etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na
advertisement
Anetta Zielińska Katedra Zarządzania Jakością i Środowiskiem Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu ETYKA ŚRODOWISKOWA A ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH PRZYRODNICZO CENNYCH Wprowadzenie – etyka środowiskowa Globalny kryzys ekologiczny przyczynił się do tego, że dyskusja na temat stosunku człowieka do otaczającej go przyrody stała się powszechna i niezmiernie aktualna. Człowiek swą niefrasobliwą postawą wobec całej Natury spowodował zakłócenia i bardzo często bezpowrotne zniszczenie delikatnych sieci współzależności między poszczególnymi elementami życia na Ziemi (Reichel). Kryzys ten ma wiele przyczyn, jedną z istotnych jest nieumiejętność gospodarowania środowiskiem naturalnym. Ochrona środowiska przyrodniczego to jedno z podstawowych wyzwań współczesności. W chwili obecnej środowisko przyrodnicze jest bardzo zagrożone, uświadamiamy sobie jak słaba jest przyroda oraz jak łatwo można zniszczyć florę, faunę a nawet całe środowisko. Dlatego też coraz częściej poddaje się moralnej ocenie zachowanie człowieka wobec przyrody. W tym miejscu warto scharakteryzować zagadnienie etyki odwołującej się do świata wartości, idei, zachowań ludzkich i stosunku ludzi do przyrody. Świadomość o destrukcyjnym wpływie człowieka na środowisko przyrodnicze przyczyniła się do narodzin etyki środowiskowej. Ta nowa dyscyplina ekofilozoficzna podejmuje zagadnienia moralnych relacji między jednostką ludzką, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami a środowiskiem przyrodniczym. Głównym praktycznym celem etyki środowiskowej jest obrona świata przyrodniczego przed ludzką agresją i działaniami destrukcyjnymi z jednej strony, a z drugiej – obrona człowieka jako jednostki i gatunku przed powodowanymi przez niego samego zagrożeniem ekologicznym (Tyburski, 2006, s. 8). Jednakże należy zwrócić uwagę, że destruktywny wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze jest spowodowany nie tylko jego złą wolą, ale wręcz przymusem do eksploatacji zasobów przyrody w celu jego przetrwania na Ziemi. Aldo Leopold (1887-1948) filozofujący leśnik, jest uważany za prekursora filozofii środowiskowej, doszedł do przekonania, iż pojawiła się nagląca potrzeba wypracowania nowego podejścia człowieka do przyrody, podejścia opartego na etyce, a nie tylko na czysto ekonomicznym jej traktowaniu. (...) Człowiek może postępować etycznie tylko w odniesieniu do czegoś, co ceni, kocha lub szanuje, a tego rodzaju stosunek do ziemi może występować jedynie wtedy, gdy przestanie traktować ją jedynie w sposób ekonomiczny (Pyra). Człowiek jest częścią przyrody. Z niej wyrasta, w niej ma swoje korzenie, tylko w niej (jak dotychczas) jest w stanie egzystować. I nie wiadomo, czy jest możliwe, by to się kiedyś zmieniło. (...) Człowiek jest istotą przyrodniczą, która bez środowiska przyrodniczego nie może funkcjonować (Ganowicz, 2002, s. 93). Formy życia nie tworzą piramidy z naszym gatunkiem na wierzchołku, a raczej krąg, w którym wszystko jest ze wszystkim powiązane (Tyburski, 2006, s. 11). Etyka środowiskowa wyrosła z troski o stan środowiska przyrodniczego, zmierza ona między innymi do ukształtowania ogólnospołecznego modelu życia i działania, dobrego dla ludzkości jak i dla środowiska przyrodniczego. Kwintesencją etyki ekologicznej jest stwierdzenie, że przyrody nie chronimy „po coś”, 160 Anetta Zielińska czy „dla zysku”, ale że jej ochrona jest dla nas moralną powinnością (Reichel). Według ekofilozofii zrównoważony rozwój jest rozumiany, jako poszukiwanie właściwej miary określającej ludzkie działania w środowisku (Piątek, 2007, s. 5). Dlatego też godnym uwagi elementem etycznego postępowania jest zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych, w celu ochrony przyrody, jak i rozwoju społeczno-gospodarczego. Celem