Akty prawne obowiązujące w Polsce dotyczące sieci

Akty prawne obowiązujące w Polsce dotyczące sieci Natura 2000:
1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880),
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony
ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313).
Obecnie trwają prace nad następującymi rozporządzeniami:
1. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie trybu i zakresu opracowania
projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000.
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie typów siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenie
obszarów Natura 2000.
Prawo ochrony przyrody w Polsce.
1. Krajowe prawo ochrony przyrody.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. Nr 78,
poz. 483) w art. 5 i 86 zawiera zapisy dotyczące ochrony przyrody, ochrony
środowiska prowadzonej na zasadach zrównoważonego rozwoju oraz określa
politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne obecnym i przyszłym
pokoleniom.
2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku- Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,
poz. 627 z póź. zm.) zawiera główne zapisy dotyczące ochrony przyrody, a w tym
zasady ochrony świata roślinnego i zwierzęcego, walorów krajobrazowych, ochrony
przed hałasem i wibracjami, przed odpadami i innymi zanieczyszczeniami oraz przed
promieniowaniem.
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880)
zawiera najważniejsze nowe zapisy dotyczące wyznaczeniem, ustanowieniem i
funkcjonowaniem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Sieć ma obejmować
OSO, wyznaczone dla ochrony ostoi dziko występujących gatunków ptaków i SOO
wyznaczone dla ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk dziko występujących roślin
i zwierząt. Na obszarach tych będą podlegały siedliska przyrodnicze, siedliska
gatunków zwierząt, w tym ptaków, a także gatunków roślin, wymienionych w
załącznikach do dyrektyw. Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową, działania na obszarach
Natura 2000 podejmowane będą z uwzględnieniem „wymogów gospodarczych,
społecznych i kulturowych oraz cech regionalnych i lokalnych”.
W stosunku do siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin i zwierząt, dla których
ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, zabronione jest podejmowanie działań,
mogących pogorszyć stan tych siedlisk.
Zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000.
Wiele obszarów wytypowanych do sieci Natura 2000 nie było dotychczas
objętych żadną formą ochrony. Pomimo że racjonalnie prowadzona gospodarka
(rolna, leśna czy rybacka) nie pozwala na zachowanie walorów przyrodniczych
terenu, można założyć, że ograniczenia gospodarki dotyczyć będą raczej nowych
inwestycji i znaczącej intensyfikacji gospodarki. W przypadku projektów np. budowy
autostrady, lokalizacji nowych zakładów przemysłowych, konieczne będzie
przeprowadzenie ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) pod kątem możliwego
wpływu inwestycji na przedmioty chronione na mocy Dyrektywy Siedliskowej.
Ograniczenia w gospodarce będą wynikać ze specyfiki chronionych siedlisk. W
przypadku siedlisk naturalnych (np. torfowisk wysokich, jezior oligotroficznych,
siedlisk naskalnych) ograniczenia w gospodarowaniu polegać będą na zakazie
mechanicznego niszczenia tych siedlisk oraz zmianie kluczowych warunków
abiotycznych (nieożywionych), co mogłoby prowadzić do zniszczenia siedliska.
Ograniczenia gospodarki w przypadku siedlisk półnaturalnych (łąki, murawy)
będą dotyczyć nadmiernej intensyfikacji produkcji rolnej, jak i zaprzestania ich
użytkowania.
Ochrona siedlisk leśnych, zgodnie z Dyrektywą Siedliskową polegać będzie na
zachowaniu lasu o określonych parametrach: strukturze wiekowej, odpowiednim
składzie gatunkowym. Możliwe będzie prowadzenie gospodarki leśnej na tym
obszarze.
Turystyka zajmuje ważne miejsce w obszarach Natura 2000. Konieczne staje
się szukanie kompromisu pomiędzy wzrastającymi wymaganiami turystów a
ograniczeniami wynikającymi ze wskazań ochrony przyrody.
System zarządzania siecią Natura 2000.
Odpowiedzialnym za sieć Natura 2000 w Polsce jest minister właściwy do spraw
środowiska, który nadzoruje funkcjonowanie obszarów na terenie całego kraju.
Wojewoda, na szczeblu województwa, będzie koordynował prace na obszarach
Natura 2000 na terenie swojego województwa. W jego kompetencjach będzie
wydawanie zezwoleń na przeprowadzenie inwestycji, na podstawie niezależnie
wykonanej oceny wpływu działania na przedmiot ochrony (OOŚ) oraz po uzyskaniu
opinii rad gmin (art. 33 ust.6 ww. ustawy).
Obszar Natura 2000 będzie ustanowiony w drodze rozporządzenia Ministra
Środowiska, w którym zostaną podane: nazwa, powierzchnia, położenie, cel i
przedmiot ochrony. Szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony zostaną opracowane
w planie ochrony, który będzie sporządzany w ciągu 5 lat od utworzenia obszaru i
uzgodniony z radami gmin. Na obszarach Natura 2000, które obejmować będą też
tereny parku narodowego, krajobrazowego, obszar zarządzany przez Lasy
Państwowe, plany ochrony i urządzania lasu powinny być ze sobą zgodne.
Zaprojektowanie i koordynowanie wykonania planu ochrony będzie należało do
sprawującego nadzór nad obszarem. Do jego obowiązków będzie należało
monitorowanie stanu ochrony siedlisk i gatunków, z uwzględnieniem siedlisk i
gatunków o znaczeniu priorytetowym, a także sprawozdawczość i raportowanie (co 6
lat w przypadku obszarów SOO, i co 3 lata w przypadku OSO ptaków- art. 31
ustawy).
Zasady finansowania programu Natura 2000.
