Ekspansja Rzymu we wschodniej części Morza

Ekspansja Rzymu we wschodniej części Morza
Śródziemnego
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:







podłoże konfliktu pomiędzy królem macedońskim a Republiką Rzymską w trakcie II
wojny punickiej,
cele patrycjuszy dążących do ekspansji w kierunku wschodniej części Morza
Śródziemnego,
metody i przyczyny zwycięstw Rzymian,
metody sprawowania kontroli na podległych Republice terytoriach,
przyczyny postępującej hellenizacji Rzymu,
kluczowe dla tematu daty,
dokonania Tytusa Kwinkcjusza Flamininusa, Filipa V, Antiocha III Wielkiego,
Perseusza, Emiliusza Paulusa, Attalosa III, Jugurta, Gajusza Mariusza.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:




wskazać na mapie hellenistyczne państwa podlegające ekspansji Rzymu,
omówić ekonomiczne przyczyny podbojów rzymskich we wschodniej części Morza
Śródziemnego,
wyjaśnić praktyczną realizację przez Rzymian zasady Divide et impera (Dziel i rządź),
wskazać na mapie miejsca: Kynoskefalaj, Magnezja, Pydna, Pergamon.
2. Metoda i forma pracy
Praca z mapą, wykład, elementy rozmowy nauczającej, analiza tekstu źródłowego
zaczerpniętego z Dziejów Polibiusza, nauczanie zbiorowe
3. Środki dydaktyczne
Mapa, tekst źródłowy Polibiusza
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy
obecności).
2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Zwięzły opis przyczyn i przebiegu wojen
punickich za pośrednictwem pytań kierowanych do całej klasy oraz krótkiego
komentarza nauczyciela w razie braku odpowiedzi. Przypomnienie najważniejszych
wiadomości o państwach hellenistycznych).
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela (załącznik 1.)
W trakcie wykładu:

uczniowie lokalizują w atlasach wszystkie wspomniane obszary i miasta,


jeden z uczniów odczytuje przygotowany uprzednio przez nauczyciela tekst z Dziejów
Polibiusza,
uczniowie określają przyczyny i skutki określonych wydarzeń.
c) Faza podsumowująca
W formie pogadanki:
Chęć kontroli szlaków handlowych we wschodniej części Morza Śródziemnego oraz obawy
przed ewentualnym zagrożeniem ze strony państw hellenistycznych (zwłaszcza monarchią
Seleukidów) skłoniły patrycjuszy rzymskich do podjęcia ekspansji w tych rejonach.
Sprawność organizacyjna armii rzymskiej, doskonała dyplomacja oraz wykorzystywanie
lokalnych antagonizmów (Divide et impera), w ciągu kilkudziesięciu lat od zakończenia II
wojny punickiej, uczyniły z Rzymian nieformalnych władców całego Morza Śródziemnego.
Warto też pamiętać, że w tym czasie zaistniały poważne napięcia społeczne w Republice na
tle nierównomiernego podziału korzyści z podbojów.
5. Bibliografia
1. Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M., Władcy i wodzowie starożytności,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
2. Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995.
3. Kęciek K., Kynoskefalai 197 p.n.e., Bellona, Warszawa 2002.
4. Kęciek K., Magnezja 190 r. p.n.e., Bellona, Warszawa 2003.
5. Polibiusz, Dzieje, t. I i II, Ossolineum, Wrocław 2005.
6. Załączniki
a) Wykład nauczyciela
załącznik 1.
Już w trakcie II wojny punickiej konieczność rozprawy z władcami Macedonii stała się dla
Rzymian oczywista. Przyczyniły się do tego kontakty pomiędzy Hannibalem i władcą
Macedonii Filipem V, których efektem było przystąpienie tego monarchy do wojny przeciw
Rzymowi (215 r. p.n.e.-205 r. p.n.e.). Wbrew nadziejom Hannibala, Filip nie przybył do Italii
wraz ze swym wojskiem, gdyż musiał bronić się przed Rzymianami na własnym terytorium.
(Uczniowie lokalizują w atlasach obszar Macedonii).
Wkrótce po rozprawie z Kartaginą, korzystając z zawirowań politycznych w Helladzie,
patrycjusze skierowali armie przeciw Filipowi. W trakcie kilkuletniej wojny (200-196 r.
p.n.e.), dowodzeni przez Tytusa Kwinkcjusza Flamininusa, Rzymianie z niemałym trudem
pokonali Macedończyków pod Kynoskefalaj (197 r. p.n.e.). (W tym momencie dla
zilustrowania przebiegu starcia jeden z uczniów odczytuje przygotowany uprzednio przez
nauczyciela tekst z „Dziejów” Polibiusza dotyczący wspominanej bitwy. Następnie nauczyciel
zadaje pytanie do tekstu – Co zdecydowało o porażce Macedończyków mimo rozbicia przez
nich prawego skrzydła armii rzymskiej? Na przykładzie tego pytania można wyjaśnić
przyczyny zwycięstw Rzymian nad wojskami stosującymi szyk falangi, ze względu na
elastyczność rzymskich legionów, walczących w zwrotnych oddziałach zwanych manipułami).
Upokorzony Filip został zmuszony do wycofania się z aktywnej polityki w Helladzie, a nawet
wsparł Rzymian w ich walce z kolejnym hellenistycznym monarchą Antiochem III Wielkim –
władcą azjatyckiego państwa Seleukidów. (Wszystkie wspomniane obszary i miasta uczniowie
lokalizują w swoich atlasach).
Ów ambitny monarcha zasłynął sukcesami w scalaniu swego państwa zwłaszcza na
wschodzie, gdzie prowadził walki ze scytyjskimi Partami i zbuntowanymi satrapami. Na
początku II w. p.n.e. wkroczył także na obszary Grecji właściwej, co z kolei spotkało się z
reakcją Rzymian.
Wojnę pomiędzy nimi i Antiochem rozstrzygnęła bitwa pod Magnezją (190 r. p.n.e.), w
efekcie której utracił on niemal wszystkie swe posiadłości w Azji Mniejszej, ponadto
Rzymianie zmusili go do zredukowania armii.
W tym czasie dała się zauważyć prawidłowość w postępowaniu Rzymian wobec państw
hellenistycznych. Korzystając z ich skłócenia, występowali zazwyczaj po stronie słabszej ze
stron, doprowadzając do wyeliminowania potencjalnie groźniejszej. Ten typ polityki zwykło
się określać mianem Divide et impera (Dziel i rządź), stąd pod pozorem niesienia pomocy
małym państwom (takim jak Rodos i Pergamon) Rzym interweniował przeciw swym
potencjalnym rywalom.
Oprócz celów politycznych rzymscy patrycjusze kierowali się przy podbojach również
przesłankami natury ekonomicznej. Niejeden z nich inwestował w spółkach zajmujących się
handlem zbożem, oliwą czy też artykułami luksusowymi. Zapewnienie kontroli nad szlakami
handlowymi we wschodniej części Morza Śródziemnego, zapewniało im nowe rynki zbytu w
tamtejszym rejonie.
Początek lat sześćdziesiątych II w. p.n.e. to czas kolejnego konfliktu z Macedonią. Dzięki
sprawnej dyplomacji syn Filipa V – Perseusz – zyskał na popularności w Helladzie, co
wywołało niepokój w Rzymie. Pod błahym pretekstem Rzymianie ponownie wystąpili
przeciw Macedończykom. Pod Pydną (168 r. p.n.e.) rozgromiono armię Perseusza, a samą
Mecedonię podzielono na cztery prowincje kontrolowane przez rzymskich pretorów.
W tym samym czasie posłowie rzymscy wymusili zaprzestanie walk pomiędzy Seleukidami a
Ptolemeuszami, obawiając się zajęcia Egiptu przez tych pierwszych. (Uczniowie usiłują
wyjaśnić, z jakiej przyczyny hellenistyczne monarchie pozostawały posłuszne woli Rzymian).
W 146 r. p.n.e. zaburzenia w Helladzie skłoniły Rzymian do bezpośredniej interwencji
(pomimo wciąż toczącej się III wojny punickiej). Dla zastraszenia całej Grecji doszczętnie
zniszczono Korynt.
Rozszerzanie wpływów zawdzięczali nie tylko podbojom i mediacjom, ale też testamentom
sprzymierzonych władców. Jako przykład może posłużyć przekazanie Pergamonu Republice
Rzymskiej przez Attalosa III (133 r. p.n.e.). Do dziś nie w pełni wyjaśniono powody jego
decyzji, która stała się precedensem dla późniejszych, podobnych donacji.
W tym czasie Republika przeżywała jeden ze swych największych wstrząsów. Postępująca
pauperyzacja znacznej części plebejuszy, spowodowana brakiem ziemi, zagarnianej przez
rody arystokratyczne, wpłynęła na ukształtowanie stronnictw politycznych: popularów –
reprezentujących szerokie masy społeczne i optymatów – stronników rodów
arystokratycznych. Pierwszemu z tych stronnictw przewodził Tyberiusz Grakchus, a po jego
śmierci brat Gajusz. (Proces kształtowania stronnictw politycznych może przedstawić w
formie krótkiego referatu jeden z uczniów).
Reformy agrarne braci Grakchów umożliwiły kolonizację północnej Afryki w rejonie dawnej
Kartaginy. Rozpoczęto też podbój terytoriów dawnych sprzymierzeńców – królestwa
Numidyjskiego, w tej tzw. wojnie z Jugurtą, wziął udział jeden z najwybitniejszych wodzów
rzymskich – Gajusz Mariusz (ok. 110 r. p.n.e.).
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak