Obszary chronione w województwie pomorskim

1
Zbigniew Bąkowski
Obszary chronione w województwie pomorskim
Wszystkie sprawy związane z obszarami chronionymi regulują przepisy ustawy o
ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku. Ustawa ta jest dokumentem nadrzędnym w
polskim ustawodawstwie prawnym i zgodna jest z przepisami prawa unijnego w tym zakresie.
Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.
Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu,
zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:
- dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;
- roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;
- zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;
- siedlisk przyrodniczych;
- siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin,
zwierząt i grzybów;
- tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i
zwierząt;
- krajobrazu;
- zieleni w miastach i wsiach;
- zadrzewień.
Celem ochrony przyrody jest:
- utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
- zachowanie różnorodności biologicznej;
- zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
- zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich
siedliskami, przez ich utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;
- ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;
- utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;
- kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację,
informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
Cele ochrony przyrody realizowane są m.in. poprzez uwzględnianie wymagań
ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, w programach ochrony środowiska
przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego
zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania
przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód
wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłączonej strefy ekonomicznej oraz działalności
gospodarczej i inwestycyjnej.
Obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody.
Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek
organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i
2
bogactwem narodowym. Organy te są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych,
organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.
Formami ochrony przyrody w Polsce są:
- parki narodowe;
- rezerwaty przyrody;
- parki krajobrazowe;
- obszary chronionego krajobrazu;
- obszary Natura 2000;
- pomniki przyrody;
- stanowiska dokumentacyjne;
- użytki ekologiczne;
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;
- ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami
przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie
mniejszej od 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
Park narodowy jest państwową jednostka budżetową. Nadzór nad parkami narodowymi
sprawuje minister środowiska.
Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania
przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania morskich wód wewnętrznych,
morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w części dotyczącej parku narodowego
i jego otuliny wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych
planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego.
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało
zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi
wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Uznanie za rezerwat przyrody obszarów, o których mowa, następuje w drodze rozporządzenia
wojewody, które określa jego nazwę, położenie lub przebieg granicy i otulinę, cele ochrony
oraz rodzaj rezerwatu.
Powołanie wymienionych form ochrony przyrody niesie za sobą szereg zakazów.
M.in. zabrania się:
- budowy i rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem
obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu;
- użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania
zmian obiektów przyrodniczych, obszarów lub zasobów, tworów i składników przyrody;
- niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów;
- prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc .
wyznaczonych w planie ochrony;
- stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów;
- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;
- biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku;
- organizacji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody dyrektora parku.
3
Minister środowiska może zezwolić na odstępstwa od zakazów, jeżeli jest to
uzasadnione potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami
edukacyjnymi, turystycznymi, celami kultu religijnego lub realizacją inwestycji liniowych
celu publicznego, a w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, pod warunkiem
przeprowadzenia przez inwestora działań kompensujących utratę wartości przyrodniczych
danego obszaru.
Park krajobrazowy – obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości
przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania,
popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Utworzenia parku
krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze rozporządzenia
wojewody, które określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę, jeżeli została
wyznaczona, szczególne cele ochrony i zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego
lub jego części . Zlikwidować można park krajobrazowy lub jego część w drodze
rozporządzenia wojewody, po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo radami gmin, z powodu
bezpowrotnej utraty jego wartości .
W parku krajobrazowym wojewoda rozporządzeniem może wprowadzić następujące
zakazy:
- realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, zgodnie
z prawem ochrony środowiska;
- dokonywania zmian stosunków wodnych;
- budowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegowych
rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej,
gospodarce wodnej lub rybackiej;
- lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od krawędzi
brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego;
- likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy
oraz obszarów wodno-błotnych.
Zakazy nie dotyczą wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa
państwa, realizacji inwestycji celu publicznego wymienionych w ustawie o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym.
Zakazy te nie dotyczą realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko, dla których sporządzanie raportu oddziaływania na środowisko nie jest
obowiązkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko wykazała
brak niekorzystnego wpływu na przyrodę parku krajobrazowego.
