umowy (mld SDR) 11 17,0 l 25 1,5 34 10 7 12 14 1 19 6,4 2,8 2,9 7,8 8,0 1,3 4 l 6,0 3,0 a Agencja Monetarna Arabii Saudyjskiej (Saudi Arabian Monetary Agency - SAMA). Źródło: Financial Organization and Operation of the IMF, Pamflet Series No 45- II C Borrowing. 27 stycznia 1997r. Rada Administracyjna zatwierdziła Nowe Porozumienie Pożyczkowe (New Arrangements to Borrow - NAB) z 25 krajami i instytucjami międzynarodowymi. Są to banki centralne 11 krajów GAB oraz czternastu innych krajów21. Porozumienie to weszło w życie 17 listopada 1998 r. Nie zastępuje ono starego porozumienia, są to dodatkowe środki postawione do dyspozycji MFW w celu przeciwdziałania pogorszeniu równowagi międzynarodowego systemu walutowego. Nowe porozumienie pozwoliło w grudniu 1998 r., w czasie kryzysu, udzielić Brazylii pożyczki w wysokości 9,1 mld SDK Wcześniej zawarte przejściowe porozumienia z Japonią (1986 r. na 3 mld SDR) i innymi krajami pozwoliły na uruchomienie mechanizmu rozszerzonego dostępu i kredytów naftowych.18 E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.67-74 18 16 8. Pomoc kredytowa MFW prowadzi szeroko zakrojoną działalność kredytową. Kraje członkowskie korzystają z kredytów przez wykorzystanie praw ciągnienia. Polega to na kupnie przez państwo walut obcych za własną walutę. Za korzystanie z takiej formy kredytowania MFW pobiera odsetki, a państwo członkowskie jest po określonym czasie zobowiązane do odkupienia swojej waluty i zapłaty SDR lub walutami określonymi przez fundusz19 Rodzaje pomocy kredytowej Kredyty udzielane przez MFW są atrakcyjne dla krajów członkowskich nie tylko z powodu niskiego oprocentowania. W przypadku krajów rozwijających się, nieposiadających dostępu do rynków finansowych ze względu na brak wiarygodności kredytowej, są jedynym źródłem finansowania. Kredyty MFW mogą być analizowane według różnych kryteriów. Ze względu na źródło pochodzenia środków można wyodrębnić: • mechanizm finansowania, którego źródłem są zasoby ogólne MFW, • mechanizm finansowania w ramach środków pożyczonych. Ze względu na stopień uwarunkowania można wyróżnić: • pomoc nieuwarunkowaną, która udzielana jest automatycznie, zgodnie ze statutem, bez żadnych dodatkowych warunków, • pomoc uwarunkowaną, która wiąże się z koniecznością spełnienia dodatkowych wymogów określanych przez MFW Klasyfikacja pomocy kredytowej MFW ulega ciągłej ewolucji. Pewne formy pomocy zanikają, inne są tworzone. Ostatnie zmiany w klasyfikacji pomocy kredytowej idą w kierunku zmniejszenia ilości ułatwień kredytowych i ich uproszczenia. W aktualnej klasyfikacji mechanizmu finansowania MFW w wyodrębniono trzy rodzaje pomocy kredytowej: I. Transze kredytowe i mechanizm rozszerzony: • promesy kredytowe (1952), • mechanizm finansowania rozszerzony (1974). II. Mechanizmy specjalne: • mechanizm finansowania dodatkowych rezerw (1997), • linie kredytów prewencyjnych (1999), • ułatwienie finansowania kompensacyjnego (1963), • pilna pomoc: - katastrofy naturalne (1962), - kraje wychodzące z konfliktów zbrojnych (1995). III. Ułatwienia kredytowe na rzecz krajów o niskim dochodzie: • Ułatwienie na redukcję biedy i wzrost gospodarczy (1999). W ramach podstawowych statutowych ułatwień kredytowych, których źródłem są zasoby ogólne MFW, każdy kraj członkowski może uzyskać na tych samych zasadach pomoc kredytową na finansowanie potrzeb związanych z bilansem płatniczym. Do tych form pomocy zaliczyć należy: transzę rezerwową, promesy kredytowe i rozszerzony mechanizm finansowania. Transza rezerwowa jest to możliwość zakupu przez kraj członkowski SDR lub innej waluty w zamian za jego własną walutę do wysokości kwoty udziałowej bez żadnych warunków. Jest więc to operacja wymiany walut. Ale jednocześnie jest to operacja kredytowa, gdyż kraje korzystające z transzy rezerwowej zobowiązane są do odkupu swojej waluty. 19 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s.331 17 Pozycja rezerwowa danego kraju stanowi różnicę między wysokością jego udziału a kwotą waluty na Rachunku Zasobów Ogólnych. Ze względu na brak uwarunkowania oraz łatwość korzystania transza rezerwowa MFW wliczana jest przez banki centralne do rezerw walutowych i traktowana jak aktywa o najwyższym stopniu płynności. Początkowo kraje członkowskie mogły ciągnąć w ramach transzy rezerwowej najpierw 25% kwoty (była to równowartość wpłaty w złocie i nazwana złotą transzą), a następnie w ramach transz kredytowych 25% rocznie cztery razy pod rząd. Od 1978 r., zgodnie z II poprawką do statutu MFW, złota transza stała się transzą rezerwową i jest równa kwocie udziałowej. W 1978 r. w ramach planu Cartera Stany Zjednoczone w dokonały ciągnienia w wysokości 2275 mln USD, co odpowiadało kwocie transzy rezerwowej. Promesy kredytowe. Limit kredytu dostępny w ramach podstawowych udogodnień kredytowych (I-IV transza kredytowa) oraz polityki rozszerzonego dostępu nie przekracza w zasadzie 300% kwoty udziałowej, ale wiąże się z realizacją określonych warunków. Od 1968 r. transze kredytowe stały się oficjalnie uwarunkowane. Pewne warunki powinny być