UKŁAD TRAWIENNY
advertisement
UKŁAD TRAWIENY FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA BUDOWA UKŁADU TRAWIENNEGO • Układ trawienny. ROLA: • Dostarczenie organizmowi materiału do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych służących do podtrzymania wszelkich procesów życiowych. SCHEMAT BUDOWY UKŁADU POKARMOWEGO ODŻYWIANIE TO: • przyjmowanie pokarmów, • trawienie pokarmów, • wchłanianie składników pokarmowych i wody, • przyswajanie składników pokarmowych. UKŁAD TRAWIENNY: Substancje doprowadzane w postaci pokarmu: • WĘGLOWODANY, • TŁUSZCZE, • BIAŁKA, • WITAMINY, • SOLE MINERALNE, • WODA. Rola substancji pokarmowych: • Węglowodany i tłuszczeźródło energii, • Białka-źródło aminokwasów- materiału niezbędnego do budowy tkanek i narządów, Rola substancji pokarmowych: Przy nadmiarze pokarmu białkowego lub przy braku węglowodanów i tłuszczów aminokwasy ulegają dezaminacji i mogą być zużyte do celów energetycznych! TRAWIENIE • Zespół procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym , którym zostaje poddany pokarm pobierany przez człowieka z otoczenia w postaci pierwotnej nie pozwalającej na bezpośrednie wykorzystanie go przez ustrój. Trawienie składa się z: • Procesów mechanicznych (żucie, połykanie, ruchy robaczkowe przełyku, ruchy żołądka i jelit, oddawanie stolca). Trawienie składa się z: • Procesów chemicznych polegających na przekształcaniu dużych cząstek złożonych substancji organicznych na związki proste mogące przenikać przez błony komórkowe i które organizm może użyć do budowy własnych tkanek oraz podtrzymania procesów życiowych związanych z wydatkowaniem energii. PRZYJMOWANIE POKARMÓW: • Kontrolę nad przyjmowaniem pokarmów tj. nad ilością wprowadzonej do organizmu energii mają OŚRODKI POKARMOWE W PODWZGÓRZU. OŚRODKI POKARMOWE • OŚRODEK GŁODU wyzwala mechanizm poszukiwania, zdobywania i przyjmowania pokarmów, • OŚRODEK SYTOŚCI hamuje apetyt. LEPTYNA • to hormon białkowy wydzielany przez komórki tkanki tłuszczowej działa jak czynnik sytości – wpływa na pobudliwość ośrodków pokarmowych. NEUROPEPTYD Y •( NPY) pobudza ,, OŚRODEK GŁODU,, i może być uważany za ,, czynnik głodu,, Trawienie pokarmu w jamie ustnej: • Pokarmy o stałej konsystencji wprowadzone do jamy ustnej są rozdrabniane i mieszane ze śliną w procesie żucia. ŻUCIE: • Polega na mechanicznym rozdrabnianiu pokarmu, mieszaniu go ze śliną i formowaniu kęsa pokarmowego który następnie zostaje połknięty . ŻUCIE: • Jest wynikiem skurczu mięśni szkieletowych, powodujących naprzemienne otwieranie i zamykanie szczęk, połączone z niewielkimi ruchami żuchwy ku przodowi, do tyłu i boku. Fazy ,,cyklu żucia’’: • przygotowawcza, • zetknięcie szczęk z kęsem pokarmowym, • miażdżenie pokarmu, • zetknięcie zębów obu szczęk, • rozcieranie pokarmu między szczękami. • końcowe centralne zamknięcie szczęk. ŻUCIE • Jest regulowane odruchowo, ośrodek integracyjny znajduje się w pniu mózgu. • Receptory znajdują się w mięśniach i błonie śluzowej jamy ustnej. ŚLINA • Wydziela się na drodze odruchu bezwarunkowego w wyniku zetknięcia się pokarmu z powierzchnią błony śluzowej jamy ustnej. • Wydziela się na drodze odruchu warunkowego ( nabytego) w odpowiedzi na sam widok i zapach