PORADNIK DLA RODZICÓW DZIECI Z ZESPOLEM DOWNA Opracowały; Michalina Ogdowska, Monika Nowacka, Joanna Walczak, Paulina Piętowska Doradztwo zawodowe i rehabilitacyjne II rok Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2. Kalendarz 2.1. Styczeń- Biblioterapia 2.2. Luty- Ćwiczenia logopedyczne 2.3. Marzec- Muzykoterapia 2.4. Kwiecień- Silwoterapia 2.5. Maj- Dogoterapia 2.6. Czerwiec- Trening umiejętności społecznych 2.7. Lipiec- Hipoterapia 2.8. Sierpień- Hydroterapia 2.9. Wrzesień- Ergoterapia 2.10. Październik- Zdobnictwo i dekoratorstwo 2.11. Listopad- Ludoterapia 2.12. Grudzień- Zajęcia plastyczno-manulane 3. Ciekawostki 3.1. Ćwiczenia Weroniki Sherborne 4. Ważne adresy 5. Przydatna literatura WPROWADZENIE Wiadomość o przyjściu na świat dziecka jest chyba jedną z najwspanialszych chwil w życiu dorosłego człowieka. Jednakże w momencie gdy dowiedzieliście się o chorobie Waszego maleństwa informacja ta przyćmiła Waszą wcześniejsza radość i zrodziła wiele wątpliwości oraz pytań. Wiadomo, iż do jak najpełniejszego rozwoju u osób z zespołem Downa konieczna jest ciągła opieka, stymulacja i rehabilitacja realizowana nie tylko pod okiem specjalistów ale przede wszystkim w domu rodzinnym. Wielu z Was zada pewnie w tym momencie pytanie „ Gdzie i w jaki sposób mogę pomóc Swojemu dziecku?” Poradnik, który trzymacie w rękach powstał w odpowiedzi na takie pytania. Przedstawiony on został w formie kalendarza w, którym każdy miesiąc zawiera propozycję terapii. Każda z tych metod została pokrótce opisana, dodatkowo zamieszczone tu są zdjęcia oraz przykłady ćwiczeń. Na początku tej pozycji postanowiłyśmy umieścić podstawowe informacje dotyczące zespołu Downa, natomiast na końcu poradnika znajdziecie Drodzy Rodzice adresy instytucji, które mogą być przydatne w opiece nad Waszym dzieckiem. Zespól Downa (trisomia 21) dawniej choroba była określana mianem mongolizmu. Jest to zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością 21 chromosomu. Eponim choroby pochodzi od nazwiska brytyjskiego lekarza Johna Langdona Downa który jako pierwszy opisał ja w 1866 roku. Etiologia: Zespół Downa jest abberacją chromosomową (chromosomopatią ) spowodowany obecnością 21 chromosomu lub jego częścią do którego dochodzi na skutek wystąpienia nietypowej liczby chromosomów (aneuploidii).Objawy kliniczne zależą od ilości dodatkowego materiału genetycznego chromosomu 21 lub innych nieokreślonych czynników. Do aneuploidii może dojść na kilka sposobów: ● trisomia 21 – powstaje gameta (jaja lub plemnika) z nieprawidłową liczbą chromosomów autosomalnych równą 23 zamiast 22, w momencie gdy dochodzi do zapłodnienia zygota ma 47 zamiast 46 chromosomów. Trisomia 21 występuje w 95 % zachorowań na Zespół Downa. ● mozaicyzm – jest to sytuacja w której część komórek organizmu pozostaje prawidłowa a część jest aneuploidalna. Mozaicyzm jest przyczyną 1 – 2% przypadków Zespołu Downa. ● translokacja Robertsonowska ,„rodzinny Zespół Downa”- przypadek gdy długie ramię chromosomu 21 przyłączone jest do innego chromosomu 14 lub 21 (izochromosom). Wówczas podział mejotyczny obarczony jest znacznym ryzykiem powstania aneuploidalnych komórek płciowych. Dotyczy 2 – 3 %zachorowań. ● duplikacja fragmentu chromosomu 21 - duplikacja prowadzi do trisomii części genów 21 chromosomu, taka sytuacja występuje niezwykle rzadko. Częstość występowania: Częstość występowania Zespołu Downa szacuje się na 1 przypadek na 800 – 1000 żywych urodzeń. Choroba ta występuje jednakowo we wszystkich grupach etnicznych i społecznych. Czynniki zwiększające ryzyko urodzenia dziecka z Zespołem Downa: Wykazano zależność między wiekiem matki a częstością zespołu Downa dziecka. I tak na przykład u matek w wieku 20 – 24 lat ryzyko urodzenia chorego dziecka wynosi 1:1490 podczas gdy u czterdziestolatek ryzyko wzrasta praktycznie 25 krotnie a u kobiet po 49 roku życia 1: 60 dziecko dotknięte jest ta chorobą. Również wiek ojca zwiększa ryzyko pojawienia się dziecka z Zespołem Downa. Inne czynniki zwiększające ryzyko nie są znane. Cechy charakterystyczne osób dotkniętych Zespołem Downa: ♦ charakterystyczne cechy twarzy – krótkogłowie, spłaszczona potylica, płaski profil twarzy mongoidalne ustawienie szpar powiekowych (przyśrodkowe kąty oka poniżej poziomu kątów bocznych), zmarszczka nakątna, plamki Brushielda (jasne plamki na tęczówce) ♦ upośledzenie umysłowe – w większości przypadków lekkie (IQ 50 – 70) lub umiarkowane (IQ 35 – 50). Osoby z lekkim upośledzeniem wymagają tylko nieznacznej pomocy opiekuna. W przypadku cięższego upośledzenia konieczna jest pomoc niemal w każdej dziedzinie życia. ♦ wrodzone wady serca – typowo ubytek przegrody międzykomorowej ♦ deficyty słuchu ♦ zaburzenia wzroku ♦ celiakia ♦ niskorosłość ♦ niedobory odporności ♦ nadwaga ♦ wiotkość mięśni – odpowiada za tendencję do otwierania ust i wysuwania języka ♦ dzieci cierpiące na Zespół Downa rozwijają się wolniej niż ich zdrowi rówieśnicy co można zauważyć pod koniec 1 roku życia gdyż uczą się wolniej stać i mówić natomiast z obserwacji ich opiekunów wynika iż rozumieją one znacznie więcej niż są w stanie wypowiedzieć Oczekiwana długość życia: Problemy ze zdrowiem mogą znacznie skrócić długość życia osób chorych na Zespół Downa. Badania wykazują że obecna długość życia wynosi średnio 49 lat ze znacznymi wahaniami między różnymi grupami etnicznymi (dłużej żyje rasa biała) i społeczno – ekonomicznymi. STYCZEŃ- BIBLIOTERAPIA Biblioterapia jest terapeutycznym wykorzystaniem materiałów drukowanych i niedrukowanych jako środka pomagającego w rozwiązywaniu problemów dziecka. Celem biblioterapii jest hamowanie pobudliwości nerwowej, eliminowanie stresów, niesienie bodźca zaspokajania emocji czyli wyzwolenia uczuć radości , szczęścia i ciepła poprzez aktywny kontakt z książką. Ćwiczenie 1. Oddziaływanie psychoterapeutyczne przez pobyt w bibliotece. Sam fakt przebywania w bibliotece jest już swoistą terapią, zatem wybierzmy się z naszym Dzieckiem do biblioteki. Chwile czy godziny spędzone w zaciszu biblioteki, wśród kolorowych książek, czasopism i dekoracji wpływają uspokajająco na Dziecko. Tutaj pozbywa się ono stresu, strachu, uczucia zagrożenia. Izolowane jest od hałasu, odreagowuje się. Poddawane jest zatem terapeutycznemu oddziaływaniu samym klimatem biblioteki. Ćwiczenie 2. Oglądanie książek. Dziecko może wziąć do ręki książkę, która z jakiegoś powodu wzbudziła jego zainteresowanie. Dziecko oglądając książkę skupia uwagę , wzbudza swoje zainteresowania, działa wolno bez przynaglania do pośpiechu, nie odczuwa lęku przed nakazami i zakazami, uspakaja się. Przekładając stronice książki bądź manipulując jej ruchomymi częściami usprawnia koordynację ruchowo-wzrokową, wyrabia sprawność swoich palców, nabywa nowych umiejętności np.: w zakresie samoobsługi, poprawnej wymowy. Jednocześnie znajduje się w świecie kolorów, odbiera wrażenia estetyczne, poznaje nowe treści. Oglądanie książek, czasopism, sprawia dziecku przyjemność, zadowolenie z samodzielności wykonywanego zadania, wyzwala uczucie radości, podnosi poziom jego wartości. Ćwiczenie 3. Dla Twojego Dziecka często słowo zawarte w książce jest abstrakcją i nie może wywoływać u niego gry wyobraźni i myśli. Należy więc stwarzać sytuacje, w których Dziecko słucha opowiadań, baśni, wierszy, wykonuje do nich prace plastyczne, inscenizuje utwory, wchodzi w rolę. Przeżywa wówczas losy bohaterów jak własne, cieszy się lub martwi razem z nimi. Ćwiczenie 4. Dzieci chętnie oglądają wydawnictwa albumowe. Pociąga je piękna szata graficzna, wysoki poziom artystyczny i przystępność odbioru. Albumy stanowią doskonałą pomoc w rozszerzaniu i pogłębianiu wiadomości. Albumy poświęcone jakiemuś tematowi możemy również wykonywać z Dzieckiem, np. Warszawa – stolica Polski. Albumy wykonane przez Dziecko mają duże wartości dydaktyczne i wychowawcze. Dziecko, zbierając ilustracje, odczytuje podpisy, szuka objaśnień w tekście, podpisuje obrazki. LUTY- ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE Mowa jest nieodzownym atutem komunikacji i