Charakterystyka zlewni rzeki Brdy
advertisement
„Warunki korzystania z wód zlewni rzeki Brdy (SCWP: DW0601, DW0602, DW0603, DW0604, DW0605, DW0607, DW0609) – Etap 1 – Dynamiczny bilans ilościowy zasobów wodnych” Zamawiający: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku ul. Franciszka Rogaczewskiego 9/19 80-804 Gdańsk Wykonawca: „Pectore-Eco” Sp. z o.o. Al. Przyjaźni 7/2 44-100 Gliwice Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gliwice, sierpień 2012 r. Zespół autorski: mgr inż. Agnieszka Hobot – Kierownik projektu inż. Katarzyna Banaszak – Z-ca Kierownika projektu dr Małgorzata Stolarska mgr inż. Katarzyna Sowińska mgr Rafał Serafin mgr inż. Agnieszka Stachura 2 Spis treści 1. Podstawa i cel realizacji pracy ................................................................................................ 5 2. Charakterystyka zlewni .......................................................................................................... 5 2.1. Ogólna charakterystyka zlewni ....................................................................................... 5 2.2. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna ............................................... 7 2.3. Użytkowanie terenu ........................................................................................................ 8 2.4. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna i gospodarcza .............................................. 10 2.5. Charakterystyka hydrograficzna .................................................................................... 13 2.6. Obszary chronione w zlewni ......................................................................................... 19 2.7. Charakterystyka części wód powierzchniowych zlewni Brdy ....................................... 22 2.8. Znaczące oddziaływania antropogeniczne w zlewni Brdy ............................................ 38 2.9. Ogólna charakterystyka występujących w zlewni Brdy problemów z punktu widzenia ochrony przed powodzią ...................................................................................................... 42 3. Metodyka wykonania bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy............................... 50 3.1. Wstęp ............................................................................................................................ 50 3.2. Założenia ogólne............................................................................................................ 50 3.3. Wyznaczanie przekroi bilansowych ............................................................................... 53 3.4. Obliczenia hydrologiczne dla wód powierzchniowych.................................................. 55 3.4.1. Ustalenie wielolecia dla obliczeń ............................................................................... 56 3.4.2. Obliczenia przepływów .............................................................................................. 56 3.4.2.1. Przepływ nienaruszalny ....................................................................................... 56 3.4.2.2. Przepływy średnie dekadowe i charakterystyczne ............................................. 60 3.4.2.3. Przepływ gwarantowany ..................................................................................... 61 3.4.3. Naturalizacja przepływów .......................................................................................... 62 3.4.4. Wyliczanie zasobów zwrotnych i bezzwrotnych ........................................................ 63 3.4.5. Wyznaczanie przepływów w przekrojach niekontrolowanych .................................. 64 3.5. Bilans jezior ................................................................................................................... 