pokarmu. ŚLINA W ilości 1,5 L\ dobę, pH 7,O jest wydzielana do jamy ustnej przez trzy parzyste gruczoły unerwiane wydzielniczo przez włókna przywspółczulne. Są to: • Ślinianka podżuchwowa, • Ślinianka przyuszna, • Ślinianka podjęzykowa. ŚLINA • Ślinianki podżuchwowe (wydziela ok.60% śliny) w tym najwięcej śliny surowiczo-śluzowej, • Ślinianki przyuszne (wydzielają26%śliny) w tym w mniejszych ilościach ślinę surowiczą, • Ślinianki podjęzykowe (wytwarzają ok.5%) w tym najmniej śliny śluzowej. ŚLINA • Surowicza zawiera enzym trawiący wielocukry – ALPHA AMYLAZĘ ŚLINOWĄ. • Śluzowa zawiera MUCYNY – GLIKOPROTEIDY ułatwiające połykanie uformowanego kęsa. skład śliny: Inne składniki • Wapń, • Magnez, • fosfor SKŁADNIKI STĘŻENIE woda 994mL Pok.suchy 6-7g/L białko 3000mg/L mucyna 2000mg/L mocznik 100mg/L Kw, mocz. 20mg/L Cholest. 70mg/L Sub.nieorg 2800mg/L sód 600mg/L potas 400mg/L POŁYKANIE dzieli się na trzy fazy: • Ustno–gardłowa ( dowolna ), polega na przesunięciu kęsa z jamy ustnej do gardła, w czym uczestniczą mięśnie języka i policzków. POŁYKANIE dzieli się na trzy fazy: • Gardłowo-przełykowa (odruchowa): mięsień zwieracz górny gardła początkowo rozkurcza się, przepuszczając kęs a następnie kurczy się i rozpoczyna falę perystaltyczną przesuwającą kęs wzdłuż gardła i przełyku. POŁYKANIE dzieli się na trzy fazy: • Przełykowo -żołądkowa ( odruchowa): kęs przesuwany przez falę perystaltyczną zbliża się do jamy żołądka. Połykanie kęsa pokarmowego (wg. Vandera) POŁYKANIE BUDOWA ŻOŁĄDKA • ŻOŁĄDEK FUNKCJE ŻOŁĄDKA: • Gromadzenie i przechowywanie pokarmów, • Trawienie pokarmów, • Wyjaławianie pokarmów. Trawienie pokarmów w żołądku: • Pokarmy wypełniające część środkową żołądka, niestykająca się z błoną śluzową, są początkowo trawione przez ALPHA AMYLAZĘ ŚLINOWĄ. • Właściwe trawienie pokarmów rozpoczyna się po zmieszaniu pokarmów z sokiem żołądkowym. żołądek: SOK ŻOŁĄDKOWY Jest mieszaniną 3 wydzielin wytwarzanych oddzielnie przez różne komórki gruczołowe błony śluzowej: • kom. okładzinowe - HCL, H2O, czynnik wiążący wit. B12, • kom. główne – pepsynogen, • kom. dodatkowe (odźwiernikowe) – śluz. Trawienie pokarmów w żołądku: • Sok żołądkowy jest wydzielany przez gruczoły błony śluzowej żołądka w ilości ok. 3L/ dobę, • pH ok. 1,0, • Sok żołądkowy zawiera: kwas solny, enzymy trawienne, śluz, sole mineralne i wodę. Trawienie pokarmów w żołądku: • Kwas solny (HCL) powstaje w kanalikach wewnątrz KOMÓREK OKŁADZINOWYCH gruczołów błony śluzowej pod wpływem histaminy działającej na receptory H2. Trawienie pokarmów w żołądku: • W komórkach głównych gruczołów błony śluzowej żołądka znajdują się w ziarnistości zawierające PEPSYNOGEN (nieczynny enzym proteolityczny). Wydzielony do światła gruczołów błony śluzowej zmienia się pod wpływem kwasu solnego w aktywny enzym – PEPSYNĘ. PEPSYNOGEN Wydziela się stale w niewielkich ilościach w warunkach podstawowych. PEPSYNOGEN Wydzielanie nasilone powoduje : głód, miejscowe pobudzanie żołądka wywołane rozciąganiem ścian, zakwaszenie błony śluzowej, hormony jelitowe. Trawienie pokarmów w żołądku: •Pepsyna rozkłada duże cząsteczki białek na mniejsze cząsteczki polipeptydów. WARSTWA GRUCZOŁOWA ŻOŁĄDKA ZAWIERA: *gruczoły wpustoweczęść wpustowa