480 pne – bitwa morska u wybrzeży Salaminy

Starożytność
Daty
1792-1750 p.n.e. – panowanie króla Hammurabiego w Babilonie („Kodeks Hammurabiego” – prawo
talionu)
Ok. 3100 p.n.e. – zjednoczenie Egiptu Górnego i Dolnego w jedno państwo z despotyczną władzą faraona
(tym który miał tego dokonać był Narmer (Menes) – twórca państwa egipskiego)
1010-970 p.n.e. – panowanie króla Izraela Dawida (ojciec króla Salomona słynącego z mądrości)
586-539 p.n.e. – niewola babilońska Żydów (zapoczątkowana przez króla Babilonu Nabuchodonozora II,
zakończona przez zdobycie Babilonu przez króla Persów Cyrusa II Wielkiego)
612 r. p.n.e. – kodyfikacja prawa w Atenach przez Drakona („drakońskie prawo”)
594 r. p.n.e. – reformy Solona w Atenach (wprowadzenie czterech klas majątkowych – w ten sposób
zróżnicowano prawa i obowiązki obywateli w polis)
508/507 p.n.e. – reformy Klejstenesa (uważa się je za początek demokracji ateńskiej: podważenie
dotychczasowego ustroju rodowego; wprowadzenie „sądu skorupkowego” – ostracyzmu)
444-429 p.n.e. – sprawowanie urzędu stratega przez Peryklesa w Atenach (rozwinął demokrację
bezpośrednią)
499-449 p.n.e. – wojny grecko perskie (zapoczątkowane buntem Greków z wybrzeża Azji Mniejszej
przeciwko Persom)
490 p.n.e. – bitwa pod Maratonem (zwycięstwo Greków pod przywództwem Miltiadesa przeciwko królowi
Persji Dariuszowi I)
480 p.n.e. – bitwa pod Termopilami (klęska Greków pod wodzą Leonidasa, ze strony perskiej wyprawę
prowadził król Kserkses)
480 p.n.e. – bitwa morska u wybrzeży Salaminy (zwycięstwo Greków – plan bitwy opracował Temistokles;
klęskę Persów oglądał ich król Kserkses)
479 p.n.e. – bitwa pod Platejami (zwycięstwo Greków pod przywództwem Pauzaniasza)
449 p.n.e. – zawarcie pokoju Kalliasa (zakończenie wojen grecko-perskich; Persja zrzekła się hegemonii na
Morzu Egejskim)
431-404 p.n.e. – wojna peloponeska między Atenami (Związek Morski) a Spartą (Związek Peloponeski) –
skutek: uzyskanie przez Spartę hegemonii w świecie greckim
776 p.n.e. – pierwsze igrzyska sportowe w Olimpii (ostatnie igrzyska w starożytności odbyły się w 393 r.
n.e.)
338 p.n.e. – bitwa pod Cheroneą (Filip II Macedoński pokonał siły greckie, koniec niepodległości Grecji)
334 p.n.e. – początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego
333 p.n.e. – bitwa pod Issos (zwycięstwo Aleksandra Macedońskiego nad królem Persji Dariuszem III)
331 p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą (kolejne zwycięstwo Aleksandra nad Dariuszem III, który uciekł z pola
bitwy)
323 p.n.e. – śmierć Aleksandra Macedońskiego (na gruzach jego imperium powstały państwa
hellenistyczne)
753 r. p.n.e. – założenie Rzymu przez Romulusa
509 r. p.n.e. – wygnanie z Rzymu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego (powstanie republiki rzymskiej)
ok. 450 p.n.e. – uchwalenie rzymskiego Prawa XII Tablic
264-241 p.n.e. – I wojna punicka (zwycięstwo Rzymian nad Kartaginą; efekt: Sycylia stała się pierwszą
rzymską prowincją)
218-201 p.n.e. – II wojna punicka (zwycięstwo Rzymian; efekt: osłabienie Kartaginy, ale nadal budziła
strach)
216 r. p.n.e. – bitwa pod Kannami (klęska rzymskich legionów, którą zadał wódz kartagiński Hannibal)
1
202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą (klęska Hannibala zadana mu przez wodza rzymskiego Scypiona
Afrykańskiego)
149-146 p.n.e. – III wojna punicka (efekt: zrównanie Kartaginy z ziemią)
146 r. p.n.e. – Rzymianie zburzyli zbuntowany Korynt (efekt: cała Grecja włączona została do państwa
rzymskiego)
52 r. p.n.e. – bitwa pod Alezją (pokonanie przez Juliusza Cezara armii galijskiej pod wodzą
Wercyngetoryksa; efekt: włączenie Galii do państwa rzymskiego)
48 r. p.n.e. – bitwa pod Farsalos (w czasie wojny domowej Juliusz Cezar pokonuje Pomepujsza
73-71 p.n.e. – powstanie Spartakusa (inicjator powstania zginął w bitwie, jego towarzyszy ukrzyżowano
wzdłuż drogi prowadzącej z Kapui do Rzymu)
44 r. p.n.e. – śmierć Juliusza Cezara (rzymskiego wodza, polityka i pisarza; konsula i dożywotniego
dyktatora; autora dzieł: „Pamiętniki o wojnie galijskiej” oraz „O wojnie domowej”
31 r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum (kolejna wojna domowa w Rzymie, tym razem między Markiem
Antoniuszem a Oktawianem; w bitwie zwycięstwo odniósł Oktawian; Antoniusz uciekł do Egiptu, gdzie
wraz z ukochaną Kleopatrą popełnił samobójstwo)
27 r. p.n.e. – początek cesarstwa w Rzymie (pierwszy cesarz Oktawian August); pierwsza z form cesarstwa
to tzw. pryncypat („komedia republiki”)
284 r. – nowa forma cesarstwa – dominat („Dominus ac Deus” – Pan i Bóg – tak powiedział o sobie cesarz
Dioklecjan)
313 r. – edykt mediolański – cesarz Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom równouprawnienie w
społeczeństwie rzymskim,
380 r. – cesarz Teodozjusz Wielki uznaje chrześcijaństwo za religię panującą w Rzymie
395 r. – podział cesarstwa przez Teodozjusza Wielkiego na część zachodnią (stolicą Rzym) oraz wschodnią
(stolicą Konstantynopol)
451 r. – pokonanie przez rzymskiego wodza Aecjusza władcę Hunów Attylę w bitwie na Polach
Katalunijskich
476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego (barbarzyński wódz Odoaker strącił z tronu ostatniego
cesarza rzymskiego Romulusa Augustulusa)
Pojęcia
Rewolucja neolityczna – przejście z trybu koczowniczego na osiadły (dokonane między 9. a 3. tysiącleciem