zdobywania informacji. Daje możliwość wyrażania uczuć i sądów. Często jednak u Waszego Dziecka występować będzie opóźniony rozwój mowy, który nasila wady wymowy. Potraktujmy ćwiczenia jako zabawę, będą one dla dziecka czystą przyjemnością. Rola Rodzica polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne. Ćwiczenie 1. Ćwiczenia oddechowe. Zabawa z piórkiem. Dziecko swobodnie porusza się po pokoju. Trzyma w dłoni ptasie pióro. Podrzuca je do góry, a następnie dmucha na nie tak, aby jak najdłużej unosiło się w powietrzu. Puszczanie baniek mydlanych. Mobilizowanie Dziecka do wykonania jak największej bańki mydlanej. Ćwiczenie 2. Ćwiczenia artykulacyjne. Ćwiczenia szczęki dolnej • Zabawa „Grzebień”. Dziecko zakłada dolne zęby na górną wargę i porusza nimi. Potem cofa żuchwę. Następnie zakłada górne zęby na dolną wargę i brodę i porusza nimi. • Dziecko naśladuje ziewanie, wykonuje przy tym ruchy rąk, przeciągając się, wyginając. Ćwiczenia warg • Zły pies – naśladujemy złego psa – unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dziecko może również naśladować warczenie psa Dziecko zamienia się w „chudzielca” wciągając policzki. Potem w „grubasa” nadymając policzki. Ćwiczenia języka • Dziecko wykonuje szybkie i energiczne ruchy języka. Wysuwa język na zewnątrz jamy ustnej, następnie go chowa. • Wysuwanie języka do przodu, unoszenie go nad górną wargę, potem opuszczanie do brody. Ćwiczenia podniebienia miękkiego • Dziecko bierze w usta rurkę, wciąga przez nią powietrze. Musi tak wciągnąć powietrze, aby do rurki przyssały się kolorowe kółeczka. Następnie przenosi je na obrazek biedronki i układa na niej kropki z tych kółeczek. Nabranie powietrza nosem i zatrzymanie go w jamie ustnej. Policzki są „nadęte”. Nos zatykamy i nadymamy policzki, a następnie połykamy powietrze. MARZEC- MUZYKOTERAPIA Od dawna wiadomo, że muzyka łagodzi obyczaje. Ważne jest, żeby Dziecko miało jakąś dziedzinę, w której może się realizować i osiągać sukcesy. Muzykoterapia jest swoistą metodą terapeutyczną. Jest to metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Poprzez różne elementy i rodzaje, zróżnicowane formy odbierania i uprawiania, muzyka wywiera leczniczy wpływ zarówno na dzieci, jak i osoby dorosłe. Ma ona wyjątkową zdolność wzbudzania emocji. Zaspokaja potrzebę ekspresji emocji i zabawy. Pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze człowieka. Dociera do głębi ludzkiej duszy, do podświadomości. Ćwiczenie 1. Sadzamy sobie Dziecko na kolanach. Jeżeli jest na to za duże, to sadzamy je przed sobą. Jeden Rodzic, chowając się za plecami drugiego, gwałtownie uderza w bęben. Rodzic trzymający dziecko powinien natychmiastsię odwrócić i wskazać mu rodzica z instrumentem. Jeżeli Dziecko po pewnym czasie samo będzie chciało się odwrócić, to natychmiast je nagradzamy. Ćwiczenie 2. Stajemy z Dzieckiem przed radiem lub magnetofonem. Włączamy aparat. Pozwalamy Dziecku dotykać głośnika i poczuć wibracje. Kiedy radio gra, w sposób werbalny i pozawerbalny okazujemy swoją radość z tego faktu. Następnie wyłączamy radioodbiornik. Dziecko nie czuje drgań, a Rodzic demonstruje smutek i niezadowolenie. Po pewnym okresie ćwiczeń Dziecko samo powinno stwierdzać za pomocą słuchu, czy radio gra, czy nie. Nie powinno chcieć dotknąć głośnika, jeżeli będzie uważało, że radio nie gra. Prawidłowe reakcje Dziecka nagradzamy. W trakcie tych zajęć możemy sprawdzić, czy na pewne rodzaje muzyki (np. bardzo rytmiczne melodie) Dziecko reaguje żywiej, a na inne z mniejszym zaangażowaniem. Ćwiczenie 3. Rodzic kolejno demonstruje Dziecku dźwięki ciche i głośne. Obserwuje, czy Dziecko zmienia reakcję pod wpływem zmiany natężenia dźwięków. Ćwiczenie 4. Chowamy nakręcony budzik. Gdy zaczyna dzwonić, mobilizujemy Dziecko do poszukiwań. Zamiast budzika możemy użyć zabawki pozytywki. Kwiecień- Silwoterapia Terapia, której głównym założeniem jest kontakt z przyrodą. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa silvo (las). W pracy z niepełnosprawnymi intelektualnie najlepsze efekty osiągamy przez bezpośredni kontakt z roślinami. W silwoterapii możemy znaleźć również elementy chromoterapii – leczenie kolorami, gdyż barwa zielona która jest dominującym kolorem w kontaktach z przyrodą ma działanie uspokajające i relaksacyjne. Jakie działanie ma silwoterapia ? Terapia ta ma bardzo pozytywny wpływ na osoby niepełnosprawne między innymi dlatego, iż: ♦ uspokaja i relaksuje ♦ odpręża ♦ edukuje ♦ uczy wrażliwości ♦ wpływa na poprawę naszego samopoczucia i sprawności fizycznej Przykładowe ćwiczenia; 1. Hodowla roślin doniczkowych 2. Hodowla roślin w przydomowym ogródku 3. Spacery po lesie 4. Organizowanie wycieczek 5. Zbieranie warzyw 6. Rozpoznawanie i nazywanie kwiatów ,drzew MAJ- KYNOTERAPIA (DOGOTERAPIA) Dogoterapia to metoda wspomagająca proces rehabilitacji i terapii z udziałem odpowiednio wyszkolonych psów w celu pomocy osobom niepełnosprawnym i nieprzystosowanym społecznie. Ojcem dogoterapii jest Boris Levinson, amerykański psychiatra dziecięcy. Więź między psem a pacjentem, która tworzy się podczas zajęć, motywuje do większego wysiłku w walce z chorobą oraz stanowi uzupełnienie deficytów w kontaktach międzyludzkich. Warto również dodać iż kontakt osoby niepełnosprawnej z psem relaksuje i poprawia samopoczucie. Jakim usposobieniem powinien wyróżniać się pies wykorzystywany w kynoterapii ? Podstawowe cechy psa to: ● łagodność w kontaktach ludźmi ● cierpliwość ● towarzyskość ● ciekawość ● chęć do zabawy Jakie rasy psów wykorzystuje się w dogoterapii ? Labrador ratriever Golden retriever Husky Przykładowe ćwiczenia 1. Poznawanie budowy ciała psa: - dotykanie zwierzęcia jednym palcem - dotykanie dłonią od strony wewnętrznej dłoni - dotykanie dłonią od strony zewnętrznej dłoni - wsłuchiwanie się w odgłosy bicia serca - wysłuchiwanie różnych odgłosów wydawanych przez zwierzę - dotykanie elementów budowy ciała zwierzęcia - nazywanie elementów ciała zwierzęcia 2 .Nauka pielęgnacji psa: - karmienie zwierzęcia - czesanie psa - wyprowadzanie czworonoga na spacer 3. Ćwiczenia relaksacyjne - leżenie obok zwierzęcia - leżenie na zwierzęciu ( np. duży pies) - przytulanie do zwierzęcia - zabawy relaksacyjne z wykorzystaniem zwierząt 4. Doskonalenie sprawności ruchowej u dziecka: - wspólne przewroty z boku na bok, kołyska - turlanie - czołganie, przeciąganie - wyścigi na czworakach - przeciąganie ze zwierzęciem liny - omijanie przeszkody, np. zwierzęcia CZERWIEC- TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH Rozwijanie umiejętności społecznych jest jednym z podstawowych oddziaływań terapeutycznych w pracy z osobami cierpiącymi na zespół Downa. Powszechnie wiadomo iż osoba z zespołem Downa ma ograniczony i utrudniony kontakt z innymi ludźmi. Jednakże uczestnictwo w tych zajęciach pomaga przełamać bariery poprzez pokazanie i nauczenie podstawowych norm obowiązujących w stosunkach interpersonalnych. Trening umiejętności społecznych odbywa się w grupach. Praktyczne zastosowanie zdobytych umiejętności ma miejsce najczęściej w środowisku naturalnym, np. w restauracji, w kinie, czy też podczas wycieczek. Do najistotniejszych celów Treningu Umiejętności Społecznych należą: rozpoznanie problemów w zakresie umiejętności społecznych u uczestników zajęć, uświadomienie sobie przez dzieci i młodzież, że wykorzystywany przez nich na co dzień zakres zachowań społecznych jest dość ograniczony, pobudzenie u uczestników motywacji do poszerzania repertuaru zachowań społecznych, zmiana zachowań na bardziej efektywne społecznie, przenoszenie uczonych umiejętności na sytuacje codzienne. Podczas zajęć szczególną uwagę zwraca się na naukę następujących umiejętności społecznych: zawierania znajomości, słuchania, zadawania pytań, odmawiania, inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania w sposób akceptowany społecznie na krytykę, wyrażania krytyki, radzenia sobie z uczuciami (rozróżniania uczuć, wyrażania gniewu, rozczarowania, mówienia komplementów...). zachowanie się w społecznie akceptowany sposób w różnych