Ssaki są grupą kręgowców, które spośród innych zwierząt

1.14. Charakterystyka
zwierząt
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Królestwo - zwierzęta





Przypomnijmy sobie informacje z tematu o
klasyfikowaniu organizmów.
Świat organizmów podzielony został na 5 królestw:
bakterie, protisty, rośliny, grzyby i zwierzęta.
W królestwie zwierzęta znajdują się
wielokomórkowe organizmy cudzożywne, w
większości zdolne do samodzielnego poruszania
się.
Większość zwierząt ma narządy służące do
odżywiania się, oddychania, wydalania,
reagowania na bodźce, rozmnażania się.
W obrębie tego królestwa poznamy zwierzęta
bezkręgowe i kręgowe.
Systematyka zwierząt


Królestwo : zwierzęta
(Animalia)
Typ - gąbki
- parzydełkowce
- płazińce
- wrotki
- nicienie
- pierścienice
- stawonogi
- mięczaki
- strunowce
beztkankowce
bezkręgowce
tkankowce
Bezkręgowce

Bezkręgowce to stara nazwa systematyczna, do której,
zwyczajowo, zalicza się wszystkie typy zwierząt, … bez
kręgowców oczywiście  czyli nie posiadające
kręgosłupa

Bezkręgowce to zwierzęta, które nie posiadają
szkieletu wewnętrznego

Obejrzyj animowaną wzmiankę dotyczącą
bezkręgowców
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/
animacja_charakterystyka_bezkręgowców.html
Parzydełkowce

Parzydełkowce to najprostsze tkankowe zwierzęta wodne.

Występują głównie w wodach słonych.

Charakteryzują się promienistą symetrią ciała.

Występują w postaci workowatego polipa (osiadłe) lub
dzwonowatej meduzy (wolno pływające).

Mają dużą zdolność regeneracji – to bardzo korzystna
umiejętność- polecam ten adres :
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/a
nimacja_rozmnażanie_bezpłciowe_u_parzydełkowc
ów_płazińców_i_szkarłupni.html

Posiadają komórki parzydełkowe, służące do ataku
i obrony (zawierają drażniąco-paraliżującą ciecz).
Parzydełkowce
Polip
 Postać osiadła
 Kształt ciała- workowaty
 Otwór gębowy
skierowany ku górze
 Otwór gębowy
uzbrojony czułkami
Meduza
 Postać wolno pływająca
 Kształt ciała dzwonowaty
 Otwór gębowy skierowany
ku dołowi
 Otwór gębowy uzbrojony w
ramiona, czułki na brzegu
dzwonu
Płazińce

Zwane są inaczej robakami płaskimi.

Ciało ich spłaszczone jest grzbieto-brzusznie.

Mają dwuboczną symetrię ciała.

Żyją w wodach słonych, słodkich oraz wewnątrz ciała innych
organizmów, zwanych żywicielami.

Zdecydowana większość płazińców to pasożyty.

W rozwoju występuje postać larwy
Przedstawiciele poszczególnych gromad:
– Tasiemce – tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony,
bruzdogłowiec
– Przywry – motylica wątrobowa
– Wirki – wypławek biały
Pierścienice

Żyją w wodach i w glebie. Większość z nich
to zwierzęta wolno żyjące, niektóre pędzą
osiadły tryb życia.

Ciało pierścienic jest wydłużone, podzielone
na wiele segmentów o podobnej budowie.
pierścień = segment = metamer

U pierścienic po raz pierwszy w rozwoju
ewolucyjnym występuje zamknięty układ
krwionośny.
Przedstawiciele poszczególnych gromad:
– wieloszczety – nereida
– skąposzczety – dżdżownica ziemna
– pijawki - pijawka lekarska
Mięczaki




W miękkim ciele mięczaków wyróżniamy głowę, nogę i
worek trzewiowy, okryty płaszczem. W worku
trzewiowym znajdują się narządy wewnętrzne.
U większości gatunków płaszcz wytwarza wapienną
muszlę.
Muszla stanowi szkielet zewnętrzny tych organizmów.
Żyją głównie w wodach morskich, ale także w wodach
słodkich i na lądzie.
Przegląd systematyczny
mięczaków
Ślimaki
Małże
Głowonogi
ślimak winniczek
pomrów wielki
stożek królewski
szczeżuja wielka
omułek jadalny
ostryga wielka
ośmiornica pospolita
kałamarnica olbrzymia
mątwa zwyczajna
Charakterystyka stawonogów

Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt, zamieszkująca
wszystkie środowiska:
–
–
–


wodę,
ląd,
powietrze.
Ciało ich podzielone jest na części (tagmy) i pokryte
szkieletem zewnętrznym zbudowanym z chityny.
Odnóża składają się z elementów połączonych ruchomo,
stawami (stąd nazwa całej grupy zwierząt).
Przegląd systematyczny
stawonogów
Skorupiaki
rak rzeczny, pąkle, kiełż zdrojowy
Wije
wij drewniak, krocionóg piaskowy
Owady
Pajęczaki
mucha domowa, biedronka
siedmiokropka, paź królowej
pająk krzyżak, kosarz ścienny,
kleszcz pastwiskowy, skorpion czarny
Budowa
wewnętrzna
stawonogów
Porównanie budowy
zewnętrznej stawonogów
cecha
skorupiaki owady pajęczaki
przedstawiciel
rak rzeczny
mucha
domowa
pająk krzyżak
części ciała
głowotułów
odwłok
głowa
tułów
odwłok
głowotułów
odwłok
czułki
2 pary
1 para
brak
odnóża
kroczne
różna liczba par
3 pary
4 pary
Kręgowce

Cechą charakterystyczną strunowców jest
występowanie struny grzbietowej przez całe
życie, albo tylko w rozwoju zarodkowym.

