Sztuka i architektura baroku 1 - Gimnazjum Nr 2 Warszawa Mokotów

Anna Pawluk
Kl.2d nr.w dzienniku 16
Czas trwania epoki baroku to około półtora wieku. Była okresem złożonym i
niejednorodnym. Barok w dzisiejszym rozumieniu jest to styl trwający od drugiej
połowy XVI wieku do czasu około 1760.
Nazwa stylu pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie
rozwiniętą perłę. W języku francuskim w XVI wieku wyraz baroque oznaczał bogactwo
ozdób. Do dziś spotyka się określenie baroku jako synonim przesady, dziwacznych
pomysłów.
Na wielokątny kształt kultury baroku złożyło się kilka ważnych spraw. Europa wkraczała
w XVII wiek podzielona w wyniku dramatycznych wojen religijnych toczonych w
poprzednim stuleciu. Chrześcijaństwo zachodnie utraciło jednolitość. Rzym musiał się
pogodzić z bolesnymi dla niego konsekfencjami wystąpień Lutra i Kalwina, lecz Kościół
katolicki postanowił bronić się ofensywnie, a sztuka miała w tym mu pomóc. Ustalenia
soboru trydenckiego wyznaczało jej nowa rolę.
W walce o wiernych potrzebna była sztuka bardziej zaangażowana,
dynamiczna, uwodząca swą atrakcyjnością. Nie wystarczyło już przedstawić, choćby
najpiękniej, postaci świętych, którzy żyją w oddalonym świecie. Powinni oni zejść z
piedestału własnej doskonałości, zwrócić twarz w stronę wiernych, nawiązać z nimi
kontakt poprzez gest i spojrzenie. Przed oczami wiernych roztoczono więc porywający
teatr światła i barwy. Ukazano sceny męczeństwa świętych realistycznie, często
okrutne. Ten dynamiczny styl, powszechnie kojarzony z barokiem narodził się w Rzymie
i ogarnął większość krajów katolickich.
Racjonalizm to jeszcze jedno oblicze tego czasu, niezwykle ważne
zwłaszcza dla Francji. Nurt w sztuce wyróżniający się zrównoważoną, racjonalną i
niepozbawioną patosu kompozycja nazywa się barokiem klasycyzującym, dla
odróżnienia od jego wersji emocjonalnej i dynamicznej.
Barok narodził się we Włoszech jako następstwo form renesansowych,
stworzonych przez wielkich twórców w Rzymie i we Florencji. U początku baroku
stoją Jeonardo, Fra Bartolomeo, Rafael, Corregio, Vasari, dalej zaś wielcy wenecjanie.
Ale przede wszystkim do powstania stylu przyczynił się geniusz Michała Anioła, który
zrozumiał sztukę jako wyraz wzajemnego zmagania się sił psychicznych i sił natury.
Zasięg baroku jest bardzo duży. Obejmuje całą Europę z Rosją włącznie
sięga na zachód do Ameryki środkowej i południowej. Do rozpowszechnienia stylu
przyczyniły się zakony, przede wszystkim jezuici, którzy budowali kościoły i klasztory
na wzór macierzystego kościoła Il Gesu w Rzymie, dalej przyczynili się włoscy
artyści, dwory monarsze, a także ówczesne dzieła teoretyczne o architekturze.
Podręczniki Vignoli Palladia, Scamozziego i innych architektów XVI i XVII wieku
rozpowszechniały pomysły gmachów barokowych, często w formie bliźniaczo
podobnej. Stąd m.in. zjawisko międzynarodowości, wyraźniejsze w baroku niż w
innych stylach.
Od połowy XVII wieku zwyciężył we Włoszech barok w wydaniu rzymskim,
malowniczy, niespokojny, pełen światłocienia, podporządkowujący jednemu
motywowi wszystkie inne elementy, podkreślający efektowność wnętrz za pomocą
rzeźb, malowideł, sprzętów, ram i złoceń. Obok tak skrajnie pojętych form we
Włoszech nadal występował palladianizm, stosując klasyczny spokój.