obowiązkowo umieszczone w promesie kredytowej. I transza stanowi 125% kwoty udziałowej i przyznawana jest na dość liberalnych warunkach. Następne transze (od 125% do 200% kwoty) można uzyskać po poważnym uzasadnieniu. Decyzja Funduszu o ich przyznaniu nosi nazwę promesy kredytowej (Stand by Arrangement) i oznacza zgodę Rady Administracyjnej na zakup środków z Rachunku Zasobów Ogólnych na określonych warunkach. Promesę można uzyskać na podstawie listu intencyjnego (letter oj intent) skierowanego przez ministra finansów do MFW. List ten zawiera program naprawczy gospodarki i stabilizacji bilansu płatniczego. Transze kredytowe są przyznawane na okres od 1 do 5 lat. Promesy kredytowe są oprocentowane w wysokości 0,25% od kwoty przyznanych kredytów. Spłata następuje w kwartalnych ratach po okresie karencji. Kredytobiorca może odkupić własną walutę za waluty wymienialne, lub też waluta kredytobiorcy może zostać sprzedana innemu krajowi. Mechanizm finansowania rozszerzony. Polityka rozszerzonego dostępu oznacza zwiększenie kwoty kredytu ponad normalne transze oraz wydłużenie standardowego okresu spłaty. W związku z tym można uzyskać: promesę kredytową ze zwiększonym dostępem (Stand by Arrangement under Enlarged Access Policy), co pozwala na zwiększenie kwoty pomocy kredytowej, promesę wydłużoną (Extended Arrangement), dzięki której wydłużony zostaje okres spłaty kredytu, promesę wydłużoną ze zwiększonym dostępem (Extended Arrangement under Enlarged Acess Policy), najkorzystniejszą, gdyż łączącą zalety obu poprzednich promes. Mechanizmy specjalne Mechanizm finansowania dodatkowych rezerw został uruchomiony w roku 1997 wobec nadzwyczajnego wzrostu popytu na krótkoterminowe fundusze, wynikającego z kryzysu azjatyckiego. Kraje, które dotknął kryzys, cierpiały na trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego zwłaszcza w części dotyczącej operacji kapitałowych i rezerw walutowych. Pierwszym krajem, który skorzystał z tego ułatwienia była Korea Płd., która w grudniu 1997r. otrzymała pomoc w wysokości 9,95 mld SDR. W czerwcu 1998 r. Rosja otrzymała 4 mld SDR, a w grudniu 1998 r. Brazylia - 9,1 mld SDR Linię kredytów prewencyjnych utworzono w kwietniu 1999 r. Skierowana była do krajów o zdrowej gospodarce, lecz narażonych na rozprzestrzenianie się skutków kryzysu. Kredyty te mają przeciwdziałać kryzysom wynikającym z nagłego załamania zaufania do rynku, z niekorzystnej ewolucji rynku kapitałowego związanej z sytuacją w sąsiednich krajach. Fundusze MFW w ramach tego ułatwienia mogą być zaangażowane na okres jednego roku. Limity dostępu nie są dokładnie określone. 18 Średnia wielkość pomocy mieści się w przedziale 300-500% kwoty udziałowej - jest więc znaczna. Ułatwienie to ustanowione zostało na dwa lata. Dalszy jego los zależeć będzie od oceny przeprowadzonej po roku funkcjonowania. Mechanizm finansowania kompensacyjnego W roku 1963, jako pierwsze, ustanowiono kompensacyjne finansowanie wahaJ1 w eksporcie (Compensatory Financing oj Export Fluctuations) dla krajów, które z przyczyn niezależnych doznały zmniejszenia wpływów z eksportu, bądź też zmuszone były do znacznego zwiększenia importu zbóż. Udogodnienie to przedłużano w roku 1975 i 1979, a w roku 1981 uzupełniono o kompensacyjne finansowanie wahaJ1 kosztu importu zbóż (Compensatory Financing oj Fluctuations in the Cost oj Cereal Imports). Kredyty w ramach tego mechanizmu są przyznawane na okres od 3-5 lat, a limit dostępu wynosi 45-55% kwoty udziałowej. Transze kredytowe dostępne są co 6 miesięcy. Oprocentowanie kredytu jest według stopy bazowej MFW Pilna pomoc Od 1962 r. kredyt ten funkcjonuje w formie zakupu bezpośredniego w wysokości 25% kwoty udziałowej i jest przyznawany krajom, których trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego wynikają z katastrof naturalnych, pod warunkiem że współpracują z MFW nad rozwiązaniem problemów płatniczych. W roku 1995 pomoc ta została rozszerzona na kraje wychodzące z problemów politycznych, socjalnych i konfliktów zbrojnych. W roku 1999 analizowano sytuację płatniczą i zobowiązania finansowe wobec MFW krajów wychodzących z konfliktów zbrojnych. Z tej formy pomocy skorzystały takie kraje, jak: Republika Kongo, Sierra Leone, Bangladesz, Republika Dominikany, Haiti, Honduras, Saint-Kitts i Nevis. Ułatwienie kredytowe na rzecz krajów o niskim dochodzie Obejmowało poprzednio mechanizm finansowania przekształce11 strukturalnych oraz mechanizm wzmocniony finansowania przekształceń strukturalnych. Były to kredyty adresowane do krajów o niskim dochodzie. Obecnie ułatwienie to nosi nazwę Ułatwienie na redukcję ubóstwa i wzrost gospodarczy (Poverty Reduction and Growth Facility - PRGF). We wrześniu 1999 r. MFW zadecydował o większej koncentracji środków na walkę z ubóstwem; temu celowi ma służyć zastąpienie w listopadzie 1999 r. Wzmocnionego mechanizmu finansowania przekształceń strukturalnych, Ułatwieniem na redukcję ubóstwa i wzrost gospodarczy. Ułatwienie to funkcjonuje równolegle z Inicjatywą na rzecz krajów biednych i najbardziej zadłużonych, realizowaną