U zwierząt, należących do kręgowców, struna
grzbietowa została zastąpiona szkieletem
wewnętrznym, zbudowanym z tkanki chrzęstnej
lub kostnej.

Do kręgowców należą: ryby, płazy, gady, ptaki i
ssaki.
Przystosowania ryb do życia
w wodzie
Ryby mają opływowy kształt ciała.
 Kształt ciała ryb zależy jednak od środowiska ich życia.


Ciało pokryte jest łuską i śluzem (śluz zmniejsza tarcie).

Barwa ciała jest przystosowana do otaczającego środowiska,
pełni funkcje ochronne (mimetyzm).

Płetwy umożliwiają ruch w wodzie.
– płetwy parzyste - piersiowe i brzuszne sterują ciałem i
utrzymują równowagę. Pozwalają na pływanie do przodu, do
tyłu i zatrzymywanie się;
– płetwy nieparzyste - grzbietowa, ogonowa, odbytowaumożliwiają prawidłowe ułożenie ciała. Płetwa ogonowa jest
narządem napędowym, umożliwiającym ruch ciała do przodu.
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_ryby.html
Przystosowania ryb do życia
w wodzie

Oczy ryb są pozbawione powiek (nie wysychają w wodzie);

Linia boczna występuje po obu stronach ciała. Tworzą ją
ciałka zmysłowe, przekazujące informacje o kierunku
prądów wodnych, przeszkodach czy odległości od brzegu;
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_linia_b
oczna_ryb.html

Skrzela umożliwiają pobieranie tlenu rozpuszczonego
w wodzie;

Pęcherz pławny (u ryb kostnoszkieletowych) zapewnia
utrzymanie równowagi i zmiany głębokości zanurzenia.
Zróżnicowanie
kształtów ryb
Płazy



Są to zwierzęta ziemno-wodne.
Część życia spędzają w wodzie,
a część na lądzie.
Są zmiennocieplne, drapieżne,
czworonożne (z wyjątkiem
płazów beznogich).
Występują na wszystkich
kontynentach, z wyjątkiem
Antarktydy.
 Najliczniej występują w strefie równikowej.
http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/animacja_cha
rakterystyka_płazów.html
 U nas najczęściej spotykane są żaby, ropuchy i traszki.

Przegląd systematyczny płazów
Podział płazów
Przedstawiciele
Bezogonowe
Żaba trawna
Ropucha szara
Kumak górski
Rzekotka drzewna
Ogoniaste
Traszka zwyczajna
Salamandra plamista
Beznogie
Marszczelec pierścieniowy
Rozmnażanie i rozwój
płazów bezogonowych

Płazy można spotkać w miejscach
wilgotnych, zacienionych, w pobliżu
zbiorników wodnych, ponieważ ich cykl
życiowy związany jest ze środowiskiem
wodnym. W okresie rozrodu wędrują wiec do zbiorników
wodnych, pokonując czasami znaczne odległości.

Samica składa w wodzie jaja, zwane skrzekiem. Samiec,
siedzący wówczas na jej grzbiecie, polewa jaja nasieniem,
w którym są plemniki. Do zapłodnienia dochodzi poza
organizmem, więc jest to zapłodnienie zewnętrzne.

Z zapłodnionych jaj wylęgają się larwy - kijanki. Różnią się
one znacznie od osobników dorosłych
Gady

Gady są zwierzętami typowo lądowymi. Te z nich, które
występują w wodzie, są formami wtórnie przystosowanymi
do tego środowiska.

Ciało gadów pokrywa gruba, łuskowata i sucha skóra.
Stanowi ona ochronę przed urazami i zabezpiecza przed
utratą wody. W skórze występują liczne komórki
barwnikowe, co pozwala im przystosować się do otoczenia.

