Starożytność Daty

Starożytność
Daty
1792-1750 p.n.e. – panowanie króla Hammurabiego w Babilonie („Kodeks Hammurabiego” – prawo
talionu)
Ok. 3100 p.n.e. – zjednoczenie Egiptu Górnego i Dolnego w jedno państwo z despotyczną władzą faraona
(tym który miał tego dokonać był Narmer (Menes) – twórca państwa egipskiego)
1010-970 p.n.e. – panowanie króla Izraela Dawida (ojciec króla Salomona słynącego z mądrości)
586-539 p.n.e. – niewola babilońska Żydów (zapoczątkowana przez króla Babilonu Nabuchodonozora II,
zakończona przez zdobycie Babilonu przez króla Persów Cyrusa II Wielkiego)
612 r. p.n.e. – kodyfikacja prawa w Atenach przez Drakona („drakońskie prawo”)
594 r. p.n.e. – reformy Solona w Atenach (wprowadzenie czterech klas majątkowych – w ten sposób
zróżnicowano prawa i obowiązki obywateli w polis)
508/507 p.n.e. – reformy Klejstenesa (uważa się je za początek demokracji ateńskiej: podważenie
dotychczasowego ustroju rodowego; wprowadzenie „sądu skorupkowego” – ostracyzmu)
444-429 p.n.e. – sprawowanie urzędu stratega przez Peryklesa w Atenach (rozwinął demokrację
bezpośrednią)
499-449 p.n.e. – wojny grecko perskie (zapoczątkowane buntem Greków z wybrzeża Azji Mniejszej
przeciwko Persom)
490 p.n.e. – bitwa pod Maratonem (zwycięstwo Greków pod przywództwem Miltiadesa przeciwko królowi
Persji Dariuszowi I)
480 p.n.e. – bitwa pod Termopilami (klęska Greków pod wodzą Leonidasa, ze strony perskiej wyprawę
prowadził król Kserkses)
480 p.n.e. – bitwa morska u wybrzeży Salaminy (zwycięstwo Greków – plan bitwy opracował Temistokles;
klęskę Persów oglądał ich król Kserkses)
479 p.n.e. – bitwa pod Platejami (zwycięstwo Greków pod przywództwem Pauzaniasza)
449 p.n.e. – zawarcie pokoju Kalliasa (zakończenie wojen grecko-perskich; Persja zrzekła się hegemonii na
Morzu Egejskim)
431-404 p.n.e. – wojna peloponeska między Atenami (Związek Morski) a Spartą (Związek Peloponeski) –
skutek: uzyskanie przez Spartę hegemonii w świecie greckim
776 p.n.e. – pierwsze igrzyska sportowe w Olimpii (ostatnie igrzyska w starożytności odbyły się w 393 r.
n.e.)
338 p.n.e. – bitwa pod Cheroneą (Filip II Macedoński pokonał siły greckie, koniec niepodległości Grecji)
334 p.n.e. – początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego
333 p.n.e. – bitwa pod Issos (zwycięstwo Aleksandra Macedońskiego nad królem Persji Dariuszem III)
331 p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą (kolejne zwycięstwo Aleksandra nad Dariuszem III, który uciekł z pola
bitwy)
323 p.n.e. – śmierć Aleksandra Macedońskiego (na gruzach jego imperium powstały państwa
hellenistyczne)
753 r. p.n.e. – założenie Rzymu przez Romulusa
509 r. p.n.e. – wygnanie z Rzymu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego (powstanie republiki rzymskiej)
ok. 450 p.n.e. – uchwalenie rzymskiego Prawa XII Tablic
264-241 p.n.e. – I wojna punicka (zwycięstwo Rzymian nad Kartaginą; efekt: Sycylia stała się pierwszą
rzymską prowincją)
218-201 p.n.e. – II wojna punicka (zwycięstwo Rzymian; efekt: osłabienie Kartaginy, ale nadal budziła
strach)
216 r. p.n.e. – bitwa pod Kannami (klęska rzymskich legionów, którą zadał wódz kartagiński Hannibal)
1
202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą (klęska Hannibala zadana mu przez wodza rzymskiego Scypiona
Afrykańskiego)
149-146 p.n.e. – III wojna punicka (efekt: zrównanie Kartaginy z ziemią)
146 r. p.n.e. – Rzymianie zburzyli zbuntowany Korynt (efekt: cała Grecja włączona została do państwa
rzymskiego)
52 r. p.n.e. – bitwa pod Alezją (pokonanie przez Juliusza Cezara armii galijskiej pod wodzą
