Koszty stałe i zmienne

Ekonomia
Wykład dla studentów WPiA
Wykład 5: Firma, produkcja, koszty
Popyt i podaż – kategorie
rynkowe
 Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane



przez ekonomistów
Popyt i podaż to siły, które regulują
funkcjonowanie gospodarki rynkowej
Poprzednie spotkanie: mechanizm generowania
popytu
Dziś: strona podażowa gospodarki
2
Podaż



Przypominamy: podaż = zależność dostaw dóbr i usług
od poziomu cen
Prawo podaży: firmy są skłonne więcej produkować i
sprzedawać, kiedy cena dobra rośnie
Krzywa podaży ma zatem nachylenie dodatnie
p
S
czyli podaż
Q
3
Cel przedsiębiorstwa
 Przedsiębiorstwo
 Zysk = nadwyżka


przychodów (utargu) nad
kosztami
Kluczowe założenie teorii
podaży: celem
przedsiębiorstwa jest
maksymalizacja zysku
Zaczynamy zatem od
zrozumienia kształtowania
się utargu i kosztów
4
Czy firmy zawsze dążą do max
zysku?
 Czy max zysku w krótkim okresie i w długim



okresie osiąga się tak samo?
Czy maksymalizując zysk w długim okresie
można mieć starty w krótkim?
A na odwrót?
Czy właściciel i zarządzający firmą mają takie
same cele?
5
Organizacja przedsiębiorstwa



Przedsiębiorstwa jednoosobowe
 Najbardziej rozpowszechnione
 Przejmują całość dochodu
 Ponoszą całość odpowiedzialności
Spółka jawna
 Dwie lub więc osób
 Dzielą zyski i ponoszą odpowiedzialność
(nieograniczona odpowiedzialność)
Spółka kapitałowa
 Osobowość prawna spółki jest oddzielona od osoby
właściciela
 Udział w zyskach wg udziału w kapitale
Utarg całkowity, koszty całkowite i
zysk
 Utarg całkowity
 Przychód, jaki firma osiąga ze sprzedaży swoich
produktów TR
 Koszt całkowity
 Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez
firmę w procesie produkcji TC
 Zysk
firmy
 Różnica między całkowitymi przychodami a
całkowitymi kosztami
Π = TR - TC
7
Typowe koszty



Koszty pracy  za pracę zatrudnionych osób
(pracowników) trzeba płacić wynagrodzenia, składki
ubezpieczeń społecznych itp..
Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu
Koszty użycia majątku wykorzystywanego w trakcie
produkcji np..
 Dzierżawy budynku, w którym odbywa się produkcja
 Kupna maszyn i urządzeń wykorzystywanych w trakcie
produkcji
8
Odróżnij koszty korzystania z
majątku trwałego
 Możesz korzystać z usług cudzego majątku
(wykorzystywać majątek):
 Wynajęcie hali na magazyn
 Dzierżawa maszyny
 Wypożyczony samochód
Płacisz sukcesywnie za
wynajem
 Możesz zakupić majątek na własność i korzystać z
niego:
 Budowa hali na magazyn
 Zakup maszyny
 Zakup samochodu
Opłacasz całą wartość
majątku w momencie
jego zakupu
9
Amortyzacja

Amortyzacja  wartość zużytego majątku trwałego w
jednym cyklu produkcji
Masz maszynę, której będziesz używał przez 5 lat
Każdego roku zużywasz 1/5 jej wartości
Jest to przykład amortyzacji liniowej
1/5 wartości maszyny jest Twoim rocznym kosztem
związanym z jej użytkowaniem
 Możliwe są także inne sposoby rozliczania amortyzacji
 W praktyce stawki amortyzacji określają przepisy




10
Koszty jawne i niejawne
 Koszty produkcji firmy uwzględniają zarówno
koszty jawne, jak i niejawne
 Koszty jawne to koszty nakładów, które wymagają
poniesienia wydatków finansowych przez firmę
 Koszty niejawne to koszty, które nie wymagają
poniesienia wydatków finansowych przez firmę
11
Amortyzacja
 koszt jawny czy niejawny?
 Jeśli przyjmiesz, że cały majątek dzierżawisz, to

stawki dzierżawy są kosztem użycia majątku 
koszt jawny
Jeśli kupujesz majątek i zużywasz go w ciągu
wielu lat, kosztem jego użycia jest amortyzacja 
umownie traktujemy ją jako koszt jawny (choć
wydatek został poniesiony w momencie zakupu,
a w kolejnych latach firma tylko używa majątku)
12
Koszty raz jeszcze
 Koszty pracy
 Koszty surowców, półproduktów,

energii, transportu
Koszty użycia majątku
Koszt
wytworzenia
produktu
 Koszty dzierżawy majątku LUB
 Amortyzacja
Firma musiała wyłożyć
pieniądze = kapitał
13
Koszt alternatywny w firmie



Koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w firmie to
dochód z kapitału utracony wskutek zaangażowania go w
działalność firmy
 W praktyce najczęściej przybliżeniem tak rozumianego
kosztu alternatywnego kapitału są odsetki od wartości
kapitału
Koszt alternatywny pracy właściciela firmy to
wynagrodzenie, które uzyskałby z tytułu swojego
zatrudnienia w innym miejscu
Koszt produkcji firmy (w ujęciu ekonomicznym) zawiera
wszystkie koszty odpowiadające użytym nakładom oraz
koszty alternatywne zastosowania nakładów
14
Zysk ekonomiczny a zysk księgowy




Ekonomiści mierzą zysk ekonomiczny, jako różnice
między całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami, z
uwzględnieniem zarówno kosztów jawnych, jak i
niejawnych
Księgowi mierzą zysk księgowy jako różnicę między
całkowitymi przychodami i kosztami jawnymi firmy
Kiedy przychody przewyższają sumę kosztów jawnych i
niejawnych, firma osiąga zysk ekonomiczny
Zysk ekonomiczny jest mniejszy niż zysk księgowy
15
Spojrzenie ekonomisty i
księgowego
Economic
Zysk
profit
księgowy
Accounting
Zysk
profit
księgowy
Przychody
Implicit
Koszty
costs
niejawne
Przychody
Całkowity
koszt
alternatywny
Explicit
Koszty
costs
jawne
Explicit
Koszty
costs
jawne
16
Produkcja i nakłady




Funkcja produkcji pokazuje związek między wielkością
nakładów poniesionych na produkcję dobra a wielkością
produkcji
Nakłady stałe  nakłady ponoszone niezależnie od
wielkości produkcji (występujące nawet przy braku
produkcji)
Nakłady zmienne  nakłady ponoszone w proporcji do
wielkości produkcji
Przykład:
 Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi
maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje
papier, toner itp.
 Nakłady stałe: dzierżawa pomieszczenia i użycie maszyn
 Nakłady zmienne: papier, toner, praca pracowników
17
Koszty stałe i zmienne



Koszty stały  wydatki firmy ponoszone na nakłady stałe
Koszty zmienne  wydatki firmy ponoszone na nakłady
zmienne
Przykład:
 Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi
maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje
papier, toner itp.
 Koszty stałe: opłata dzierżawna za pomieszczenia i
amortyzacja maszyn
 Koszty zmienne: wydatki na papier i toner, wynagrodzenie
pracowników
18
Koszty stałe i zmienne:
oznaczenia
 Koszty stałe, które nie zmieniają się wraz z


wielkością produkcji
Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się
wraz z wielkością produkcji
Koszty całkowite




Całkowite koszty stałe (TFC)
Całkowite koszty zmienne (TVC)
Koszty całkowite (TC)
TC = TFC + TVC
19
Koszty stałe i zmienne
Koszty
150
140
TC
130
W wynajmowanych
pomieszczeniach i przy
posiadanych maszynach
nie można więcej
produkować odbitek
120
110
TVC
100
90
80
70
60
TFC
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
5
Liczba odbitek kserograficznych (tys.)
20
TC’
Koszty stałe i zmienne
Koszty
150
140
TC
130
120
110
TVC
100
90
TFC’
80
70
60
TFC
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
Przy rozszerzaniu skali produkcji
koszty stałe też mogą wzrosnąć
(koszty są stałe tylko w pewnym
przedziale wielkości produkcji)
5
Liczba odbitek kserograficznych (tys.)
21
Funkcja produkcji i koszty
całkowite – fabryka ciasteczek
cioci Kloci
Produkcja
(liczba ciasteczek
Krańcowy
Liczba
wyprodukowanych w produkt
pracowników
ciągu godziny)
pracy
0
0
50
1
50
40
2
90
30
3
120
20
4
140
10
5
150
Koszt
istnienia
zakładu
30
Koszty
pracy
0
Koszty
całkowite
30
30
10
40
30
20
50
30
30
60
30
40
70
30
50
80
22
Funkcja produkcji
Wielkość
produkcji
ciasteczek
(na godzinę)
150
Funkcja produkcji
ilustruje zależność
między nakładem
czynnika zmiennego (tu
pracy) a wielkością
produkcji
140
130
120
110
100
90
Zwykle zatrudnianie
kolejnych pracowników
(przy tych samych
nakładach stałych)
przynosi coraz mniejszy
wzrost produkcji
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
5
Liczba zatrudnionych pracowników
23
Produkt krańcowy
 Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to

przyrost wielkości produkcji, który następuje w
wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o
jednostkę
Malejący produkt krańcowy to własność funkcji
produkcji, która polega na tym, że krańcowy
produkt danego czynnika produkcji spada wraz
ze wzrostem nakładu danego czynnika
24
Funkcja produkcji i koszty
całkowite – fabryka ciasteczek
cioci Kloci
Produkcja
(liczba ciasteczek
Krańcowy
Liczba
wyprodukowanych w produkt
pracowników
ciągu godziny)
pracy
0
0
50
1
50
40
2
90
30
3
120
20
4
140
10
5
150
Koszt
istnienia
zakładu
30
Koszty
pracy
0
Koszty
całkowite
30
30
10
40
30
20
50
30
30
60
30
40
70
30
50
80
25
Funkcja produkcji
 Malejący produkt krańcowy:
 Nachylenie funkcji produkcji mierzy krańcowy
produkt nakładu, czyli np. produkt kolejnych
pracowników
 Wraz ze spadkiem produktu krańcowego, funkcja
produkcji staje się coraz bardziej płaska
 Gdyby nawet zatrudnić bardzo wielu pracowników,
przy tym samym wykorzystywanym majątku, to od
pewnego momentu nie da się zwiększyć produkcji
26
Krzywa kosztów całkowitych
Koszt
całkowity
Krzywa kosztów
całkowitych
$80
70
60
Zatrudnianie
kolejnych
pracowników
przynosi coraz
mniejszy przyrost
produkcji  koszt
całkowity rośnie
coraz szybciej
50
40
30
20
10
0
10 20 30 40 50 60 70
80 90 100 110 120 130 140 150
Wielkość produkcji
(ciasteczka na godzinę) 27
Koszty przeciętne
 Koszty przeciętne
 Koszty przeciętne obliczane są przez odniesienie
kosztów całkowitych przez wielkość produkcji
 Koszt przeciętny to średni koszt produktu
 Koszty przeciętne




Przeciętny koszt stały (AFC)
Przeciętny koszt zmienny (AVC)
Przeciętne koszty całkowite (ATC)
ATC = AFC + AVC
28
Koszty przeciętne (Average Costs)
Koszt staly FC
AFC 

Ilosć
Q
Koszt zmienny VC
AVC 

Ilosć
Q
Koszt calkowity TC
ATC 

Ilosć
Q
29
Koszty i ich rodzaje – punkt
sprzedaży lemoniady cioci Basi
Wielkość
podaży
0
Koszt
całkowity
3.0
Koszt
stały
3.0
Koszt
zmienny
0.0
Przeciętny
koszt stały
-
Przeciętny
koszt
zmienny
-
Przeciętny
koszt
całkowity
-
1
3.3
3.0
0.3
3.0
0.3
3.3
2
3.8
3.0
0.8
1.5
0.4
1.9
3
4.5
3.0
1.5
1.0
0.5
1.5
4
5.4
3.0
2.4
0.8
0.6
1.4
5
6.5
3.0
3.5
0.6
0.7
1.3
6
7.8
3.0
4.8
0.5
0.8
1.3
7
9.3
3.0
6.3
0.4
0.9
1.3
8
11.0
3.0
8.0
0.4
1.0
1.4
9
12.9
3.0
9.9
0.3
1.1
1.4
10
15.0
3.0
12.0
0.3
1.2
1.5
30
Koszt krańcowy MC
 Koszt krańcowy (MC) mierzy przyrost

całkowitego kosztu, który wiąże się ze
zwiększeniem produkcji o jednostkę
Koszt krańcowy mówi nam, ile kosztuje
wytworzenie dodatkowej jednostki produktu
(zmiana kosztu calkowitego) TC
MC 

(zmiana wielkosci produkcji) Q
31
Koszt krańcowy – punkt
sprzedaży lemoniady cioci Basi
Wielkość
podaży
0
Koszt
całkowity
3.0
Koszt
stały
3.0
Koszt
zmienny
0.0
Przeciętny
koszt stały
-
Przeciętny
koszt
zmienny
-
1
3.3
3.0
0.3
3.0
0.3
2
3.8
3.0
0.8
1.5
0.4
3
4.5
3.0
1.5
1.0
0.5
4
5.4
3.0
2.4
0.8
0.6
5
6.5
3.0
3.5
0.6
0.7
6
7.8
3.0
4.8
0.5
0.8
7
9.3
3.0
6.3
0.4
0.9
8
11.0
3.0
8.0
0.4
1.0
9
12.9
3.0
9.9
0.3
1.1
10
15.0
3.0
12.0
0.3
1.2
Przeciętny
koszt
Koszt
całkowity krańcowy
0.3
3.3
0.5
1.9
0.7
1.5
0.9
1.4
1.1
1.3
1.3
1.3
1.5
1.3
1.7
1.4
1.9
1.4
2.1
1.5
32
Koszt całkowity
Krzywa kosztu całkowitego
cioci Basi
Krzywa kosztu całkowitego
$15.00
14.00
13.00
12.00
11.00
10.00
9.00
8.00
7.00
6.00
5.00
4.00
3.00
2.00
1.00
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Wielkość
10
produkcji cioci Basi
(liczba szklanek na godzinę)
9
33
Koszty w krótkim i długim
okresie
 Podział na koszty stałe i zmienne zależy od
horyzontu czasowego:
 w krótkim okresie wiele kosztów ma charakter
stały
 w długim okresie, koszty stałe stają się kosztami
zmiennymi
 Ponieważ wiele kosztów jest stałych w krótkim
okresie, ale zmiennych w długim, krzywe
długookresowych kosztów firmy różnią się od
krótkookresowych
34
Koszty a korzyści skali
 Firma farmaceutyczna
 Koszt przygotowania do produkcji nowego leku:


400 mln dolarów
Koszt produkcji jednego opakowania: 10 dolarów
Koszt przeciętny przy produkcji:




10 tys. opakowań – 40 010 dolarów
100 tys. opakowań – 4010 dolarów
1 mln opakowań – 410 dolarów
10 mln opakowań – 50 dolarów
Koszty w krótkim i długim
okresie
Przeciętny
koszt
całkowity
ATC w krótkim ATC w krótkim ATC w krótkim
okresie w
okresie w
okresie w
małej fabryce średniej fabryce dużej fabryce
$12000
ATC w długim okresie
0
1200
Liczba
samochodów na dzień
37
Korzyści i niekorzyści skali produkcji
 Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy


długookresowe przeciętne koszty całkowite
maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji
Niekorzyści skali produkcji występują wtedy,
kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite
rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji
Stałe przychody skali produkcji występuje, gdy
długookresowe przeciętne koszty całkowite nie
zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości
produkcji
38
Korzyści i niekorzyści skali
produkcji
Przeciętny
koszt
całkowity
ATC w krótkim ATC w krótkim ATC w krótkim
okresie w
okresie w
okresie w
małej fabryce średniej fabryce dużej fabryce ATC w długim okresie
$12,000
10,000
Korzyści
skali
produkcji
0
Stałe przychody
skali
produkcji
1,000 1,200
Niekorzyści
skali
produkcji
Liczba
samochodów na dzień
39
Podsumowanie
 Celem firmy jest maksymalizacja zysku, który


równy jest różnicy między całkowitymi
przychodami i wydatkami
Kiedy analizujemy zachowanie firmy od strony
ekonomicznej, ważne jest, aby włączyć wszystkie
koszty, także koszty alternatywne produkcji
Niektóre koszty alternatywne mają charakter
jawny, inne zaś – są niejawne
40
Podsumowanie
 Koszty firmy stanowią odbicie procesu produkcji
 Typowa funkcja produkcji formy staje się bardziej

płaska wraz ze wzrostem wielkości nakładu; jest
to wynik działania prawa malejącego krańcowego
produktu
Koszty całkowite firmy można podzielić na koszty
stałe i zmienne. Koszty stałe nie zmieniają się
wraz z decyzjami firmy o wielkości produkcji;
koszty zmienne zmieniają się wraz z wielkością
produkcji
41
Koniec wykładu 5
Dziękuję za uwagę.