Prawo cywilne
advertisement
Prawo cywilne to gałąź prawa obejmująca przepisy (zespół norm prawnych), które regulują majątkowe i niemajątkowe stosunki prawne między osobami fizycznymi i prawnymi Prawo cywilne • w znaczeniu przedmiotowym oznacza zespół przepisów (norm) regulujących określone stosunki społeczne (cywilnoprawne) w pewien właściwy im sposób • w znaczeniu podmiotowym oznacza uprawnienie lub zespół uprawnień przysługujących jakiemuś podmiotowi, wyznaczonych przez normy prawne Prawa majątkowe – z zasady są zbywalne – ustawa stwarza możliwość przenoszenia ich na inne osoby: • prawa rzeczowe (prawo własności), użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone) • wierzytelności wynikające ze zobowiązań • prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (autorskie prawa niemajątkowe) • prawa rodzinne o charakterze majątkowym (np. prawo do spadku) Prawa niemajątkowe • prawa osobiste przysługujące osobie fizycznej lub prawnej dla ochrony jej dóbr osobistych (np. wolność, zdrowie, nazwisko) • prawa rodzinne inne niż majątkowe Stosunek cywilnoprawny – powinien zawierać dwa niezbędne elementy: po jednej stronie prawo podmiotowe, po drugiej odpowiadający mu obowiązek np. wynajmujący może żądać od wynajmującego zapłaty czynszu SYSTEMTYKA PRAWA CYWILNEGO Poszczególne działy prawa cywilnego • Część ogólna – obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego • Prawo rzeczowe – ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), a odnoszące się do rzeczy • Prawo zobowiązań – zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów • Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty • Prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi oraz powinowatymi a także instytucję opieki OSOBY FIZYCZNE Osobą fizyczną jest każdy człowiek Zdolność prawna - oznacza, że każdy człowiek może uzyskać prawa i obowiązki majątkowe i niemajątkowe od chwili urodzenia. Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci Zdolność do czynności prawnych – oznacza możność dokonywania czynności prawnych (decyzji co do kształtowania wiążących ich stosunków prawnych) Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych wyróżniamy trzy kategorie osób: Osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych Osoby nie mające zdolności do czynności prawnych • Osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych Pełna zdolność do czynności prawnych – nabywa się ją z chwilą uzyskania pełnoletności, osoby takie mogą zawierać wszystkie umowy, w pełni rozporządzać swoim majątkiem są całkowicie odpowiedzialne za swoje działania Nie ma zdolności do czynności prawnych – osoba, która nie ukończyła 13 lat oraz osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, jeśli na skutek choroby psychicznej niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Czynności za takie osoby podejmują rodzice lub inni przedstawiciele ustawowi Ograniczoną zdolność do czynności prawnych – mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo ustanawia się kuratelę OSOBY PRAWNE Osobami prawnymi są: • Skarb Państwa • Organizacje, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną. Osobami prawnymi są między innymi: * województwa, * powiaty, gminy, * spółki kapitałowe, * partie polityczne, * związki zawodowe, * przedsiębiorstwa państwowe, * uczelnie wyższe, * spółdzielnie, * fundacje PRZEDMIOT STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są różne dobra, pogrupowane w różnych przepisach prawa cywilnego w pewne klasy przedmiotów. Wyróżnia się: • - - • • • • • • Rzeczy – to przedmioty będące : a) materialną częścią przyrody, b) występujące w stanie naturalnym lub przetworzonym, c) przedstawiające wartość majątkową, d) na tyle wyodrębnione, że w stosunkach gospodarczych mogą być traktowane samodzielnie ruchomości to rzeczy, które mogą być przenoszone z miejsca na miejsce bez istotnego uszkodzenia nieruchomości to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty) oraz budynki trwale związane z gruntem lub części takich budynków(lokale), jeśli z mocy prawa mogą być odrębnym od gruntu przedmiotem własności nieruchomości rolne (grunty rolne) są to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej (także ogrodniczej, sadowniczej i rybnej) Przedmioty inne niż rzeczy czyli przedmioty materialne nie będące rzeczami, wśród nich ciecze, gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym Różne postacie energii Dobranie niematerialne (dobra intelektualne i dobra osobiste) Pieniądze jako kategoria ekonomiczna nie są rzeczami; jest natomiast rzeczą ruchomą konkretny pieniądz mający jedynie wartość numizmatyczną. Pieniądzem jest wszystko co w obrocie może pełnić funkcję miernika wartości i pozwala na umarzanie zobowiązań Papiery wartościowe to dokumenty, które stanowią potwierdzenie istnienia pewnych praw majątkowych i podstawę do wykonywania tych praw. Są to między innymi akcje, obligacje, czeki, weksle, listy zastawne, książeczki oszczędnościowe itp. Zorganizowane kompleksy majątkowe jak przedsiębiorstwa (czyli zespół składników materialnych i niematerialnych stanowiących pewien zorganizowany kompleks i przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych) i gospodarstwa rolne (to grunty rolne wraz z gruntami leśnymi budynkami lub ich częściami urządzeniami i inwentarzem oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego CZYNNOŚCI PRAWNE Czynności prawne to takie czynności podmiotów prawa (działania lub zaniechania), których dokonanie powoduje