wspólnie z Bankiem Światowym. Osiemdziesiąt krajów o niskim dochodzie jest obecnie zakwalifikowanych do programu PRGF oraz pomocy Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (IDA). Zakwalifikowane kraje mogą uzyskać pomoc w wysokości od 140% do 185% kwoty udziałowej w ramach umowy 3-letniej. Pożyczki PRGF są oprocentowane 0,5% rocznie i spłacane przez 10 lat po 5 latach karencji. Wygasłe formy kredytowania Obok przedstawionych, aktualnie funkcjonujących ułatwień kredytowych, należy wymienić formy, które już wygasły, a funkcjonowały jako czasowe ułatwienia kredytowe. Mechanizmy te dotyczyły szczególnych przypadków nieobjętych wcześniejszymi formami pomocy. Do tych form pomocy kredytowej należy zaliczyć: • Pomoc na fundusz stabilizacji wymiany, Fundusz stabilizacji wymiany miał na celu zwiększenie zaufania do strategii opartej na stabilizacji kursu walutowego zwłaszcza w przypadku kursu referencyjnego z wąskim marginesem wahań.. 19 • Kredyty naftowe (Oil Facility) utworzone były w 1974 r. w związku z kryzysem naftowym, który spowodował znaczny wzrost deficytów bilansów płatniczych zwłaszcza w krajach rozwijających się. Było to ułatwienie uwarunkowane, uzależnione od wysokości kwoty udziałowej oraz wzrostu kosztu importu ropy naftowej. Finansowanie uzupełniające (Supplementary Financing Facility) utworzono w roku 1979,a w 1981 zastąpiono polityką rozszerzonego dostępu (Enlarged Access Policy). Było to możliwe dzięki umowie pożyczkowej zawartej z Agencją Monetarną Arabii Saudyjskiej. Fundusz Powierniczy (Trust Fund) powstał w 1976 r. z wpływów ze sprzedaży złota i przeznaczony był na pomoc dla krajów rozwijających się, mających kłopoty ze zrównoważeniem bilansów płatniczych. • Kredyty na transformację systemową (Systemic Transformation Facility - STF) uruchomiono w kwietniu 1993 r. na rzecz krajów Europy Środkowej i Wschodniej, przekształcających swoją gospodarkę. Pomoc ta miała ułatwić przezwyciężenie trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego. • Mechanizm finansowania przekształceń strukturalnych (Structural Adjustment Facility SAF) utworzono w 1986 r.; funkcjonował on 10 lat. Ostatnia umowa kredytowa wygasła w roku 1996.20 Lata dziewięćdziesiąte XX wieku i początek XXI wieku były szczególną próbą możliwości MFW. Zmiany zachodzące w gospodarce światowej stale wymuszają na tej organizacji umiejętność dostosowywania się do nowych warunków, w których musi sprawnie funkcjonować światowy system walutowy. Interwencja MFW w tym okresie była szczególnie widoczna w Meksyku, Azji, Rosji, Brazylii, Europie Środkowej i w krajach bałtyckich oraz we Wspólnocie Niepodległych Państw oraz Argentynie. Były to działania wspierające powstawanie nowych systemów wolnorynkowych przez pomoc finansową i doradczą, promowanie zasad sprzyjających silnemu i stabilnemu wzrostowi gospodarczemu, pomoc najbiedniejszym i najbardziej zadłużonym krajom oraz pomoc przeciwkryzysową. MFW obok bezpośredniego udzielania pożyczek państwom członkowskim z własnych zasobów lub ze źródeł pożyczonych może również być pośrednikiem, zarządzając środkami pod jego zarząd przez państwa członkowskie. Fundusz prowadzi swoją działalność także przez świadczenie usług technicznych. Poją one głównie na usługach ekspertów doradzających rządom krajów zgłaszających zapotrzebowanie na pomoc techniczną. Fundusz organizuje także seminaria oraz szkolenia z dziedziny międzynarodowego rynku walutowego.21 E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.74- 75 21 Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s. 212. 20 20 9.Pomoc techniczna Oprócz pomocy finansowej i doradztwa gospodarczego, MFW świadczy na rzecz krajów członkowskich pomoc techniczną i szkolenie kadr zwłaszcza w dziedzinie zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi, działalności bankowej, stabilności sektora finansowego, systemów kursowych, statystyk gospodarczych i finansowych oraz problemów prawnych. Pomoc ta jest bardzo ważna dla krajów członkowskich, zwłaszcza że najczęściej jest oferowana nieodpłatnie. Celem pomocy technicznej jest pobudzanie zdolności instytucjonalnej krajów członkowskich w dziedzinie prowadzenia polityki gospodarczej prorozwojowej. Pomoc techniczna wpływa na wzrost efektywności reform gospodarczych. MFW w ostatnim czasie dużą wagę przykłada do uczynienia z pomocy technicznej instrumentu wzrostu skuteczności nadzoru MFW oraz realizowanych programów dostosowawczych. Pomoc ta ma przyczyniać się do zwiększenia wysiłków instytucji narodowych w celu zapobiegania i ograniczania kryzysów finansowych, a także przywracania stabilności gospodarczej po wyjściu z kryzysów. Takie inicjatywy, jak Program oceny sektora finansowego, stosowanie norm międzynarodowych, inicjatywa na rzecz krajów najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych, walka z "praniem" kapitałów i finansowaniem terroryzmu, wzmagają popyt na pomoc techniczną. Rada Administracyjna MFW podkreśla konieczność powiązania pomocy technicznej z podstawowymi priorytetami MFW. Ma to się przyczynić do lepszej ich