konkurs-2016-starozytnosc

Starożytność
Daty
1792-1750 p.n.e. – panowanie króla Hammurabiego w Babilonie („Kodeks Hammurabiego” – prawo
talionu)
Ok. 3100 p.n.e. – zjednoczenie Egiptu Górnego i Dolnego w jedno państwo z despotyczną władzą faraona
(tym który miał tego dokonać był Narmer (Menes) – twórca państwa egipskiego)
1010-970 p.n.e. – panowanie króla Izraela Dawida (ojciec króla Salomona słynącego z mądrości)
586-539 p.n.e. – niewola babilońska Żydów (zapoczątkowana przez króla Babilonu Nabuchodonozora II,
zakończona przez zdobycie Babilonu przez króla Persów Cyrusa II Wielkiego)
612 r. p.n.e. – kodyfikacja prawa w Atenach przez Drakona („drakońskie prawo”)
594 r. p.n.e. – reformy Solona w Atenach (wprowadzenie czterech klas majątkowych – w ten sposób
zróżnicowano prawa i obowiązki obywateli w polis)
508/507 p.n.e. – reformy Klejstenesa (uważa się je za początek demokracji ateńskiej: podważenie
dotychczasowego ustroju rodowego; wprowadzenie „sądu skorupkowego” – ostracyzmu)
444-429 p.n.e. – sprawowanie urzędu stratega przez Peryklesa w Atenach (rozwinął demokrację
bezpośrednią)
499-449 p.n.e. – wojny grecko perskie (zapoczątkowane buntem Greków z wybrzeża Azji Mniejszej
przeciwko Persom)
490 p.n.e. – bitwa pod Maratonem (zwycięstwo Greków pod przywództwem Miltiadesa przeciwko królowi
Persji Dariuszowi I)
480 p.n.e. – bitwa pod Termopilami (klęska Greków pod wodzą Leonidasa, ze strony perskiej wyprawę
prowadził król Kserkses)
480 p.n.e. – bitwa morska u wybrzeży Salaminy (zwycięstwo Greków – plan bitwy opracował Temistokles;
klęskę Persów oglądał ich król Kserkses)
479 p.n.e. – bitwa pod Platejami (zwycięstwo Greków pod przywództwem Pauzaniasza)
449 p.n.e. – zawarcie pokoju Kalliasa (zakończenie wojen grecko-perskich; Persja zrzekła się hegemonii na
Morzu Egejskim)
431-404 p.n.e. – wojna peloponeska między Atenami (Związek Morski) a Spartą (Związek Peloponeski) –
skutek: uzyskanie przez Spartę hegemonii w świecie greckim
776 p.n.e. – pierwsze igrzyska sportowe w Olimpii (ostatnie igrzyska w starożytności odbyły się w 393 r.
n.e.)
338 p.n.e. – bitwa pod Cheroneą (Filip II Macedoński pokonał siły greckie, koniec niepodległości Grecji)
334 p.n.e. – początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego
333 p.n.e. – bitwa pod Issos (zwycięstwo Aleksandra Macedońskiego nad królem Persji Dariuszem III)
331 p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą (kolejne zwycięstwo Aleksandra nad Dariuszem III, który uciekł z pola
bitwy)
323 p.n.e. – śmierć Aleksandra Macedońskiego (na gruzach jego imperium powstały państwa
hellenistyczne)
753 r. p.n.e. – założenie Rzymu przez Romulusa
509 r. p.n.e. – wygnanie z Rzymu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego (powstanie republiki rzymskiej)
ok. 450 p.n.e. – uchwalenie rzymskiego Prawa XII Tablic
264-241 p.n.e. – I wojna punicka (zwycięstwo Rzymian nad Kartaginą; efekt: Sycylia stała się pierwszą
rzymską prowincją)
218-201 p.n.e. – II wojna punicka (zwycięstwo Rzymian; efekt: osłabienie Kartaginy, ale nadal budziła
strach)
216 r. p.n.e. – bitwa pod Kannami (klęska rzymskich legionów, którą zadał wódz kartagiński Hannibal)
1
202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą (klęska Hannibala zadana mu przez wodza rzymskiego Scypiona
Afrykańskiego)
149-146 p.n.e. – III wojna punicka (efekt: zrównanie Kartaginy z ziemią)
146 r. p.n.e. – Rzymianie zburzyli zbuntowany Korynt (efekt: cała Grecja włączona została do państwa
rzymskiego)
52 r. p.n.e. – bitwa pod Alezją (pokonanie przez Juliusza Cezara armii galijskiej pod wodzą