Wercyngetoryksa; efekt: włączenie Galii do państwa rzymskiego)
48 r. p.n.e. – bitwa pod Farsalos (w czasie wojny domowej Juliusz Cezar pokonuje Pomepujsza
73-71 p.n.e. – powstanie Spartakusa (inicjator powstania zginął w bitwie, jego towarzyszy ukrzyżowano
wzdłuż drogi prowadzącej z Kapui do Rzymu)
44 r. p.n.e. – śmierć Juliusza Cezara (rzymskiego wodza, polityka i pisarza; konsula i dożywotniego
dyktatora; autora dzieł: „Pamiętniki o wojnie galijskiej” oraz „O wojnie domowej”
31 r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum (kolejna wojna domowa w Rzymie, tym razem między Markiem
Antoniuszem a Oktawianem; w bitwie zwycięstwo odniósł Oktawian; Antoniusz uciekł do Egiptu, gdzie
wraz z ukochaną Kleopatrą popełnił samobójstwo)
27 r. p.n.e. – początek cesarstwa w Rzymie (pierwszy cesarz Oktawian August); pierwsza z form cesarstwa
to tzw. pryncypat („komedia republiki”)
284 r. – nowa forma cesarstwa – dominat („Dominus ac Deus” – Pan i Bóg – tak powiedział o sobie cesarz
Dioklecjan)
313 r. – edykt mediolański – cesarz Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom równouprawnienie w
społeczeństwie rzymskim,
380 r. – cesarz Teodozjusz Wielki uznaje chrześcijaństwo za religię panującą w Rzymie
395 r. – podział cesarstwa przez Teodozjusza Wielkiego na część zachodnią (stolicą Rzym) oraz wschodnią
(stolicą Konstantynopol)
451 r. – pokonanie przez rzymskiego wodza Aecjusza władcę Hunów Attylę w bitwie na Polach
Katalunijskich
476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego (barbarzyński wódz Odoaker strącił z tronu ostatniego
cesarza rzymskiego Romulusa Augustulusa)
Pojęcia
Rewolucja neolityczna – przejście z trybu koczowniczego na osiadły (dokonane między 9. a 3. tysiącleciem
p.n.e.), dwie kluczowe umiejętności: hodowla zwierząt i uprawa roli (najwcześniej na terenie „Żyznego
Półksiężyca”)
Zikkurat – mezopotamska świątynia
Tora – Pięcioksiąg, najważniejsza święta księga Żydów (Księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb,
Powtórzonego Prawa)
Menora – siedmioramienny świecznik nawiązujący swoim kształtem do biblijnego drzewa życia
Szabat – siódmy dzień tygodnia (sobota), kultowy dzień żydowskiego odpoczynku trwający od piątkowego
do sobotniego zachodu słońca)
Arka Przymierza – pozłacana skrzynia, w której przechowywano kamienne tablice z dekalogiem
Falanga – szyk bojowy piechoty greckiej
Limes – system umocnień rzymskich wzdłuż granic imperium rzymskiego (przykład: Wał Hadriana w
Brytanii)
Forum Romanum – centralny plac Rzymu (świątynie, posiedzenia sądu, senatu)
2
Westalki – pochodzące ze znamienitych rodów rzymskich kapłanki strzegące płomienia w świątyni bogini
Westy, znajdującej się na Forum Romanum
Herezja – pogląd sprzeczny z zasadami religii
Sobór – zjazd biskupów pod przewodnictwem papieża
Chrystogram – jeden z symboli chrześcijaństwa, powstał z połączenia liter „X” i „P”, które w języku
greckim są dwiema pierwszymi literami słowa Christos
Różności
● Literatura mezopotamska – „Epos o Gilgameszu” – opisuje poszukiwania tajemnicy nieśmiertelności
przez Gilgamesza, który był władcą sumeryjskiego miasta Unug; „Enuma elisz” – epos o stworzeniu świata
(światem rządzą bogowie na czele z bogiem Mardukiem)
● Literatura egipska – „Księga umarłych” – zbiór zaklęć i modlitw wkładany do grobu
● Bogowie egipscy:
Re (bóg słońca)
Ozyrys (bóg śmierci
i zmartwychwstania)
Izyda (opiekunka rodzin),
Set (bóg zła)
Thot (opiekun pisarzy
Horus (bóg nieba
Anubis (bóg zmarłych)
i uczonych)
i światła)
● Piramida Cheopsa w Gizie – 146 m wysokości (największy grobowiec faraona), wzniesiona ok. 2560 r.
