1. Definicje i podział Góry

Gleboznawstwo i geomorfologia
Wykład dla studentów
ochrony środowiska I rok
„...nie ma życia bez gleby, ani gleby
bez życia”
Stanisław Miklaszewski (1907)
Gleboznawstwo i geomorfologia
WYKŁAD 4: OBSZARY GÓRSKIE
1. Definicje i podział
Rozmieszczenie obszarów górskich na Ziemi nawiązuje bezpośrednio
do układu płyt litosfery, a w szczególności do przebiegu granic
między poszczególnymi płytami oraz stref rozłamowych w obrębie
płyt, noszących nazwę ryftów śródkontynentalnych.
1. Definicje i podział
Góry to formy ukształtowania terenu o silnie urozmaiconej
rzeźbie, ich wysokość względna przekracza 300 m od dna
najbliższych dolin oraz cechuje je duże nachylenie stoków.
Formy te złożone są z elementów wklęsłych (doliny i
kotliny) oraz wypukłych (szczyty).
Powstawanie obszarów górskich związane jest z
działalnością sił wewnętrznych (np. wulkanizm) oraz
procesy tektoniczne prowadzące do deformacji warstw
skalnych, do których zaliczamy fałdy oraz uskoki. Te
ostatnie
są
najpowszechniejszymi
procesami
odpowiedzialnymi za powstawanie gór.
1.1 Uskoki
Są to deformacje podłoża skalnego powodujące
przerwanie ciągłości warstw i przesunięcie ich względem
siebie w poziomie lub w pionie.
Wyróżniamy 3 typy uskoków:
1. Normalne – powierzchnia uskokowa jest nachylona w
stronę skrzydła zrzuconego. Uskoki takie są typowe w
warunkach rozciągania litosfery.
1.1 Uskoki
2. Odwrócone (inwersyjne) – wzdłuż uskoku jeden
fragment skorupy jest nasuwany na drugi. Typowe dla
warunków skracania litosfery.
1.1 Uskoki
3. Przesuwcze – kierunek przesunięcia jest równoległy do
kierunku rozciągłości powierzchni uskokowej (w lewo
lub w prawo – lewo/prawoprzesuwcze).
2. Podział genetyczno-strukturalny obszarów górskich
Wyróżniamy następujące obszary górskie, w których:
1. rzeźba nawiązuje do systemu uskoków zrzutowych normalnych,
odzwierciedla naprężenia rozciągające w litosferze, związany jest
z obszarami rozbieżnych granic płyt kontynentalnych.
2. rzeźba nawiązuje do systemu nasunięć, czyli odzwierciedla
naprężenia skracające w litosferze, typowy dla zbieżnych granic
płyt.
3. rzeźba nawiązuje do uskoków przesuwczych. Występować mogą
zarówno naprężenia rozciągające i skracające, miejscami
naprzemiennie.
2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych
Góry zrębowe
Najważniejszym procesem tektonicznym są przemieszczenia wzdłuż
uskoków normalnych (ruchy pionowe). W ich obrębie wyróżniamy
następujące formy rzeźby:
• Zręby tektoniczne – wydźwignięte fragmenty tektoniczne. Po ich
obu stronach występować mogą uskoki. W odmianie symetrycznej
wyniesienie zrębu jest jednakowe z obu stron. Istnieją również
odmiany asymetryczne o różnym wyniesieniu obu stron zrębu.
2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych
Góry zrębowe
• Półzręby – to formy zrębów wyniesione tylko wydłuż jednego
uskoku (np. Tatry). Cechuje je wyraźna asymetria i mają krótki,
stromy stok przy uskoku, a łagodne nachylenie po przeciwnej
stronie.
2.1. Góry związane z systemami uskoków normalnych
Góry zrębowe
• Zewnętrzne progi tektoniczne – to niższe formy rzeźby wchodzące
w skład zrębu, powstają wzdłuż linii uskoku. Podlegają procesowi
erozji, co prowadzi do powstawania trójkątnych lic progów
tektonicznych.