Wercyngetoryksa; efekt: włączenie Galii do państwa rzymskiego)
48 r. p.n.e. – bitwa pod Farsalos (w czasie wojny domowej Juliusz Cezar pokonuje Pomepujsza
73-71 p.n.e. – powstanie Spartakusa (inicjator powstania zginął w bitwie, jego towarzyszy ukrzyżowano
wzdłuż drogi prowadzącej z Kapui do Rzymu)
44 r. p.n.e. – śmierć Juliusza Cezara (rzymskiego wodza, polityka i pisarza; konsula i dożywotniego
dyktatora; autora dzieł: „Pamiętniki o wojnie galijskiej” oraz „O wojnie domowej”
31 r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum (kolejna wojna domowa w Rzymie, tym razem między Markiem
Antoniuszem a Oktawianem; w bitwie zwycięstwo odniósł Oktawian; Antoniusz uciekł do Egiptu, gdzie
wraz z ukochaną Kleopatrą popełnił samobójstwo)
27 r. p.n.e. – początek cesarstwa w Rzymie (pierwszy cesarz Oktawian August); pierwsza z form cesarstwa
to tzw. pryncypat („komedia republiki”)
284 r. – nowa forma cesarstwa – dominat („Dominus ac Deus” – Pan i Bóg – tak powiedział o sobie cesarz
Dioklecjan)
313 r. – edykt mediolański – cesarz Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom równouprawnienie w
społeczeństwie rzymskim,
380 r. – cesarz Teodozjusz Wielki uznaje chrześcijaństwo za religię panującą w Rzymie
395 r. – podział cesarstwa przez Teodozjusza Wielkiego na część zachodnią (stolicą Rzym) oraz wschodnią
(stolicą Konstantynopol)
451 r. – pokonanie przez rzymskiego wodza Aecjusza władcę Hunów Attylę w bitwie na Polach
Katalunijskich
476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego (barbarzyński wódz Odoaker strącił z tronu ostatniego
cesarza rzymskiego Romulusa Augustulusa)
Pojęcia
Rewolucja neolityczna – przejście z trybu koczowniczego na osiadły (dokonane między 9. a 3. tysiącleciem
p.n.e.), dwie kluczowe umiejętności: hodowla zwierząt i uprawa roli (najwcześniej na terenie „Żyznego
Półksiężyca”)
Zikkurat – mezopotamska świątynia
Tora – Pięcioksiąg, najważniejsza święta księga Żydów (Księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb,
Powtórzonego Prawa)
Menora – siedmioramienny świecznik nawiązujący swoim kształtem do biblijnego drzewa życia
Szabat – siódmy dzień tygodnia (sobota), kultowy dzień żydowskiego odpoczynku trwający od piątkowego
do sobotniego zachodu słońca)
Arka Przymierza – pozłacana skrzynia, w której przechowywano kamienne tablice z dekalogiem
Falanga – szyk bojowy piechoty greckiej
Limes – system umocnień rzymskich wzdłuż granic imperium rzymskiego (przykład: Wał Hadriana w
Brytanii)
Forum Romanum – centralny plac Rzymu (świątynie, posiedzenia sądu, senatu)
2
Westalki – pochodzące ze znamienitych rodów rzymskich kapłanki strzegące płomienia w świątyni bogini
Westy, znajdującej się na Forum Romanum
Herezja – pogląd sprzeczny z zasadami religii
Sobór – zjazd biskupów pod przewodnictwem papieża
Chrystogram – jeden z symboli chrześcijaństwa, powstał z połączenia liter „X” i „P”, które w języku
greckim są dwiema pierwszymi literami słowa Christos
Różności
● Literatura mezopotamska – „Epos o Gilgameszu” – opisuje poszukiwania tajemnicy nieśmiertelności
przez Gilgamesza, który był władcą sumeryjskiego miasta Unug; „Enuma elisz” – epos o stworzeniu świata
(światem rządzą bogowie na czele z bogiem Mardukiem)
● Literatura egipska – „Księga umarłych” – zbiór zaklęć i modlitw wkładany do grobu
● Bogowie egipscy:
Re (bóg słońca)
Ozyrys (bóg śmierci
i zmartwychwstania)
Izyda (opiekunka rodzin),
Set (bóg zła)
Thot (opiekun pisarzy
Horus (bóg nieba
Anubis (bóg zmarłych)
i uczonych)
i światła)
● Piramida Cheopsa w Gizie – 146 m wysokości (największy grobowiec faraona), wzniesiona ok. 2560 r.