p.n.e. dla Cheopsa; Piramida Chefrena w Gizie (143,5 m), Wielki Sfinks – strzeże grobowców faraonów w
Gizie (20 m wysokości, 70 m długości)
●Świątynia jerozolimska – jej budowę miał rozpocząć w 966 r. p.n.e. króla Salomon (zburzona w 586 r.
p.n.e. przez Babilończyków); odbudowana i ponownie zniszczona tym razem przez Rzymian w 70 r. n.e. (jej
pozostałością jest Ściana Płaczu)
3
● Ewolucja pisma:
PISMO KLINOWE (ok. 3500 p.n.e.)
PISMO EGIPSKIE - HIEROGLIFY (ok.3000 p.n.e.)
ALFABET FENICKI (ok. 1200 p.n.e.)
● Ustrój starożytnej Sparty (oligarchia): dwóch królów; geruzja (rada starszych) – 28 obywateli; pięciu
eforów (nadzorowali m.in. wychowanie młodzieży)
●Mieszkańcy starożytnej Sparty: Spartiaci (pełnoprawni obywatele), periojkowie (wolność osobista bez
praw politycznych); heloci (niewolnicy wywodzący się głównie z podbitej Messeni)
● Najważniejsze elementy Akropolu (Propyleje, Partenon, Erechtejon, Posąg Ateny Promachos)
● Bogowie i greccy herosi: Zeus, Hera, Demeter, Ares, Posejdon, Apollo, Asklepios, Atena, Afrodyta,
Hades, Hefajstos, Achilles, Tezeusz, Herakles, Prometeusz,
4
● Przedstawiciele greckiej kultury, nauki i sztuki:
- Sofokles – dramatopisarz, autor „Króla Edypa”, „Antygony”
- Arystofanes – komediopisarz, autor: „Żab”, „Chmur”
- Homer – poeta, autor: „Iliady” oraz „Odysei”
- Fidiasz – rzeźbiarz; autor posągów Ateny Partenos stojący w Partenonie i Zeusa w Olimpii
- Myron – rzeźbiarz, autor „Dyskobola”
- Sokrates – filozof („Wiem, że nic nie wiem”)
- Platon – filozof (twierdził, że człowiek posiada nieśmiertelną duszę)
- Arystoteles – filozof (uważał, że aby osiągnąć szczęście trzeba się kierować zasada złotego środka)
- Tales z Miletu – ojciec astronomii i matematyki (zasada proporcjonalności odcinków)
- Pitagoras – twierdzenie o długości boków trójkąta prostokątnego
- Euklides – matematyk, autor dzieła „Elementy” (podręcznik do matematyki używany do XIX w.)
- Herodot – „ojciec historii”, autor „Dziejów”
- Tukidydes – historyk, autor „Wojny peloponeskiej”
- Klaudiusz Ptolemeusz – geograf, opracował mapę świata,
- Archimedes – matematyk i fizyk; obliczył przybliżoną wartość liczby π, sformułował zasadę
wyporu cieczy, skonstruował śrubę wodną do pompowania wody; odkrył klepsydrę
● Rodzaje kolumn greckich:
● Urzędy republiki rzymskiej: dyktator, konsulowie, pretorzy, cenzorzy, kwestorzy, edylowie, trybuni
ludowi, liktorzy
● Osiągnięcia starożytnych Rzymian w dziedzinie architektury, nauki i kultury: łuk triumfalny, akwedukty,
Koloseum, literatura (Horacy – autor zasady „carpe diem”; Wergiliusz – autor poematu „Eneida”, w którym
przedstawione zostały losy legendarnego przodka Rzymian Eneasza, który uciekł spod Troi; Owidiusz –
utwory o tematyce miłosnej; Liwiusz, Tacyt, Swetoniusz – historycy)
5
Średniowiecze
Daty
527 r. – spisanie Kodeksu Justyniana (Justyniana – władca cesarstwa wschodniorzymskiego, Bizancjum; z
jego inicjatywy wzniesiono w Konstantynopolu kościół Mądrości Bożej – Hagia Sophia)
622 r. – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny (hidżra – początek ery muzułmańskiej)
496 r. – władca Franków Chlodwig z dynastii Merowingów przyjął chrzest
732 r. – bitwa pod Poitiers (majordom z rodu Karolingów Karol Młot pokonał wojska muzułmańskie)
751 r. – majordom Pepin Krótki (syn Karola Młota) odsunął od władzy ostatniego władcę Franków z rodu
Merowingów (Childeryka) i został nowym królem Franków
756 r. – utworzenie przez Pepina Państwa Kościelnego (istniejącego do 1870 r.)
800 r. – koronacja cesarska Karola Wielkiego (autora zmian zwanych „renesansem karolińskim”:
rezydencja w Akwizgranie, nowy rodzaj pisma – minuskuła karolińska)
843 r. – traktat w Verdun – podział państwa Franków między trzechwnuków Karola Wielkiego na trzy
dzielnice z których z czasem wykształciły się odrębne państwa: Francja, Niemcy, Włochy (Karol Łysy –
zachodnia część; Lotar – część środkowa; Ludwik Niemiec – część wschodnia)
962 r. – koronacja cesarska Ottona I z dynastii Ludolfingów (powstała w ten sposób I Rzesza Niemiecka –
przetrwała do 1806 r.)
1066 r. – bitwa pod Hastings – zwycięstwo władcy Normandii Wilhelma Zdobywcy nad Anglią (sprawował
rządy w znacznej części Brytanii)
863 r. – działalność misyjna na terenie Państwa Wielkomorawskiego braci Cyryla i Metodego (bracia z
Salonik)
988 r. – chrzest Rusi Kijowskiej za panowania księcia Włodzimierza Wielkiego z dynastii Rurykowiczów w
obrządku greckim (z Bizancjum)
955 r. – bitwa na Lechowym Polu (Otton I pokonał Węgrów)
1001 r. – koronacja królewska Stefana Wielkiego, władcy Węgier
1054 r. – schizma wschodnia (katolicyzm – prawosławie)
1075 r. – sformułowanie przez papieża Grzegorza VII tezy zwane jako „Dictatus papae” (zakładały one
dominację papiestwa nad światem chrześcijańskim – papocezaryzm)
1077 r. – ukorzenie się cesarza Henryka IV w Canossie przed papieżem Grzegorzem VII („pójść do
Canossy”)
1122 r. – konkordat wormacki (zakończenie sporu o inwestyturę – odtąd biskupów mianował papież)
966 r. – chrzest Mieszka I
968 r. – pierwsze biskupstwo na ziemiach polskich założone w Poznaniu (bp Jordan, jego następcą został bp
Unger)
972 r. – bitwa pod Cedynią – zwycięstwo Mieszka I nad wojskami margrabiego Hodona
991 r. – wydanie dokumentu „Dagome iudex”
997 r. – śmierć biskupa Wojciecha z Pragi poniesiona podczas nawracania pogańskich Prusów
1000 r. – zjazd gnieźnieński (ogłoszenie decyzjo o nowej strukturze polskiego Kościoła: metropolia w
Gnieźnie; biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu, Kołobrzegu)
1018 r. – pokój w Budziszynie (kończył wojnę między Bolesławem Chrobrym a cesarzem Henrykiem II:
polski władca uzyskał Milsko i Łużyce)
1018 r. – wyprawa kijowska Bolesława Chrobrego (cel: osadzenie na tronie kijowskim zięcia Bolesława –
Świętopełka); przyłączenie w drodze powrotnej Grodów Czerwieńskich
1025 r. – koronacja królewska Bolesława Chrobrego
1025 r. – koronacja królewska Mieszka II
6
1039 r. – najazd księcia czeskiego Brzetysława – spustoszenie Śląska i Wielkopolski (wywiezienie relikwii
św. Wojciecha z Gniezna)
1047 r. – książę Kazimierz Odnowiciel przyłączył Mazowsze (pokonał Miecława)
1076 r. – koronacja królewska Bolesława Śmiałego
1079 r. – zatarg króla Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa
1109 r. – obrona Głogowa – element wojny na linii Henryk V- Bolesław Krzywousty
1124 r. – przyłączenie Pomorza Zachodniego do Polski przez Bolesława Krzywoustego
1138 r. – statut (testament) Krzywoustego – początek okresu rozbicia dzielnicowego – zasady: senioratu i
pryncypatu
1095 r. – na synodzie w Clermont papież Urban II wezwał chrześcijan do walki z niewiernymi o
wyzwolenie Ziemi Świętej (sygnał do wypraw krzyżowych)
1204 r. – zdobycie przez krzyżowców Konstantynopola i utworzenie Cesarstwa Łacińskiego (pogłębienie
trudnych relacji katolicko-prawosławnych)
1180 r. – zjazd w Łęczycy – złamanie zasady senioratu (uznanie przez możnowładców władzy senioralnej
najmłodszego syna Bolesław Krzywoustego, czyli Kazimierza Sprawiedliwego, mimo że władzę powinien
objąć Mieszko III Stary)
1227 r. – zjazd w Gąsawie – zabicie księcia Leszka Białego (princepsa) – odejście od zasady pryncypatu (od
tej pory poszczególne dzielnice nie uznawały już zwierzchnictwa księcia krakowskiego)
1227 r. – śmierć władcy Mongołów Czyngis-chana
1215 r. – wydanie przez króla Anglii Jana bez Ziemi „Wielkiej Karty Swobód” – ograniczenie władzy
królewskiej, zapewnienie nietykalności osobistej rycerstwu) – dokument ten jest początkiem angielskiej
monarchii stanowej
1241 r. – bitwa pod Legnicą w trakcie najazdu tatarskiego na Polskę (zginął książę Henryk Pobożny – jego
matką była św. Jadwiga Śląska)
1226 r. – zaproszenie zakonu krzyżackiego przez księcia Konrada Mazowieckiego
1230 r. – pierwsi Krzyżacy przybyli na ziemię chełmińską
1283 r. – ostateczny podbój ziem zamieszkanych przez Prusów przez Krzyżaków
1308 r. – zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków
1309 r. – Malbork stolicą Państwa Krzyżackiego
1295 r. – koronacja królewska Przemysła II w katedrze gnieźnieńskiej przez arcybiskupa Jakuba Świnkę
1300 r. – koronacja królewska Wacława II z czeskiej dynastii Przemyślidów (jego reformą było m.in.