Niemcy, zwłaszcza Bawaria i Saksonia, wydały świetny barok. Także
Austria i Czechy. Praga jest jednym z najpiękniejszych miast barokowych w
Europie.
Świetlność stolicy czeskiej, Pragi jej ulic i domów, pałaców,
kościołów, mostów przekracza możliwości szczegółowego opisu. Ale
podkreślmy i pamiętajmy, że Praga jako wielkie i bogate miasto należy do
najpiękniejszych w Europie dzięki barokowi XVII i XVIII wieku. To zwycięstwo
baroku w Europie środkowej, zwłaszcza w krajach naddunajskich, wiążę się z
zwycięstwem katolicyzmu.
W Bawarii, w Austrii, w Czechach barok rzymski stał się wyrazem dążeń
jeszcze dalej idących niż we Włoszech. Kościoły wypełniano dekoracją tak, że
zacierano w nich linie architektoniczne, gubiąc granice między
rzeczywistością a zjawą. Pałace rozległe w wymiarach, z olbrzymimi salami,
monumentalnymi schodami, lustrami, złoceniami, balustradami, straciły
charakter rezydencji, stały się targowiskiem dworskiego luksusu.
Po raz ostatni kościół, głównie katolicki, a za nim protestancki, okazywał
potęgę połączonych władz: kościelnej i świeckiej. Można zaryzykować
twierdzenie, że baroku znaleziono narzędzia dla symbolizowanie potęgi i
chwały, boskiego powołania ziemskich celów.
Carlo Maderna,
fasada Bazyliki
św.Piotra w
Rzymie (16061626), kopuła
projektu
Michała Anioła
Plan Bazyliki i
pałacu św. Piotra w
Rzymie. Bernini
zaprojektował przed
bzylijką owalny plac
otoczony
monumentalna
kolumnadą (16561665)
Kościół św.Karola Boromeusza w
Wiedniu, J.B.Fischer von Erlach, 17161737
Caravaggio, Nawrócenie
św.Pawła, olej na płótnie (16001601), kościół Santa Maria del
Popolo w Rzymie.
Można powiedzieć, że
Caravaggio w swoich czasach był
artystą prawdziwie
awangardowym. Gdyby nie jego
artystyczna odwaga, zupełnie
inaczej przebiegałby rozwój
malarstwa w 17 wieku.
Pieter Bruegel, Kraina lenistwa (1567),
Alte Pinakothek, Monachium. To jeden z
moralizatorskich obrazów Bruegla, bardzo
wymowny.
Peter Bruegel, Upadek Ikara, Musees Royaux des
Beaux-Arts, Bruksela. Świat biegnie swoim torem,
obojętny na tragedię Ikara, który tonie w morzu.
Pejzaż w XVII w. przedstawiano w różny sposób. Wielu
malarzy, tak jak Poussin, malowało harmonijnie,
„ponadczasowo” krajobrazy. Inni, zwłaszcza pejzażyści
holenderscy śladem Bruegela, widzieli naturę w ciągłej
zmienności.
Paul Rubens, Porwanie córek Leukippa,
olej na płótnie (1620), Alte Pinakhotek,
Monachium. Leukippos, mityczny król
Messeni, miał dwie córki, które były
zaręczone z synami króla sąsiedniego
królestwa. Porwali je jednak synowie
Zeusa i Ledy, bliźniacy Kastor i Polluks.
~~Rubens roztacza przed nami teatr –
barwny, dramatyczny.
Rembrandt van Rijn, Autoportret, olej na płótnie
(ok..1660), Kenwood House, Londyn. Jeden z
licznych autoportretów mistrza późnego okresu
twórczości. Artysta przedstawił siebie z przyborami
malarskimi: paletą i pędzlami.
~~Rembrandt to mistrz teatru jednego aktora
przejmujących psychologicznych portretów.
Diego de Silva y Velaquez, Las Menianas, olej na
płótnie (1656), Prado, Madryt. Niezwykły obraz o
maowaniu wielkiego obrazu. Przed płótnem stoi sam
mistrz Velazquez malujący królewską parę
odbijającą się w zawieszonym na ścianie lustrze.
Przedstawił siebie przy pracy w ooczeniu dworskich
panien, widzianych z miejsca, z którego pozowali mu
król i królowa.
Willem Heda, Martwa natura, olej na desce (1613),
Wallarf-Richartz Museum, Kolonia
~~Malarstwo XVII w., tak jak i wcześniej, często
zawierało ukryte treści. Holendrzy często obdarzali
zwyczajne przedmioty i codzienne zdarzenia
symbolicznym znaczeniem.
Fasada Luwru w Paryżu, C. Perrault, 1664
Giacomo della Porta, fasada kościoła w
Rzymie (1575-1784).
Tylman van
Gameren,
Kościół
Sakramentek w
Warszawie
(ok.16881692). Królowa
Marysieńska,
fundatorka
kościoła, miała
też zasługi dla
sztuki.
Plan kościoła w
Vierzehnheiligen.
Kościół ma jedną
przestronną
nawę podłużną,
pośrodku której
wzniesiono ołtarz
z rzeźbionymi
figurami
czternastu
świętych.
Balthasar Neumann, wnętrze kościoła
Czternastu Świętych w Vierzehnheiligen (174372). To jeden z najwspanialszych przykładów
architektury późnego baroku. Kościół
wybudowno w małej wiosce położonej w
Bawarii, w miejscu, gdzie pasterzowi objawiło
się czternastu świetych.
W przeciwieństwie do dynamicznego baroku
rzymskiego, sztuka francuska w XVII w. byłą
bardziej zrównoważona i oparta na klasycznej
harmonii, a przy tym, zwłaszcza w architekturze,
monumentalna – odpowiednio do największego
dworu w Europie.
Hyacinthe Rigaud,Portret Ludwika XIV,
olej na płótnie (1702), Luwr Paryż
Ogród wersalski
Antoni van Dyck, Portret Cornelisa van
der Geest, 1635. Londyn, Nat.Gal.
Pinzel, Postać świetego, drewno polichromowane,
złocone (XVIII w.) W południowo-wschodniej
Polsce w 2poł. XVIIIw. wspaniale rozwinęła się
dynamiczna, późnobarokowa rzeźba określana
mianem rzeźby lwowskiej.
Gianiorenzo Bernini, Apollo i Dafne,
marmur (1622-25), Galeria
Borghese w Rzymie. Nimfa Dafne
uciekła przed zakochanym Apollem.
Gdy ten już ją dopada, dziewczyna
zamienia się w drzewo laurowe. Tę
dynamiczną scenę Bernini wykuł w
białym marmurze.
Gianiorenzo Bernini, Ekstaza św.Teresy z ołtarza
kaplicy Cornaro w kościele Santa Maria Della
Vittoria w Rzymie, marmur (1646).Bernini potrafił
równie dobrze rzeźbić postacie mitologiczne, jak i
świętych.
Fontanna Trevi w Rzymie, N. Salvi, 1732
~~Fontanna di Trevi to najsłynniejsza rzymska fontanna
barokowa. Budowę tegoż cuda zakończono w 1776 roku,
ale jej projektant - Niccolo Salvi - nie doczekał niestety jej
odsłonięcia. Woda tryska w niej dzięki akweduktowi z XIX
wieku p.n.e., który doprowadza wodę również do
fontanny Barcaccia, sąsiadki Schodów Hiszpańskich.
Fontanna robi ogromne wrażenie - ma 20 metrów
szerokości i 26 metrów wysokości. Swą nazwę fontanna
zawdzięcza młodej dziewczynie - odkryła ono źródło,
które wykorzystano przy budowie akweduktu.