Dla parków narodowych, rezerwatów oraz parków krajobrazowych ustala się plany
ochrony. Plan ten wymaga zaopiniowania i uzgodnień z właściwymi miejscowo radami gmin
w zakresie ustaleń dotyczących infrastruktury technicznej, zagospodarowania turystycznego,
sposobu użytkowania gruntów, eliminacji lub ograniczania zagrożeń zewnętrznych orz
ustaleń do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w odniesieniu do nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa. Plan dla parków narodowych ustanawia minister
środowiska lub odmawia jego ustanowienia, jeżeli projekt planu jest niezgodny z celami
ochrony przyrody. Wojewoda ustanawia w drodze rozporządzenia plan ochrony dla rezerwatu
przyrody oraz parku krajobrazowego.
W planach ochrony uwzględnia się charakterystykę i stan przyrody, charakterystykę
i stan zagospodarowania przestrzennego, uwarunkowania społeczno-gospodarcze. W planach
tych wskazuje się obszary udostępniane do celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych,
4
rekreacyjnych, amatorskiego połowu ryb i innych form gospodarowania oraz określenie
sposobów korzystania z tych zasobów.
W planach tych zawarte są ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województwa, morskich wód
wewnętrznych, morza terytorialnego dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń
zewnętrznych.
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na
wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na
możliwość zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniona
funkcja korytarzy ekologicznych.
Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia
wojewody. Projekt rozporządzenia w sprawie wyznaczenia lub powiększenia obszaru
chronionego krajobrazu wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy. Jeżeli
wojewoda nie wyznaczył obszaru chronionego krajobrazu, obszar ten może być wyznaczony
przez rade gminy, w drodze uchwały.
Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania
przestrzennego województw w części dotyczącej obszaru chronionego krajobrazu, wymagają
uzgodnienia z właściwym wojewodą. Dla obszaru chronionego krajobrazu można
wprowadzić zakazy, które wymieniono w przypadku parków krajobrazowych. m.in.
lokalizacji inwestycji znacząco oddziałujących na środowisko, likwidowania naturalnych
zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, ograniczenia lokalizacyjne od
linii brzegowych.
Obszary Natura 2000 – obejmują:
- obszary specjalnej ochrony ptaków;
- specjalne obszary ochrony siedlisk.
Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów
objętych formami ochrony przyrody omówionych wcześniej.
Minister środowiska określa, w drodze rozporządzenia, typy siedlisk przyrodniczych
oraz gatunki roślin i zwierząt, ze wskazaniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o
znaczeniu priorytetowym, wymagające ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura
2000, a także kryteria i sposoby wyboru reprezentatywnej liczby i powierzchni siedlisk
przyrodniczych oraz siedlisk roślin i siedlisk zwierząt do ochrony w formie obszarów Natura
2000, mając na uwadze zachowanie szczególnie cennych i zagrożonych składników
różnorodności biologicznej. Opracowanie listy obszarów Natura 2000 odbywa się zgodnie z
przepisami Unii Europejskiej. Wyznaczenie tych obszarów minister środowiska uzgadnia w
porozumieniu z ministrem do spraw rolnictwa i rozwoju wsi i ministrem gospodarki wodnej.
Po wyznaczeniu obszarów specjalnej ochrony ptaków minister środowiska przekazuje listę do
Komisji Europejskiej, natomiast specjalne obszary ochrony siedlisk minister wyznacza po
uzgodnieniu z Komisją Europejską.
Dla obszarów Natura 2000 minister środowiska ustanawia w drodze rozporządzenia
plany ochrony na okres 20 lat. Minister środowiska nadzoruje funkcjonowanie obszarów
natura 2000, natomiast wojewoda koordynuje funkcjonowanie tych obszarów na terenie
województwa.
5
Na obszarach Natura 2000 zabrania się podejmowania działań mogących w istotny
sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz stan siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a
także w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki dla których obszar ten został
ustanowiony.