artykułu jest zdiagnozowanie potencjalnych efektów etyki środowiskowej dla zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych takich, jak: • stabilność funkcjonowania struktur zarządzających obszarami chronionymi - zadowolenie i efektywność funkcjonowania zarządców, pracowników, społeczności lokalnej; • poprawa jakości życia społeczności lokalnej (warunki gospodarcze, społeczne) zadowolenie otoczenia z istnienia obszarów chronionych; • pełny przepływ informacji o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego tych obszarów - przejrzyste kontakty pomiędzy organizacjami zarządzającymi obszarami chronionymi a otoczeniem. Etyka środowiskowa a obszary przyrodniczo cenne Człowiek żyje w środowisku, które w wyniku jego działań uległo znacznemu przekształceniu, a miejsca „dzikiej przyrody” są dziś rzadkością - „małe punkciki na mapie świata” - dlatego też należy je otoczyć ochroną i dbać o nie, jak o najcenniejsze dobro całej ludzkości. Dlatego też manifestem ogłaszanym w obronie „dzikiej przyrody” jest utworzenie obszarów przyrodniczo cennych. John Muir (1838-1914), wybitny działacz na polu ochrony środowiska, zwłaszcza odnośnie dzikich obszarów w Stanach Zjednoczonych, zapisał się w pamięci zbiorowej jako prekursor idei ochrony dzikiej natury i piewca dzikości, który nawoływał do ochrony obszarów nie dotkniętych działalnością człowieka i ogłaszał wyższość zwierząt dzikich nad hodowlanymi. Tym samym inicjował – w wymiarze praktycznym – to stanowisko w sprawie ochrony przyrody, które określane jest jako ochroniarskie, którego zwolennicy dążą do zachowania środowiska i pozostawienia go w stanie jak najmniej zmienionym przez człowieka, formułując – w kolejnej fazie swego rozwoju – dodatkowy postulat ochrony przyrody, zwłaszcza dzikiej, z uwagi na nią samą (przyroda nie była traktowana tu jako całość, ale tylko jej wybrane dzikie obszary) (Tyburski, 2006, s. 9). Przywrócenie „dzikiej przyrody” nie jest już możliwe, ale można się ponownie do tego stanu przybliżyć poprzez tworzenie nowych i pielęgnowanie istniejących obszarów przyrodniczo cennych, które są elementem etycznego postępowania w długiej perspektywie czasu i przyczyniają się do ochrony różnorodności biologicznej1. Włoski filozof Vittorio Hoessle wyraził opinię, że „znaczenie przyrody dla danego społeczeństwa rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu PKB. Tę uwagę potwierdzają badania socjologiczne, które wskazują na olbrzymie różnice w postrzeganiu przyrody przez społeczeństwa w zależności od stopnia ich zamożności (Gaudie, 1994). Największe poparcie dla inicjatyw ochronnych dostrzegalne jest w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, natomiast w krajach rozwijających się pozytywny stosunek do ochrony przyrody charakteryzuje wyłącznie kręgi elitarne (Kiełczewski, 2003, s. 223-224). Oznacza to, że rozwój filozofii środowiskowej dotyczący obszarów chronionych będzie skorelowany ze 1 Przez różnorodność biologiczną rozumiemy zróżnicowanie organizmów, rozpatrywane na wszystkich poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych należących do tego samego gatunku, poprzez zestawy gatunków, rodzajów, rodzin i niższych jednostek taksonomicznych, a także rozmaitość ekosystemów, które składają się z zespołów organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w których żyją (Wilson, 1992). Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych 161 stopniem zamożności społeczeństwa, czyli im większy jest wskaźnik zamożności tym bardziej społeczeństwo zachowuje się etycznie w odniesieniu do tych obszarów. Obszary przyrodniczo cenne można scharakteryzować w trzech ujęciach, jako (Zielińska, 2007, s. 163): • tradycyjne formy ochrony: parki narodowe i rezerwaty przyrody, • nowsze formy ochrony: parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu, • europejskie formy ochrony: obszary Natura 2000. Ochrona obszarowa (rezerwatowa) przyczynić się ma do projektowania i tworzenia na terenie kraju jednolitego systemu, który gwarantować będzie efektywną i maksymalną realizację celów ochrony przyrody. Elementy należące do ochrony obszarowej (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, Natura 2000) tworzą krajowy system obszarów chronionych. System ten stanowi układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, łączonych korytarzami ekologicznymi2 (Zielińska, 2004, s. 353). Jasna i czytelna struktura krajowego systemu obszarów przyrodniczo cennych wpłynie na zmiany ekofilozoficznego myślenia i działania ludzi, jest to ważne wyzwanie dla etyki środowiskowej. Rysunek 1. Krajowy system obszarów przyrodniczo cennych Parki narodowe Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu NATURA 2000 Korytarze ekologiczne Krajowy system obszarów przyrodniczo cennych Źródło: (Zielińska, 2007, s. 164). W Polsce (stan na koniec 2005 r.) objętych jest różnego rodzaju ochroną obszarową 32,5% powierzchni kraju (10.173,2 tys. ha), z czego 23 to parki narodowe, 1368 rezerwatów przyrody, 120 parków krajobrazowych, 448 obszary chronionego krajobrazu, dodatkowo wyznaczono 265 obszarów Natura 2000 o łącznej powierzchnia 2.934.437 ha (co stanowi 9,6% lądowej powierzchni kraju). Powyższe wielkości wskazują, jaki potencjał stanowią obszary przyrodniczo cenne, dlatego też należy zwrócić uwagę, że jest to znaczące pole 2 Przez korytarz ekologiczny rozumiemy obszar mający służyć do migracji organizmów obdarzonych zdolnościami ruchowymi lub do przenoszenia się „krok po kroku” genów i osobników pozbawionych takich zdolności. 162 Anetta Zielińska badawcze nie tylko teoretyczne, ale i praktyczne między innymi dla etyki środowiskowej. Z etycznego punktu widzenia obszary chronione cenimy nie tylko przez wzgląd na bogactwo środowiska przyrodniczego, ale również bogactwo kulturowe (kultury ludowej, która jest praktykowana i pielęgnowana przez mieszkańców żyjących w harmonii z przyrodą). Rozwój filozofii środowiskowej w odniesieniu do obszarów przyrodniczo cennych należy rozpocząć od procesu edukacji ekologicznej społeczeństwa, gdyż autentyczna znajomość zagadnień dotyczących tychże obszarów jest alarmująco niska. Coraz większa część społeczeństwa mieszka w miastach, w izolacji od przyrody, dlatego też należy pogłębić świadomość ekologiczną społeczeństwa w zakresie istoty, celu, funkcji obszarów chronionych na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Etyka środowiskowa może przyczynić się do lepszego zrozumienia misji obszarów przyrodniczo cennych, przez którą rozumiemy kompleksową ochronę środowiska przyrodniczego, zachowanie bogactwa kultury lokalnej oraz rozwijanie proekologicznych funkcji gospodarczych, gwarantujących wzrost dochodów i poprawę jakości życia społeczności lokalnej. A to wszystko w zgodzie pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Efekty etyki środowiskowej w zrównoważonym gospodarowaniu na obszarach chronionych W 1975 roku sformułowana została na III Sekcji Zarządzającej Programu Narodów Zjednoczonych do Spraw Środowiska (UNEP) jedna z pierwszych definicji zrównoważonego rozwoju, przez którą rozumiemy „przebieg nieuchronnego i pożądanego rozwoju gospodarczego, który nie naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka, nie doprowadzałby do degradacji biosfery, który godziłby prawa przyrody, ekonomii i kultury” (Kozłowski, 1996, s.12). Oznacza to, że środowisko przyrodnicze jest jednym z podstawowych czynników tego rozwoju. Przez gospodarowanie rozumiemy proces wyboru decyzyjnego, warunkowany z jednej strony nieograniczonymi potrzebami człowieka, natomiast z drugiej rzadkimi zasobami (Czaja, Becla, 2002, s. 15). Jest to przyczyną powstawania konfliktu pomiędzy gospodarczym wykorzystaniem zasobów przyrody a ograniczonością tychże