żołądka, *gruczoły właściwe(główne,okładzinowe, szyjkowe,niezróżnicowane)dno i trzon, *gruczoły odźwiernikoweodźwiernik Motoryka żołądka: Rodzaje aktywności błony śluzowej żołądka: • Nasilenie i osłabienie napięcia mięśniówki żołądka występujące naprzemiennie z czym wiążą się wahania RR w jamie żołądka, • Skurcze perystaltycznerozpoczynające się w części wpustowej i przesuwające się wzdłuż ścian żołądka aż do odźwiernika. Wypełnianie żołądka Pompa odźwiernikowa • Powtarzające się w ciągu kilku godzin trawienia w żołądku cofanie się treści stałej do jamy żołądka powodujące jej mieszanie, rozdrabnianie i stopniową zamianę na treść płynną- wyciskanie treści płynnej do dwunastnicy i cofanie się do żołądka treści stałej. BER-podstawowy rytm biologiczny: • Regularne występowanie skurczów perystaltycznych wyzwalane jest przez rozrusznik utworzony przez komórki mięśniowe gładkie warstwy podłużnej błony mięśniowej żołądka w okolicy krzywizny większej. BER-podstawowy rytm biologiczny: • W komórkach rozrusznika regularnie i spontanicznie występuje stan czynny, który rozprzestrzenia się na całą błonę mięśniową. • Pokarmy płynne szybko przechodzą przez żołądek, węglowodany pozostają w żołądku kilka godzin, białka – dłużej a tłuszcze- najdłużej. Działanie pompy odźwiernikowej. Kontrola motoryki żołądka: • Nerw błędny (n.X) i gastryna- nasila skurcze i pobudza perystaltykę. • Nerwy współczulne i sekretyna- zwalniają perystaltykę. Kontrola motoryki żołądka: • Rozciągnięcie dwunastnicy przez pokarm, zawartość kwasów tłuszczowych, częściowo strawionych białek i węglowodanów w pokarmie, sekretyna i cholecystokinina powstające w dwunastnicy oraz wysokie RR osmotyczne treści dostającej się do dwunastnicy to czynniki hamujące na drodze odruchowej i humoralnej perystaltykę żołądka. W regulacji wydzielania żołądkowego wyróżniamy trzy fazy: •Faza psychiczna – nerwowa-głodowa, •Faza żołądkowa, •Faza jelitowa. Faza psychiczna wydzielania: • Wydzielanie odbywa się na zasadzie odruchu warunkowego(nabytego)- na bodźce uwarunkowane spożywaniem pokarmu oraz odruchu bezwarunkowego (wrodzonego)zapach, smak pokarmu. • Na zakończeniach nerwu błędnego wydziela się acetylocholina- pobudza komórki okładzinowe i główne do wydzielania HCL i enzymów oraz w mechanizmie humoralnym wydziela się gastryna i histamina. Faza żołądkowa wydzielania Rozpoczyna się, gdy pokarm znajdzie się w żołądku i może trwać kilka godzin. Pozostaje pod kontrolą wielu czynników: acetylocholina uwalniana z zakończeń nerwu błędnego, sploty nerwowe śródścienne reagujące na rozciąganie ścian żołądka, histamina, gastryna. Jelito- schemat budowy • Jelito grube Faza jelitowa wydzielania • Bodźce powstają w dwunastnicy gdzie dostaje się pokarm nie nasiąknięty kwasem - w przypadku pokarmu kwaśnego wydzielanie żołądkowe zmniejsza się. Powoduje to sekretyna antagonista gastryny. • Silnie hamuje wydzielanie pokarm tłuszczowy nadchodzący do dwunastnicy. Jelito cienkie- motoryka • Przemieszanie miazgi pokarmowej z sokami trawiennymi i zetknięcie strawionego pokarmu z powierzchnią chłonną jelita. • Przesuwanie z odpowiednią szybkością miazgi pokarmowej w kierunku odbytu. Jelito cienkie- motoryka Czynniki pobudzające błonę