Prozdrowotne polifenole w chorobach serca i naczyń krwionośnych

prozdrowot.qxd
2007-08-17
11:29
Page 6
Prozdrowotne polifenole
w chorobach serca i naczyń krwionośnych
prof. dr hab. Jan Oszmiański
Polska ma jeden z najwyższych na świecie wskaźników umieralności na
choroby serca i układu krążenia; w dużym stopniu wpływają na nie: otyłość, styl
życia i sposób odżywiania się. Szczególnie szkodliwe jest nadmierne palenie papierosów, spożywanie alkoholu i dieta wysokotłuszczowa, które wpływają na
uszkodzenia naczyń krwionośnych przez powstające w organizmie duże ilości
wolnych rodników i utlenionych lipoprotein niskocząsteczkowych (LDL), przenoszących cholesterol z wątroby do naczyń krwionośnych. Zmiana stylu życia
i sposobu odżywiania się, przejście na dietę śródziemnomorską o dużej ilości
owoców i warzyw, spożywanie naturalnych antyoksydantów pochodzących
z surowców bogatych w te substancje mogą w znacznym stopniu poprawić stan
zdrowotny społeczeństwa polskiego.
Jednymi z najważniejszych naturalnych przeciwutleniaczy o silnej zdolności
zmiatania wolnych rodników są polifenole. Związki te posiadają pierścień benzenowy z przynajmniej dwoma grupami hydroksylowymi; charakteryzują się dużą
różnorodnością budowy, dzielą się na kilkanaście różnych grup. Zidentyfikowano
ponad 8000 rodzajów tych związków. Występują one tylko w surowcach roślinnych. Gromadzone są w różnych częściach roślin: owocach, kwiatach, liściach
i korze. Chronią rośliny przed promieniowaniem ultrafioletowym, atakiem mikroorganizmów i różnych patogenów; spełniają więc funkcje, które można porównać do białych ciałek krwi w organizmie człowieka. Polifenole okazały się ważne
nie tylko dla roślin, ale także dla zdrowia ludzkiego.
Udowodniono, że polifenole jako substancje przeciwutleniające chronią
6 Dodatek specjalny
przed stresem oksydacyjnym przez zapobieganie i zmiatanie wolnych rodników;
chronią między innymi przed chorobami serca i obniżają ryzyko zawału. Są pomocne w utrzymaniu naszego zdrowia i dobrego samopoczucia. W badaniach
epidemiologicznych stwierdzono, że spożywanie polifenoli jest ujemnie skorelowane z chorobami serca. Najwięcej polifenoli spożywają Japończycy (64
mg/dzień), w kraju tym wykazano najniższą zachorowalność na choroby niedokrwienne serca. Wzrost zainteresowania polifenolami roślinnymi, a szczególnie
najbardziej aktywnymi grupami tych związków: proantocyjanidynami i antocyjanami, wzbudziły badania epidemiologiczne przeprowadzone w USA i Francji. Badając przyczyny niskiej śmiertelności z powodu chorób serca mieszkańców Tuluzy we Francji w porównaniu z mieszkańcami USA, wykazano, że spożycie
tłuszczów i innych składników diety było podobne w obu krajach – z wyjątkiem
spożycia wina. Zjawisko to określono „Paradoksem francuskim”. Stwierdzono,
że substancjami decydującymi o właściwościach leczniczych wina są polifenole – antocyjany i proantocyjanidyny. Polifenole wina wykazały zdolność zmniejszania agregacji płytek krwi poprzez specyficzne hamowanie enzymu oksygenazy. Agregacja płytek (zakrzepica) jest ważnym czynnikiem w wywoływaniu zawału serca.
Proantocyjanidyny, zwane także taninami skondensowanymi, występujące
w dużej ilości w czerwonym winie, aronii, kakao i gorzkiej czekoladzie są szczególnie aktywne fizjologicznie w zapobieganiu zakrzepom i miażdżycy naczyń
krwionośnych. Uczestniczą we wzmacnianiu ścian naczyń krwionośnych poprzez
tworzenie wiązań z kolagenem, zapobiegają powstawaniu histaminy uszkadzającej
ściany naczyń oraz wykazują właściwości hamowania utleniania cholesterolu. Zapobieganie utlenianiu cholesterolu z lipoproteinami o niskiej gęstości (cholesterol
DL) przez przeciwutleniacze prowadzi do ograniczenia arteriosklerozy, tj. tworzenia
się zatorów w naczyniach krwionośnych, miażdżycy i zawału serca. Utlenione lipidy i cholesterol są otaczane przez makrofagi, tworzą się komórki piankowate, które gromadzą się przy ściankach naczyń krwionośnych prowadzące do arteriosklerozy. Stany zapalne w organizmie również przyczyniają się do rozwoju chorób serca i miażdżycy, dlatego działanie przeciwzapalne polifenoli odgrywa także ważną
rolę w ochronie przed chorobami sercowo-naczyniowymi. Taką aktywność wykazano w wielu doświadczeniach in vitro i na zwierzętach.