zasobów. Dlatego też pojawia się koncepcja zrównoważonego gospodarowania (między innymi na obszarach przyrodniczo cennych), czyli takiego, gdzie nastąpi ścisłe powiązanie funkcji gospodarczo-społecznych ze środowiskiem przyrodniczym, nie doprowadzając do utraty zasobu i waloru tegoż środowiska. Należy zwrócić uwagę, że etyka Aldo Leopolda ma charakter „praktycznego holizmu”, ponieważ nie zakazuje ona korzystania (gospodarowania) ze środowiska. Wskazuje jednak, że powinnością moralną każdego człowieka powinno być czynienie tego z szacunkiem dla indywidualnych bytów, jak i dla całej wspólnoty. Należy zatem dążyć do takiego stanu, aby utrzymać całość środowiska przyrodniczego w stanie zapewniającym możliwość rozwoju i życia zamieszkujących go istot. Za jeden z efektów etyki środowiskowej dla obszarów chronionych należy uznać stabilność funkcjonowania struktur zarządzających tymi obszarami, co wpłynie na zadowolenie oraz efektywność funkcjonowania tak zarządców, pracowników tychże obszarów, jak i społeczności lokalnej. Funkcjonowanie struktur zarządzających zależy od głównych organów instytucjonalnych ochrony przyrody, do których zalicza się Ministra Środowiska, wojewodę, starostę, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W Ministerstwie Środowiska szczególnie odpowiedzialny za sprawy ochrony przyrody jest Główny Konserwator Przyrody. Natomiast w województwach kompetentną władzą jest wojewoda, gdzie zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje Wojewódzki Konserwator Przyrody a na terenie parku narodowego Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych 163 dyrektor tego parku. Dyrektora parku krajobrazowego powołuje wojewoda, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiej rady ochrony przyrody, a nadzór nad funkcjonowaniem obszarów Natura 2000 jest w gestii Ministra Środowiska, a wojewoda koordynuje ich funkcjonowanie (Dz. U. Nr 92, poz. 880, art. 91, 93, 32). Z powyższego wynika, że stabilność struktur zarządzających obszarami przyrodniczo cennymi jest zapewniona najwyższym aktem prawnych, jakim jest ustawa. Jest rzeczą oczywistą, że przestrzeganie prawa zaliczyć należy do podstawowych standardów etyki środowiskowej. Organy wykonujące zadania w zakresie ochrony przyrody dla obszarów chronionych kierują się wytycznymi zawartymi w ustawie o ochronie przyrody, które wyliczają nakazy i zakazy (Dz. U. Nr 92, poz. 880, art. 15, 17, 24, 33) dotyczące dopuszczalnych i zabronionych form gospodarowania na obszarach chronionych. Najostrzejsze rygory ochronne stosowane są w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, umiarkowane – w parkach krajobrazowych oraz w otulinach parków narodowych, a najbardziej liberalne – na obszarach chronionego krajobrazu, w otulinach parków krajobrazowych (Dubel, 1998, s. 92) oraz na obszarach Natura 2000. Przestrzeganie tych wytycznych jasno określa możliwości społecznogospodarczego wykorzystania (gospodarowania) tych obszarów. Kolejnym efektem etyki środowiskowej w zrównoważonym gospodarowaniu na obszarach chronionych jest poprawa jakości życia społeczności lokalnej, czyli warunków społeczno-gospodarczych, które przyczyniają się między innymi do zadowolenia, akceptacji przez tą społeczność istnienia obszarów chronionych. Jakość środowiska przyrodniczego istotnie wiąże się z poprawą jakości życia, poprawa ta nastąpi pod warunkiem zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym. Na podstawie powyższej opinii można stwierdzić, że ochrona środowiska przyrodniczego jest bezpośrednio związana z ochroną praw człowieka oraz z ochroną jakości jego życia. Nawet w II Polityce Ekologicznej występuje stwierdzenie o ochronie praw człowieka do czystego środowiska przyrodniczego (Zielińska, 2003, s. 356). W potocznej opinii obszary przyrodniczo cenne uważa się za jedną z przyczyn zubożenia społeczności lokalnej. Tereny te często