sytuacjach życia codziennego Przykładowe ćwiczenia 1. omówienie określonej umiejętności 2. odgrywanie ról, scenek 3.zadania rozwijające tożsamość i samoocenę, 4. ćwiczenia na twórcze myślenie, 5. praca nada emocjami 6. Nauka odpowiedniego zachowania w różnych sytuacjach życia codziennego (wyjście do restauracji, kina, sklepu). LIPIEC- HIPOTERAPIA Jest to metoda doskonale uzupełniająca wszystkie inne oddziaływania rewalidacyjne i rehabilitacyjne a jej uniwersalność polega na jednoczesnym oddziaływaniu na sferę ruchową, emocjonalną, społeczną, intelektualną i sensoryczną. Hipoterapia oddziaływuje na; Kodowanie w mózgu prawidłowego wzorca ruchu miednicy podczas chodu. Normalizowanie napięcia mięśniowego. Doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji w przestrzeni i w schemacie własnego ciała. Zwiększenie możliwości koncentracji uwagi i utrzymanie zorganizowanej uwagi. Poprawę umiejętności komunikowania się. Zwiększenie motywacji do wykonywania ćwiczeń. Rozwój samodzielności. Zwiększenie poczucia własnej wartości. Zmniejszenie zaburzeń emocjonalnych, reakcji nerwicowych, poprawę umiejętności relaksowania się. Umiejętność nawiązywania pozytywnych kontaktów społecznych. Dostarcza okazji do przebywania dziecka w kontakcie z przyrodą i zwierzęciem. Formy hipoterapii; Terapia ruchem konia; Fizjoterapia na koniu; Terapia kontaktem z koniem; Psychopedagogiczna jazda konna i woltyżerka. Ponadto wyróżnia się jazdę konną dla osób niepełnosprawnych (sportową i rekreacyjną), która nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i może mieć aspekt terapeutyczny. Ponadto hipoterapia; Może wpłynąć na poprawę chodzenia; Wpłynie na stymulację aktywności ucznia; Dostarczy niezliczonych, nowych bodźców do stymulacji wszystkich zmysłów; Ma bogaty wymiar emocjonalny i społeczny; Sytuacje terapeutyczne w obecności konia mogą wpłynąć na umiejętność komunikowania się. SIERPIEŃ- HYDROTERAPIA Hydroterapia, dział fizjoterapii, inaczej wodolecznictwo, akwaterapia. Wodolecznictwo, czyli hydroterapia stanowi najstarszy dział fizjoterapii. Obejmuje ponad 100 różnych metod wykorzystujących do celów leczniczych właściwości fizyczne zwykłej wody w różnych postaciach: ciekłej, stałej i gazowej. Podstawę leczniczego działania stanowi działanie termiczne i hydrostatyczne wody odpowiednio użytej do zabiegu. Zabiegi lecznicze możemy podzielić na; Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody o Kąpiele całkowite o Kąpiele częściowe o Kąpiele kinezyterapeutyczne o Kąpiele perełkowe o Kąpiele tlenowe o Kąpiele aromatyczne o Masaż podwodny Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia strumienia wody o Polewanie o Natryski stałe o Natryski ruchome Zabiegi za pośrednictwem tkanin o Zmywanie o Nacieranie o Zawijanie o Okłady o Kompresy Sprzęt do wielu tego typu zabiegów można wyposażyć własny dom. Są to między innymi; Maty do hydromasażu Wanny medyczne do kąpieli i zabiegów w wodzie Wanny do masażu wirowego kończyn dolnych i górnych Katedry biczy szkockich Wanny czterokomorowe Niezwykle skuteczne, choć często jeszcze niedoceniane jest stosowanie w domu prostych zabiegów wodoleczniczych. Najprostszym z nich jest zwykła gorąca kąpiel przeplatana zimnym nacieraniem całego ciała. Zabieg ten należy przeprowadzać raz a najlepiej dwa razy dziennie. Podobny skutek można uzyskać robiąc naprzemienne gorące i zimne prysznice. Wrzesień- Ergoterapia Ergoterapia jest to rodzaj psychoterapii, forma terapii wykorzystująca różne rodzaje pracy i rekreacji jako środki terapeutyczne. Ergoterapia towarzyszy, wspiera, uzdalnia i usprawnia ludzi w każdym wieku. Ludzi, którzy mają trudności w wykonywaniu codziennych czynności, którzy nie radzą sobie ze swoimi ograniczeniami i muszą liczyć na pomoc osób drugich. Celem ergoterapii jest takie leczenie chorych i niepełnosprawnych ludzi aby spełnić ich potrzeby zawodowe, socjalne tak aby znowu mogli brać aktywny udział w życiu w pełnym tego słowa znaczeniu. Terapia polega także na zachęcaniu osoby dotkniętej do brania