realizacji, a także do mobilizacji zewnętrznych źródeł finansowania. Oferta pomocy technicznej nie jest wysoka i dlatego ważna jest współpraca pomiędzy międzynarodowymi organizacjami finansowymi oraz bilateralnymi i wielostronnymi instytucjami rozwoju. W 2001 r. MFW przekształcił dawny Sekretariat pomocy technicznej w organ podporządkowany Dyrekcji Generalnej MFW. Sekretariat został przemianowany na Biuro zarządzania pomocą techniczną· Program pomocy technicznej koncentruje się na pięciu • dziedzinach działalności: • przeciwdziałanie kryzysom, • walka z ubóstwem, • rozwiązywanie i zarządzanie kryzysami, • pomoc dla krajów wychodzących z konfliktów lub z okresu izolacji, • regionalne i wielostronne umowy. Dziedziny te poddane są szczególnej analizie z punktu widzenia: celu, skuteczności i partnerstwa. Biorąc za miernik oceny wskaźnik "osobolat", należy stwierdzić, że w ostatnich latach wielkość pomocy utrzymywała się na niezmienionym poziomie. Nastąpiła natomiast zmiana akcentów rozłożenia pomocy pomiędzy główne cele. Wzrosła pomoc techniczna na rzecz przeciwdziałania kryzysom, inicjatyw regionalnych i krajów wychodzących z konfliktów. Jeżeli chodzi o działalność szkoleniową, to Instytut MFW w roku 2002 oferował 117 różnego rodzaju kursów lub seminariów, co stanowi ponad 8700 tygodnioosób. 21 Pomoc techniczna według dziedzin i inicjatyw (w osobach) Kierunki pomocy Podstawowe dziedziny aktywności: przeciwdziałanie kryzysom walka z ubóstwem rozwiązywanie i zarządzanie kryzysami wychodzenie z konfliktów i izolacji inicjatywy regionalne Razem Inicjatywy i ważne działania: normy i kodeksy program oceny sektora finansowego inicjatywa na rzecz HIPC nadzór zasobów MFW centra finansowe offshore reformy/wzmocnienie zdolności Razem 2001 r. 2002 r. 28,6 77,3 35,9 18,5 27,2 187,4 32,6 69,3 28,9 23,2 34,9 188,8 16,2 1,8 13,7 0,5 1,4 153,8 187,4 13,6 3,4 21,4 0,6 5,1 144,7 188,8 Ekspansja działalności Instytutu była możliwa dzięki sieci regionalnych instytutów i programów. Należy wymienić tu: • Międzynarodowy Instytut Wiedeński (utworzony w 1992 r.), • Instytut Regionalny w Singapurze (utworzony w 1992 r.), • Program Regionalny Kształcenia MFW i Arabskiego Funduszu Walutowego (zainicjowany w 1999 r.), • Międzynarodowy Instytut Afryki (założony w 1999 r.), • Połączony Program Chin i MFW (uruchomiony w 2000 r.), • Międzynarodowe Centrum Regionalne d1a Ameryki Łacińskiej (powołane w 2001r.). Liczba oferowanych kursów w programach regionalnych wzrosła z 21 w 1998 r. do 80 w 2002. Regionalizacja pozwala nie tylko zwiększyć liczbę oferowanych szkoleń, ale lepiej odpowiadać na potrzeby regionów w zakresie kształcenia.22 E. Chrabonszczewska: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2005, s.91-92. 22 22 10. Członkostwo Polski w MFW Polska była członkiem-założycielem MFW Ratyfikowała statut 10 stycznia 1946 r., ale pod presją ZSRR opuściła MFW 14 marca 1950 r. Ponowny wniosek o członkostwo w MFW Polska złożyła 10 listopada 1981 r. Wówczas ze względu na stan swojego zadłużenia zagranicznego potrzebowała szybkiej pomocy na dużą skalę· Rozpoczęto poważne rozmowy na temat rozłożenia spłaty naszych długów zagranicznych. Wierzyciele byli zainteresowani akceptacją polskiego wniosku, ponieważ zwiększałoby to dostęp do kredytów dewizowych i lepsze wywiązywanie się z przyjętych zobowiązań. Jednak Stany Zjednoczone - najważniejszy członek Funduszu przyjęły odmienne stanowisko. Polska stała się ponownie członkiem MFW dopiero 12 czerwca 1986 r. Dzięki temu nasz kraj został włączony do międzynarodowego systemu walutowego i międzynarodowej współpracy walutowej, a także uzyskał możliwość zaciągania kredytów w MFW. Po 1994 r. Polska nie występowała do MFW z prośbą o udzielenie kredytu, nie potrzebuje bowiem obecnie pomocy finansowej Funduszu i w najbliższych latach pomoc taka nie będzie prawdopodobnie potrzebna. Pożądane jest jednak dalsze monitorowanie naszej gospodarki przez MFW i ocena zmian makroekonomicznych, dokonywana w ramach regularnych wizyt ekspertów Funduszu w Polsce i opracowywanych przez nich raportów. Członkostwo Polski w MFW daje jej korzyści wymierne i niewymierne. Do korzyści wymiernych należy korzystanie z kredytów MFW i przydział SDR po wznowieniu ich dalszej kreacji. Do korzyści niewymiernych trzeba zaliczyć włączenie się naszego kraju do międzynarodowego systemu walutowego i międzynarodowej współpracy walutowej. Obowiązkiem Polski jest dostarczanie MFW wielu informacji ekonomicznych, odbywanie corocznych konsultacji z MFW oraz prowadzenie polityki walutowej, gospodarczej i finansowej, która ma sprzyjać przywracaniu równowagi gospodarczej i płatniczej.23 5 lutego 1990 r. Polska uzyskała w, MFW kredyt w ramach stand-by arrangements w wysokości 545 mln SDR. Był to kredyt roczny. W marcu 1991 r. Polska przedłożyła M FW list intencyjny zawierający m.in. program dostosowawczy. Na jego realizację uzyskała z M FW w ramach tzw. pakietu finansowego kredyty o łącznej wartości 1828,6 mln SDR (czyli około 2487 mln dol.). Ż tej sumy Polska uzyskała w ramach ułatwień