Plan lub projekt przedsięwzięcia o potencjalnym bezpośrednim lub pośrednim
wpływie na stan obszaru podlega ocenie dokonywanej na podstawie Prawa ochrony
środowiska pod względem ewentualnych skutków w odniesieniu do siedlisk chronionych. Na
podstawie oceny właściwy wojewoda lub dyrektor urzędu morskiego(obszary morskie)
zezwala na realizację przedsięwzięcia w razie stwierdzenia braku negatywnego wpływu na
środowisko po uzyskaniu opinii właściwych miejscowo rad gmin. Wyjątek stanowi sytuacja,
kiedy za realizacją przedsięwzięcia przemawiają wymogi nadrzędnego interesu publicznego i
wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy wojewoda może zezwolić na realizację
przedsięwzięcia, które może mieć negatywny wpływ na środowisko, zapewniając wykonanie
kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego
funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.
Jeżeli na obszarze Natura 2000 podjęto działania bez uzyskania właściwego
zezwolenia lub bez przeprowadzenia oceny wojewoda nakazuje ich natychmiastowe
wstrzymanie i podjecie w wyznaczonym terminie niezbędnych czynności mających na celu
przywrócenie poprzedniego stanu danego obszaru, jego części lub chronionych na nim
gatunków.
Na obszarach tych (Natura 2000) nie podlega ograniczeniu działalność związana z
utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz
działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie
zagrażają one zachowaniu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin i zwierząt. Nie wolno
przy tym naruszać zakazów obowiązujących już wcześniej na obszarach parków narodowych
i innych form obszarów chronionych.
Pozostałe formy ochrony przyrody to:
- pomniki przyrody – pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich
skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej , historycznej i
krajobrazowej,
- stanowiska dokumentacyjne
- użytki ekologiczne – to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów:
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna,
torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, skarpy, kamieńce;
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe –są to fragmenty krajobrazu naturalnego i
kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.
Ustanowienie tych form ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia
wojewody albo uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form. Również w
stosunku do tych form istnieją ograniczenia użytkowania w ich obrębie i także mogą być
wprowadzone zakazy.
Organy ochrony przyrody :
- minister środowiska;
- wojewoda;
- starosta;
- wójt, burmistrz albo prezydent miasta
6
Minister środowiska wykonuje zadania organu administracji rządowej przy pomocy
Głównego Konserwatora Przyrody w randze sekretarza lub podsekretarza stanu. Wojewoda
natomiast wykonuje zadania przy pomocy Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.
.
Województwo pomorskie to obszar o wielkiej różnorodności form przyrodniczych,
krajobrazowych, użytkowych. Z jednej strony wielokilometrowy pas wybrzeża Bałtyku,
Zatoki Puckiej i Gdańskiej, Mierzei Wiślanej, następnie Pas Nadmorski i ukształtowany przez
moreny obszar Pojezierza Kaszubskiego i częściowo Iławskiego, obszar delty Wisły –
Żuławy, obszar doliny Wisły, wielkie obszary leśne – Bory Tucholskie. Ta rozmaitość form
przyrodniczych i krajobrazowych spowodowała z jednej strony konieczność ich ochrony
przed nadmierną ingerencją człowieka, z drugiej strony daje województwu duże możliwości
w zakresie rozwoju urozmaiconych form turystyki i wypoczynku. Obszary te przedstawione
są na planie „Waloryzacja przyrodniczo-turystyczna regionów fizycznogeograficznych”
(M.Przewoźniak 2000).
Z tego względu wydzielone obszary chronione w województwie zajmują łącznie 1/3
powierzchni województwa.
Na obszarze województwa wyznaczono wielkoobszarowe formy ochrony przyrody :
- dwa parki narodowe: Słowiński Park Narodowy i Park Narodowy Bory
Tucholskie,
- 122 rezerwaty przyrody – w tym 41 leśnych, 18 florystycznych, 1 stepowy, 1
słonoroślowy, 13 krajobrazowych, 16 faunistycznych (1 ssaków, 15 ptaków), 19
torfowiskowych, 12 wodnych, 1 przyrody nieożywionej,
- 9 parków krajobrazowych, w tym:
Kaszubski Park Krajobrazowy, Nadmorski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy
Dolina Słupi, Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana, Trójmiejski Park Krajobrazowy,
Wdzydzki Park Krajobrazowy, Zaborski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy pojezierza
Iławskiego, Tucholski Park Krajobrazowy.
