Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski

Instytut Psychologii
Uniwersytet Wrocławski
ROK AKADEMICKI 2010/2011
Tryb studiów
Studia stacjonarne
Kod przedmiotu 2.4 /1
PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA
Nazwa
przedmiotu
Status
przedmiotu
Przedmiot kierunkowy
Autor
programu
dr Zbigniew Łoś
Rok
II
Semestr
3i4
Liczba godzin
15 + 15
Forma zajęć
Wykład
Prowadzący
dr Zbigniew Łoś
Wymagania
wstępne
Brak
Założenia i cele
Modele człowieka i procesu rozwojowego. Uwarunkowania rozwoju. Genetyka
behawioralna. Znaczenie badań podłużnych. Konceptualizacja rozwoju
psychicznego w wybranych teoriach. Periodyzacje całego życia (Erikson,
Lewinson) i wybranych zagadnień (Piaget, Porębska, Jung, Dąbrowski).
Charakterystyka rozwoju człowieka w ciągu całego życia – okres niemowlęcy,
poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorastania, dorosłości wczesnej
środkowej i późnej. Analiza wybranych problemów i zadań rozwojowych,
osiągnięć rozwojowych, czynników ryzyka i rozwoju pomyślnego. Socjalizacja,
rozwój psychoseksualny, moralny, intelektualny, podmiotowości, duchowy.
Cele: znajomość zjawisk charakteryzujących kolejne okresy życia,
umiejętność wieloaspektowego analizowania rozwoju, rozumienie przebiegu
rozwoju w kontekście społeczno-kulturowym; umiejętność określenia
czynników pomyślnych i czynników zakłócających proces rozwoju; krytyczne
stosowanie koncepcji o różnych rodowodach teoretycznych.
Zaliczenie (w semestrze zimowym), egzamin (w semestrze letnim)
Formy
zaliczenia
Warunki
zaliczenia
przedmiotu




Formalne wymagania dotyczące egzaminu: komplet zaliczeń z
konwersatoriów i zajęć terenowych w zakresie psychologii rozwoju.
Forma egzaminu: jednoetapowy, testowy, zgodny ze spisem zagadnień.
Prócz itemów z wymuszonym wyborem test będzie zawierał kilka pytań
otwartych.
Egzamin poprawkowy: testowy (j.w.), we wrześniu.
Test: itemy trój-wariantowe, z jedną prawidłową odpowiedzią.
1


Punktacja: punktowany jest prawidłowy wzór zakreśleń (komplet trafień);
pytanie opuszczone - 0 pkt.. wszystkie warianty zakreślone - 0 pkt..
zakreślenia bez trafienia – 0 pkt , trafienie za szerokie (wszystkie
prawdziwe i niektóre fałszywe) – 0 pkt., trafienie prawidłowe (tylko
prawdziwe) - 1 pkt.
Punktacja pytań otwartych: zależnie od produktywności wszystkich
zdających

