Czy racjonalność może być męska? O języku

(…) w gruncie
rzeczy nowożytna nauka nie została
rozwinięta przez ludzkość,
ale przez mężczyzn.
Evelyn Fox
Keller



Badania naukowe
pokazują…
Nauka mówi…
Naukowcy twierdzą?
CZYJA NAUKA?
PRZEZ KOGO I DLA
KOGO
UPRAWIANA?
Nauka jako ważne miejsce
kumulowania i legitymizowania
nierówności płciowej.
 Nauka nie jest obojętna na płeć
(zarówno jako przedmiot, jak i podmiot
badań).
 Problematyzacja statusu ideału
obiektywności, statusu dowodu, roli
czynników kontekstualnych.

 Wyraźnie
płciowo
spolaryzowana
struktura instytucji.
 Upłciowiony język i
sposoby
metaforyzowania.
 Płciowa tożsamość
uprawiających naukę.
Zarówno płeć i nauka są kategoriami
skonstruowanymi (Keller 1995)
 Odrzucenie idei nauki wolnej od
wartości.
 Przedsięwzięcie zbiorowe, zarówno
pożądane jak i niebezpieczne.
 Nauka jest konstruowana społecznie,
co nie oznacza, że nie działa lub nie
funkcjonuje.

subiektywne, osobiste doświadczenia
badacza/ki.
 społecznie usytuowana wiedza
 postulat: „nie zagubić płci” w
badaniach nad nauką (Longino 1994)
 włączenie czynnika kobiecego w tym
elementów utożsamianych z
kobietami: wymiaru osobowego,
emocjonalnego, seksualnego.

Nowoczesna nauka
rozwinęła się nie dzięki
ludzkości, ale dzięki
wybranym mężczyznom.
 Jak kategorie męskości i
kobiecości wpływają na
uprawianie nauki?
 W jakim stopniu metafory
w nauce związane są z
płcią?

F. Bacon
(1561-1626):
„(…) rozprawić się z naturą biorąc ją na
tortury i zadając gwałt” (za Easlea 1980: 70)
Henry Oldenburg
(1618-1677):
„Celem Royal Society jest zbudowanie Męskiej
Filozofii (a Masculine Philosophy), za pomocą
której Umysł Człowieka (Man) mógłby zostać
uszlachetniony Trwałymi Prawdami”
(za Keller 1995: 52).
Należy odrzucić
postulat uprawiania
wolnej od wartości
nauki, której autor nie
może się ujawnić, a
płeć, pochodzenie,
kulturowe
zakorzenienie, status
społeczny, kolor skóry
etc. nie mogą mieć
wpływu na jej
sformułowania.
…nie zagubić płci!
HELEN LONGINO
„Can there be a feminist
science?”
Naukowy pogląd formułuje
dominująca grupa społeczna
nowożytnego świata
zachodniego (biali, dobrze
sytuowani mężczyźni).
Trzeba wykroczyć poza
przyjmowanie klasyczne
metody empiryczne,
zrewidować opresyjne
założenia naukowości.
silniejsze standardy obiektywności
NANCY HARTSOCK
„The Feminist
Standpoint Revisited”

Lorraine Code (1991): wszystko
jest nacechowane dotychczasową
męską ideologią
niezaangażowanego
obiektywizmu, należy to
radykalnie zmienić porzucając
dotychczasową epistemologię.
Trzeba porzucić sztuczne
rozróżnienia między myślą
a uczuciem, wytwarzaniem
wiedzy a jej późniejszym
wykorzystaniem,
ekspertami a laikami, czy
podmiotem a przedmiotem
wiedzy. Kobiece wartości,
należy wykorzystać do
poszukiwania nowych
sposobów uprawiania nauki
(Fee 1982).
Może powstać nauka kobieca!!!
ELIZABETH FEE
"A Feminist Critique of
Scientific Objectivity,"
Należy poprawić obecną
naukę uwzględniając wpływ
czynnika płciowego, ale
zachowując rozróżnienie
między badaniem, w
którym poszukuje się
prawdy, a badaniem
zaangażowanym politycznie
i ideologicznie.
Nie ma „kobiecej nauki”!
SUSAN HAACK
„Knowledge and
propaganda: reflections
of an old feminist”
Michèle Le Doeuff
Nieustanne badanie
męskości splecionej
z racjonalnością w
efekcie ją
uprawomocnia.
Należy opowiedzieć
historię nauki
podkreślając porażki,
nieciągłości,
potknięcia
„męskości” rozumu.
empiryzm feministyczny
teoria z feministycznego
punktu widzenia
formy feministycznego
postmodernizmu
Sandra Harding „The Science
Question in Feminism”
Należy ujawnić i wyeliminować
uprzedzenia dotyczące płci z języka i
praktyki naukowej.
 Teorie feministyczne należy dostosować
do standardów „dobrej nauki” i „dobrej
filozofii”.
 Potrzeba bardziej rygorystycznego
zastosowania dotychczasowych metod
naukowych, które stosowano z
niedostateczną uwagą.