Zgodnie z art. 6 p. 1 i art. 8 p.1 Dyrektywy Siedliskowej finansową
odpowiedzialność za utworzenie i utrzymanie sieci Natura 2000 będą ponosić
państwa członkowskie.
Największe koszty funkcjonowania sieci Natura 2000 będą związane z
wykonywaniem zabiegów ochrony czynnej, tj. działań gospodarczych
podejmowanych przez indywidualnych rolników, na które składać się będą
rekompensaty za utracone korzyści (po podpisaniu umów cywilnoprawnych) oraz
wynagrodzenia za działania na rzecz ochrony przyrody.
W myśl generalnej zasady obowiązującej w zakresie wdrożenia programu
ciężar finansowy ustanowienia obszaru Natura 2000 na danym terenie nie może
spoczywać na jego właścicielu. Niezbędne jest poszukiwanie pozabudżetowych
źródeł finansowania programu. Należą do nich programy rolnośrodowiskowe, w
części finansowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ze środków
uzyskanych w ramach pomocy z Unii Europejskiej, np. z funduszu EAGGFEuropejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej), jak również fundusze krajowe:
Ekofundusz, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, NFOŚiGW.
W art. 8 Dyrektywy Siedliskowej UE zobowiązała się do pomocy finansowej w
utrzymaniu siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym.
Korzyści z utworzenia obszaru Natura 2000.
Utworzenie obszaru Natura 2000 to przede wszystkim ogromna, bezpłatna
promocja regionu i rozwój turystyki. Status obszaru Natura 2000 jest gwarancją
dobrego stanu środowiska przyrodniczego, a tym samym zachętą do odpoczynku i
rozwoju tzw. turystyki kwalifikowanej (miejsce szkoleń, praktyk zawodowych,
doświadczeń naukowych) oraz agroturystyki, szczególnie propagowanej formie
turystyki na obszarach Natura 2000. Wzrośnie na tych terenach zapotrzebowanie na
miejsca noclegowe, punkty masowego żywienia, transport publiczny oraz konieczne
będzie stworzenie punktów informacyjnych, ścieżek dydaktycznych i rozwinięcie
działalności wydawniczej.
Sieć Natura 2000 niewątpliwie ma być tworem żywym i dynamicznym. Powinna
być stale uzupełniana w celu zapewnienia jej większej spójności funkcjonalnej.
Dotychczas wytypowane obszary będą stanowić zbiór izolowanych od siebie
terenów. Należy pamiętać o możliwości pojawienia się nowych stanowisk ważnych
gatunków, które mogą zasługiwać na objęcie ich ochroną w formie obszarów Natura
2000. Szczególnym przypadkiem są obszary Natura 2000 położone w pasie
przygranicznym, które powinny być po obu stronach granicy objęte podobną
ochroną. Tworzenie takich obszarów przynosi też wiele korzyści:
- przyczynia się do rozwoju współpracy międzynarodowej,
- pozwala na wymianę doświadczeń w zakresie ochrony przyrody,
- zwiększa obszar chroniony,
- pozwala na minimalizację części kosztów poprzez ich podział na dwa państwa,
- zwiększa atrakcyjność turystyczną terenu.
Program Natura 2000, prócz typowo przyrodniczych celów, zajmuje się także
zadaniami związanymi z rozwojem rolnictwa i polityką strukturalną obszarów
wiejskich. Wiele krajów próbuje przywracać bardziej tradycyjne metody produkcji
rolnej, wdrażając zarazem ideę rolnictwa zrównoważonego, a więc nieco mniej
wydajnego, ale bezpieczniejszego dla środowiska. Odchodzi się od wspierania
intensywnego rolnictwa na rzecz programów rolnośrodowiskowych, obejmujących 7
pakietów, w tym kilka zbieżnych z celami programu Natura 2000. Należą do nich
głównie: utrzymanie łąk ekstensywnych i pastwisk ekstensywnych. Program
wspomagają następujące pakiety: rolnictwo zrównoważone (polegające na
ograniczeniu nawożenia i odpowiednim następstwie roślin) oraz rolnictwo
ekologiczne.
Wsparcie finansowe w ramach programów rolnośrodowiskowych, mających
charakter długofalowy o 20-sto letnim okresie obowiązywania, będzie dotyczyć
przede wszystkim:
- użytkowania gruntów rolnych w sposób zgodny z wymogami ochrony przyrody,
zachowania struktury krajobrazu, zasobów naturalnych, gleb i różnorodności
zasobów genetycznych,
- ekstensyfikacji działalności rolniczej i zachowania ekstensywnej gospodarki
pastwiskowej,
- ochrony walorów i historycznych cech obszarów rolniczych,
- tworzenia planów ochrony środowiska w działalności rolniczej.
Programy te wdrażane są w Polsce na wybranych terenach, tj. obszarach
przyrodniczo wrażliwych (OPW) i strefach priorytetowych, które w dużej części
pokrywają się z obszarami o największej wartości przyrodniczej wytypowanymi do
sieci Natura 2000. Warunki i tryb udzielania pomocy finansowej na wsparcie
przedsięwzięć rolnośrodowiskowych określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
20 lipca 2004r. (Dz. U. Nr 174, poz. 1809), zgodnie z którym płatność
rolnośrodowiskowa jest udzielana w ramach różnych pakietów, np. utrzymanie łąk
ekstensywnych, ochrona gleb i wód. Wykonanie działań podlega kontroli
administracyjnej, w trakcie której sprawdzane są wszystkie działania podjęte w
ramach programu rolnośrodowiskowego, a więc zadrzewień, odłogowania pól,
zasiewów itp.