rozszerzonych 18 kwietnia 1991 r. 1224 mln SDR. Jest to kredyt trzyletni. Jego spłata ma nastąpić do 17 kwietnia 1994 r. Z powyższego pakietu mogą być udostępnione Polsce 442 mln SDR w ramach awaryjnego okienka CCFF (kompensacyjne i awaryjne ułatwienia finansowe), jeśli ceny nośników energii będą wyższe od cen przewidywanych w okresie realizacji trzyletniego polskiego programu dostosowawczego. Ponadto M FW zaakceptował prośbę Polski, aby 25% każdej wypłaty w ramach ułatwień rozszerzonych było zarezerwowane na potrzeby wynikające z redukcji naszego zewnętrznego zadłużenia. MFW zatwierdził także środki w wysokości 162,6 mln SDR w ramach CCFF, aby skompensować wysoki koszt importu nośników energii występujący w okresie od października 1990 r. do września 1991 r. Ponadto dodatkowa wypłata - według ustaleń rzędu 87,6 mln SDR - może być udostępniona w okresie późniejszym w tym samym celu. Zatwierdzenie przez MFW polskiego programu dostosowawczego i otwarcie nam dostępu do kredytów MFW, o czym była już mowa wyżej, ułatwiało Polsce prowadzenie rozmów z Klubem Paryskim w sprawie restrukturyzacji zadłużenia gwarantowanego. W tej sprawie osiągnięto pozytywne wyniki 21 kwietnia 1991 r., kiedy to Polska zawarła z Klubem Paryskim umowę o redukcji i reorganizacji długu gwarantowanego. Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s. 214-215. 23 23 Klub Paryski podjął wówczas decyzję w sprawie umorzenia zadłużenia gwarantowanego Polski w wysokości 50%. 30% tego zadłużenia już umorzono, a pozostałe 20% zostanie umorzone dopiero wtedy, gdy Polska zrealizuje program dostosowawczy przedłożony MFW na wiosnę 1991 roku. Realizacja programu dostosowawczego Polski przebiega z dużymi trudnościami. Od września 1991 r. MFW zawiesił trzyletnie porozumienie zawarte przez Polskę z MFW w marcu 1991 r. Powodem tego było przekroczenie deficytu budżetowego ponad 0,5% produktu krajowego brutto. Deficyt ten osiągnął w 1991 r. poziom około 5% PKG. W 1992 r. przebywała w Polsce misja MFW. Pod koniec 1992 r. Polska przedłożyła MFW nowy list intencyjny . W 1993 roku odnowiła porozumienie z MFW w sprawie realizacji programu dostosowawczego. Zrealizowanie przez Polskę zmodyfikowanego programu dostosowawczego (w uzgodnieniu z MFW) da możliwość redukcji przez Klub Paryski pozostałych 20% zadłużenia gwarantowanego.24 Członkostwo w MFW przyniosło naszemu krajowi korzyści znacznie przekraczające bezpośrednią pomoc finansową. Stanowi ono bowiem świadectwo wiarygodności gospodarczej i kredytowej Polski dla pozostałych partnerów zagranicznych, a zwłaszcza wierzycieli. Członkostwo to umożliwiło Polsce dostęp do innych form pomocy zagranicznej. zwłaszcza funduszu stabilizacyjnego (1 mld USD) na wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego oraz kredytów Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Międzynarodowej Korporacji Finansowej, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz realizację trudnych programów reform uzgodnionych z MFW, a także rozmowy z Klubem Paryskim i Londyńskim na temat restrukturyzacji i redukcji zadłużenia Polski. MFW ściśle koordynuje przemiany w Polsce związane z liberalizacją międzynarodowych stosunków handlowych, liberalizacją przepływu kapitału, a także reformami administracji centralnej czy ubezpieczeń społecznych. Dzięki członkostwu w MFW Polsce udało się uporządkować system pieniężny, opanować galopującą inflację oraz zmniejszyć dławiący ciężar zadłużenia, a w końcu stać się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. W lutym 2000 r. Polska podjęła decyzję o akceptacji czwartej poprawki do statutu MFW Otwiera ona drogę do uzyskania przez nasz kraj specjalnego jednorazowego przydziału 289,78 mln SDR. Przydzielona suma, zwiększyłaby stan oficjalnych rezerw walutowych Polski. MFW świadczy pomoc techniczną naszemu krajowi w formie organizacji szkoleń. uczestnictwa w seminariach i kursach na temat zarządzania podatkami, transformacji walutowych, rozliczeń Banków Centralnych, statystyki bilansu płatniczego, finansów publicznych itp. Ostatnią (z końca kwietnia) ocenę stanu polskiej gospodarki przez misję Międzynarodowego Funduszu Walutowego można by z powodzeniem uznać za swego rodzaju program gospodarczy sugerowany przyszłemu polskiemu rządowi. Program ten, między innymi z uwagi na nacisk położony na konieczność pilnej konsolidacji finansów publicznych i dalszych reform strukturalnych, a także opowiedzenie się za ewentualnym wprowadzeniem jednolitej stawki podatku od dochodów osobistych, dochodów korporacji oraz VAT, wydaje się najbardziej zbliżony do zamierzeń Platformy Obywatelskiej. Polska ma ogromny potencjał rozwojowy- uważają eksperci MFW- ale jego wykorzystanie jest uwarunkowane bardzo rozsądną i konsekwentną polityką gospodarczą. 24 K. Zabielski , Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 1997 s. 300-302. 