wprowadzenie urzędu starosty i nowej monety – grosza praskiego)
1320 r. – koronacja królewska Władysława Łokietka (pierwsza w Krakowie) – symboliczne zakończenie
procesu rozbicia dzielnicowego
1331 r. – bitwa pod Płowcami – zwycięstwo polskiego wojska nad Krzyżakami
1333 r. – koronacja królewska Kazimierza Wielkiego
1335 r. – zjazd w Wyszehradzie – Władysław Łokietek zgodził się zapłacić królowi Czech Janowi
Luksemburskiemu odszkodowanie w wysokości 20 tys. kop groszy praskich w zamian za zrzeczenie się
przez niego roszczeń do tronu polskiego
1339 r. – sąd papieski w Warszawie (w wyniku wyroku Polska otrzymała ziemię chełmińską oraz Pomorze
Gdańskie – Krzyżacy werdyktu nie uznali)
1343 r. – pokój wieczysty w Kaliszu (Pomorze Gdańskie pozostało przy Krzyżakach jako „wieczysta
jałmużna”)
1348 r. – pokój w Namysłowie (ziemie śląskie zostały pod panowaniem czeskim)
1364 r. – utworzenie Akademii Krakowskiej przez Kazimierza Wielkiego
7
1364 r. – uczta u Wierzynka (wystawne przyjęcie wydane przez rajcę miejskiego Mikołaja Wierzynka, które
trwało aż 21 dni; byli na niej m.in. cesarz i król czeski Karol IV, król Węgier Ludwik Węgierski, król Cypru
Piotr)
1370 – śmierć ostatniego Piasta Kazimierza Wielkiego, początek unii personalnej z Węgrami za sprawą
Ludwika Andegaweńskiego (jego śmierć w 1382 r.)
1414-1418 – sobór w Konstancji (skład polskiej delegacji: abp gnieźnieński Mikołaj Trąba, rycerz Zawisza
Czarny, profesor prawa Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic)
1374 r. – przywilej koszycki nadany przez Ludwika Węgierskiego (określenie stałego podatku – poradlnego
w wysokości 2 groszy z łana kmiecego oraz zobowiązanie do nie nakładania żadnych opłat bez zgody
szlachty)
1385 r. – unia w Krewie (unia personalna – wspólna osoba władcy)
1401 r. – unia w Wilnie (doprecyzowanie zakresu władzy księcia Witolda w Wielkim Księstwie Litewskim
oraz wyjaśnienie problemu następstwa litewskiego tronu)
1413 r. – unia w Horodle (zacieśnienie więzi: postanowiono, że przedstawiciele każdej ze stron będą
wybierać władcę obu krajów; 47 najbardziej znaczącym litewski katolickim rodom nadano polskie herby)
15 lipca 1410 r. – bitwa pod Grunwaldem (śmierć wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena)
1411 r. – I pokój toruński (postanowienia: do Polski włączono ziemię dobrzyńską, zaś Litwa odzyskała
Żmudź, ale tylko do końca życia księcia Witolda)
1347-1350 – epidemia dżumy w Europie (śmierć ok. 30% populacji europejskiej)
1337-1453 r. – wojna stuletnia (Francja vs Anglia – zwycięstwo Francji; niemal całkowite wyparcie
Anglików z kontynentu prócz Calais)
1440 r. – powstanie Związku Pruskiego (organizacja szlachty i mieszczan w Prusach)
1444 r. – bitwa pod Warną (śmierć króla Władysława Warneńczyka)
1453 r. – zdobycie Konstantynopola przez Mehmeda II (przemianowania na Stambuł) – symboliczny koniec
średniowiecza
1454 r. – akt inkorporacji Prus i Pomorza Gdańskiego do Korony Polskiej przez króla Kazimierza
Jagiellończyka (bezpośrednia przyczyna wybuchy wojny trzynastoletniej; mowę przed królem wygłaszał Jan
Bażyński)
1454-1466 – wojna trzynastoletnia
1454 r. – klęska Polaków pod Chojnicami
1454 r. – przywilej nieszawski
1457 r. – Kazimierz Jagiellończyk wkracza do poddanego przez Czechów Malborka
1462 r. – zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Piotra Dunina w bitwie pod Świecinem nad
Jeziorem Żarnowieckim
1466 r. – II pokój toruński (postanowienia: po 158 latach Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemie
chełmińską i michałowską, biskupstwo warmińskie – ziemie te określano odtąd jako Prusy Królewskie; z
terenów zatrzymanych przez Krzyżaków utworzone nowe polskie lenno Prusy Zakonne zwane też Prusami