p.n.e. dla Cheopsa; Piramida Chefrena w Gizie (143,5 m), Wielki Sfinks – strzeże grobowców faraonów w
Gizie (20 m wysokości, 70 m długości)
●Świątynia jerozolimska – jej budowę miał rozpocząć w 966 r. p.n.e. króla Salomon (zburzona w 586 r.
p.n.e. przez Babilończyków); odbudowana i ponownie zniszczona tym razem przez Rzymian w 70 r. n.e. (jej
pozostałością jest Ściana Płaczu)
3
● Ewolucja pisma:
PISMO KLINOWE (ok. 3500 p.n.e.)
PISMO EGIPSKIE - HIEROGLIFY (ok.3000 p.n.e.)
ALFABET FENICKI (ok. 1200 p.n.e.)
● Ustrój starożytnej Sparty (oligarchia): dwóch królów; geruzja (rada starszych) – 28 obywateli; pięciu
eforów (nadzorowali m.in. wychowanie młodzieży)
●Mieszkańcy starożytnej Sparty: Spartiaci (pełnoprawni obywatele), periojkowie (wolność osobista bez
praw politycznych); heloci (niewolnicy wywodzący się głównie z podbitej Messeni)
● Najważniejsze elementy Akropolu (Propyleje, Partenon, Erechtejon, Posąg Ateny Promachos)
● Bogowie i greccy herosi: Zeus, Hera, Demeter, Ares, Posejdon, Apollo, Asklepios, Atena, Afrodyta,
Hades, Hefajstos, Achilles, Tezeusz, Herakles, Prometeusz,
4
● Przedstawiciele greckiej kultury, nauki i sztuki:
- Sofokles – dramatopisarz, autor „Króla Edypa”, „Antygony”
- Arystofanes – komediopisarz, autor: „Żab”, „Chmur”
- Homer – poeta, autor: „Iliady” oraz „Odysei”
- Fidiasz – rzeźbiarz; autor posągów Ateny Partenos stojący w Partenonie i Zeusa w Olimpii
- Myron – rzeźbiarz, autor „Dyskobola”
- Sokrates – filozof („Wiem, że nic nie wiem”)
- Platon – filozof (twierdził, że człowiek posiada nieśmiertelną duszę)
- Arystoteles – filozof (uważał, że aby osiągnąć szczęście trzeba się kierować zasada złotego środka)
- Tales z Miletu – ojciec astronomii i matematyki (zasada proporcjonalności odcinków)
- Pitagoras – twierdzenie o długości boków trójkąta prostokątnego
- Euklides – matematyk, autor dzieła „Elementy” (podręcznik do matematyki używany do XIX w.)
- Herodot – „ojciec historii”, autor „Dziejów”
- Tukidydes – historyk, autor „Wojny peloponeskiej”
- Klaudiusz Ptolemeusz – geograf, opracował mapę świata,
- Archimedes – matematyk i fizyk; obliczył przybliżoną wartość liczby π, sformułował zasadę
wyporu cieczy, skonstruował śrubę wodną do pompowania wody; odkrył klepsydrę
● Rodzaje kolumn greckich:
● Urzędy republiki rzymskiej: dyktator, konsulowie, pretorzy, cenzorzy, kwestorzy, edylowie, trybuni
ludowi, liktorzy
● Osiągnięcia starożytnych Rzymian w dziedzinie architektury, nauki i kultury: łuk triumfalny, akwedukty,
Koloseum, literatura (Horacy – autor zasady „carpe diem”; Wergiliusz – autor poematu „Eneida”, w którym
przedstawione zostały losy legendarnego przodka Rzymian Eneasza, który uciekł spod Troi; Owidiusz –
utwory o tematyce miłosnej; Liwiusz, Tacyt, Swetoniusz – historycy)
5