Pozytywny wpływ polifenoli na uszczelnianie i wzmacnianie ścian naczyń kapilarnych to jedno z lepiej udokumentowanych działań tych związków. Takie właściwości wykazuje np. rutyna i jej pochodne i dlatego znalazły one zastosowanie
jako środki zapobiegające uczuleniom, krwawieniom mózgu i siatkówki, w skłonnościach do wybroczyn, żylaków, krwotoków, w leczeniu plamicy, nadciśnienia
i miażdżycy.
Związki te wykazują także działania antyagregacyjne (dotyczące płytek
krwi), wywierają korzystny wpływ na krążenie (przepływ wieńcowy) w mięśniu
sercowym.
Często stosuje się preparaty mieszane zawierające polifenole – flawonoid
i witaminę C (np. Rutinoscorbin). Tego typu preparaty są stosowane w leczeniu
schorzeń żył i zaburzeń w mikrokrążeniu. C-glukozydy kwercetyny zawarte w preparatach otrzymywanych z głogu mają zastosowanie w leczeniu chorób starczych mięśnia sercowego.
Ponadto antocyjany – czerwone barwniki polifenolowe chronią przed tworzeniem się zakrzepów poprzez zwiększenie aktywności prostacyklin w tkankach naczyń krwionośnych. Preparaty z czarnych jagód hamują agregację płytek. Całkowity brak toksyczności tych substancji budzi duże nadzieje w leczeniu tych schorzeń.
Bogatym źródłem tych substancji są owoce jagodowe i ich przetwory, szczególnie
aronia, czarna porzeczka, czarne winogrona i maliny oraz borówka czernica.
PRZEMYSŁ FERMENTACYJNY I OWOCOWO-WARZYWNY 7–8/2007, s. 42
prozdrowot.qxd
2007-08-17
11:29
Page 7
Autorzy strony internetowej http://www.applepolyphenols.com cytują opublikowane wyniki badań naukowych dotyczących tylko polifenoli jabłek; wymieniają 17 różnych schorzeń, w profilaktyce których związki te wykazały dotychczas aktywność, w tym jako główne wykazane są działania ochronne tego surowca na serce i naczynia krwionośne.
W Finlandii przeprowadzono ostatnio badania na 10 054 osobach oceniające wpływ codziennej diety ze spożywaniem polifenoli na zachorowania na choroby cywilizacyjne. Wykazano istotną korelację pomiędzy konsumpcją produktów zawierających duże ilości flawonoidów a zmniejszeniem zachorowania na
choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory płuc i prostaty oraz astmę i cukrzycę.
W poszukiwaniu surowców zasobnych w substancje chroniące przed chorobami serca i naczyń krwionośnych godnym polecenia jest aronia, którą określono „cudem natury”.
W badaniach w Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie stwierdzono,
że wyciągi z tego owocu pozwalają znacznie zmniejszyć nadciśnienie tętnicze – jeden ze wskaźników powodujących rozwój choroby serca. Aronia może być szansą w profilaktyce dla ośmiu milionów Polaków, cierpiących na nadciśnienie tętnicze. Owoce te w ostatnich badaniach w Finlandii uznano za najbogatsze źródło polifenoli spośród przebadanych 180 surowców spożywczych. Na drugim miejscu
wśród tych surowców było kakao, które jest szczególnie zasobne w proantocyjanidyny. Spożywanie wyrobów zawierających ten surowiec, między innymi gorzką
czekoladę, poleca się również w profilaktyce chorób serca i naczyń krwionośnych.
W badaniach wykazano, że polifenole kakao chronią przed utlenianiem lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), których utlenione cząsteczki (ox-LDL) są przyczyną
miażdżycy. Ostatnio stwierdzono także, że związki te hamują aktywację płytek,
ograniczając tą drogą tworzenie się zakrzepów. Regularne spożywanie 25 g gorzkiej czekolady zawierającej 220 mg katechin i proantocyjanidyny skutecznie hamowało tworzenie się zakrzepów. Innym zjawiskiem, które obserwowano po spożyciu polifenoli kakao było oddziaływanie na uwalnianie tlenku azotu (NO) z nabłonka komórek tętnic. Jest to czynnik powodujący rozszerzenie naczyń po skurczu, obniżający ciśnienie i agregacje płytek krwi.
PRZEMYSŁ FERMENTACYJNY I OWOCOWO-WARZYWNY 7–8/2007, s. 43
Dodatek specjalny
7