czynnego udziału w życiu osobistym czy też społecznym oraz pokazaniu, że chory sam jest w stanie poradzić sobie z codziennością, że potrafi przeciwstawiać się codziennym trudnościom i że może sobie dobrze radzić nie prosząc nikogo o pomoc będąc niezależnym. Metody ergoterapii; wikliniarstwo, tkactwo, garncarstwo i ceramikę, krawiectwo, dziewiarstwo, hafciarstwo, kaletnictwo, metaloplastykę, stolarstwo, ogrodnictwo. Październik- Zdobnictwo i dekoratorstwo Zdobnictwo i dekoratorstwo to jedna z metod arteterapii. Wykorzystuje się w niej m.in. bogactwa natury jakimi są owoce, rośliny, mech, muszelki, kora itp. Dziecko poprzez wykonywanie z rodzicem przeróżnych dekoracji, przyklejanie wybranych elementów ćwiczy przede wszystkim swoją koordynację wzrokowo-ruchową, sprawność manualną palców. Chwytanie owoców i przedmiotów o różnych kształtach i odmiennej budowie pobudza percepcję dotyku dziecka. Przykładowe techniki: * ikebana czyli kompozycje z suszonych lub żywych kwiatów, owoców i dóbr natury: szyszek, drewna, piór * zdobienie różnych przedmiotów np. ramki * wykonywanie stroików, kartek Listopad- Ludoterapia Ludoterapia to terapia poprzez różnego rodzaju zabawy tj. manipulacyjne, tematyczne, konstrukcyjne, gry dydaktyczne. Metody te wyzwalają u dzieci z zespołem Downa inwencję, sprzyjają rozwojowi fizycznemu: wzmacnia wydolność oddechową, krążeniową, zwiększają zakres ruchowy motoryki małej i dużej. Zabawoterapia stanowi bardzo ważny element w rozwoju dziecka, aktywizuje, wyzwala radość, buduje poczucie bezpieczeństwa oraz akceptacji. A oto przykłady zabaw: * zabawy balonami * zabawy chustą Klanza (patrz zdjęcie) * układanie piramidek z drewnianych klocków * nawlekanie dużych korali na sznurek * zabawy w piasku i w wodzie z wykorzystaniem wiaderka i łopatki * gry planszowe Grudzień- Zajęcia plastyczno-manulane Dzieci z zespołem Downa mają niską sprawność manualną dlatego warto zorganizować im zajęcia plastyczno-manualne. Tego rodzaju terapia pozwoli ćwiczyć precyzję ruchów dłoni i palców, pracować nad koncentracją uwagi, a ponadto sprawi dziecku bardzo dużo radości, pozwoli wykazać się inwencją twórczą co z kolei wspomaga wyobraźnię. Aby zajęcia dały pożądane efekty konieczna jest systematyczność oraz różnorodność zajęć dlatego proponujemy: zamalowanie dużych kontur rysunków zamalowanie farbami dużych płaszczyzn lepienie z plasteliny, modeliny kolorowanie obrazków rysowanie i dokańczanie szlaków, znaków graficznych dowolnie lub po śladzie Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne Wypracowany w latach sześćdziesiątych system ćwiczeń ma zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń. Główna idea metody wyraża się w stwierdzeniu, że posługiwanie się ruchem jest narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi w trakcie tzw. "baraszkowania". Prostota i naturalność są głównymi walorami metody Weroniki Sherborne i stanowią o jej wartości i powodzeniu. Podstawowe założenia metody, to rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej, dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Dziecko poznaje więc własne ciało i przestrzeń, która je otacza, spotyka w niej innego człowieka, uczy się współpracować, zdobywa zaufanie do siebie i innych, a czując się bezpieczne może stać się twórcze. Ruch jest zabawą, która daje przeżycie radości i dzielenia jej z innymi, co jest bardzo ważne w nawiązywaniu kontaktów społecznych. W programie ćwiczeń ruchowych Weronika Sherborne wyróżnia następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka: 1. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała: Poznanie własnego ciała oraz umiejętność kontrolowania go jest podstawową potrzebą każdego człowieka. W rozwoju wiedzy o własnym ciele możemy wyróżnić kolejne etapy: wyczuwanie własnego ciała, nazywanie części ciała, utrwalanie wiedzy o naszym ciele. Na tej podstawie wykształca się świadoma kontrola ciała i jego ruchów. Stopy, kolana, uda, nogi to części ciała, których poznanie i opanowanie powinno nastąpić jak najwcześniej. Są one szczególnie ważne ze względu na rolę jaką pełnią. Kontrola ich jest niezbędna do utrzymania pełnej równowagi ciała. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała to ćwiczenia polegające na tzw. "wyczuwaniu". Możemy wymienić tutaj ćwiczenia na: wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków, wyczuwanie rąk i nóg, wyczuwanie twarzy, wyczuwanie całego ciała. 2. Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu: Są to ćwiczenia ściśle związane z poprzednią grupą. Należy znać siebie, mieć pewność działania, aby nawiązywać kontakty z innymi osobami. Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu dziecko może czuć się swobodnie i nie obawiać się go. Wykonywane są wyłącznie na podłodze. Mogą być przeprowadzane indywidualne, w parach lub w grupie. 3. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą: Polegają na zdobywaniu i wymianie wspólnych doświadczeń podczas sesji ruchowych, ich rezultat zależy od stopnia zaangażowania ćwiczących. W ćwiczeniach tych partner "bierny" jest pod opieką osoby aktywnej. Partnerzy poznają siebie, swoją siłę, wspólnie przeżywają wykonywane zadania. Ćwiczenia te są przede wszystkim dobrą zabawą, w trakcie której uchodzą nagromadzone emocje i napięcia. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu możemy podzielić na cztery grupy: ćwiczenia "z" w parach, ćwiczenia "przeciwko" w parach, ćwiczenia "razem" w parach, ćwiczenia "razem" w grupie. 4. Ćwiczenia twórcze: Ćwiczenia "twórcze" pozwalają nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie, poznać sytuacje, których ćwiczący mógłby nie doświadczyć w innych warunkach. W trakcie zajęć każde dziecko może być twórcą w stopniu, w jakim sobie życzy. Szczególnym rodzajem ćwiczeń twórczych godnych polecenia w pracy z małymi dziećmi są ćwiczenia przy muzyce w formie tańca. Przykładowe ćwiczenia: Zestaw wybranych ćwiczeń metodą Weroniki Sherborne z dorosłym partnerem. 1. „Tapczan” =- dorosły kładzie się na wznak – dziecko kładzie się na dorosłym. 2. „Paczka” – dziecko lub dorosły zwija się „w paczkę” – kłębek. Druga osoba usiłuje rozwiązać „paczkę” tzn. rozprostować nogi i ręce osoby zwiniętej w kłębek. 3. „Skała”- jedna osoba klęka na kolanach podpierając się rękami. Dziecko usiłuje przewrócić „skałę”. 4. „Naleśnik” – jedno lub dwoje dzieci zawijamy w koc (jak naleśnik) i toczymy po podłodze. 5. „Tunel” – dorośli w szeregu klęczą na kolanach podpierając się rękami – powstaje „tunel”, pod którym przechodzą dzieci. Jedna osoba pilnuje aby wszystkie dzieci wchodziły jednym wejściem. 6. „Tratwa” – „tunel” zawala się. Dorośli kładą się więc jeden obok drugiego i powstaje „tratwa”. Dzieci kładą się na niej. 7. „Pociąg” – wszyscy siedzą blisko siebie w rzędzie (na przemian- dorosły- dziecko). Dorośli odpychając się od podłogi rękoma poruszają „pociąg” do przodu, każdy popycha przed sobą dziecko. 8. „Budowanie domu” -= dorośli są cegiełkami, z których dzieci ustawiają przestrzenną konstrukcję „dom”. Dorośli biernie poddają się zabiegom dzieci. 9. „Karuzela” – dorośli klęczą lub siedzą w kole, każdy z nich trzyma na kolanach jedno dziecko. Dzieci łapią się za ręce tworząc zamknięty krąg (bez tego karuzela nie może ruszyć). Jedno dziecko może być „motorem” karuzeli tzn. wydawać poleceni – sygnał „trzy, cztery”! Dorośli chwytają dzieci pod kolanami i na sygnał podnoszą je do góry. Zestaw wybranych ćwiczeń metodą Weroniki Sherborne – dzieci ćwiczą w parach. 1. „Koniki” – jedno dziecko leży na podłodze, drugie w pozycji stojącej z tyłu trzyma go za ręce i ciągnie po podłodze. Zmiana ról. 2. „Kłoda” – jedno dziecko leży na plecach, drugie stara się go obrócić na brzuch. Zmiana ról. 3. „Skała” – jedno dziecko w klęku prostym, drugie próbuje go przewrócić. Zmiana ról. 4. „Mostek” – jedno dziecko tworzy most w klęku podpartym, drugie wdrapuje się na „most” i prześlizguje pod nim. Zmiana ról. 5. „Ważenie soli” – dzieci stoją tyłem do siebie, chwytając się pod ręce unoszą partnera. Zmiana ról. 6. „Kamień” – jedno dziecko leży na plecach, drugie stara się go odciągnąć od podłogi. Zmiana ról. 7. „Zabawa” – dzieci stoją w parach naprzeciwko siebie trzymając się za ręce wykonują wspólne oddechy. Później podskakują na jednej nodze, drugiej – wreszcie wspólnie robią przysiady. Na zakończenie wzajemnie wysłuchują pracy swoich płuc. INNE PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA: 1.