Ucieleśnione naturalno-społeczne istoty
rozumieją świat w sposób częściowy, w
zależności od warunków materialnych,
które są funkcją systemu płciowego.
Jako grupa marginalizowana kobiety (WIELE
RÓŻNYCH KOBIET) mają możliwość
rozpoznania ograniczeń wiedzy, która
podtrzymuje konwencjonalny system
płciowy. Punkt wyjścia kobiet jest
epistemicznie uprzywilejowany (D. Smith
1987)
Czynniki kontekstualne (w tym płeć)
muszą być dokładnie zbadane i stać się
częścią badania naukowego, aby
wytworzyć bardziej odpowiednie ramy
odniesienia (H. Longino).
 Feministyczna epistemologia bada wpływ
społecznie wytworzonych koncepcji i
norm związanych z płcią oraz bada
„płciowe interesy” i doświadczenia
wytwarzania wiedzy (E. Anderson 1995)

Społeczność naukowa musi
zintegrować swoje przedsięwzięcia z
działaniem demokracji, nie tylko z
powodów epistemologicznych, ale
także politycznych i moralnych.
 Podmiot poznający trzeba traktować
jako część przedmiotu poznawanego,
a oba razem jako elementy historii
społecznej.





Max von Lauce
„Historia fizyki”:
440/4
Jurij Chramow
„Fizycy”: 920/10
R.S. Ingarden „Fizyka
i fizycy”: 63/0
Wł. Tatarkiewicz
„Historia filozofii”: 6
kobiet!
MARGINALIZACJA KOBIET
Sofia de Brahe; Marie Paulze;
Margaret Cavendish, Laura Bassi,
Sophie Germain, Marta Mitchel,
Zofia Kowalewska, Rosalind
Franklin, Katherine Parsons,
Eugenie Cotton, Emmy Noether,
Ida Tacke, Maria Tonnela, Maria
Skłodowska, Lise Meitner, Maria
Goeppert-Mayer, Irena JoliotCurie, Chien-Shung Wu, Alicja
Dorabialska, Florence Merriam
Bailey, Dorothy CrowfootHodgkin, Barbara McClintock,
Gertrude Belle Elion, Christiane
Nusslein-Volhard, Eugenia
Blaustein, Daniela TennerównaGromska, Maria Kokoszyńska,
Halina Słoniewska, Halina
Lindenbaum, Maria Ossowska,
Dina Sztejnbarg
HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ?
Londa Shiebinger (1989)
Medycyna
(uogólnianie wyników badań prowadzonych na
mężczyznach na kobiety)
Biologia: badania nad zapłodnieniem
(aktywna sperma penetruje bierne jajo, które
zostaje zaktywizowane)
 Etyka
(rozwój moralny dzieci jest modelowany
wyłącznie na próbce chłopców)
Ekonomia
(praca domowa jako nieproduktywna i
ekonomicznie nieistotna)

prymatologia
(Haraway, Strum)

psychologia rozwojowa
(Alison Gopnik)

medycyna
(rozwój ginekologii, płciowo
zróżnicowanej diagnostyki w
kardiologii)

antropologia
(mężczyzni-łowcy versus kobietyzbieracze)
Upłciowienie treści teorii
naukowych bierze się stąd,
że naukowiec funkcjonuje w
usytuowanej historycznie i
kulturowo grupie
społecznej o określonym
profilu. Jej przeświadczenia
na temat płci, dookreślają
sposób formułowania
programów badawczych.
LYNN Hankinson NELSON
Who Knows: From Quine
to Feminist Empiricism