mięśniową: • Mechaniczne podrażnienie – rozciąganie przez pokarm, • Podrażnienie chemiczne błony śluzowej przez soki trawienne i substancje pokarmowe (słabe kwasy, ługi, sole, mydła- wzmagają, silne kwasy- zwalniają i hamują ruchy jelit. Jelito cienkie- motoryka • Czynniki pobudzające błonę mięśniową cd.: • Bodźce nerwowe nadchodzące do jelit drogą n. błędnego( pobudza ruchy jelit i zwiększa napięcie błony mięśniowej) i n.współczulnego (drażnienie nerwów trzewnych zwalnia ruchy jelitowe i zmniejsza napięcie ich ściany. Trzy rodzaje ruchów jelit: • Ruchy wahadłowe (okresowe zmiany napięcia, • Ruchy robaczkowe (perystaltyczne), • Ruchy rozdzielcze (segmentacyjne, odcinkowe) Ruchy wahadłowe • Polegają na rytmicznym wydłużaniu się i kurczeniu lub skręcaniu odcinka jelita wskutek przesuwania się (2,5cm/s) łagodnej fali skurczu wzdłuż jelita na krótkim odcinku 10-20 razy na minutę. Ruch robaczkowy • W miejscu położonym za masą pokarmową, następuje skurcz bł. mięśniowej podłużnej wywołujący skrócenie i rozszerzenie danego odcinka jelita. Natychmiast po tym skurczu w odcinku przed masą pokarmową następuje skurcz bł. mięśniowej okrężnej który wyciska treść w kierunku odbytu. Ruchy rozdzielcze • Polegają na silnych skurczach błony mięśniowej okrężnej w różnych odcinkach jelita przy biernym rozluźnieniu błony podłużnej. Następnie skurczone odcinki ulegają rozluźnieniu a skurcze pojawiają się w innych miejscach. Trawienie chemiczne w jelicie cienkim • W trawieniu treści jelita cienkiego biorą udział: • Sok jelitowy, • Sok trzustkowy, • żółć Sok jelitowy • Ma odczyn zasadowy, • Wydziela się w ilości ok. 3-6 L/dobę, • Zawiera śluz chroniący błonę śluzową dwunastnicy przed działaniem kwaśnej treści żołądkowej, • Wydziela się pod wpływem mechanicznego podrażnienia błony śluzowej przez przesuwającą się treść jelitową i pośrednio przez pobudzające działanie hormonów żołądkowo-jelitowych. Sok jelitowy zawiera: • Aminopeptydazy rozkładające peptydy do aminokwasów, • Enzymy rozkładające kwasy nukleinowe do pentozy, zasad purynowych i pirymidynowych oraz kwasu fosforowego, • Enzymy rozkładające wielocukry i dwucukry do jednocukrów, • Lipaza hydrolizująca tłuszcze obojętne do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Sok trzustkowy • Dostaje się do dwunastnicy przez przewód trzustkowy i bańkę wątrobowo-trzustkową, • Wydziela się ok.2L/dobę, • pH: 7.1-8.4 –zasadowy, • Jest bogaty w wodorowęglany. Sok trzustkowy zawiera: • Trypsynogen i chymotrypsynogen nieaktywne enzymy >enterokinaza (wydzielana przez błonę śluzową dwunastnicy)> trypsyna i chymotrypsyna –trawią białka do aminokwasów. Sok trzustkowy zawiera: • Rybonukleazę i deoksyrybonukleazę – enzymy trawiące kw. rybonukleinowy i deoksyrybonukleinowy, • Amylazę i diastazę- rozkładające wielocukry do dwucukrów, • Lipazę – rozkładającą tłuszcze do kw. tłuszczowych i glicerolu. Sok trzustkowy jest bogaty w wodorowęglany i dlatego pod jego wpływem kwaśna treść żołądka dostająca się do dwunastnicy zostaje szybko zobojętniona! Kontrola wydzielania soku trzustkowego: Trzustka wydziela sok pod wpływem impulsów nerwowych i czynników humoralnych. Fazy wydzielania soku trzustkowego: • Głowowa (droga odruchowa gdy pokarm znajduje się w jamie ustnej- n.wydzielniczy to n. błędny), • Żołądkowa (cholecystokininapobudza kom. trzustki do wydzielania), • Jelitowa (sekretyna) Udział żółci w trawieniu: • Żółć jest wytwarzana przez komórki wątrobowe i wydzielana do światła kanalików. • Kanaliki łączą się w przewody wątrobowe. Udział żółci w trawieniu: • Żółć jest złocistym płynem, o odczynie lekko alkalicznym (pH 7,8-8,6) – produkowanym nieustannie w ilości ok.0,5-11L/dobę. • Pęcherzyk żółciowy może zagęścić żółć 5-10 krotnie tj. do ok.50ml. Schemat budowy dróg żółciowych Skład żółci: • sole kwasów żółciowych, • bilirubina, • cholesterol, • kwasy tłuszczowe, • lecytyna. Sole kwasów żółciowych: cholowy i chenodezoksycholowy. To: Są one wydzielane w połączeniu z glicyną i turyną jako glikocholan sodu i taurocholan potasu w stosunku 3 do1. Sole kwasów żółciowych: • Około 90-95%kwasów żółciowych ulega w jelicie grubym reabsorpcji i powraca przez naczynia układu wrotnego do wątroby. • Barwnikiem żółci jest bilirubina. Kontrola wydzielania żółci: • Sekretyna – zwiększa wydzielanie żółci, • Cholecystokinina –powoduje równoczesne obkurczanie pęcherzyka żółciowego i rozluźnienie zwieracza bańki co powoduje wyciśnięcie żółci do dwunastnicy. Rola żółci w procesach trawienia • Aktywowanie enzymów trzustkowych, przede wszystkim lipazy, • Emulgowanie tłuszczów – kwasy żółciowe zmniejszają napięcie powierzchniowe tłuszczów, wskutek czego rozbijają się one na drobne kuleczki, co ułatwia działanie lipazy, Rola żółci w procesach trawienia • Rozpuszczanie kwasów tłuszczowych, • Wzmaganie perystaltyki jelit. Najważniejsze zadanie to: udział w trawieniu tłuszczów! Schemat budowy jelita grubego Rola jelita grubego • Woda zawarta w treści jelita jest zwrotnie wchłaniana, • Wchłaniane są : elektrolity, witaminy, sole mineralne, • Niestrawione pokarmy są w nim czasowo magazynowane i formowany jest kał, • Drobnoustroje stale się mnożą, wytwarzając związki niezbędne (witaminy), jak i toksyczne (tyraminę, amoniak) Jelito grube Gruczoły błony śluzowej jelita grubego nie wytwarzają enzymów trawiennych. Jedyną ich wydzieliną jest śluz! Treść jelita cienkiego przedostaje się do jelita ślepego w momencie otwierania się zastawki krętniczo - kątniczej. Zastawka otwiera się gdy przechodzi przez nią fala perystaltyczna (odruch żołądkowo-krętniczy) w czasie opróżniania żołądka. Motoryka jelita grubego: • Błona mięśniowa jelita grubego wykazuje okresowe zmiany napięcia, skurcze odcinkowe i skurcze perystaltyczne. • 2-3 razy na dobę, na skutek rozciągnięcia się jelita przez treść dochodzi do silnych skurczów perystaltycznych-ruchów masowych, które pojawiają się w pierwszej godzinie po spożyciu pokarmów na drodze odruchu żołądkowookrężniczego. Jelito grube: kał- skład: • Woda i chlesterol, • nie strawione i nie dające się strawić resztki pokarmów, • barwniki pochodzące z nie strawionego pokarmu oraz barwniki żółciowe, • duże ilości drobnoustrojów(E.coli), • Produkty fermentacji bakterii (kw. mlekowy, octowy, alkohol, CO2, indol, skatol) • Sole mineralne Na, K, Ca, Mg, Fe. defekacja • Rozpoczyna się parciem na stolec wywołanym przez rozciągnięcie ścian odbytnicy masami kałowymi. • Do wydalania kału przyczynia