L.Bernini, Dawid, ok.1613. Rzym,
Gal.Borghese
Sala biblioteczna w Kenwood House w
Londynie, R.Adam, 1768
A. Pozzo, Apoteoza św.Ignacego, w kościele
S. Ignazio w Rzymie, 1685-1689)
Zwinger w Dreźnie, M.D. Poppelmann,
1711-1722
Konfesja nad grobem św.Piotra w Rzymie, L. Bernini, 1624-1633.
~~ten monumentalny baldachim autorstwa Berniniego
dominuje we wnętrzu i wieńczy ołtarz papieski. Poniżej
konfesji, oświetlone 99 wiecznymi lampkami, bije serce
świątyni, które kryje w sobie doczesne szczątki
Pierwszego z Apostołów. Ogromny baldachim, na wzór
starożytnej praktyki, osłania grób Świętego, zaś nazwa
"konfesja" wywodzi się od łacińskiego confessio, czyli
"wyznanie".
Katedra św. Pawła w Londynie, Ch. Wern, 1675-1708
Palazzo Cariganano w Turynie, G.Guarini, 1660
~jeden z najbardziej znanych kościołów anglikańskich w Wielkiej Brytanii i budowli
Londynu. Znajduje się w samym sercu londyńskiej dzielnicy City of London i
formalnie pełni funkcję głównej świątyni tej dzielnicy. Pieczę nad nią sprawuje
bezpośrednio Lord Mayor.
J. Van
Ruisdael, W
lesie,
ok.1645.
Berlin,
Staatliches
Museum
J.F. Goya, Zmory senne,
akwaforta, 1796
Chlopcy grajacy w kosci, E.
Murillo, ok. 1650. Monachium,
Pinakoteka
Canaletto, Widok Warszawy, ok.1772.
Warszawa, Muz. Nar.
J.A. Watteau, Wyjazd na wyspę Cyterny,
1717. Paryż, Luwr
J.F. Goya, Maya naga, 1798.
Madryt, Prado
M. Caravaggio,
Koncert, ok. 1597.
Nowy York,
Metropolitan
Museum
W.Bouguereau, Zabawa orzeszkami,
1882. Detroit, Instytut Sztuki
Rembrandt van
Rijn, Pejzaż,
olej na desce
(1630),
Rijksmuseum,
Amsterdam
Nicolas Poussin, Pogrzeb Fokiona, olej na płótnie (1648),
Luwr, Paryż. W idealnym krajobrazie niesione jest martwe
ciało Fokiona – ateńskiego polityka słynnego z uczciwości.
Poważny temat we wzniosłej scenerii.
Sala cesarska pałacu w Wurzburgu, B.
Neumann, ok. 1744
Wnętrze kościoła św. Piotra i Pawła, J.
Prandtauer, 1726
Podstawowe formy plastyczne broku-od malarstwa po
architekturę-stoją w zdecydowanej opozycji do form
renesansowych. W teatrze i muzyce rzecz ma się
całkowicie inaczej- rozróżnienie między barokiem a
renesansem nie rysuje się jasno. W muzyce z kolei
mistrzowie renesansu są tak nieliczni w porównaniu z
geniuszami baroku. Największym dramatopisarzem tych
stuleci był Anglik- William Szekspir (1564-1616). Szekspir
słynie przede wszystkim ze swoich tragedii, lecz pisał
również znakomite komedie, wierszowane kroniki
królewskie i kunsztowne sonety.
Portret Bacha z
synami (1730)
~~Jan Sebastian
Bach, jeden z
najwybitniejszych
kompozytorów
historii muzyki, za
życia był głównie
jako wirtuoz gry
na organach.
Portret Szekspira z epoki
Wnętrze londyńskiego teatru
Fortune wybudowanego w 1600r.,
podobnego do teatru Globe.
~ Podręcznik „Wiedza o kulturze”- szkoły
ponadgimnazjalne- Krzysztof Chmielewski, Jarosław
Krawczyk
~~”Historia Sztuki w zarysie” Karol Estreicher