p.n.e.), dwie kluczowe umiejętności: hodowla zwierząt i uprawa roli (najwcześniej na terenie „Żyznego
Półksiężyca”)
Zikkurat – mezopotamska świątynia
Tora – Pięcioksiąg, najważniejsza święta księga Żydów (Księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb,
Powtórzonego Prawa)
Menora – siedmioramienny świecznik nawiązujący swoim kształtem do biblijnego drzewa życia
Szabat – siódmy dzień tygodnia (sobota), kultowy dzień żydowskiego odpoczynku trwający od piątkowego
do sobotniego zachodu słońca)
Arka Przymierza – pozłacana skrzynia, w której przechowywano kamienne tablice z dekalogiem
Falanga – szyk bojowy piechoty greckiej
Limes – system umocnień rzymskich wzdłuż granic imperium rzymskiego (przykład: Wał Hadriana w
Brytanii)
Forum Romanum – centralny plac Rzymu (świątynie, posiedzenia sądu, senatu)
2
Westalki – pochodzące ze znamienitych rodów rzymskich kapłanki strzegące płomienia w świątyni bogini
Westy, znajdującej się na Forum Romanum
Herezja – pogląd sprzeczny z zasadami religii
Sobór – zjazd biskupów pod przewodnictwem papieża
Chrystogram – jeden z symboli chrześcijaństwa, powstał z połączenia liter „X” i „P”, które w języku
greckim są dwiema pierwszymi literami słowa Christos
Różności
● Literatura mezopotamska – „Epos o Gilgameszu” – opisuje poszukiwania tajemnicy nieśmiertelności
przez Gilgamesza, który był władcą sumeryjskiego miasta Unug; „Enuma elisz” – epos o stworzeniu świata
(światem rządzą bogowie na czele z bogiem Mardukiem)
● Literatura egipska – „Księga umarłych” – zbiór zaklęć i modlitw wkładany do grobu
● Bogowie egipscy:
Re (bóg słońca)
Ozyrys (bóg śmierci
i zmartwychwstania)
Izyda (opiekunka rodzin),
Set (bóg zła)
Thot (opiekun pisarzy
Horus (bóg nieba
Anubis (bóg zmarłych)
i uczonych)
i światła)
● Piramida Cheopsa w Gizie – 146 m wysokości (największy grobowiec faraona), wzniesiona ok. 2560 r.
p.n.e. dla Cheopsa; Piramida Chefrena w Gizie (143,5 m), Wielki Sfinks – strzeże grobowców faraonów w
Gizie (20 m wysokości, 70 m długości)
●Świątynia jerozolimska – jej budowę miał rozpocząć w 966 r. p.n.e. króla Salomon (zburzona w 586 r.
p.n.e. przez Babilończyków); odbudowana i ponownie zniszczona tym razem przez Rzymian w 70 r. n.e. (jej
pozostałością jest Ściana Płaczu)
3
● Ewolucja pisma:
PISMO KLINOWE (ok. 3500 p.n.e.)
PISMO EGIPSKIE - HIEROGLIFY (ok.3000 p.n.e.)
ALFABET FENICKI (ok. 1200 p.n.e.)
● Ustrój starożytnej Sparty (oligarchia): dwóch królów; geruzja (rada starszych) – 28 obywateli; pięciu
eforów (nadzorowali m.in. wychowanie młodzieży)
●Mieszkańcy starożytnej Sparty: Spartiaci (pełnoprawni obywatele), periojkowie (wolność osobista bez
praw politycznych); heloci (niewolnicy wywodzący się głównie z podbitej Messeni)
● Najważniejsze elementy Akropolu (Propyleje, Partenon, Erechtejon, Posąg Ateny Promachos)
● Bogowie i greccy herosi: Zeus, Hera, Demeter, Ares, Posejdon, Apollo, Asklepios, Atena, Afrodyta,
Hades, Hefajstos, Achilles, Tezeusz, Herakles, Prometeusz,
4
● Przedstawiciele greckiej kultury, nauki i sztuki:
- Sofokles – dramatopisarz, autor „Króla Edypa”, „Antygony”
- Arystofanes – komediopisarz, autor: „Żab”, „Chmur”
- Homer – poeta, autor: „Iliady” oraz „Odysei”
- Fidiasz – rzeźbiarz; autor posągów Ateny Partenos stojący w Partenonie i Zeusa w Olimpii
- Myron – rzeźbiarz, autor „Dyskobola”
- Sokrates – filozof („Wiem, że nic nie wiem”)
- Platon – filozof (twierdził, że człowiek posiada nieśmiertelną duszę)
- Arystoteles – filozof (uważał, że aby osiągnąć szczęście trzeba się kierować zasada złotego środka)
- Tales z Miletu – ojciec astronomii i matematyki (zasada proporcjonalności odcinków)
- Pitagoras – twierdzenie o długości boków trójkąta prostokątnego
- Euklides – matematyk, autor dzieła „Elementy” (podręcznik do matematyki używany do XIX w.)
- Herodot – „ojciec historii”, autor „Dziejów”
- Tukidydes – historyk, autor „Wojny peloponeskiej”
- Klaudiusz Ptolemeusz – geograf, opracował mapę świata,
- Archimedes – matematyk i fizyk; obliczył przybliżoną wartość liczby π, sformułował zasadę
wyporu cieczy, skonstruował śrubę wodną do pompowania wody; odkrył klepsydrę
● Rodzaje kolumn greckich:
● Urzędy republiki rzymskiej: dyktator, konsulowie, pretorzy, cenzorzy, kwestorzy, edylowie, trybuni
ludowi, liktorzy
● Osiągnięcia starożytnych Rzymian w dziedzinie architektury, nauki i kultury: łuk triumfalny, akwedukty,
Koloseum, literatura (Horacy – autor zasady „carpe diem”; Wergiliusz – autor poematu „Eneida”, w którym
przedstawione zostały losy legendarnego przodka Rzymian Eneasza, który uciekł spod Troi; Owidiusz –
utwory o tematyce miłosnej; Liwiusz, Tacyt, Swetoniusz – historycy)
5
Średniowiecze
Daty
527 r. – spisanie Kodeksu Justyniana (Justyniana – władca cesarstwa wschodniorzymskiego, Bizancjum; z
jego inicjatywy wzniesiono w Konstantynopolu kościół Mądrości Bożej – Hagia Sophia)
622 r. – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny (hidżra – początek ery muzułmańskiej)
496 r. – władca Franków Chlodwig z dynastii Merowingów przyjął chrzest
732 r. – bitwa pod Poitiers (majordom z rodu Karolingów Karol Młot pokonał wojska muzułmańskie)
751 r. – majordom Pepin Krótki (syn Karola Młota) odsunął od władzy ostatniego władcę Franków z rodu
Merowingów (Childeryka) i został nowym królem Franków
756 r. – utworzenie przez Pepina Państwa Kościelnego (istniejącego do 1870 r.)