się tłocznia brzuszna tj. wzrost RR w jamie brzusznej. defekacja Ośrodki nerwowe, kierujące odruchem defekacji, mieszczą się w w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego. Zniszczenie tego ośrodka prowadzi do rozluźnienia mięśni zwieraczy odbytu i nie trzymania kału. UKŁAD TRAWIENNY BUDOWA WĄTROBY • Wątroba ŻOŁĄDEK: • Żołądek - gaster sive ventriculus. Stanowi poszerzoną część przewodu pokarmowego między przełykiem a dwunastnicą. Spełnia dwa zadania : 1.Stanowi zbiornik pokarmu 2. Jest narządem wydzielniczym wytwarzającym kwas solny i enzymy. Pod wpływem tych enzymów pokarm zostaje zmieniony na płynną miazgę. ŻOŁĄDEK • W żołądku wyróżniamy: wpust (cardia) stanowiący połączenie z częścią brzuszna przełyku. • Dno ( fundus)-zaokrąglona, obszerna część żołądka położona na lewo i ku górze od wpustu ŻOŁĄDEK • W żołądku rozróżnia się dwie ściany- przednią i tylną. Ściany te łączą się ze sobą u góry wzdłuż tzw. krzywizny mniejszej i u dołu wzdłuż krzywizny większej W górnej części krzywizny mniejszej żołądek łączy się z przełykiem. ŻOŁĄDEK • Ujście żołądka do dwunastnicy nazywa się odźwiernikiem (pylorus). Odźwiernik zaopatrzony jest w gruby pierścień błony mięśniowej okrężnej, tworzący mięsień zwieracz odźwiernika , którego skurcz oddziela światło żołądka od dalszej części przewodu pokarmowego. ŻOŁĄDEK • Żołądek cd • Część żołądka sąsiadująca z odźwiernikiem nosi nazwę części odźwiernikowej. Pomiędzy częścią odźwiernikową a dnem znajduje się trzon żołądka ( corpus ventriculi). ŚCIANA ŻOŁĄDKA • Ściana żołądka składa się z czterech warstw: • 1/. • 2/. • 3/. • 4/. Błona surowicza Błona mięśniowa Tkanka podśluzowa Błona śluzowa. BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA • Ad 1- (surowicza) jest częścią otrzewnej, która pokrywa cały żołądek z wyjątkiem wąskiego paska wzdłuż obu krzywizn. • Ad 2-(mięśniowa) zbudowana z pęczków mięśni gładkich składa się z trzech warstw. BŁONA MIĘŚNIOWA • Błona mięśniowa żołądka składa się z warstwy zewnętrznej podłużnej, środkowej okrężnej i wewnętrznej skośnej. BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA •Ad 3(podśluzowa) jest dość grubą warstwą tkanki łącznej wiotkiej, zawierającej liczne naczynia i nerwy. •Ad4(śluzowa) stanowi wewnętrzną warstwę żołądka. W pustym żołądku jest błona śluzowa jest mocno pofałdowana. Gruczoły żołądkowe • Gruczoły żołądkowe właściwe występują w wielkiej ilości ( ok. 100 na 1 mm kwadratowy) w okolicy dna i trzonu żołądka. Są to gruczoły cewkowe proste, zawierające dwa rodzaje komórek nabłonkowych: komórki główne wyścielające światło gruczołu, oraz komórki okładzinowe. Gruczoły żołądkowe • Pierwsze (komórki główne wyścielające) wytwarzają pepsynogen, drugie (okładzinowe) kwas solny. Pepsynogen w obecności kwasu solnego zmienia się w pepsynę, która jest enzymem proteolitycznym żołądka Gruczoły odźwiernikowe • Występują w części odźwiernikowej żołądka. Są to proste lub złożone gruczoły cewkowo-pęcherzykowe, zbudowane z komórek nabłonka walcowatego. Wydzielają one prawie wyłącznie śluz. Śluz ten tworzy na powierzchni błony śluzowej warstwę grubości ok. 1 mm, chroniąc ją przed strawieniem przez enzymy żołądkowe oraz zmniejsza tarcie przy przechodzeniu pokarmu.