konsekwencje prawne. Jedynym elementem koniecznym dla dokonania czynności prawnej jest oświadczenie woli Zachowanie może być uznane za oświadczenie woli, jeśli: • Jest zrozumiałe i da się ustalić jego sens • Nie jest wymuszone • Jest złożone na serio Wady oświadczenia woli: • Brak świadomości swobody • Pozorność • Błąd • Groźba lub WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE Przez własność należy rozumieć uprawnienia do: • Władania rzeczą (posiadanie) • Korzystania z rzeczy • Rozporządzania rzeczą PRAWO WŁASNOŚCI JEST BEZWZGLĘDNYM PRAWEM PODMIOTOWYM Sposoby nabycia własności: • Pierwotny • Pochodny WSPÓŁWŁASNOŚĆ powstaje wtedy, gdy prawo własności do tej samej rzeczy należy do kilku osób. Wyróżniamy dwa typy współwłasności: •Współwłasność w częściach ułamkowych •Współwłasność łączną OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE •Użytkowanie •Służebność •Zastaw •Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu •Hipoteka •Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej Zobowiązaniem – jest stosunek cywilnoprawny zachodzący pomiędzy dwoma lub więcej osobami, gdzie jedna z nich – nazywana wierzycielem (uprawnionym) może żądać od drugiej – nazywanej dłużnikiem (zobowiązanym) – spełnienia pewnego świadczenia, czyli może żądać określonego zachowania się lub zaniechania działania przez dłużnika Uprawnienie wierzyciela nazywamy wierzytelnością, a obowiązek dłużnika określamy jako dług. Stosunek łączący obie strony jest stosunkiem zobowiązaniowym Wierzytelność jest prawem mającym charakter względny, przysługuje bowiem nie wobec wszystkich, lecz tylko wobec dłużnika Umowa jest aktem stanowienia treści stosunku prawnego przez strony. Jest to dwustronne, zgodne oświadczenie woli, mające na celu powstanie stosunku zobowiązaniowego Ze względu na funkcje gospodarcze umowy zobowiązaniowe dzielimy na: •Przenoszące własność lub inne prawa - umowa sprzedaży (sprzedawca, kupujący) - umowa zamiany - umowa dostawy - umowa kontraktacji - umowa darowizny - umowa o przeniesienie praw autorskich - umowa licencyjna •Pozwalające na korzystanie z cudzych rzeczy - umowa najmu (wynajmujący, najemca) - umowa dzierżawy (wydzierżawiający, dzierżawca) - umowa użyczenia - umowa leasingu - umowa czarteru statku morskiego •Pozwalające na korzystanie z cudzej pracy lub usług - umowa zlecenia (zleceniodawca, zleceniobiorca) - umowa o dzieło (zamawiający, przyjmujący zamówienie) - umowa agencyjna - umowa przechowania - umowa składu PRAWO SPADKOWE Prawo spadkowe dotyczy przejścia cywilnych praw majątkowych i obowiązków zmarłego na inne osoby Spadek jest to ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego (spadkodawcy), który z chwilą jego śmierci przechodzi na inne osoby (spadkobierców) Przejęcie praw do spadku nazywamy dziedziczeniem Testament jest jednostronną czynnością prawną, dokonywaną tylko osobiście, na mocy której spadkodawca rozporządza majątkiem na wypadek śmierci Przesłanki ważności testamentu: • Sporządzenie go przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych • Brak wad w oświadczeniu woli (czyli nie działanie pod wpływem błędu lub groźby) • Sporządzenie testamentu w przewidzianej prawem formie • Zgodność testamentu z prawem i zasadami współżycia społecznego Dopuszczalne są trzy formy testamentu: Testament własnoręczny (holograficzny) Testament notarialny Testament alograficzny PRAWO RODZINNE Podstawowe zasady prawa rodzinnego i opiekuńczego: Zasada dobra dziecka – art. 72 Konstytucji RP Zasada ochrony rodziny – art. 18 Konstytucji RP Zasada monogamii Zasada trwałości zawiązku małżeńskiego Zasada równego traktowania małżeństw zawartych w formie świeckiej i wyznaniowej Zasada równości małżonków W rozumieniu KRO rodzina składa się z: • małżonków • ich wspólnych małoletnich dzieci • dzieci pełnoletnie, które jeszcze się nie usamodzielniły • dzieci przysposobionych przez małżonków Do tak rozumianej rodziny nie należą: - dzieci jednego małżonka (nawet wychowywanych przez nich we wspólnie założonej rodzinie) - dzieci wzięte na wychowanie, a nie przysposobione (wychowańcy) W linii prostej spokrewnione są ze sobą osoby pochodzące jedna od drugiej bądź wspólnego przodka np. ojciec z córką, babka z wnukiem W linii bocznej spokrewnione są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, ale nie od siebie np. rodzeństwo, bratanek, brat cioteczny W ramach pokrewieństwa w linii prostej rozróżnia się wstępnych (ojciec, dziadek) i zstępnych (córka, syn, wnuki, prawnuki) Powinowactwo powstaje poprzez zawarcie małżeństwa między małżonkami a krewnymi drugiego małżonka (jest wyłącznie węzłem prawnym) i trwa pomimo zawarcia małżeństwa. Powinowaci w linii prostej nie mogą zawrzeć małżeństwa ze sobą Małżeństwo jest prawnym związkiem mężczyzny i kobiety, mającym cechy trwałości (ale nie jest związkiem nierozerwalnym), powstałym z woli obu równoprawnych stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych Przesłanki unieważnienia małżeństwa: • jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli • jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony (tzw. Tożsamości cywilnej, tj. co do stanu cywilnego współmałżonka lub jego właściwości osobowych, tj. alkoholizm, narkomania, homoseksualizm, niemoc płciowa, transseksualizm) • jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste Przesłanki orzeczenia rozwodu: zupełny (gdy wszelkie więzy łączące małżonków zostają zerwane) i trwały (rozkład przedłuża się) rozkład pożycia między małżonkami