są podstawą egzystencji społeczności lokalnej, a w wyżej cytowanej ustawie o ochronie przyrody nakazy i zakazy często są przyczyną zwiększenia się kosztów produkcji dóbr i usług, co wpływa na zmniejszenie efektywności gospodarczej tych obszarów. Dlatego też należy zaakceptować fakt, że istnienie obszarów przyrodniczo cennych stwarza jednocześnie zagrożenia, ale i szanse nie tylko dla społeczności lokalnej, ale i całego otoczenia zewnętrznego tych obszarów. Warto zauważyć, że ograniczenia w zakresie gospodarowania na obszarach przyrodniczo cennych dotyczą tradycyjnych form wykorzystania zasobów środowiskowych, dlatego też za pożądany kierunek lokalnego rozwoju na tych obszarach uważa się dziedziny gospodarki zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju: • rolnictwo ekologiczne, • eko-agrotyrystyka, • gospodarka leśna, • pozyskanie runa leśnego, • myślistwo, • rybołówstwo, • pamiątkarstwo, • przyrodolecznictwo, lecznictwo uzdrowiskowe. Obszary przyrodniczo cenne przyczyniają się do realizacji wytycznych zawartych w dokumencie Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku, gdzie zapisano, że jednym z najważniejszych zadań jest: „zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, podniesienie jakości życia społeczeństwa poprzez zapewnienie dobrego stanu środowiska 164 Anetta Zielińska naturalnego na całym obszarze kraju oraz zagwarantowanie, że polskie dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe przekazane zostanie następnym pokoleniom w stanie umożliwiającym realizację również ich aspiracji” (Strategia Zrównoważonego …). Dlatego też poprawę jakości życia i dobrobytu ekonomicznego zapewnia efektywne gospodarowanie na obszarach chronionych poprzez ekologizację gospodarki. Ekologizacja gospodarki to moralna refleksja nad problemem odpowiedzialności człowieka wobec przyrody. Przyczynia się ona do zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych w celu zaspokojenia dzisiejszych potrzeb społeczności lokalnej, jak i potrzeb przyszłych pokoleń. Problem odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze dotyczy również instytucji rządzących (administracja państwowa, regionalna, lokalna), które mogą tworzyć motywujący system ulg i zwolnień dla lokalnej społeczności za wdrażanie pro-ekologicznych form działalności gospodarczej na obszarach chronionych, co istotnie wpłynie na poprawę jakości życia. Dodatkowo należy stworzyć programy regulujące relacje gospodarowania przez człowieka a funkcjonowanie obszarów chronionych wykorzystując filozofię środowiskową, która przyczyni się do ukształtowania prawidłowego modelu funkcjonowania i działania tak dla ludzkości, jak i środowiska przyrodniczego. Tak ukształtowane postawy społecznogospodarcze wpłyną na zmniejszenie zagrożeń ekologicznych. Do ostatnich z istotnych efektów etyki środowiskowej dla obszarów chronionych zaliczamy pełny przepływ informacji o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego. Oznacza to stworzenie przejrzystych kontaktów pomiędzy organizacjami zarządzającymi obszarami chronionymi a otoczeniem (np. władzami i społecznością lokalną, organizacjami pozarządowymi) na temat szeroko rozumianych zagadnień dotyczących obszarów przyrodniczo cennych. Podczas IV Światowego Kongresu Parków Narodowych w Caracas (Wenezuela 1992) „Parks for Life” stwierdzono, że „tworzenie i gospodarowanie obszarami chronionymi oraz użytkowanie zasobów znajdujących się na ich terenie lub w pobliżu musi się odbywać w harmonii z lokalnymi społecznościami i liczyć się z opinią społeczną. W wielu przypadkach kontynuacja i rozwój ludzkiej działalności na obszarach chronionych powinny być zaakceptowane (...). Tradycyjne układy użytkowania i własności, tradycyjna wiedza i zwyczaje, rola mężczyzn i kobiet w społecznościach muszą być respektowane” (The Caracas…, s. 1-2). Jak wiadomo proces tworzenia nowych