800 r. – koronacja cesarska Karola Wielkiego (autora zmian zwanych „renesansem karolińskim”:
rezydencja w Akwizgranie, nowy rodzaj pisma – minuskuła karolińska)
843 r. – traktat w Verdun – podział państwa Franków między trzechwnuków Karola Wielkiego na trzy
dzielnice z których z czasem wykształciły się odrębne państwa: Francja, Niemcy, Włochy (Karol Łysy –
zachodnia część; Lotar – część środkowa; Ludwik Niemiec – część wschodnia)
962 r. – koronacja cesarska Ottona I z dynastii Ludolfingów (powstała w ten sposób I Rzesza Niemiecka –
przetrwała do 1806 r.)
1066 r. – bitwa pod Hastings – zwycięstwo władcy Normandii Wilhelma Zdobywcy nad Anglią (sprawował
rządy w znacznej części Brytanii)
863 r. – działalność misyjna na terenie Państwa Wielkomorawskiego braci Cyryla i Metodego (bracia z
Salonik)
988 r. – chrzest Rusi Kijowskiej za panowania księcia Włodzimierza Wielkiego z dynastii Rurykowiczów w
obrządku greckim (z Bizancjum)
955 r. – bitwa na Lechowym Polu (Otton I pokonał Węgrów)
1001 r. – koronacja królewska Stefana Wielkiego, władcy Węgier
1054 r. – schizma wschodnia (katolicyzm – prawosławie)
1075 r. – sformułowanie przez papieża Grzegorza VII tezy zwane jako „Dictatus papae” (zakładały one
dominację papiestwa nad światem chrześcijańskim – papocezaryzm)
1077 r. – ukorzenie się cesarza Henryka IV w Canossie przed papieżem Grzegorzem VII („pójść do
Canossy”)
1122 r. – konkordat wormacki (zakończenie sporu o inwestyturę – odtąd biskupów mianował papież)
966 r. – chrzest Mieszka I
968 r. – pierwsze biskupstwo na ziemiach polskich założone w Poznaniu (bp Jordan, jego następcą został bp
Unger)
972 r. – bitwa pod Cedynią – zwycięstwo Mieszka I nad wojskami margrabiego Hodona
991 r. – wydanie dokumentu „Dagome iudex”
997 r. – śmierć biskupa Wojciecha z Pragi poniesiona podczas nawracania pogańskich Prusów
1000 r. – zjazd gnieźnieński (ogłoszenie decyzjo o nowej strukturze polskiego Kościoła: metropolia w
Gnieźnie; biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu, Kołobrzegu)
1018 r. – pokój w Budziszynie (kończył wojnę między Bolesławem Chrobrym a cesarzem Henrykiem II:
polski władca uzyskał Milsko i Łużyce)
1018 r. – wyprawa kijowska Bolesława Chrobrego (cel: osadzenie na tronie kijowskim zięcia Bolesława –
Świętopełka); przyłączenie w drodze powrotnej Grodów Czerwieńskich
1025 r. – koronacja królewska Bolesława Chrobrego
1025 r. – koronacja królewska Mieszka II
6
1039 r. – najazd księcia czeskiego Brzetysława – spustoszenie Śląska i Wielkopolski (wywiezienie relikwii
św. Wojciecha z Gniezna)
1047 r. – książę Kazimierz Odnowiciel przyłączył Mazowsze (pokonał Miecława)
1076 r. – koronacja królewska Bolesława Śmiałego
1079 r. – zatarg króla Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa
1109 r. – obrona Głogowa – element wojny na linii Henryk V- Bolesław Krzywousty
1124 r. – przyłączenie Pomorza Zachodniego do Polski przez Bolesława Krzywoustego
1138 r. – statut (testament) Krzywoustego – początek okresu rozbicia dzielnicowego – zasady: senioratu i
pryncypatu
1095 r. – na synodzie w Clermont papież Urban II wezwał chrześcijan do walki z niewiernymi o
wyzwolenie Ziemi Świętej (sygnał do wypraw krzyżowych)
1204 r. – zdobycie przez krzyżowców Konstantynopola i utworzenie Cesarstwa Łacińskiego (pogłębienie
trudnych relacji katolicko-prawosławnych)
1180 r. – zjazd w Łęczycy – złamanie zasady senioratu (uznanie przez możnowładców władzy senioralnej
najmłodszego syna Bolesław Krzywoustego, czyli Kazimierza Sprawiedliwego, mimo że władzę powinien
objąć Mieszko III Stary)
1227 r. – zjazd w Gąsawie – zabicie księcia Leszka Białego (princepsa) – odejście od zasady pryncypatu (od
tej pory poszczególne dzielnice nie uznawały już zwierzchnictwa księcia krakowskiego)
1227 r. – śmierć władcy Mongołów Czyngis-chana
1215 r. – wydanie przez króla Anglii Jana bez Ziemi „Wielkiej Karty Swobód” – ograniczenie władzy
królewskiej, zapewnienie nietykalności osobistej rycerstwu) – dokument ten jest początkiem angielskiej
monarchii stanowej
1241 r. – bitwa pod Legnicą w trakcie najazdu tatarskiego na Polskę (zginął książę Henryk Pobożny – jego
matką była św. Jadwiga Śląska)
1226 r. – zaproszenie zakonu krzyżackiego przez księcia Konrada Mazowieckiego
1230 r. – pierwsi Krzyżacy przybyli na ziemię chełmińską
1283 r. – ostateczny podbój ziem zamieszkanych przez Prusów przez Krzyżaków
1308 r. – zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków
1309 r. – Malbork stolicą Państwa Krzyżackiego
1295 r. – koronacja królewska Przemysła II w katedrze gnieźnieńskiej przez arcybiskupa Jakuba Świnkę
1300 r. – koronacja królewska Wacława II z czeskiej dynastii Przemyślidów (jego reformą było m.in.