66 3.6. Bilans ilościowy wód podziemnych ............................................................................... 67 3.7. Powiązanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych ...................................... 68 4. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy .............................................................. 74 4.1 Przepływy charakterystyczne ......................................................................................... 75 4.2. Zestawienie przepływów dekadowych znaturalizowanych dla przekroi bilansowych . 76 3 4.3. Ilościowa gwarancja czasowa przepływów ................................................................... 80 4.4. Przepływy nienaruszalne ............................................................................................... 82 4.5. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy przy założeniu braku, bądź minimalnego użytkowania wód ........................................................................................... 83 4.6. Aktualny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy ........................................ 87 4.7. Perspektywiczny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy ........................... 98 4.8. Analiza wpływu użytkowania terenu na reżim hydrologiczny .................................... 103 4.9. Analiza oddziaływania obiektów hydrotechnicznych na reżim hydrologiczny ........... 107 4.10. Bilans zasobów wód podziemnych............................................................................ 107 4.11. Bilans wodny jezior.................................................................................................... 109 5. Analiza możliwości zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników z uwzględnieniem prognozowanego zapotrzebowania na wodę ........................................................................ 110 6. Podsumowanie ................................................................................................................... 116 4 1. Podstawa i cel realizacji pracy Podstawą realizacji przedmiotowego zadania jest Umowa Nr 12/2012 z dnia 06.02.2012 r., zawarta między Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gdańsku, a Pectore- Eco Sp. z o.o. z siedzibą w Gliwicach. Przedmiotem zamówienia jest wykonanie dynamicznego bilansu ilościowego w zlewni rzeki Brdy wraz z oceną jego wyników. Bilans stanowi pierwszy etap sporządzania warunków korzystania z wód zlewni. Wynik pracy zawiera niezbędne informacje dla sformułowania w „Warunkach korzystania z wód zlewni rzeki Brdy” zakazów, ograniczeń i ustalenia priorytetów w zakresie ilościowego rozrządu zasobów wodnych. 2. Charakterystyka zlewni 2.1. Ogólna charakterystyka zlewni Zlewnia rzeki Brdy podzielona jest przez granicę dwóch województw: pomorskiego i kujawsko – pomorskiego. Na terenie obu województw obszar zlewni administracyjnie leży w 10 powiatach. Największe ośrodki miejskie to: Bydgoszcz, Chojnice, Tuchola, Sępólno Krajeńskie, Czersk i Kamień Krajeński. Ponad 50% osób zamieszkałych na terenie zlewni Brdy przypada na obszar miasta Bydgoszcz, położonego w południowej części zlewni, nad ujściowym odcinkiem Brdy. Warunki klimatyczne obszaru zlewni Brdy ukształtowane są przez wzajemne oddziaływania mas powietrza polarno - kontynentalnego oraz w mniejszym stopniu - powietrza zwrotnikowego i arktycznego. Wiatry wschodnie przynoszą pogodę upalną i suchą latem, a mroźną i suchą zimą. Wpływ Atlantyku daje latem ochłodzenie i zwiększoną ilość opadów atmosferycznych, a w okresie zimy ocieplenie, często z opadami. Średnia roczna temperatura wynosi 7°C. Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi 3,5°C, natomiast w lipcu - 17°C. Średnie opady roczne na obszarze Pojezierza Pomorskiego, wynoszą od 500 mm do ponad 700 mm na wzniesieniach morenowych. Opady w półroczu letnim sięgają 350-500 mm, a w półroczu zimowym 200-250 mm. Długość zalegania pokrywy śnieżnej wynosi do 70 dni. W ciągu roku największy udział na tym obszarze mają wiatry z sektora zachodniego czyli, wiejące z kierunku północno – zachodnim, zachodnim i południowo – zachodnim. Regiony fizycznogeograficzne 5 Zlewnia Brdy położona jest w następujących regionach Polski (Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, PWN Warszawa 2002 r.): Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7) Mezoregion: Równina Charzykowska (314.67) Mezoregion: Pojezierze Krajeńskie (314.69) Mezoregion: Bory Tucholskie (314.71) Mezoregion: Dolina Brdy (314.72) Mezoregion: Wysoczyzna Świecka (31.73) oraz: Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pradolina Toruńsko – Eberswaldzka (315.3) Mezoregion: Kotlina Toruńska (315.35) Równina Charzykowska Obszar tego regionu położony jest w północno – zachodniej części zlewni Brdy. Powierzchnia regionu Równiny Charzykowskiej wynosi 2100 km². Występują tu liczne jeziora polodowcowe, z których największe to: Charzykowskie, Karsińskie i Kruszyńskie. Teren równiny stanowią głównie lasy, a w okolicach jeziora Charzykowskiego utworzony został Park Narodowy Bory Tucholskie. Pojezierze Krajeńskie Region ten zajmuje powierzchnię 4380 km². W granicach Pojezierza Krajeńskiego znajduje się środkowo – zachodnia część zlewni Brdy. Formy rzeźby terenu powstały w subfazie krajeńskiej zlodowacenia wiślańskiego i oprócz moren czołowych, przekraczających wysokość 200 m n.p.m., występują również kemy, ozy, rynny polodowcowe i doliny dopływów Brdy. Znajduje się tu około 300 jezior o powierzchni powyżej 1 ha. Obszar zajmują głównie pola uprawne, lasów jest niewiele. Największe miasta położone w tym regionie to: Chojnice i Sępólno Krajeńskie. Bory Tucholskie Region ten obejmuje sandr pomorskiej fazy zlodowacenia części środkowego dorzecza Brdy. Obejmuje północno – wschodnią część zlewni Brdy i zajmuje powierzchnię 2400 km². W okolicach miejscowości Czersk i Brusy widoczne są spod piasku kępy morenowe, a pozostały teren pokrywa jeden z największych w kraju borów sosnowych, zwany Borami Tucholskimi. Występują tu liczne jeziora wytopiskowe. Dolina Brdy 6 Dolina Brdy obejmuje środkowy odcinek rzeki Brdy. Powstała w fazie pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego, będąc szlakiem odpływu wód roztopowych z Równiny Charzykowskiej i Tucholskiej. Dolina wcięta jest do 50 m w sąsiadujące wysoczyzny, a przy wylocie do Kotliny Toruńskiej rozszerza się do 5 – 10 km. Jej długość to 50 km, a powierzchnia - 320 km². Na terenie doliny dominują lasy, jest słabo zaludniona – jedyne miasto to Koronowo. Wysoczyzna Świecka Wysoczyzna Świecka jest falistą równiną, która obejmuje południowo – wschodnią część zlewni Brdy. Jej powierzchnia to 1170 km². Wysoczyzna obniża się w kierunku południowym. Krajobraz charakteryzują liczne małe jeziora, z których największe to jezioro Cekcyńskie. Kotlina Toruńska Kotlina Toruńska o powierzchni 1850 km² obejmuje swoim zasięgiem jedynie niewielką, południową część zlewni Brdy, głównie miasto Bydgoszcz i okolice. Najniżej położoną częścią tego regionu jest równina zalewowa Wisły, kończąca się przy zakolu Wisły w Bydgoszczy. Ujście Brdy do Wisły znajduje się 28 m n.p.m. Na zachód od Bydgoszczy w kierunku Nakła ciągnie się martwa dolina, przecinająca dział wodny Wisły i Noteci, gdzie w końcu XVIII wieku przeprowadzono Kanał Bydgoski. Na terenie Kotliny dominują lasy i łąki, a głównym skupiskiem ludności oraz ośrodkiem przemysłowym jest miasto Bydgoszcz. 2.2. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna Zlewnia rzeki Brdy położona jest na granicy dwóch podstawowych jednostek tektonicznych Polski: platformy prekambryjskiej (wschodnioeuropejskiej) oraz platformy paleozoicznej. Ich granica przebiega z południowego – wschodu na północy – zachód od Świecia przez Tucholę i okolice Człuchowa. Najstarszymi utworami geologicznymi tego obszaru są skały krystaliczne platformy prekambryjskiej, które w okolicach Bydgoszczy zalegają na głębokości ok. 10 km p.p.t. Na nich zalegają utwory paleozoiczne i mezozoiczne, pokryte warstwą osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Obszar zlewni Brdy charakteryzuje się rzeźbą młodoglacjalną. Część zlewni, położoną na zachód od rzeki Brdy, zajmują wysoczyznowe powierzchnie moreny dennej, zbudowanej z giny zwałowej i piasków z głazami akumulacji lodowcowej. Licznie występują również osady rozproszonych moren czołowych, tj. piaski, żwiry oraz gliny morenowe strefy marginalnej lądolodu. Są to osady związane ze zlodowaceniem Wisły. Obszar ciągnący się wzdłuż całej rzeki Brdy oraz jej dopływów pokrywają piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, a wzdłuż Doliny Brdy występują piaski (miejscami ze żwirami) akumulacji rzecznej. Wokół mniejszych jezior występują piaski, mułki i iły 7 akumulacji jeziornej. (Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna regionu wodnego Dolnej Wisły, PIG Gdańsk 2004). Główny użytkowy poziom wodonośny zlewni Brdy występuje w utworach piaszczysto – żwirowych struktur sedymentacji wodnolodowcowej, rzecznej i lodowcowej, czwartorzędowego piętra wodonośnego. Ponadto w okolicach Bydgoszczy występuje górnokredowy poziom wodonośny, zbudowany z margli i piaskowców. Podstawą zaopatrzenia w wodę są wody czwartorzędowego piętra wodonośnego. 2.3. Użytkowanie terenu Obszar zlewni rzeki Brdy stanowią, niemal po połowie, obszary leśne i rolnicze. Lasy występują głównie we wschodniej i północnej części zlewni. Natomiast obszary rolnicze w części zachodniej i południowo – wschodniej. 8 Rys. 1. Porycie terenu zlewni Brdy Obszary zurbanizowane (2,4% powierzchni zlewni) to głównie tereny miasta Bydgoszcz – 356 177 mieszkańców, położone w południowej części zlewni, nad ujściowym odcinkiem Brdy. Inne większe miasta w zlewni to: 9 ­ ­ ­ ­ ­ ­ Chojnice – 39 919 mieszkańców, Tuchola – 13 886 mieszkańców, Koronowo – 11 025 mieszkańców, Czersk – 9 802 mieszkańców, Sępólno Krajeńskie – 9 149 mieszkańców, Kamień Krajeński – 2 342 mieszkańców. zagospodarowanie terenu procentowy udział w powierzchni zlewni tereny rolne 48,6 lasy i ekosystemy seminaturalne 45,8 wody 2,9 tereny zantropogenizowane 2,4 strefy podmokłe 0,2 2.4. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna i gospodarcza Zlewnia rzeki Brdy położona jest w granicach dwóch województw: południowo – zachodniej części województwa pomorskiego i północno-zachodniej części województwa kujawskopomorskiego. Powiaty i gminy, na terenie których położona jest zlewnia Brdy przedstawiono na mapie oraz w tabeli poniżej. 10 Rys. 2. Gminy w zlewni rzeki Brdy. 11 Województwo pomorskie Powiat chojnicki człuchowski bytowski kościerski kujawsko – pomorskie Bydgoszcz miasto bydgoski tucholski sępoleński świecki nakielski Gmina Chojnice – miasto Chojnice – gmina wiejska Czersk – miasto Czersk – gmina wiejska Konarzyny Brusy – gmina wiejska Człuchów – gmina wiejska Przechlewo Koczała Rzeczenica Debrzno Lipnica Studzienice Bytów – gmina wiejska Tuchomie Miastko – gmina wiejska Dziemiany Karsin Bydgoszcz miasto Koronowo – miasto Koronowo – gmina wiejska Osielsko Dobrcz Białe Błota Sicienko Tuchola – miasto Tuchola – gmina wiejska Lubiewo Gostycyn Kęsowo Cekcyn Śliwice Sępólno Krajeńskie – miasto Sępólno Krajeńskie – gmina wiejska Kamień Krajeński – miasto Kamień Krajeński – gmina wiejska Sośno Pruszcz Świekatowo Bukowiec Mrocza – gmina wiejska 12 Poziom rozwoju gospodarczego na terenie zlewni