lub powiększenie już istniejących obszarów chronionych, odbierany jest przez otoczenie, jako bariera rozwoju gospodarczego. Przyczyną takiej sytuacji jest fakt, że często procesy te nie są poprzedzane szeroko rozumianą edukacją ekologiczną społeczności lokalnej, NGO-sów oraz braku przeprowadzenia prób dyskusji z władzami lokalnymi. Przepływ informacji pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego obszarów chronionych z pewnością pomógłby zrozumieć tak zagrożenia jak i korzyści wynikające z funkcjonowania tych obszarów. Edukacja ekologiczna stanowi ochronę etyczną, która udoskonala system wartości człowieka, jego własną wrażliwość, osobiste wyczulenie na dobro i krzywdę przyrody. Powinna ona oddziaływać na systemy wartości, postawy i zachowania się jednostek i grup ludzkich w stosunku do środowiska przyrodniczego (obszarów przyrodniczo cennych). Etyka uczy, że człowiek ma być opiekuńczy i przyjazny wobec środowiska. Filozofia środowiskowa poprzez udoskonalenie przepływu informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami problematyką ochrony przyrody ma kształtować relacje człowieka z otaczającym środowiskiem przyrodniczym. Relacje te powinny być jak najbardziej poprawne, czyli pozbawione sytuacji konfliktowych na styku człowiek – Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych 165 przyroda. Osiągnięcie takiej sytuacji jest możliwe przez wdrożenie procesu „informowania partnerskiego” o zagadnieniach dotyczących ochrony przyrody. Proces „informowania partnerskiego”, polega na założeniu, że w całym procesie dotyczącym zagadnień obszarów chronionych powinni uczestniczyć wszyscy zainteresowani lub wszyscy ci, na których te obszary mają wpływ. Jest niezmiernie istotne ustalenie zasad współpracy z kluczowymi grupami interesu, czyli wdrożenie komunikacji społecznej, która ma przyczynić się do uzyskania akceptacji dla rozpatrywanych zagadnień. Niezmiernie ważne jest właściwe rozpoznanie grup interesu (zarządcy i pracownicy obszarów chronionych, władze i społeczność lokalna, NGO-sy i inne otoczenie), do których adresowany jest przekaz informacji, zaprojektowanie treści tego przekazu, a także dobór odpowiedniego nośnika (np. publikacje, ulotki, film, otwarte spotkanie publiczne, Internet). Czynność ta jest niełatwą, ale możliwą do opanowania sztuką (szerzej Zielińska, 2005, s.80-98). Każda ze stron w „informowaniu partnerskim” odgrywa taką samą rolę, nie ma ważniejszych i mniej ważnych w tym procesie. Zaletą takiego informowania jest to, że uzgodnione rozwiązania są „uznane za swoje” przez wszystkich jego współautorów, co w konsekwencji przyczyni się do akceptacji istnienia i funkcjonowania obszarów chronionych przez szeroko rozumiane otoczenie. Warto zwrócić uwagę na fakt, że społeczność lokalna rzadko ma te same poglądy, opinie na temat obszarów chronionych co: zarządzający tych obszarów, przyrodnicy czy organizacje pozarządowe. Jednakże często okazuje się, że jasno zdefiniowane cele, wnioski różnych partnerów w procesie dyskusji (przepływu informacji) reprezentują tylko różne aspekty tego samego podstawowego problemu. W takiej sytuacji dojście do porozumienia odnośnie możliwości gospodarowania na obszarach chronionych pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami staje się możliwe. Podsumowanie Etyka środowiskowa wyrosła z troski o stan środowiska przyrodniczego, jako dyscyplina ekofilozoficzna, która podejmuje zagadnienia moralnych relacji między jednostką ludzką, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami, a przyrodniczym środowiskiem człowieka. Etykę środowiskową w odniesieniu do obszarów przyrodniczo cennych można traktować jako obszar, na którym ścierają się i wiodą naukowe dyskusje różne opcje, stanowiska i kierunki. Godnym uwagi elementem etycznego postępowania jest zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych, w