2.2. Góry związane z pasami nasunięć
Są to najbardziej dynamiczne przekształcenia rzeźby terenu o
średnim tempie dźwigania tektonicznego 1-10mm/rok (1-10km/1mln
lat). Ich średnie tempo niszczenia jest podobne, co oznacza swoisty
stan równowagi dynamicznej zapobiegający obniżaniu się średniej
wysokości łańcucha górskiego. Posiadają one dwa typy rzeźby:
• Rzeźba zgodna – rysy rzeźby pokrywają się ze strukturą podłoża
• Rz. Inwersyjna – brak jest zgodności pomiędzy rozciągłością
głównych form rzeźby, a przebiegiem głównych struktur
tektonicznych.
2.2.1. Zapadliska tektoniczne
Są to obniżenia terenu wzdłuż uskoków, występują w miejscach,
gdzie zachodzą procesy rozciągania skorupy ziemskiej. Zaliczamy do
nich:
• Rowy tektoniczne – długie, linijne zapadliska ograniczone z obu
stron progami tektonicznymi
• Półrowy tektoniczne – ograniczone uskokiem tylko z jednej strony
(np. Dolina Śmierci w Kalifornii).
• Rozziew rombowy – powstaje wzdłuż strefy uskokowej o
charakterze przesuwczym.
2.2.2. Formy sejsmotektoniczne
Powstają na skutek działalności sejsmicznej, poprzez przemieszczenie
się w obrębie ośrodka skalnego, co prowadzi do powstania tego typu
form. Wyróżniamy:
• Skarpy uskokowe – powstają na powierzchni uskoków
• w przypadku u. normalnych są to formy linijne o dużej
rozciągłości (do 10km) i wysokości 0,5-10m. Mają one przebieg
prostoliniowy lub lekko kręty.
• skarpy związane z nasunięciami są kręte i zygzakowate.
• Szczeliny tektoniczne – powstają w miejscu lokalnego rozciągnięcia
skorupy ziemskiej. Są mało trwałe i szybko wypełniają się
osadami.
2.3. Małe formy rzeźby związane z uskokami przesuwczymi
Powstają wzdłuż uskoków przesuwczych, gdzie przeważają
ruchy horyzontalne. Zaliczamy do nich:
• Zapadliska rombowe - duże formy
• Kotliny - płytkie formy
3. Góry wg innych kryteriów
Stosując kryteria morfograficzne można wyróżnić:
 góry pojedyncze o różnych rozmiarach, np. odosobnione
stożki wulkaniczne lub masywy górskie (Harz, Wogezy),
 ciągi górskie o różnej długości, szerokości i wysokości.
W zależności od budowy, pochodzenia i rozczłonkowania
wyróżniamy z kolei:
o wały górskie, złożone z masywów, grup i grzbietów górskich,
rozczłonkowanych śródgórskimi rowami i kotlinami
zapadliskowymi oraz dolinami (np. Sudety),
o łańcuchy górskie (np. Alpy, Karpaty, Himalaje, Andy), a w ich
obrębie pasma górskie, złożone z szeregu pojedynczych
grzbietów górskich, oraz masywy i grupy górskie.
3. Góry wg innych kryteriów
Ciąg łańcuchów tego samego wieku i pochodzenia nosi nazwę
systemu górskiego, np. alpejski system górski.
Na podstawie kryteriów hipsometrycznych rozróżnia się:
• góry niskie wysokości do 500 m n.p.m. (np. Góry
Świętokrzyskie),
• góry średnie wysokości do 1500 m n.p.m. (np. Beskidy,
Sudety),
• góry wysokie osiągające wysokości do 8848 m n.p.m. (np.
Himalaje, Kaukaz, Alpy, Tatry).
3. Góry wg innych kryteriów
Wyróżnia się dwa zasadnicze ciągi górskie: około-pacyficzny oraz
eurazjatycki.
Ciąg okołopacyficzny tworzą góry: Andy, Kordyliery, Kamczatki,
Kołymskie, Czerskiego, Stanowe, Korei i Japonii, Archipelagu
Malajskiego oraz Alpy Australijskie.
Ciąg eurazjatycki o przebiegu równoleżnikowym tworzą góry: Atlas,
Betyckie, Alpy, Apeniny, Karpaty, Bałkan, Dynarskie, Taurus, Kaukaz,
Elburs, Hindukusz, Karakorum, Kunlun, Himalaje, Malajskie.
Dziękuję za uwagę