REJESTR FORM OCHRONY PRZYRODY WOJEWODY POMORSKIEGO
Na podstawie art. 114 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92, poz.880) wojewoda prowadzi
rejestr form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2-4 i 6-9, położonych w całości lub w
części na obszarze jego działania.
Przedmiotowymi formami ochrony przyrody są:
 rezerwaty przyrody
 parki krajobrazowe
 obszary chronionego krajobrazu
 pomniki przyrody
 stanowiska dokumentacyjne
 użytki ekologiczne
 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Ponadto zgodnie z art. 114 ust. 3 rady gmin, które ustanawiają formę ochrony przyrody (tj. obszar
7
chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne czy zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe) przesyłają wojewodzie, w terminie 30 dni od dnia jej ustanowienia kopię aktu
o utworzeniu lub ustanowieniu danej formy ochrony przyrody oraz wymagane prawem informacje.
Obszary objęte prawnymi formami ochrony przyrody zajmują 32,6 % ogólnej powierzchni województwa
pomorskiego (stan na 31.XII.2004 r.). Odsetek ten jest zbliżony do średniej dla Polski, która wynosi 32,5 %.
Tabl. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione według województw.* (stan na
31 XII 2005r.)
L.p. województwo
w % powierzchni województwa
powierzchnia na 1 mieszkańca w m2
1
świętokrzyskie
61,9
5644
2
małopolskie
58,9
2738
3
podkarpackie
47,7
4058
4
warmińsko-mazurskie
46,2
7831
5
lubuskie
39,3
5445
6
pomorskie
32,6
2711
7
kujawsko-pomorskie
32,4
2812
8
podlaskie
32,0
5376
9
wielkopolskie
31,0
2742
10
mazowieckie
29,6
2043
11
opolskie
27,1
2439
12
lubelskie
22,8
2625
13
śląskie
22,0
579
14
zachodniopomorskie
20,8
2810
15
dolnośląskie
18,1
1252
16
łódzkie
16,4
1159
POLSKA
32,5
2667
* łącznie z obiektami utworzonymi na mocy uchwały rady gmin
Źródło: "Ochrona środowiska - 2006", GUS, Warszawa, 2006, s.267;
Tabl. Obszary i obiekty prawnie chronione w województwie pomorskim (stan na 31 XII 2006).
forma ochrony
liczba
obiektów
powierzchnia w
hektarach
w % powierzchni
województwa
parki narodowe
2
26370,9 (bez otuliny)
1,4
rezerwaty przyrody*
120
7429,5 (bez otuliny)
0,4
parki krajobrazowe*
9
152434,8**(bez otuliny)
8,3
obszary chronionego krajobrazu *
43
389447,3**
21,3
użytki ekologiczne*
324
1162,0
0,1
stanowiska dokumentacyjne*
7
30,1
0,0
zespoły przyrodniczokrajobrazowe*
8
13054,0
0,7
pomniki przyrody*
1937
-
-
suma
2450
589928,6
32,2
*obiekty i obszary ustanowione przez wojewodę
** bez powierzchni rezerwatów przyrody i pozostałych form ochrony przyrody na terenie parków krajobrazowych i
obszarów chronionego krajobrazu
8
Źródło: dane Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Gdańsku
Wielkość obszarów chronionych świadczy o dużej atrakcyjności województwa i jednocześnie
wymusza na decydentach ograniczony sposób użytkowania zasobów przyrody i ziemi,
wymusza odpowiednie podejście do inwestycji, zwłaszcza inwestycji oddziałujących na
środowisko. Stanowi to na pewno ograniczenie w sposobie przestrzennego zagospodarowania
jednostek administracyjnych, z drugiej strony podnosi walory turystyczne tych jednostek.
Pogodzenie tych wszystkich funkcji stanowi problemy do rozwiązania dla planistów
wszystkich szczebli.