wprowadzenie urzędu starosty i nowej monety – grosza praskiego)
1320 r. – koronacja królewska Władysława Łokietka (pierwsza w Krakowie) – symboliczne zakończenie
procesu rozbicia dzielnicowego
1331 r. – bitwa pod Płowcami – zwycięstwo polskiego wojska nad Krzyżakami
1333 r. – koronacja królewska Kazimierza Wielkiego
1335 r. – zjazd w Wyszehradzie – Władysław Łokietek zgodził się zapłacić królowi Czech Janowi
Luksemburskiemu odszkodowanie w wysokości 20 tys. kop groszy praskich w zamian za zrzeczenie się
przez niego roszczeń do tronu polskiego
1339 r. – sąd papieski w Warszawie (w wyniku wyroku Polska otrzymała ziemię chełmińską oraz Pomorze
Gdańskie – Krzyżacy werdyktu nie uznali)
1343 r. – pokój wieczysty w Kaliszu (Pomorze Gdańskie pozostało przy Krzyżakach jako „wieczysta
jałmużna”)
1348 r. – pokój w Namysłowie (ziemie śląskie zostały pod panowaniem czeskim)
1364 r. – utworzenie Akademii Krakowskiej przez Kazimierza Wielkiego
7
1364 r. – uczta u Wierzynka (wystawne przyjęcie wydane przez rajcę miejskiego Mikołaja Wierzynka, które
trwało aż 21 dni; byli na niej m.in. cesarz i król czeski Karol IV, król Węgier Ludwik Węgierski, król Cypru
Piotr)
1370 – śmierć ostatniego Piasta Kazimierza Wielkiego, początek unii personalnej z Węgrami za sprawą
Ludwika Andegaweńskiego (jego śmierć w 1382 r.)
1414-1418 – sobór w Konstancji (skład polskiej delegacji: abp gnieźnieński Mikołaj Trąba, rycerz Zawisza
Czarny, profesor prawa Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic)
1374 r. – przywilej koszycki nadany przez Ludwika Węgierskiego (określenie stałego podatku – poradlnego
w wysokości 2 groszy z łana kmiecego oraz zobowiązanie do nie nakładania żadnych opłat bez zgody
szlachty)
1385 r. – unia w Krewie (unia personalna – wspólna osoba władcy)
1401 r. – unia w Wilnie (doprecyzowanie zakresu władzy księcia Witolda w Wielkim Księstwie Litewskim
oraz wyjaśnienie problemu następstwa litewskiego tronu)
1413 r. – unia w Horodle (zacieśnienie więzi: postanowiono, że przedstawiciele każdej ze stron będą
wybierać władcę obu krajów; 47 najbardziej znaczącym litewski katolickim rodom nadano polskie herby)
15 lipca 1410 r. – bitwa pod Grunwaldem (śmierć wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena)
1411 r. – I pokój toruński (postanowienia: do Polski włączono ziemię dobrzyńską, zaś Litwa odzyskała
Żmudź, ale tylko do końca życia księcia Witolda)
1347-1350 – epidemia dżumy w Europie (śmierć ok. 30% populacji europejskiej)
1337-1453 r. – wojna stuletnia (Francja vs Anglia – zwycięstwo Francji; niemal całkowite wyparcie
Anglików z kontynentu prócz Calais)
1440 r. – powstanie Związku Pruskiego (organizacja szlachty i mieszczan w Prusach)
1444 r. – bitwa pod Warną (śmierć króla Władysława Warneńczyka)
1453 r. – zdobycie Konstantynopola przez Mehmeda II (przemianowania na Stambuł) – symboliczny koniec
średniowiecza
1454 r. – akt inkorporacji Prus i Pomorza Gdańskiego do Korony Polskiej przez króla Kazimierza
Jagiellończyka (bezpośrednia przyczyna wybuchy wojny trzynastoletniej; mowę przed królem wygłaszał Jan
Bażyński)
1454-1466 – wojna trzynastoletnia
1454 r. – klęska Polaków pod Chojnicami
1454 r. – przywilej nieszawski
1457 r. – Kazimierz Jagiellończyk wkracza do poddanego przez Czechów Malborka
1462 r. – zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem Piotra Dunina w bitwie pod Świecinem nad
Jeziorem Żarnowieckim
1466 r. – II pokój toruński (postanowienia: po 158 latach Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemie
chełmińską i michałowską, biskupstwo warmińskie – ziemie te określano odtąd jako Prusy Królewskie; z
terenów zatrzymanych przez Krzyżaków utworzone nowe polskie lenno Prusy Zakonne zwane też Prusami
Książęcymi ze stolicą w Królewcu)
Pojęcia
Ikona – malowane na drewnie cedrowym, cyprysowym, lipowym bądź sosnowym obrazy charakterystyczne
dla chrześcijańskiego wschodu
Szariat – prawo islamskie
Koran – święta księga islamu (objawiona Mahometowi przez Archanioła Dżibrila)
Dżihad – obowiązek szerzenia wiary przez wyznawców islamu m.in. przez walkę zbrojną
8
Kalif – tytuł następców Mahometa, przywódców muzułmańskich
Meczet – świątynia muzułmańska
Minaret – wznosząca się obok meczetu wysoka wieża
Muezin – osoba wzywająca z minaretu na modlitwę