24 Dodać tylko można, że nasz kraj nie jest jeszcze na tym etapie rozwoju, jak np. Włochy, na którym gospodarka uniezależnia się w pewnym sensie od nie przemyślanych lub nawet błędnych, działań polityków czy też częstych zmian rządów. W Polsce natomiast brak stabilności politycznej wyraźnie zaważy na wynikach gospodarczych tego roku. Dlatego członkowie misji MFW, z Susan Schadler na czele, uważają przywrócenie zaufania rynków do polskiej gospodarki za najważniejsze zadanie władz, jakie zostaną wyłonione po wyborach parlamentarnych. Zaledwie pół roku temu, oceniając sytuację gospodarczą w Polsce, eksperci MFW, pod kierunkiem również Susan Schadler, zapowiadają dla Polski na 2005 r. wzrost gospodarczy z dynamiką 4,75 proc. Obecnie, projekcje te zostały obniżone do 4 proc., a to przede wszystkim na skutek słabej aktywności inwestorów. To właśnie ich należy przede wszystkim przekonać do długoterminowego zaangażowania się w proces rozbudowy polskiej bazy wytwórczo- usługowej i tworzenie nowych miejsc pracy. A relatywnie młoda, i będąca w obfitości siła robocza stanowi jedno z największych bogactw Polski, które nie tylko pozostaje nie wykorzystywane, ale stwarza w obecnych warunkach poważne problemy natury społecznej i ekonomicznej. Przyszły polski rząd powinien więc opracować wielostronny plan zwiększenia poziomu aktywności zawodowej i zatrudnienia. Podwyższenie stopy zatrudnienia z obecnych 52 proc. (najniższy poziom w UE) do unijnej średniej 65 proc. Będzie wymagać istotnych zmian polityki: zredukowania klina podatkowego bez ujemnych skutków dla budżetu państwa, dalszego uelastyczniania rynku pracy, ograniczenia dostępności do rent inwalidzkich i zasiłków przedemerytalnych, ulepszenia systemu edukacyjnego- zwłaszcza szkolnictwa zawodowego- i bliższego związania go z rynkiem pracy oraz zwiększenia mobilności pracowników, m.in. poprzez poprawę infrastruktury i większa dostępność mieszkań. Powinien to być- jak się wydaje- zwłaszcza w ostatnim punkcie program nie tylko przyszłego rządu, ale na co najmniej następną dekadę.25 Przedstawicielstwo MFW w Polsce mieści się w Warszawie.26 Nowe Życie Gospodarcze 22.05.2005r. Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s. 216 25 26 25 11. Krytyka działalności MFW Ogień krytyki wymierzonej w bliźniacze organizacje MFW i Banku Światowego koncentruje się przede wszystkim na ich działalności w krajach rozwijających się. Nic ulega wątpliwości, że największe kontrowersje budzą stworzone przez te organizacje programy dostosowawcze (ang. structural Adjustment programs, SAP) wdrażane na szeroką skalę; w celu rozwiązania kryzysu zadłużenia lat 80. W następstwie szoków naftowych lat 70. XX w. kraje rozwijające się zaczęły finansować deficyty na rachunkach obrotów bieżących za pomocą środków zewnętrznych, w dużej mierze pochodzących z banków komercyjnych. Kiedy na początku lat 80. stało się Jasne, że większość z nich nie jest w stanic wywiązać się ze spłaty zobowiązań, MFW i Bank Światowy pospieszyły im z pomocą, przeznaczając na ten cel własne kredyty. Warunkiem otrzymania kredytu było wdrożenie zalecanych przez te instytucje pakietów reform, które miały przywrócić krajom dłużniczym równowagę zewnętrzną, a tym samym ~~ wypłacalność i wiarygodność kredytową. Polityka dostosowawcza koncentrowała się nie tylko na działaniach stabilizacyjnych. Kryzys zadłużenia ujawnił wiele głębokich zniekształceń strukturalnych w gospodarkach krajów rozwijających się, a to z kolei wymagało usprawnienia ekonomicznych mechanizmów rynkowych. Programy dostosowawcze z zasady koncentrowały się na równoważeniu bilansów płatniczych, co według dochodowo-absorpcyjnej i monetarnej koncepcji bilansu płatniczego, której zwolennikiem jest MFW, osiąga się poprzez tłumienie popytu wewnętrznego. Już, po niedługim czasie okazało się, że tak prowadzona polityka dostosowawcza często nic tylko nie przynosi pożądanych rezultatów, ale także prowadzi do faktycznego zubożenia krajówklientów. Koncepcja programów dostosowawczych oraz ich poszczególne e1ementy, takie jak dewaluacja waluty, ograniczanie deficytów budżetowych, wysoka stopa procentowa, liberalizacja handlu, stały się podstawą oskarżeń o doktrynalny liberalizm ekonomiczny i krytyki kierowanej pod adresem obu instytucji. Skutkami ubocznymi dewaluacji waluty krajowej, mającej poprawić konkurencyjność eksportu, był Wzrost cen importowanych dóbr konsumpcyjnych (np. żywności, leków) i kapitałowych (części maszyn, energii), co dla wielu mieszkańców oznaczało obniżenie standardu życia, dla firm ograniczenie produkcji, a dla gospodarki -- ogólną inflację. Polityka wysokiej stopy proccntowcj, której celem było pobudzenie oszczędności, zmniejszała podaż kredytu i wywoływała recesję, co z kolei często prowadziło do zamykania przedsiębiorstw oraz niedoboru podstawowych dóbr i usług. Najbardziej dotkliwe dla krajów poddanych reformom były cięcia wydatków budżetowych mające ukrócić, marnotrawstwo i przywrócić równowagę wewnętrzną. Dotyczyły one m.in. zlikwidowania subwencji żywnościowych oraz ograniczenia wydatków na cele społeczne i służbę zdrowia.Negatywne konsekwencje ekonomiczne miał zneutralizować eksport, niestety jego dynamika nie uległa znaczącej poprawie, co wiąże się m.in. z faktem. iż, w większości krajów