celu ochrony przyrody jak i rozwoju społeczno-gospodarczego. Oznacza to, że zrównoważone gospodarowanie na obszarach chronionych przyczynia się do ukształtowania modelu życia i działania, który będzie dobry dla ludzkości i środowiska przyrodniczego. Jest niezmiernie istotne zdiagnozowanie potencjalnych efektów etyki środowiskowej dla zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych. Zaliczamy tu stabilność funkcjonowania struktur organizacyjnych obszarów chronionych, co sprzyja efektywności działania tak dla zarządców, pracowników tychże obszarów, jak i społeczności lokalnej. Filozofia środowiskowa na tych obszarach dotyka również zagadnień poprawy jakości życia społeczności lokalnej i całego otoczenia, co przekłada się na zadowolenie i akceptację z istnienia obszarów chronionych. I równie ważnym efektem jest pełny i przejrzysty przepływ informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami, dotyczący potrzeb i możliwości rozwoju gospodarczego obszarów przyrodniczo cennych. Należałoby pokusić się o stworzenie takiej filozofii ekorozwoju obszarów chronionych, która uwzględniałaby zarówno potrzeby człowieka, jak i potrzeby przyrody. 166 Anetta Zielińska BIBLIOGRAFIA: 1. Czaja S., Becla A., (2002), Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław. 2. Dubel K., (1998), Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. 3. Ganowicz A., (2002), Refleksja etyczna nad egzystencją i działaniem człowieka w środowisku, w: Etyka środowiska wyzwania XXI wieku, red. J. W. Czartoszewski, Chrześcijaństwo i Edukacja Ekologiczna, nr 3, Warszawa. 4. Gaudie A., (1994), Mensch und Umwelt, Uniwersity Press, Berlin-Heidelberg. 5. Kiełczewski D., (2003), Parki narodowe a społeczności lokalne, w: Walory przyrodnicze jako czynnik rozwoju regionów wschodniej Polski, red. R. Horodeński, C. SadowskaSnarska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok. 6. Kozłowski S., (1996), Czy transformacja polskiej gospodarki zmierza w kierunku rozwoju zrównoważonego, w: Mechanizmy i uwarunkowania ekorozwoju, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, t. I, Białystok. 7. Piątek Z., (2007), Filozoficzne podłoże zrównoważonego rozwoju, Problemy ekorozwoju, vol. 2, nr 1, s. 5-18 8. Pyra L., Etyka Ziemi Aldo Leopolda, http://www.zielona.uni.wroc.pl/odra/pyra.php (stan na dzień 4.03.2007). 9. Reichel J., Tezy etyki ekologicznej, http://psubraty.zrodla.org/2/etyka.html (stan na dzień 4.03.2007). 10. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku, (grudzień 1999), Ministerstwo Środowiska, Warszawa. 11. The Caracas Declaration, IUCN, Caracas, 1992. 12. Tyburski W., (2006), Powstanie i rozwój filozofii ekologicznej, Problemy ekorozwoju, vol. 1, nr 1, s. 7-15 13. Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92 ,poz. 880 z późn. zm.). 14. Wilson E., Diversity of life, W.W. Morton and Co., New York, London 1992. 15. Zielińska A., (2003), Jakość życia a obszary chronione, w: Jakość życia w perspektywie nauk humanistycznych, ekonomicznych i ekologii, red. J. Tomczyk-Tołkacz, Drukarnia PRINT, Jelenia Góra. 16. Zielińska A., (2004), Obszary chronione w Polsce, w: Ekonomiczna aspekty gospodarki przestrzennej, red. T. M. Łaguna, tom I, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. 17. Zielińska A. red., (2005), Komunikacja społeczna w planowaniu i realizacji ochrony obszaru Natura 2000, w: Natura 2000 w Euroregionie Nysa, v Euroregionu Nisa, Centrum Samorządu Lokalnego FRDL, Jelenia Góra. 18. Zielińska A. (2007), Konkurencyjność obszarów przyrodniczo cennych, w: Przedsiębiorstwo i państwo – wybrane problemy konkurencyjności, red. nauk. T. Bernat, Katedra Mikroekonomii Uniwersytet Szczeciński, Międzynarodowa Konferencja w ramach projektu LAMA XIII Konferencja Naukowa Młodych Ekonomistów VII Międzynarodowa Konferencja INYRSS „Labour Market and Competitiveness”, Szczecin.