Arabeski – charakterystyczne dla islamu wzory dominujące w sztuce (roślinne i geometryczne)
Głagolica – opracowany przez Cyryla i Metodego pierwszy alfabet dostosowany do zapisy dźwięków
występujących w mowie Słowian (z czasem uproszczony – cyrylica)
Inwestytura – nadanie ziemi i stanowiska np. duchownym od władców
Myto – opłata za przewiezienie towaru przez terytorium państwa
Prawo składu – otrzymywany przez niektóre miasta przywilej mówiący o tym, że przejeżdżający przez
miasto kupcy musieli sprzedawać swoje towary na rynku tych miast
Przymus drogowy – otrzymywany przez niektóre miasta przywilej nie pozwalający kupcom omijać miast
cieszących się tym przywilejem
Senior – w systemie feudalnym ten, który nadaje ziemię
Wasal – w systemie feudalnym ten, który przyjmuje ziemię
Monarchia patrymonialna – rodzaj monarchii, w której władca traktował państwo jak swoją własność,
a władzę przekazywał swemu następcy – najczęściej najstarszemu synowi (przykład Polska pierwszych
Piastów)
Monarchia stanowa – rodzaj monarchii, w której władza króla ograniczona była znacznie na rzecz dwóch
najważniejszych stanów (rycerstwa i duchowieństwa) – w Polsce od czasów Władysława Łokietka
Lokacja – zakładanie nowych osad
Trójpolówka – średniowieczny system uprawy ziemi (ozime, jare, ugór)
Zasadźca – przedstawiciel księcia we wsi (z czasem stawał się sołtysem)
Wolnizna – okres zwolnienia mieszkańców wsi z opłat czynszowych
Ława – sąd wiejski
Burmistrz – urzędnik miejski stojący na czele rady miejskiej
Cech – stowarzyszenie średniowiecznych rzemieślników jednej lub kilku pokrewnych specjalności
(przynależność do niego była wymagana aby móc legalnie prowadzić wytwórczość w mieście)
Różności
● Pięć filarów wiary islamu:
- wyznanie wiary (trzykrotne, świadome, celowe i publiczne wypowiedzenie słów „Nie ma boga prócz Boga
(jedynego), a Mahomet jest jego Prorokiem” jest jednoznaczne z przejściem na islam);
- regularna modlitwa odmawiana pięć razy dziennie z twarzą zwróconą do Mekki;
- jałmużna (oddawanie części swoich dochodów na biednych);
- post (dziewiątego miesiąca roku – ramadan, muzułmanie muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia od
wschodu do zachodu słońca);
- pielgrzymka do Mekki (znajduje się tam Świątynia Kaaba) przynajmniej raz w życiu jeżeli sytuacja
materialna na to pozwala
● Koncepcja uniwersalizmu Ottona III – połączenie idei jedności chrześcijaństwa wraz z nadzieją na
odrodzenie potęgi starożytnego Rzymu; w skład imperium miały wchodzić cztery równoprawne prowincje:
Germania, Galia, Rzym i Słowiańszczyzna)
● Pierwsze państwa słowiańskie – państwo Samona na terenie Czech i Moraw (VII wiek); Państwo
Wielkomorawskie – władca Rościsław)
9
● Poczet książąt i królów Polski do okresu rozbicia dzielnicowego:
● Zakony rycerskie:
Symbol
Nazwa
Zakon Szpitalników
Świętego Jana
z Jerozolimy (joannici)
Zakon Ubogich
Rycerzy Chrystusa i
Świątyni Salomona
(templariusze)
Zakon Szpitala
Najświętszej Maryi
Panny Domu
Niemieckiego w
Jerozolimie (Krzyżacy)
Data powstania
Data likwidacji
istnieje do dziś jako
Zakon Maltański
1113 r.
1119 r.
1312 r. papież
Klemens V
1190 r.
istnieje nadal (siedzibą
wielkiego mistrza jest
Wiedeń)
10
● Średniowieczni polscy kronikarze:
Gall zwany Anonimem
Wincenty Kadłubek
Jan Długosz
Benedyktyn przebywający na dworze Bolesława Krzywoustego, jego
pochodzenie jest niejasne (Francja lub Wenecja); w swojej „Kronice
polskiej” przedstawił dzieje rodu Piastów do 1113 r., pisząc swe
dzieło korzystał z przekazów ustnych, dlatego najdokładniejsze relacje
dotyczą wydarzeń związanych z panowaniem Krzywoustego
Biskup krakowski w latach 1208-1218, związany z dworem
Kazimierza II Sprawiedliwego; zrezygnował jednak z funkcji i
przeniósł się do klasztoru w Jędrzejowie, gdzie pozostał do końca
życia; jest autorem kroniki dziejów Polski, obejmującej okres od
czasów legendarnych do 1202 roku
Historyk, duchowny, geograf i dyplomata, syn uczestnika bitwy pod
Grunwaldem, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, autor
dzieła „Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego”
● Średniowieczne zakony monastyczne:
Rok założenia
Benedyktyni
529 r.
Założyciel
Benedykt z Nursji
Zasady reguły
„ora er labora” – módl się
i pracuj
pokutny styl życia
Cystersi
1098 r.
Robert z Molseme
Franciszkanie
1209 r.
Franciszek z Asyżu
Ubóstwo
Dominikanie
1216 r.