ECTS
Progi ocen są ustalane na podstawie rozkładu wyników.
4 (za wykład 30 g. zakończony egzaminem w semestrze letnim)
Treści programowe:
1. Badania rozwoju człowieka.
- specyfika badań rozwoju człowieka; perspektywa Life-Span.
- znaczenie perspektywy Life-Span (P.B. Baltes, K.W. Schaie), jej cele i metodologia.
- główne badania longitudinalne (Terman Life-Cycle Study, Berkeley Guidance Study. Oakland
Growth Study, Seattle Longitudinal Study, Dunedin Multidisciplinary Health and Development
Study).
- dorobek badań podłużnych – osiągnięcia i ograniczenia.
2. Przemoc i destrukcja jako zagrożenie rozwoju.
- źródła agresji i destrukcji w ujęciu psychoanalizy, behawioryzmu,
humanistycznym, ewolucyjno-biologicznym; osobowość autorytarna.
- destrukcyjne subkultury.
- przemoc w szkole; nękanie, mobbing, wiktymizacja.
- przemoc w rodzinie - uwarunkowania, skutki.
- główne mechanizmy powstawania zachowań przestępczych u dzieci i młodzieży.
- zamachy samobójcze: predyspozycje, znaki ostrzegawcze.
- społeczno kulturowe uwarunkowania zabójstw i samobójstw.
poznawczym,
3. Rozwój psychoseksualny.
- tożsamość psychiczna i płciowa; źródła samowiedzy; znaczenie identyfikacji.
- struktura tożsamości płciowej (S. Bem, M.E.P. Seligman).
- biologiczne uwarunkowania tożsamości płciowej i nonkonformizmu rodzajowego.
- przemoc seksualna wobec dzieci. Modele przyczynowe (R.J. Gelles. D. Russell. D Finkelhor).
- kontrowersje wokół "pamięci odzyskanej" (E.F. Loftus).
- czynniki utrwalające uszkodzenie rozwoju.
4. Mechanizmy socjalizacji.
- pochodzenie języka; determinizm językowy czy poznawczy (hipoteza Sapiro-Whorfa).
- mechanizmy socjalizacji: interioryzacja (L.S. Wygotski, J. Piaget); różne rodzaje uczenia się.
- modularna koncepcja umysłu (A. Leslie).
- identyfikacja dziecka z rodzicami (w ujęciu A. &. S. Freudów, P.E. Slatera).
- interpersonalne źródła doświadczeń socjalizacyjnych: relacje przywiązaniowe (J. Bowlby),
relacje grupowe (J.R. Harris), relacje indywidualne.
5. Prawidłowości rozwoju umysłowego.
- założenia koncepcji J. Piageta; logika jako źródło porządku w procesie rozwoju.
- funkcja symboliczna a kształtowanie się operacji wewnętrznych.
- rodzaje nierównowagi, równoważenie majoryzujące i abstrakcja refleksująca.
- zagadnienie odziedziczalności poziomu inteligencji (A. Jensen. T.J. Bouchard. R.J. Herrnstein.
C. Murray).
2
-
jakość rodzicielstwa jako uwarunkowanie rozwoju umysłowego.
rozwój intelektualny dorosłych (zdolności, umiejętności, wiedza, własne koncepcje).
stadia postformalne (J. Pascual-Leone, W.B. Perry, M.L. Commons, D.A. Kramer).
koncepcje mądrości (R. Helson, P. Baltes, R, J. Pascual-Leone).
6. Rozwój związków człowieka z otoczeniem w ujęciu M. Porębskiej.
- kształtowanie się pierwszego związku (dziecko-matka)
- układ relacji: pozycja dziecka w rodzinie.
- ukierunkowanie aktywności a podejmowanie zadań.
Kryzysy relacji człowieka z innymi ludźmi w ciągu całego życia (E.H. Erikson).
- zasada epigenezy a mechanizm następstwu faz.
- konflikt i jego rozwiązanie jako wyznacznik rozwoju.
- nowe jakości specyficzne dla rozwiązania w każdej fazie.
7. Zaburzenia emocjonalno-behawioralne u dzieci i młodzieży.
- rodzinna geneza większości zaburzeń (np. uzależnień).
- zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych.
- niektóre zaburzenia psychopatologiczne wg ICD-10 lub DSM-IV (zaburzenia zachowania,
hiperkinetyczne, przywiązania, odżywiania) - geneza, objawy, rokowanie.
8. Repetycja. Zaliczenie I semestru
9. Rozwój moralny, socjalizacja i hierarchia wartości.
- etyka i moralność z perspektywy międzykulturowej (w teorii i badaniach).
- ewolucyjno-biologiczne, psychoanalityczne, behawioralne i poznawcze koncepcje rozwoju
moralnego.
- różnice indywidualne w podatności na socjalizację (H.J. Eysenck, P.T. Costa, R.R. McCrae)
- indywidualne i kulturowe źródła wartości wg S.H. Schwartza; klasyfikacja wartości, wyniki
badań.
- socjalizacja wartości wg modelu P. Brzozowskiego; wyniki badań.
- socjalizacja światopoglądu wg S. Tomkinsa; wymiary światopoglądu.
10. Przystosowanie człowieka.
- warstwowe koncepcje struktury osobowości;
- zaburzenia osobowości wg ICD i DSM.
- teorie zaburzeń osobowości.
- rozwojowe ujęcie słabego przystosowania (L. Sperry, M.B. Ivey & A.E. Ivey)
- kształtowanie się wzorców adaptacji z perspektywy aktywności zadaniowej.
- klasyfikacja wzorców adaptacji.
11. Rozwój podmiotowości człowieka.
- funkcjonalne podstawy podmiotowości (decyzyjnej wolności człowieka).
- rozwój ego i self; rozszczepienie ego, zranienie self; hierarchia mechanizmów obronnych (G.E.
Vaillant).
- koncepcje kontroli, sprawstwa, funkcji zarządczych; ujęcie kulturowe (K. Obuchowski).
- czynniki dezautomatyzacji procesu formułowania zadań przez podmiot.
- procesy stymulujące restrukturyzację organizacji doświadczeń podmiotu.
- styl życia jako podmiotowa organizacja aktywności życiowej; klasyfikacja stylów życia.
12. Jak dorośli realizują podmiotowość wg wybranych teorii rozwoju człowieka dorosłego.
Sezony życia w ujęciu D.J. Levinsona.
- sekwencja struktur życia.
- znaczenie Snu i mentora.
- typowe zadania każdego okresu.
3
Samorealizacja w ujęciu A. Maslowa.
- sytuacyjny charakter hierarchii potrzeb.
- wyznaczniki kierunku samorealizacji.
- rozwój czy ekspansja.
13. Rozwój duchowości człowieka.
- gatunkowe korzenie potrzeby transcendencji (J.Z. Young, J. Jaynes, M. Persinger, E. d’Aquili).
- status ontologiczny hierarchii wartości.
- różnice w teoriach wartości (M. Schelera, M. Rokeacha, S. Schwartza).
- relacja duchowości i religijności.
- światopogląd, jego składniki i funkcje. Funkcje religijności (S. Freud, E. Fromm, CG. Jung).
- przekonania społeczno-polityczne.
- patologia potrzeby transcendencji - pranie mózgu w ruchach kultowych.
14. Kierowanie własnym rozwojem w ujęciu K. Dąbrowskiego.
- charakterystyka potencjału rozwojowego.
- rola dynamizmów w środowisku wewnętrznym.
- kontrowersje wokół teorii dezintegracji pozytywnej.
Rozwój człowieka dorosłego w ujęciu C.G. Junga.
- rozwój jako konfrontacja z Nieświadomym.
- etapy indywiduacji. główne archetypy.
- kontrowersje ontologiczne.
15 Drogi i granice Rozwoju. Perspektywa Life-Span a perspektywa progresji rozwojowej.
- różnice zdolności i preferencji mające znaczenie dla przebiegu rozwoju.
- rola działania w rozwoju indywidualnym człowieka.
- znaczenie samopoznania dla kierowania własnym rozwojem.
Kultura masowa i przemiany cywilizacyjne – zagrożenia rozwoju i podmiotowości człowieka.
- wpływ trendów rozwoju CNT na warunki rozwoju człowieka.
- zagrożenia „wysokie" (technologia, wirtualizacja, manipulacja, itp.), zagrożenia „średnie”
(neuromarketing konsumpcyjny) i zagrożenia „niskie" (modelowane barbarzyństwo, regres
człowieczeństwa).
- "zderzenie cywilizacyj" i problem anomii.
16. Powtórzenie.
Literatura
obowiązkowa
Literatura do egzaminu (wszystkie teksty z konwersatorium i zajęć
terenowych oraz poniższe + materiał z wykładów).
Podręczniki:


Schaffer H.R. (2005). Psychologia dziecka. Warszawa: Wyd. Naukowe
PWN.
Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. (2008), Psychologia rozwoju
człowieka. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik
akademicki, tom 2, r. 12 (96-292). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
4
Przeczytać we fragmentach:















Dąbrowski K. (red.). (1981). Zdrowie psychiczne (wyd. II, art.
Dąbrowskiego, Piechowskiego i Borofsky’ego, s. 46-63, 91-128, 129-151).
Warszawa: PWN
Gardner H., Kornhaber M.L., Wake W.K. (2001). Inteligencja. Wielorakie
perspektywy. Warszawa: WSiP, s. 83-109.
Hoffman M.L. (2006). Empatia i rozwój moralny. Gdańsk: GWP, s. 109158.
Kielar-Turska M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia. [W:] J.
Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (tom l, s. 285-332).
Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.
Kurcz I. (2000). Psychologia języka i komunikacji (s. 20-105, 160-175).
Warszawa: WN „Scholar".
Kutter P. (1998). Współczesna psychoanaliza (s. 22-41, 68-93). Gdańsk:
GWP.
Łoś Z. (2006). Pięćdziesiąt lat badań nad przywiązaniem u ludzi i zwierząt.
[W:] B. Bartosz, J. Klebaniuk (red.). Wokół jakości życia. Studia
psychologiczne (s. 9-29). Wrocław: Wydawnictwo „Jakopol”.
Łoś Z. (2010), Rozwój psychiczny człowieka w ciągu całego życia. Wrocław:
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 92-99.
Maslow A. (1983). Doborowy przedstawiciel gatunku dokonuje wyboru dla
całego gatunku. [W:] Nowiny Psychologiczne, nr 8-9.
Maslow A. (1990). Osobowość i motywacja (s. 72-210). Warszawa: PAX.
McCrae R.R., Costa P.T. (2005). Oddziaływanie osobowości na przebieg
życia. [W:] Osobowość dorosłego człowieka (s. 244-276). Kraków:
Wydawnictwo WAM.
McCrae R.R., Costa P.T. (2005). Rozwój człowieka dorosłego widziany
przez pryzmat wywiadu psychologicznego. [W:] Osobowość dorosłego
człowieka (s. 197-219). Kraków: WAM.
Pervin L.A. (2002). Rozwój osobowości. [W:] Psychologia osobowości (s.
145-206). Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.
Porębska M. (1983). Pozycja zajmowana przez dziecko w rodzinie jako
wynik i perspektywa rozwoju. Psychologia Wychowawcza, 1, s. 18-25.
Starowicz Z.L. ( 1992). Przemoc seksualna (s. 27-106). Warszawa:
Santorski.
5