Książęcymi ze stolicą w Królewcu)
Pojęcia
Ikona – malowane na drewnie cedrowym, cyprysowym, lipowym bądź sosnowym obrazy charakterystyczne
dla chrześcijańskiego wschodu
Szariat – prawo islamskie
Koran – święta księga islamu (objawiona Mahometowi przez Archanioła Dżibrila)
Dżihad – obowiązek szerzenia wiary przez wyznawców islamu m.in. przez walkę zbrojną
8
Kalif – tytuł następców Mahometa, przywódców muzułmańskich
Meczet – świątynia muzułmańska
Minaret – wznosząca się obok meczetu wysoka wieża
Muezin – osoba wzywająca z minaretu na modlitwę
Arabeski – charakterystyczne dla islamu wzory dominujące w sztuce (roślinne i geometryczne)
Głagolica – opracowany przez Cyryla i Metodego pierwszy alfabet dostosowany do zapisy dźwięków
występujących w mowie Słowian (z czasem uproszczony – cyrylica)
Inwestytura – nadanie ziemi i stanowiska np. duchownym od władców
Myto – opłata za przewiezienie towaru przez terytorium państwa
Prawo składu – otrzymywany przez niektóre miasta przywilej mówiący o tym, że przejeżdżający przez
miasto kupcy musieli sprzedawać swoje towary na rynku tych miast
Przymus drogowy – otrzymywany przez niektóre miasta przywilej nie pozwalający kupcom omijać miast
cieszących się tym przywilejem
Senior – w systemie feudalnym ten, który nadaje ziemię
Wasal – w systemie feudalnym ten, który przyjmuje ziemię
Monarchia patrymonialna – rodzaj monarchii, w której władca traktował państwo jak swoją własność,
a władzę przekazywał swemu następcy – najczęściej najstarszemu synowi (przykład Polska pierwszych
Piastów)
Monarchia stanowa – rodzaj monarchii, w której władza króla ograniczona była znacznie na rzecz dwóch
najważniejszych stanów (rycerstwa i duchowieństwa) – w Polsce od czasów Władysława Łokietka
Lokacja – zakładanie nowych osad
Trójpolówka – średniowieczny system uprawy ziemi (ozime, jare, ugór)
Zasadźca – przedstawiciel księcia we wsi (z czasem stawał się sołtysem)
Wolnizna – okres zwolnienia mieszkańców wsi z opłat czynszowych
Ława – sąd wiejski
Burmistrz – urzędnik miejski stojący na czele rady miejskiej
Cech – stowarzyszenie średniowiecznych rzemieślników jednej lub kilku pokrewnych specjalności
(przynależność do niego była wymagana aby móc legalnie prowadzić wytwórczość w mieście)
Różności
● Pięć filarów wiary islamu:
- wyznanie wiary (trzykrotne, świadome, celowe i publiczne wypowiedzenie słów „Nie ma boga prócz Boga
(jedynego), a Mahomet jest jego Prorokiem” jest jednoznaczne z przejściem na islam);
- regularna modlitwa odmawiana pięć razy dziennie z twarzą zwróconą do Mekki;
- jałmużna (oddawanie części swoich dochodów na biednych);
- post (dziewiątego miesiąca roku – ramadan, muzułmanie muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia od
wschodu do zachodu słońca);
- pielgrzymka do Mekki (znajduje się tam Świątynia Kaaba) przynajmniej raz w życiu jeżeli sytuacja
materialna na to pozwala
● Koncepcja uniwersalizmu Ottona III – połączenie idei jedności chrześcijaństwa wraz z nadzieją na
odrodzenie potęgi starożytnego Rzymu; w skład imperium miały wchodzić cztery równoprawne prowincje:
Germania, Galia, Rzym i Słowiańszczyzna)
● Pierwsze państwa słowiańskie – państwo Samona na terenie Czech i Moraw (VII wiek); Państwo
Wielkomorawskie – władca Rościsław)
9
● Poczet książąt i królów Polski do okresu rozbicia dzielnicowego:
● Zakony rycerskie:
Symbol
Nazwa
Zakon Szpitalników
Świętego Jana
z Jerozolimy (joannici)
Zakon Ubogich
Rycerzy Chrystusa i
Świątyni Salomona
(templariusze)
Zakon Szpitala
Najświętszej Maryi
Panny Domu
Niemieckiego w
Jerozolimie (Krzyżacy)
Data powstania
Data likwidacji
istnieje do dziś jako
Zakon Maltański
1113 r.