Dominik Guzman
głoszenie Ewangelii wszystkim,
wszędzie i na wszystkie sposoby
● Style architektoniczne w średniowieczu – romański (narodziny X wiek) i gotycki (XIII wiek)
● Organizacja władzy w średniowiecznej Polsce:
- urzędy centralne: kanclerz – kierowanie kancelarią i dyplomacja; podskarbi – skarbiec królewski, nadzór
nad mennicą; marszałek – zarządzanie dworem
- urzędy ziemskie: wojewodowie (dowództwo nad pospolitym ruszeniem, przewodniczenie sejmikom
ziemskim, nadzór nad sądami); kasztelanowie (dowództwo nad oddziałami wojskowymi na terenie
kasztelanii); sędziowie ziemscy (przewodniczenie sądom ziemskim); podkomorzowie (rozstrzyganie sądów
granicznych)
● Królowie polscy z dynastii Jagiellonów:
Władysław Jagiełło
(1386-1434)
Władysław Warneńczyk
(1434-1444)
Jan Olbracht
(1492-1501)
Kazimierz Jagiellończyk
(1447-1492)
Aleksander Jagiellończyk
(1501-1506)
Zygmunt Stary
(1506-1548)
Zygmunt II August
(1548-1572)
11
● Dynastie europejskie w średniowieczu:
Dynastia
Państwo
Przedstawiciele
Karolingów
Frankowie
Karol Młot, Pepin III Krótki, Karol Wielki
Ludolfingów
Niemcy
Otton I, Otton II, Otton III, Henryk IV
Plantagenetów
Anglia
Ryszard Lwie Serce, Jan bez Ziemi
Rurykowiczów
Ruś
Włodzimierz Wielki, Jarosław Mądry
Arpadów
Węgry
Stefan Święty, Koloman
Przemyślidów
Czechy
Brzetysław, Wacław II
Nowożytność
Daty
1488 r. – Bartłomiej Diaz (Portugalia) dopłynął do najdalej wysuniętego na południe zakątka Afryki –
Przylądka Burz (nazwanego Przylądkiem Dobrej Nadziei)
1492 r. – Krzysztof Kolumb (Włoch) działający w służbie królów Hiszpanii (Izabela Kastylijska i
Ferdynand Aragoński) odkrył nowy kontynent Amerykę
1494 r. – traktat w Tordesillas – umowa między Hiszpanią a Portugalią (podzieliły się ziemiami leżącymi w
basenie Oceanu Atlantyckiego)
1498 r. – Vasco da Gama (Portugalia) odnalazł morską drogę do Indii
1519-1522 r. – opłynięcie świata dookoła przez załogę Ferdynanda Magellana
1445 r. – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga
1517 r. – wystąpienie Marcina Lutra – 95 tez potępiających odpusty na drzwiach kościoła w Wittenberdze
(początek reformacji)
1555 r. – pokój Augsburski („czyja władza, tego religia”) – podział Niemiec na terytoria katolickie i
protestanckie
1534 r. – akt supremacji wydany przez króla Anglii Henryka VIII – ogłoszenie powstania kościoła
anglikańskiego
1536 r. – ogłoszenie własnej doktryny religijnej przez Jana Kalwina
1572 r. – „noc św. Bartłomieja”/ „rzeź hugenotów” – wymordowanie hugenotów (kalwinistów) we Francji
1598 r. – wydanie edyktu nantejskiego przez Henryka IV Burbona – zapewnienie hugenotom wolności
wyznania (sam król przeszedł na katolicyzm wypowiadając sławne słowa „Paryż wart jest mszy”)
1545-1563 – sobór w Trydenckie (potępienie nauk Lutra, działa napisane przez innowierców umieszczono
na indeksie ksiąg zakazanych, ustanowiono jednolitą liturgię; nałożenie obowiązku przebywania
proboszczów w parafiach a biskupów w diecezjach, nakaz tworzenia seminariów duchownych)
1539 r. – założenie Towarzystwa Jezusowego (jezuici) przez Ignacego Loyolę
1582 r. – reforma kalendarza papieża Grzegorza XII (kalendarz gregoriański)
1618-1648 r. – wojna trzydziestoletnia (wojna religijna: Unia Protestancka vs Liga Katolicka)
1648 r. – pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią
1493 r. – początki polskiego parlamentaryzmu – sejm walny w Piotrkowie za panowania króla Jana
Olbrachta (trzy stany sejmujące: król, senat, izba poselska)
12
1515 r. – układ Jagiellońsko-Habsburski (układ wiedeński) – porozumienie między Zygmuntem Starym a
Władysławem Jagiellończykiem (królem Czech i Węgier) oraz cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem
dotyczący następstwa tronu (obie dynastie miały się połączyć przez małżeństwo między wnukami cesarza a
dziećmi Władysława)
1525 r. – hołd pruski (Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi Staremu – Prusy Książęce
lennem polskim)
1514 r. – bitwa pod Orszą – zatrzymanie przez polskie wojska dowodzone przez Konstantego Ostrogskiego
wojsk Wielkiego Księstwa Moskiewskiego)
1569 r. – unia polsko-lubelska (realna) – wspólne elementy: władca, sejm, senat, polityka zagraniczna i
moneta; odrębne: skarb, armia i urzędy
1573 r. – wydanie aktu konfederacji warszawskiej, gwarantującej tolerancję religijną oraz prawa polityczne
wszystkim różnowiercom mieszkającym w Polsce („Polska państwem bez stosów”)
1596 r. – unia brzeska – porozumienie części duchownych prawosławnych z Kościołem katolickim i
powstanie katolicyzmu w obrządku greckim (grekokatolicyzm)
1572 r. – bezkrólewie po śmierci Zygmunta II Augusta, ostatniego władcy z dynastii Jagiellonów
1573 r. – pierwsza wolna elekcja – Henryk Walezy
1602 r. – założenie przez braci polskich akademii w Rakowie
1649 r. – egzekucja król Karola I na mocy decyzji parlamentu
1651 r. – uchwalenie „Aktu nawigacyjnego” – rozwój brytyjskiego handlu i floty
1679 r. – uchwalenie „Habeas Corpus Act” – przepisy chroniące przed wzmocnieniem władzy królewskiej
oraz gwarantujące Anglikom nietykalność osobistą
1689 r. – wydanie przez parlament angielski „Deklaracji praw narodu angielskiego” – Anglia stała się
monarchią parlamentarną (król pełnił funkcję reprezentacyjną, realną władzę w państwie miał parlament)
1588 r. – bitwa pod Byczyną – walka o polski tron między Maksymilianem Habsburgiem a Zygmuntem
Wazą (zwycięstwo władcy ze Szwecji, dzięki poparciu wpływowego kanclerza Jana Zamoyskiego)
1605 r. – bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo Jana Karola Chodkiewicza nasz Szwecją
1606 r. – rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego – zbrojne wystąpienie szlachty przeciwko królowi
Zygmuntowi III Wazie
1627 r. – bitwa morska pod Oliwą ze Szwecją
1629 r. – rozejm w Starym Targu (Szwedzi zatrzymywali Inflanty wraz z Rygą oraz wszystkie porty
pruskie, za wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka
1610 r. – bitwa pod Kłuszynem – hetman Stanisław Żółkiewski pokonuje Rosjan
1612 r. – kapitulacja polskiej załogi w Moskwie
1634 r. – pokój w Polanowie – Polska uzyskała ziemię siewierską, czernihowską i smoleńską (największa
powierzchnia w dziejach!)