popularny w latach 70-tych XX w. podręcznik z
embriologii w wydaniu z 1986 roku pomija frgm:
„We wszystkich systemach, które
braliśmy pod uwagę, męskość oznacza
dominację; chromosomu Y-ek nad
X-em, rdzenia nad korą pierwotną,
androgenu nad estrogenem. Tak więc z
fizjologicznego punktu widzenia nie da
się uzasadnić przekonania o równości
płci” (Nelson 1996: 113).
Arystoteles: czynnikiem odgrywającym
aktywną rolę w zapłodnieniu jest to, co
męskie, czyli plemnik (O rodzeniu się
zwierząt, 729a).
Edouard van Benden, Oscar Hertwig,
Herman Fol (badania z lat 1875-1880):
jedno z niewielu wielkich, statycznych jaj
zostaje zapłodnione przez jeden z
miliona, dynamicznych, ruchliwych,
aktywnych, penetrujących plemników.


1976 r. Gerard i Helen Schatten:
procesy, które zachodzą w osłonie jaja
biorą aktywny udział w uaktywnieniu
rozpuszczenia „czapeczki”
akrosomalnej plemnika, umożliwiając
mu wejście w bliski kontakt z osłoną
jaja, co w efekcie prowadzi do fuzji
jaja z plemnikiem (Schatten, Schatten
1984).
1988: Jay Baltz, David Katz, Richard
Cone: zona pellucida wychwytuje i
„przywiązuje” plemniki, zanim te,
same ją spenetrują (Baltz, Katz, Cone
1988)
(…) zewnętrzna część „czapeczki
akrosomalnej ulega
rozpuszczeniu”, co umożliwia
wniknięcie plemnika w osłonę
jaja. (…) „w czasie przylegania i
penetracji oocyt ulega aktywacji”
(Williams, Wendel-Smith 1972:
40).
„(…) zapłodnienie (…) polega na
wniknięciu plemnika do komórki
jajowej. (…) plemnik przebija osłonę
przejrzystą (…), zawarte w akrosomie
enzymy trawią wzgórek jajonośny (…),
po czym plemnik może wniknąć do
komórki jajkowej.” (Traczyk, Trzebski
1990: 422)
„Zapłodnienie obejmuje: chemotaksję
plemnika do komórki jajowej przez
substancję wytwarzaną przez komórkę
jajową.” Jednocześnie jednak plemnik
penetruje jajo i przez nie przenika, a
jajo (niejako) pasywnie czeka na
uaktywnienie. (Gaynong, William 2005,
Fizjologia, s. 433).
Bardzo ważną rolę w spenetrowaniu obu
warstw błony komórkowej oocytu
odgrywają białka powierzchniowe obu
gamet, to jednak plemnik „przystępuje
do penetracji osłony” i pokonuje ją dzięki
„glikozydazom i protezom
zakotwiczonym w [jego] substancji
akrosmoalnej”, tym samym to plemnik
wnika do przestrzeni okołożółtkowej jaja
(Bartel, Hieronim 2004, Embriologia.
Podręcznik dla studentów , s. 80-81)
„[plemniki] oddziałują na (…)
ochronną błonę zewnętrzną [jaja],
zaczynają ją niszczyć”, a jeden jedyny
plemnik (swoimi własnymi mocami)
„wnika do jaja”.
(Horowitz, Harold, Trefil James, Jak
powstaje człowiek. Nauka i spór o
aborcję, s.57).
specjalne enzymy zawarte w akrosomie
uwalniają się, a „dzięki nim plemnik jest w
stanie przedostać się przez komórki wieńca
promienistego otaczającego komórkę
jajową, a później także rozpuścić osłonkę
przejrzystą oraz membranę otaczającą
komórkę jajową i wniknąć do jej wnętrza”.
Jajo jest aktywowane przez plemnik „w
czasie [jego] przenikania przez warstwy
zewnętrzne komórki jajowej. (Machinek,
Marian 2007, Spór o status ludzkiego
embrionu, s. 83).
Używanie języka, w
którym sperma
zapładnia (aktywnie), a
jajo jest zapładniane
(pasywnie) nie opisuje
żadnych procesów
biologicznych, ale
odzwierciedla sposób,
w jaki w naszej
kulturze myślimy o
relacji między płciami.
MĘSKA BIOLOGIA???
RUTH HUBBARD
„Social effects of some
contemporary myths about
women”