1119 r.
1312 r. papież
Klemens V
1190 r.
istnieje nadal (siedzibą
wielkiego mistrza jest
Wiedeń)
10
● Średniowieczni polscy kronikarze:
Gall zwany Anonimem
Wincenty Kadłubek
Jan Długosz
Benedyktyn przebywający na dworze Bolesława Krzywoustego, jego
pochodzenie jest niejasne (Francja lub Wenecja); w swojej „Kronice
polskiej” przedstawił dzieje rodu Piastów do 1113 r., pisząc swe
dzieło korzystał z przekazów ustnych, dlatego najdokładniejsze relacje
dotyczą wydarzeń związanych z panowaniem Krzywoustego
Biskup krakowski w latach 1208-1218, związany z dworem
Kazimierza II Sprawiedliwego; zrezygnował jednak z funkcji i
przeniósł się do klasztoru w Jędrzejowie, gdzie pozostał do końca
życia; jest autorem kroniki dziejów Polski, obejmującej okres od
czasów legendarnych do 1202 roku
Historyk, duchowny, geograf i dyplomata, syn uczestnika bitwy pod
Grunwaldem, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, autor
dzieła „Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego”
● Średniowieczne zakony monastyczne:
Rok założenia
Benedyktyni
529 r.
Założyciel
Benedykt z Nursji
Zasady reguły
„ora er labora” – módl się
i pracuj
pokutny styl życia
Cystersi
1098 r.
Robert z Molseme
Franciszkanie
1209 r.
Franciszek z Asyżu
Ubóstwo
Dominikanie
1216 r.
Dominik Guzman
głoszenie Ewangelii wszystkim,
wszędzie i na wszystkie sposoby
● Style architektoniczne w średniowieczu – romański (narodziny X wiek) i gotycki (XIII wiek)
● Organizacja władzy w średniowiecznej Polsce:
- urzędy centralne: kanclerz – kierowanie kancelarią i dyplomacja; podskarbi – skarbiec królewski, nadzór
nad mennicą; marszałek – zarządzanie dworem
- urzędy ziemskie: wojewodowie (dowództwo nad pospolitym ruszeniem, przewodniczenie sejmikom
ziemskim, nadzór nad sądami); kasztelanowie (dowództwo nad oddziałami wojskowymi na terenie
kasztelanii); sędziowie ziemscy (przewodniczenie sądom ziemskim); podkomorzowie (rozstrzyganie sądów
granicznych)
● Królowie polscy z dynastii Jagiellonów:
Władysław Jagiełło
(1386-1434)
Władysław Warneńczyk
(1434-1444)
Jan Olbracht
(1492-1501)
Kazimierz Jagiellończyk
(1447-1492)
Aleksander Jagiellończyk
(1501-1506)
Zygmunt Stary
(1506-1548)
Zygmunt II August
(1548-1572)
11
● Dynastie europejskie w średniowieczu:
Dynastia
Państwo
Przedstawiciele
Karolingów
Frankowie
Karol Młot, Pepin III Krótki, Karol Wielki
Ludolfingów
Niemcy
Otton I, Otton II, Otton III, Henryk IV
Plantagenetów
Anglia
Ryszard Lwie Serce, Jan bez Ziemi
Rurykowiczów
Ruś
Włodzimierz Wielki, Jarosław Mądry
Arpadów
Węgry
Stefan Święty, Koloman
Przemyślidów
Czechy
Brzetysław, Wacław II
12