rozwijających się eksport był, i w dalszym ciągu jest, oparty na artykułach nieprzetworzonych, których ceny na rynkach światowych od dłuższego czasu spadają. Efekty reform szczególnie dotkliwie odczul y kraje Afryki Subsaharyjskiej, charakteryzujące się największym stopniem gospodarczego niedorozwoju. Wiele z nich nie tylko pozostaje poza głównym nurtem procesów społecznoekonomicznych świata, ale także pogrąża się w coraz większym ubóstwie. Nikt z Banku Światowego i MFW nic ukrywał, że programy dostosowawcze będą bolesne, a efekty nic przyjdą szybko. Władze obu instytucji podkreślały, że cena terapii szokowej może być wysoka, ale zostanie ona wkrótce zrekompensowana trwałym wzrostem gospodarczym. W niewielu przypadkach jednak udało się wyprowadzić kraje zadłużone na ścieżkę rozwoju, a często, jak wskazują badania, nic osiągnięto nawet oczekiwanych 26 wyników w równoważeniu bilansów płatniczych i w walec z inflacją. Na fali nieudanych doświadczeń reformatorskich IN krajach rozwijających się pod adresem obu organizacji były wysuwane następujące zarzuty: - stosowanie wobec wszystkich krajów takich, samych środków, niezależnie od ich specyfiki, - wspieranie programów, które nie działają, hamują wzrost gospodarczy i prowadzą do eskalacji ubóstwa, - narzucanie uciążliwych i surowych warunków krajom członkowskim, - stosowanie w sposób doktrynalny liberalnej filozofii rynkowej, - ignorowanie opinii rządów państw rozwijających się, - brak wpływu na decyzje podejmowane przez rządy w krajach wysoko rozwiniętych, - arbitralność w przyznawaniu kredytów i faworyzowanie krajów prozachodnich, - rozbudowana biurokracja. Do krytyki sposobu myślenia międzynarodowych instytucji finansowych przyłączają się coraz częściej środowiska ekonomistów, w tym także byli współpracownicy MFW i Banku Światowego.27 Pierwszymi, którzy podnieśli otwartą krytykę prowadzonej przez MFW polityki były różne organizacje antyglobalistyczne, do których ostrych demonstracji doszło w czasie wielkich forów gospodarczych, m.in. w Seattle i w Genui. Przybierały one bardzo agresywny i nieuporządkowany charakter, co ułatwiało ich dyskredytację, tym bardziej, że organizacje te początkowo nie potrafiły w jakiś nieco bardziej konkretny sposób argumentować swoich poglądów. Ten rodzaj krytyki media na całym świecie ośmieszały jako protesty znudzonych bogatych nastolatków, którzy pod pretekstem solidarności z najbiedniejszymi tego świata chcieli się po prostu wyżyć. Wszystko uległo zmianie, gdy radykalnej krytyce poddał MFW laureat ekonomicznej Nagrody Nobla, Joseph Stiglitz. Podstawowe elementy krytyki Stiglitza: - MFW prezentuje jako fakty coś, co jest tylko ideologią (neoliberalną), a jako rodzaj nie podlegającej dyskusji prawdy tezy, co do których istnieje bardzo ostry spór w ekonomii, a nawet - istnieją bardzo mocne dowody na stanowisko wręcz przeciwne - MFW postrzega światową gospodarkę tylko i wyłącznie z punktu widzenia specyficznego środowiska finansjery. Nawet jeśli nie wynika to ze złej woli podejmujących decyzje, są oni przekonani, że co jest dobre dla finansjery, jest dobre dla całej światowej gospodarki. Stiglitz podaje dowody, że tak nie jest. - Wymuszanie na uzależnionych od pomocy MFW państwach liberalizacji rynków finansowych, nadmiernej dyscypliny budżetowej, nadmiernego wyczulenia na trzymanie bardzo niskiego stopnia inflacji (kosztem innych, ważniejszych - zdaniem Stiglitza czynników ekonomicznych) doprowadziło do upadku wielu gospodarek. - Najlepiej rozwijają się kraje, które potrafiły się przeciwstawić naciskom MFW (Malezja, Chiny, Indie), a te, które ślepo go słuchały, zapłaciły za to katastrofą gospodarczą (Indonezja, Tajlandia, Argentyna i inne). - Nieprzejrzystość i brak procedur demokratycznych w podejmowaniu decyzji przez MFW. - Stosowanie podwójnych standardów - słabe państwa dostają bardzo rygorystyczne warunki do spełnienia, a np. Rosja nie wywiązuje się z niczego, przejada całą pomoc w procesach korupcyjnych, i nadal tę pomoc otrzymuje. - Niedopuszczanie do procesu decyzyjnego państw najbardziej zainteresowanych, czyli potrzebujących pomocy, a czasem wręcz monopolizacja procesu przez reprezentantów amerykańskiego Ministerstwa Skarbu. 27 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 333-334 27 - Sprzeniewierzenie się ideom Keynesa, który wymyślił MFW. Keynes twierdził, że rynek z natury nie działa doskonale i zadaniem takiej instytucji jest pomoc w sytuacji, gdy rynek zawodzi i popada w recesję. MFW utrzymuje, że rynek zawsze działa doskonale i odmawia udzielenia pomocy państwom, które nie chcą zredukować swojej ingerencji w rynek. Głosy po Stiglitzu Bezkompromisowość ataku Stiglitza ośmieliła innych, np. izraelskiego ekonomistę Moshe Sanbara (Międzynarodowy Fundusz Walutowy: dobre intencje i zła praktyka, "Res Publica Nowa" 2004 nr 4). Według krytyków dzieje się tak również dlatego, że bez względu na to, czy chodzi o rolniczą Tanzanię, uprzemysłowioną Argentynę, czy potęgę surowców naturalnych - Rosję, w działaniu MFW jest widoczny zawsze ten sam sztywriy