1620 r. – bitwa pod Cecorą – klęską Polaków w walce z Turcją (śmierć Stanisława Żółkiewskiego)
1621 r. – bitwa pod Chocimiem – zwycięstwo Jana Karola Chodkiewicza
1648 r. – wybuch powstania Bohdana Chmielnickiego
1649 r. – oblężenie polskich sił w Zbarażu
1651 r. – bitwa pod Beresteczkiem (zwycięstwo króla Jana Kazimierza i wojewody Jeremiego
Wiśniowieckiego nad Kozakami)
1654 r. – porozumienie Kozaków z carem Rosji w Perejesławiu (monarcha rosyjski włączył ziemie
ukraińskie do swojego państwa)
1658 r. – ugoda hetmana kozackiego Jana Wyhowskiego z królem Polski w Hadziaczu (niezrealizowany
projekt utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów)
1667 r. – rozejm w Andruszowie
13
1686 r. – pokój Grzymułtowskiego kończący konflikt o ziemie Ukrainy zapoczątkowany przez Bohdana
Chmielnickiego (Ukraina lewobrzeżna do Rosji; Ukraina prawobrzeżna przy Rzeczypospolitej)
1655-1660 – „potop szwedzki” (II wojna północna)
1655 r. – obrona Jasnej Góry / konfederacja w Tyszowcach
1656 r. – śluby lwowskiej Jana Kazimierza / bitwa pod Warką (Stefan Czarniecki) / układ w Radnot
1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie – król polski Jan Kazimierz Waza, który w zamian za uzyskanie od
elektora brandenburskiego odejścia od wspierania Szwecji, zgodził się na rezygnację ze zwierzchności
lennej nad Prusami Książęcymi
1660 r. – pokój w Oliwie
1673 r. – bitwa pod Chocimiem – pokonanie Turków przez hetmana Jana Sobieskiego
1683 r. – odsiecz wiedeńska – zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego nad Turcją
1699 r. – pokój w Karłowicach, kończący zmagania z Turcją
1652 r. – poseł Władysław Siciński po raz pierwszy zrywa sejm używając „liberum veto”
1700-1721 r. – III wojna północna
1709 r. – bitwa pod Połtawą – car Rosji Piotr I pokonał Szwedów
1717 r. – Sejm Niemy (konflikt na linii król August II Mocny – szlachta; ingerencja-mediacja cara Piotra I)
1721 r. – pokój w Nystad – zakończenie wojny północnej
1768 r. – konfederacja barska (w obronie katolicyzmu, przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi
Poniatowskiemu oraz Rosji)
1772 r. – I rozbiór Polski
1740 r. – założenie Collegium Nobilium, która miała kształcić młodych szlachciców (założyciel Stanisław
Konarski)
1747 r. – założenie biblioteki Załuskich
1765 r. – utworzenie Szkoły Rycerskiej
1773 r. – powstanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN) – pierwsze na świecie ministerstwo oświaty
1775 r. – powstanie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (sekretarz: ks. Grzegorz Piramowicz)
1765 r. – ustawa stemplowa (jedna z przyczyn wybuchu rewolucji amerykańskiej)
1773 r. – „bostońskie picie herbaty”
4 lipca 1776 r. – uchwalenie „Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych”
1783 r. – pokój paryski kończący wojnę na linii koloniści-Wielka Brytania (uznanie przez metropolię
niepodległości USA)
17 września 1787 r. – konstytucja USA (pierwsza na świecie)
14 lipca 1789 r. – zburzenie Bastylii (początek rewolucji francuskiej)
26 sierpnia 1789 r. – uchwalenie „Deklaracji praw człowieka i obywatela”
3 września 1791 r. – uchwalenie konstytucji francuskiej (trzecia na świecie)
21 stycznia 1793 r. – ścięcie Ludwika XVI
27 lipca 1794 r. – przewrót thermidoriański (ścięcie Maksymiliana Robespierra)
1788-1792 r. – Sejm Wielki (stronnictwa: dworskie, królewskie, hetmańskie; reformy: wojskowa, skarbowa,
prawo o miastach, ustawa o sejmikach)
1789 r. – „czarna procesja” mieszczan w Warszawie (na czele Jan Dekiert)
3 maja 1791 r. – uchwalenie Konstytucji 3 Maja (zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, przywrócenie
monarchii dziedzicznej)
14 maja 1792 r. – konfederacja w Targowicy (jej najważniejsze epizody: wygrane przez Polaków bitwy pod
Zieleńcami i Dubienką)
1793 r. – II rozbiór Polski
24 marca 1794 r. – przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku krakowskim
14
4 kwietnia 1794 r. – bitwa pod Racławicami (kosynierzy wygrywają)
7 maja 1794 r. – „Uniwersał połaniecki” – próba włączenia chłopów do udziału w powstaniu
kościuszkowskim
10 października 1794 r. – bitwa pod Maciejowicami – klęska powstania (Tadeusz Kościuszko pojmany do
niewoli)
1795 r. – III rozbiór Polski
Pojęcia
Konkwistador – przywódca wyprawy podjętej w celu podboju nowo odkrytych ziem (np. Ferdynand
Cortez – opanował państwo Azteków; Francisco Pizarro – podbój państwa Inków)
Faktoria – placówka handlowa założona przez państwo europejskie w kraju kolonialnym
Manufaktura – warsztat rzemieślniczy, gdzie wykonywano prace ręcznie
Proce grodzeń – XVI w. w Anglii proces przekształcania ziemi rolnej pod pastwiska do wypasu owiec
Humanizm – prąd filozoficzno-kulturowy stawiający w centrum zainteresowania człowieka
Inkwizycja – instytucja sądownicza powołana do walki z herezją
Kapitalizm – system gospodarczy opierający się na swobodzie handlu, własności prywatnej oraz wolnej
konkurencji między producentami
Folwark – prywatne gospodarstwo szlacheckie
Pańszczyzna – darmowa i przymusowa praca chłopa na polu pana
Arrasy – ozdobne tkaniny sprowadzane z Niderlandów
Elekcja vivente rege – wybór nowego króla jeszcze za życia poprzedniego monarchy (koronowanie
Zygmunta II Augusta w 1530 r. jeszcze za życia ojca, czyli Zygmunta Starego)
Wojska kwarciane – stała armia zaciężna stworzona w XVI wieku z ¼ dochodów pozyskanych z
odzyskanych od magnatów królewszczyzn
Instrukcje sejmikowe – wykazy postulatów, które otrzymywali posłowie udający się na sejm walny od
swoich sejmików
Konstytucje sejmowe – uchwalone na sejmie prawa zatwierdzone przez sejm i izbę poselską
Merkantylizm – zasady określające, że źródłem bogactwa państwa miał być rozwinięty przemysł i eksport
oraz posiadanie szlachetnych kruszców (typowy dla francuskiej monarchii absolutnej)
Ateizm – odrzucenie wiary w Boga
Deizm – pogląd, który mówi, że Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego losy
Różności
● „Złoty trójkąt” handlowy ukształtowany w czasach wielkich odkryć geograficznych:
Ameryka
Europa
Afryka
15
● Przywileje szlacheckie:
Władca
A
Ludwik
Węgierski
Data
Przywilej
1374 r.
koszycki
B
Władysław
Jagiełło
C
1422 r.