Wzrost gadów odbywa się przez całe życie, więc węże
i jaszczurki co jakiś czas muszą zrzucić stary naskórek, pod
którym narasta nowy – proces ten nazywa się wylinką.
Przegląd systematyczny gadów
Podział gadów
Żółwie
Węże
Jaszczurki
Krokodyle
Przedstawiciele
żółw olbrzymi, żółw
błotny
zaskroniec zwyczajny,
żmija zygzakowata
jaszczurka zwinka,
kameleon pospolity
krokodyl nilowy,
aligator amerykański
Rozmnażanie się i rozwój gadów
U gadów następuje zapłodnienie wewnętrzne.
 Składają jaja na lądzie, w suchych miejscach.
 Jaja są w wapiennej, lub elastycznej osłonce, bogate
w żółtko i wodę.
 Rozwijający się zarodek wytwarza błony płodowe, które
umożliwiają mu wymianę gazową, zbieranie produktów
przemiany materii i oszczędzanie wody.
 Rozwój gadów jest prosty, czyli z jaja wylęga się osobnik
podobny do dorosłego.
 U niektórych jaszczurek i węży występuje jajożyworodność.
Ciało samicy chroni jaja przed zniszczeniem, zapewnia tez
wyższą temperaturę rozwoju. Młode opuszczają ciało matki
po wykluciu się z jaja w jej jajowodzie. Jajożyworodna jest
jaszczurka żyworódka, padalec, żmija zygzakowata.

Ptaki




Najbardziej charakterystyczną cechą ptaków jest zdolność
aktywnego lotu.
Zdarzają się jednak wyjątki. Ptaki, które nie latają to struś, kazuar,
kiwi. Określa się je nazwą nieloty.
Opanowanie umiejętności latania wymaga wielu przystosowań, w
tym przekształceniu kończyn przednich w skrzydła i zmniejszeniu
ciężaru ciała.
Lot ptakom umożliwiają pióra, które pokrywają ciało oraz tworzą
powierzchnie lotne.
Przystosowania ptaka do lotu
SZKIELET
 Kończyny przednie przekształcone są w
skrzydła. Kości skrzydeł są tak ze sobą
połączone, że mogą poruszać się tylko w
jednej płaszczyźnie.
 Liczne kości są w środku wypełnione
powietrzem (pneumatyczne).
 Czaszka jest mała i cienkościenna.
 Całkowita redukcja uzębienia zmniejsza
ciężar czaszki.
 Kręgi tułowiowe są zrośnięte, co
wzmacnia i usztywnia ciało w locie.
 Grzebień mostka jest miejscem
przyczepu silnych mięśni poruszających
skrzydłami.
 Pas barkowy tworzą duże i masywne
kości krucze, obojczyki zrośnięte w
kształt litery V.
Przystosowania ptaka do lotu
PODWÓJNE ODDYCHANIE



Ptaki podczas lotu potrzebują
bardzo dużo energii. Komórki
mięśni wymagają wtedy dużej
ilości tlenu.
Podczas oddychania powietrze
wypełnia nie tylko płuca o dużej
powierzchni wymiany gazowej,
ale także worki powietrzne,
mieszczące się w ciele ptaka.
Dzięki temu świeże powietrze
przepływa przez płuca przy
wdechu i wydechu (z worków),
co zapewnia stałą dostawę tlenu
do pracujących mięśni.
Rozmnażanie się ptaków







Ptaki są jajorodne.
Liczba jaj, ich wielkość, kolor, kształt
są cechą gatunkową ptaków.
Samica składa zapłodnione jaja w
przygotowanym w tym celu gnieździe.
Zapłodnienie jest wewnętrzne, zarodek
zostaje otoczony osłonami jajowymi.
Rozwój zarodka ptaka odbywa się
wewnątrz osłon jajowych. Zarodki
ptaków, podobnie jak zarodki gadów,
wytwarzają błony płodowe : kosmówkę,
omocznię i owodnię.
Ptaki są więc owodniowcami.
W celu zapewnienia rozwijającym się
zarodkom stałej temperatury ptaki wysiadują
jaja. U wielu gatunków rodzice wysiadują je
na zmianę.
Charakterystyka ssaków



Ssaki są grupą kręgowców, które spośród innych zwierząt
wyróżniają się przede wszystkim:
– pokryciem ciała sierścią (włosami),
– karmieniem młodych mlekiem wytwarzanym przez
gruczoły mlekowe samicy,
Wykazują zdolność przystosowania się do życia w
różnorodnych środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w
wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu. Występują na
bagnach i pustyniach, w górach, na śniegu i lodzie.
Sukces ewolucyjny ssaki osiągnęły dzięki:
– stałocieplności,
– wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i narządów
zmysłów,
– długotrwałej opiece nad potomstwem, które po urodzeniu
karmione jest mlekiem matki.
Cechy właściwe tylko ssakom






Pokrycie ciała sierścią.
Posiadanie licznych gruczołów w skórze (potowe, łojowe,
mleczne, zapachowe).
Posiadanie małżowin usznch.
Występowanie 7 kręgów szyjnych.
Obecność 3 kostek słuchowych.
Żyworodność
(z wyjątkiem jajorodnych stekowców).
Zadania
1. Określ, do jakiej grupy zwierząt należą: dżdżownica,
biedronka, bażant, morświn.
2. Podaj funkcję grzebienia mostka u ptaków.
3. Wymień cechę ptaków i ssaków, która umożliwiła im
opanowanie wszystkich środowisk na Ziemi.
4. Wymień dwie funkcje, jakie pełnią pióra u ptaków.
5. Wyjaśnij co to jest skrzek i do czego służy.
Źródła









J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.
E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.
B.Klimuszko, Żak, 2009r.
B.Klimuszko, Żak,2001r.
H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP,
2009r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja S.A.,2002r.