schemat. Według niektórych opinii, MFW i Bank Światowy wykazują niezrozumiałą pobłażliwość wobec jednych krajów, Jednocześnie będąc bezwzględnie wymagające wobec innych. Organizacje te są przy tym oskarżane o marnotrawstwo. Według statystyk, 70 państw otrzymywało pieniądze z MFW przez ponad 20 lat, 24 kraje przez ponad 30 lat, a Egipt i Turcja były wspierane przez ponad 40 lat. W tym miejscu zwraca się uwagę na kwestię nierównowagi sił w łonie samej instytucji, a co za tym idzie - jej upolitycznienie i wykorzystywanie przez najbogatsze kraje do zabezpieczenia partykularnych interesów. Należy zaznaczyć, iż w ostatnich latach debata dotycząca MFW i Banku Światowego weszła w nowy etap - przyniosła pewne zmiany w sposobie myślenia organizacji, zwłaszcza Banku Światowego. Wiąże się to z przyjęciem listy celów milenijnych i nadaniem priorytetu kwestiom wzrostu gospodarczego i redukcji światowego ubóstwa. Współczesne programy dostosowawcze zakładają m.in. większą elastyczność oraz partycypację krajów i organizacji pozarządowych w procesie tworzenia strategii narodowych. Swoistym znakiem czasu jest chociażby obecne sformułowanie misji Banku Światowego: "Naszym marzeniem jest świat wolny od biedy" (ang. "Our dream is a world free of poverty") oraz medialny szum wokół możliwości objęcia fotela prezesa Banku Światowego przez wokalistę i lidera U2 - Bono.28 28 J. Rymarczyk: Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s.334 28 12. Podsumowanie Międzynarodowy Fundusz Walutowy jest największą organizacją finansową współczesnego świata, odgrywającą przez cały okres swojej działalności istotną rolę w funkcjonowaniu międzynarodowego systemu walutowego. Działalność Funduszu można podzielić na dwa okresy. Okres od powstania systemu z Bretton Woods do momentu zawieszenia wymienialności dolara amerykańskiego na złoto, to okres uzgadniania reguł międzynarodowych stosunków walutowych oraz rozwiązywania międzynarodowych problemów finansowych. MFW brał przede wszystkim udział w finansowaniu procesu odbudowy rynków, równoważeniu oraz ograniczaniu deficytów bilansów płatniczych. Czas po sierpniu 1971 r. to okres kryzysu polityki monetarnej na świecie i poszukiwań kierunków jej niezbędnej reformy oraz niewystarczającej ilości środków finansowych Funduszu. Wówczas MFW łagodził głównie skutki kryzysu walutowego oraz kryzysu zadłużenia. Fundusz stanowi poważne, choć ciągle niewystarczające źródło kredytowe dla państw członkowskich. Ze środków finansowych MFW korzystają najczęściej Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja, co wynika z ich największego udziału w kapitale zakładowym i tym samym możliwości otrzymywania największych kredytów, choć nie są krajami, które ich najbardziej potrzebują. MFW mimo pomocy finansowej dla państw członkowskich w zakresie formułowania i doskonalenia polityki finansowej i pieniężnej oraz szkoleń kadr finansistów, nie zdołał zapobiec międzynarodowemu kryzysowi walutowemu zarówno w latach 1971-1973, jak i kryzysowi meksykańskiemu, azjatyckiemu w latach dziewięćdziesiątych XX wieku oraz argentyńskiemu w nowym tysiącleciu. Choć obecny system walutowy umożliwia duże korzyści gospodarcze jego użytkownikom wymaga wprowadzenia wielu zmian. Tak więc reforma MFW jest wpisana w program reformy międzynarodowego systemu walutowego. Fundusz powinien w dalszym ciągu utrzymywać główną rolę w stabilizacji międzynarodowego systemu walutowego oraz współpracować ze wszystkimi państwami członkowskimi we wspólnym interesie. Jednak do najważniejszych działań MFW w związku z jego reformą należy zaliczyć: • wzmożenie nadzoru MFW w celu przeciwdziałania kryzysom; chodzi o nadzór nad coraz większymi przepływami kapitału prywatnego w warunkach globalizacji rynków finansowych; • wprowadzenie w życie norm i kodeksów międzynarodowych, które powinny być zintegrowane z procedurami nadzoru MFW; • zliberalizowanie ułatwień kredytowych Funduszu niezbędnych dla dostosowania struktury pożyczek do wymagań międzynarodowych rynków kapitałowych; • ochrona zasobów MFW; • polepszenie procesu decyzyjnego i odpowiedzialności MFW dostosowanego do etapu ewolucji gospodarczej światowej; • promocja uczestnictwa sektora prywatnego w prewencji i regulacji kryzysów; • promocja zasady przejrzystości j odpowiedzialności polityki ekonomicznej • wzmocnienie narodowych systemów finansowych i oceny stabilności sektora finansowego w państwach członkowskich; • debata nad systemem kursowym.29 Ewa Latoszek, Magdalena Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s.219-220. 29 29 12. Bibliografia: 1. E. Chrabonszczewska, Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. SGH w Warszawie, Warszawa 2005, 2. E. Latoszek, M. Proczek: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006 3. F.S Mischin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa 2002 4. J. Rymarczyk, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 5. G.F. Staulake, Podstawy ekonomii, WSiP, Warszawa 1992 6. K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2005 7. Nowe Życie Gospodarcze 22.05.2005 r. 30