Ćwiczenia na powitanie: -Iskierka – cała grupa siedzi w kole, trzymając się za ręce, dzieci kolejno przekazują sobie uścisk dłoni -Powitanie paluszkami, stopami – uczestnicy witają się stopami, palcami dotykając się wzajemnie -Piosenka – wszyscy śpiewają „witaj Kasiu”(na melodię Panie Janie), witając w ten sposób każdego uczestnika zajęć 2.Ćwiczenia kształtujące świadomość schematu ciała: -Moje-Twoje – wszyscy siedzą w parach naprzeciwko siebie i wykonują kolejno polecenia typu: dotknij swojego nosa, pokaż prawą rękę, poklep kolano partnera -Koncert – gra na plecach – dziecko leży na podłodze, a dorosły wystukuje na jego plecach rytm - Prawidłowe oddychanie w pozycji leżącej – uczestnicy leżą na podłodze i starają się koncentrować na prawidłowym oddychaniu 3.Ćwiczenia kształtujące świadomość przestrzeni: -Przeciąganie się – uczestnicy leżą na podłodze i przeciągają się jak najwyżej (sięgając rękami i nogami do sufitu), jak najszerzej -Wiatraczek – obracanie się wokół własnej osi -Raczkowanie – pokonywanie przeszkód leżących na podłodze (zrolowane koce) -Wagoniki – dziecko siada przed dorosłym i wspólnie przesuwają się do przodu, do tyłu po całej Sali 4.Ćwiczenia oparte na relacji „z”(opiekuńczej) -Kołysanie w fotelikach – słuchanie muzyki relaksacyjnej -Wycieczka – dorosły ciągnie dziecko leżące na kocu po sali (zmiana ról) -Układanka – dwóch dorosłych przenosi dzieci trzymając za ręce i nogi i układa na stos PRZYDATNE ADRESY PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA NR 1 UL. OBROŃCÓW BYDGOSZCZY 1 85-054 BYDGOSZCZ 52 322 52 06 PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA NR 2 W BYDGOSZCZY UL. HETMAŃSKA 33 85-039 BYDGOSZCZ 52 321 07 61 BYDGOSKI ZESPÓŁ PLACÓWEK OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZYCH UL. TRAUGUTTA 5 85-122 BYDGOSZCZ 52 373 63 30 SPECJALNY OŚRODEK SZKOLNO-WYCHOWAWCZY NR 3 DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Z UPOŚLEDZENIEMUMYSŁOWYM UL. GRANICZNA 12 85-201 BYDGOSZCZ 52 322 34 71 KOŁO RODZICÓW DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA UL. 20 STYCZNIA 9/1 08-081 BYDGOSZCZ 52 321 01 71 DOGOTERAPIA FUNDACJA POMOCY TERAPEUTYCZNEJ „CANE PRO HUMANO” UL. GDAŃSKA 62 85-021 BYDGOSZCZ 52 384 73 17 HIPOTERAPIA OŚRODEK REKREACJI KONNEJ UL. KONNA 10 85-674 BYDGOSZCZ 724 560 016 SILWOTERAPIA LEŚNY PARK KULTURY I WYPOCZYNKU „MYŚLĘCINEK” UL. GDAŃSKA 173-175 85-674 BYDGOSZCZ HYDROTERAPIA CENTRUM ODNOWY BIOLOGICZNEJ „ ZAWISZA” UL. GDAŃSKA 163 85-915 BYDGOSZCZ 52 588 08 05 LITERATURA 1. Jak pomóc w rozwoju dziecka z zespołem Downa. Poradnik dla rodziców i wychowawców. Elżbieta M. Minczakiewicz 2. Dzieci z zespołem Downa - Poradnik dla rodziców. Cliff Cunningham 3.Bardziej KOCHANI Pismo Sekcji Dziecięcej Warszawskiego Koła Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym 4. Informator Z myś1ą o Tobie, wydawca Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa, Warszawa 2002 r. 5.Wieczne dzieci czy doroś1i - problem seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Andrzej Suchcicki, wyd. Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa, Warszawa 2002 r. 6.Cela. Odpowiedź na zespół Downa, Anna Sobolewska, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2002r. 7. Mów, Piotrek! Małgorzata Młynarska 8. Pomyśl, Piotrek! Tomasz Smereka 9. Ratowanie dzieci z uszkodzeniem mózgu. K. Pennock 10. Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Praca terapeutyczna z małymi dziećmi. H. Olechnowicz 11. Terapia zabawą. Terapia przez sztukę. M. Piszczek 12. WSPÓŁtworzenie zajęcia plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo. J. GardaŁukaszewska, T. Szperkowski