.
Władysław
Jagiełło
1423 r
Władysław
Jagiełło
1430 r.
1433 r.
Kazimierz
Jagiellończyk
1454 r.
czerwiński
warecki
D
E
1496 r.
1505 r.
Ograniczenie prawa chłopów do
opuszczania wsi
cerekwickonieszawski
Zobowiązanie, że król nie wezwie
pospolitego ruszenia bez zgody
szlachty
piotrkowski
Zakaz sprawowania urzędów i
godności państwowych przez
przedstawicieli mieszczaństwa
„Nihil novi”
Zagwarantowanie, że żadna nowa
ustawa nie będzie uchwalona bez
zgody szlachty
G
Aleksander
Jagiellończyk
Zrzeczenie się przez władcę prawa do
zajęcia majątku szlachcica bez wyroku
niezależnego sądu
Przyznanie, że król nie uwięzi żadnego
jedlnieńsko-krakowski szlachcica bez wyroku sądu
F
Jan Olbracht
Treść przywileju
Ustanowienie stałego podatku (2
grosze od łana chłopskiego);
zobowiązanie króla do nienakładania
nowych podatków bez zgody rycerstwa
● Przedstawiciele polskiego renesansu:
Dziedzina
Przedstawiciele polskiego renesansu
historia
Marcin Kromer („Kronika polska”),
geografia
Maciej z Miechowa („Traktat o dwóch Sarmacjach”),
literatura poezja
Mikołaj Rej („Krótka rozprawa między trzema osobami Panem,
Wójtem a Plebanem”); Jan Kochanowski (fraszki, treny); Szymon z
Szymonowic („Sielanki”)
publicystyka
astronomia
Andrzej Frycz Modrzewski („O naprawie Rzeczypospolitej”
Mikołaj Kopernik („O obrotach sfer niebieskich”)
● Urzędy i godności w Rzeczpospolitej Obojga Narodów:
- prymas - arcybiskup (metropolita), który miał pierwszeństwo honorowe oraz zwierzchność nad
innymi biskupami. Od 1573 r. pełnił funkcję interrexa,
- marszałek – przewodniczył obradom izby poselskiej
16
- kanclerz - do jego obowiązków należało wydawanie dokumentów państwowych (czasem był nazywany
pieczętarzem), ponadto zajmował się polityką zagraniczną oraz dbał o praworządność, pilnując by król
przestrzegał praw
- hetman - od końca XV w. mianowany przez króla najwyższy dowódca wojskowy w Polsce i na Litwie;
początkowo powoływano go na czas wojny, z czasem stał się w urząd dożywotni.
● Zróżnicowanie ekonomiczne szlachty: magnateria, szlachta średnia, szlachta zagrodowa (inaczej
zaściankowa); gołota
● Rycina przedstawiająca polski sejm walny z trzema stanami sejmującymi (król, senat, izba poselska)
● Rodzaje sejmów:
Sejm konwokacyjny
Sejm elekcyjny
Sejm koronacyjny
Sejm, którego zadaniem było ustalenie
czasu, miejsca oraz zasad elekcji króla
Sejm, na którym dokonywano wyboru
władcy (głosować mógł każdy szlachcic –
elekcja viritim)
Sejm, który odbierał przysięgę od nowo
wybranego władcy
●Dokonania epoki oświecenia:
Postać
Kraj
Izaak Newton
Anglia
Antoine
Lavousier
Francja
Karol
Linneusz
Szwecja
Dokonanie
sformułowanie prawa powszechnego ciążenia, będącego dowodem na
istnienie przyciągania Ziemi
zbadanie składu powietrza i wody (przeprowadził eksperyment
skroplenia pary wodnej, podczas którego wykazał, że woda składa się z
wodoru i tlenu
Stworzenie pierwszej klasyfikacji roślin i zwierząt; upowszechnienie
dwujęzycznego nazewnictwa biologicznego
17
Anders
Celsjusz
Benjamin
Franklin
Monteskiusz
Szwecja
USA
skonstruowanie pierwszego piorunochronu
Francja
sformułowane zasady trójpodziału władzy (w rozprawie „O duchu
praw”) – władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza
Anglia
rozwój refleksji filozoficznej – empiryzmu (wiedza człowieka płynie z
doświadczenia)
Francja
Rozwój refleksji filozoficznej – racjonalizm (poznanie przez rozum)
Francja
Dzieło „Umowa społeczna” – hasła równości, rządy w państwie powinny
należeć do ogółu społeczeństwa; dzieło „Emil, czyli o wychowaniu” –
pogląd, że człowiek jest z natury doby, a jego zepsucie spowodowane jest
negatywnym wpływem rozwoju cywilizacji
John Locke
Wolter
Jean-Jacques
Rousseau
przyjęcie nowej skali pomiaru temperatury (co ciekawe, na początku w
tej skali punkt wrzenia wody określano jako 0 stopni; z czasem uznano,
że pomiar temperatury będzie bardziej funkcjonalny jeżeli połączy się
wzrost stopni z procesem ocieplania)
Denis Diderot
Francja
kierował pracami twórców „Encyklopedii, czyli rozumowanego słownika
nauk, sztuk i rzemiosł” (72 tys. haseł)
● Królowie elekcyjni:
1573-1575
Henryk Walezy
1648-1668
Jan Kazimierz Waza
1576-1586
Stefan Batory
1587-1632
Zygmunt III Waza
1669-1673
Michał Korybut Wiśniowiecki
1632-1648
Władysław IV Waza
1674-1696
Jan III Sobieski
18
1697-1704 1709-1733
August II Mocny
1704-1709 1733-1736
Stanisław Leszczyński
1733-1763
August III Sas
1764-1795
Stanisław August Poniatowski
19