Brdy jest zróżnicowany w zależności od położenia. Najbardziej rozwinięta gospodarczo jest południowa część zlewni, z największym ośrodkiem miejskim i przemysłowym jakim jest Bydgoszcz. Główne gałęzie gospodarki na południu zlewni to: przemysł spożywczy, budowlany, chemiczny i lekki. W pozostałej części zlewni dominuje rolnictwo, leśnictwo, turystyka, handel i usługi. W powiatach bydgoskim i tucholskim podstawowe branże gospodarki to: przetwórstwo rolno-spożywcze, przetwórstwo drewna. W powiecie chojnickim ważną gałęzią gospodarki jest rybactwo i przetwórstwo ryb. W powiecie sępoleński główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo, znaczą część obszaru powiatu stanowią grunty orne. Powiat człuchowski to głównie przetwórstwo drewna i przetwórstwo rolno-spożywcze. Największe zakłady przemysłowe w zlewni znajdują się w mieście Bydgoszcz i są to: ­ Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A., ­ Zakłady Chemiczne ZACHEM, ­ Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKA-MULTI S.A., ­ Bydgoskie Fabryki Mebli S.A., ­ Pojazdy Szynowe PESA S.A., ­ Zakłady Mięsne BYD-MEAT S.A. ­ Bydgoski Zakład Przemysłu Gumowego STOMIL. Inne większe zakłady przemysłowe na terenie zlewni to: ­ Zakład Hodowli Pstrąga w Zaporze Mylof Sp. z o.o., ­ Zakłady Mięsne "Prime Food" Sp. z o.o. w Przechlewie, ­ Poldanor S.A. w Przechlewie, ­ Gospodarstwo Rybackie w Charzykowych Sp. z o.o., ­ "Cegielnia Stopka" Sp. z o.o. Koronowo, ­ Przedsiębiorstwo Produkcyjno — Handlowo — Usługowe „RAMP, E. Szmelter, Tuchola, ­ Zakłady Mięsne SKIBA, Chojnice. 2.5. Charakterystyka hydrograficzna Zlewnia Brdy położona jest w obszarze dorzecza Wisły, w regionie wodnym Dolnej Wisły. Powierzchnia zlewni wynosi 4661,3 km2. Głównym ciekiem jest rzeka Brda o długości 245,5 km, będąca lewobrzeżnym dopływem Wisły. Największe dopływy Brdy wraz z ich długością przedstawiono w tabeli. 13 Nazwa cieku Długość cieku [km] Dopływy prawostronne Modra 9,9 Ruda 20,4 Dopływ z Koprzywnicy 8,05 Słopica 5,4 Czerwona Struga 14,9 Dopływ z jez. Ostrowite 10,5 Raciąska Struga 23,2 Hozanna 5,5 Kicz 21,5 Kamionka 69,5 Sępolna 43,8 Krówka 53,6 Stare Koryto Brdy 10,3 Dopływ z Gościeradza 14,2 Kanał Bydgoski 6,4 Dopływy lewostronne Dopływ z jez. Ciemno 8,4 Lipczynka 22,9 Chocina 39,3 Zbrzyca 49,4 Orla Struga 9,8 Czernicki Rów 6,4 Dopływ z jez. Trzemeszno 7,0 Wielki Kanał Brdy 30,0 Czerska Struga 31,5 Bielska Struga 29,4 Ruda 20,6 Szumionka 22,3 Bysławska Struga 14,4 Sucha 16,0 Kręgiel 16,6 Kotomierzyca 31,1 Dopływ z Osielska 8,5 14 Rzeka Brda rozpoczyna swój 238 kilometrowy bieg w jeziorze Smołowym (Pojezierze Bytowskie) na wysokości 181,0 m n.p.m., na południowy wschód od Miastka. Płynie przez ok. 128 km w województwie pomorskim oraz przez ok. 110 km w województwie kujawsko – pomorskim, by ujść do Wisły w km 771+430 po lewej jej stronie. Powierzchnia dorzecza Brdy wynosi A = 4661 km2, uchodzą do niej 43 dopływy, z których największym jest ciek Kamionka (dł. 55 km/km 68+730). Pierwszym wodowskazem na rzece Brdzie, z którego są regularnie pozyskiwane stany wód jest „Nowa Brda” (km 215+400; A = 112,7 km2). Charakteryzuje się średnimi przepływami wody na poziomie SSQ = 1,037 m3/s. Górny bieg cieku od źródła, aż do jeziora Szczytno w km 192+050 (krańce Pojezierza Krajańskiego) charakteryzuje się znacznymi spadkami koryta. Dominującą glebą na tym odcinku dorzecza są gliny zwałowe oraz piaski sandrowe, a do większych dopływów należy zaliczyć rzekę Modra (prawy/208+785 km) oraz rzekę Rudą (prawy/205+030 km). Poniżej rzeka przepływa przez jezioro Szczytno, Małe Szczytno (∑P = 6,5 km2), jez. Końskie (P = 0,5 km2), by następnie w km 181+230 z prawej strony przyjąć rzekę Silnicę (A = 68,1 km 2) oraz w km 176+620 z lewej rzekę Lipczynkę (A=102,5 km2). W km 171+380 znajduje się wodowskaz „Ciecholewy” (A = 657 km2, SSQ=6,229 m3/s). Ponad sześć kilometrów poniżej rzeka wpływa do jeziora Charzykowskiego (P= 13,48 km 2), znajdującego się w mezoregionie fizycznogeograficznym - Równina Charzykowska. Następnie ciek płynie w kierunku południowo-wschodnim przez m.in. jeziora Długie oraz Karsińskie. W km 157+075 znajduje się kolejny posterunek wodowskazowy „Swornegacie” (A = 1200,5 km2, SSQ = 10,275 m3/s). Nazwa miejscowości znajdującej się nieopodal wodowskazu Swornegacie pochodzi od dwóch kaszubskich słów: swora, czyli warkocz pleciony z korzeni sosnowych, wykorzystywany do umacniania, czyli gacenia brzegów (gacy) jezior i rzek przez mieszkańców. Następnie Brda leniwym nurtem przepływa przez jeziora: Małołąckie, Łąckie, Dybrzyk oraz Kosobudno, by wpaść do głębokiej doliny sandrowej, w poprzek której wybudowano zaporę Mylof. W 1848r. oddano do użytku w km 133+640 rzeki Brdy (A=1816,8 km2, SSQ=15,23m3/s) stopień wodny Mylof (Max PP=119,60 m) (Zał. 1, fot. 1-4). Głównym zadaniem stopnia wodnego w Mylofie oraz systemu wodnego Wielkiego Kanału Brdy było zaspokojenie zapotrzebowania na wodę dla terenów cierpiących na jej niedostatek m.in. „Czerskich Łąk”. Obecnie wykorzystywany jest do utrzymywania stosunków gruntowo-wodnych okolicznych łąk i lasów, dostarczania wody do gospodarstw rybackich oraz w niewielkim stopniu do produkcji energii. Zapora ziemna piętrząca wody Brdy na wysokość ponad 10 m, umożliwia rozprowadzenie wód na Wielki Kanał Brdy (Qmax = 5,1 + 0,75 m 3/s - okres nawodnień), na stare koryto rzeki Brdy (Qnien. = 6 m3/s), na Stawy Pstrągowe - Etap I (Qmax = 2,75 m3/s) na MEW Mylof (Zał. 1, fot. 5) (Qteor-max = 2 x 5 m3/s = 10 m3/s) oraz na Gospodarstwo 15 Rybackie Charzykowy (Qmax = 1 l/s; Qteor = 15 l/s). Woda pobrana dla potrzeb SP-Etap I (Zał. 1, fot. 6) jest zrzucana 7 wylotami (na 4 zainstalowano turbiny do produkcji energii) do rzeki Brdy. Woda wpływająca do Wielkiego Kanału Brdy jest regulowana na jazie wlotowym (Zał. 1, fot. 7) czteroprzęsłowym, który teoretycznie jest w stanie przepuścić nawet 12,35 m3/s wody. Zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym w okresie nawodnień jest możliwy pobór do WKB 5,85 m3/s wody, a poza nim 4,85 m3/s. W 1978r. wybudowano w korycie kanału (km 0+298 ÷ 0+833) Stawy Pstrągowe – Etap II (Zał. 1, fot. 8), składające się z 10 przegród hodowlanych. Zgodnie z obowiązującym pozwoleniem SP – Etap II maksymalnie pobierają 5,1 m3/s w okresie nawodnień (4,1 m3/s poza), a wysokość infiltracji i parowania kształtuje się na poziomie 0,9 m3/s. Na wysokości miejscowości Konigort, na prawym brzegu Wielkiego Kanału Brdy znajduje się kanał z jazem umożliwiającym bezpośredni zrzut wód do rzeki Brdy (Zał. 1, fot. 9-11). Kilka kilometrów poniżej w miejscowości Fojutowo znajduje się akwedukt (Zał. 1, fot. 11-13), który umożliwia przepłynięcie dołem Czerskiej Strugi (wpływa do rz. Brdy w km 112+050) (Zał. 1, fot. 14), a górą Wielkiego Kanału Brdy. Ponad 20 km poniżej jazu głównego wlotowego na WKB znajduje się punkt rozdzielczy/sztuczny basen w Barłogach (max dopływ 4,2 m3/s), umożliwiający rozdział wody w czterech kierunkach (Zał. 1, fot. 16). Ujęcie z jazem głównym (Zał. 1, fot. 17-18) odprowadza największą ilość wody na Mały Kanał Brdy (dł. 9,545 km), który to zasila użytki wzdłuż koryta, aż do kompleksu Zielona Łąka –pole „B”, gdzie większość wody odprowadzana jest nowym kanałem oraz rurociągiem poprzez MEW Zielonka (Qmax = 3,0 m3/s) do rzeki Brdy (Zał. 1, fot. 26-27). Kolejne ujęcie (jaz boczny) na kanał Węgoria (Zał. 1, fot. 20-22) umożliwia przerzut wody do jeziora Białego, skąd Bielską Strugą wody wpływają po lewej stronie koryta w km 100+305 do rzeki Brdy. Kolejne ujęcia odprowadzają znacznie mniejsze ilości wody i zasilają części kompleksów Barłogi (kompleksy łąkowo-rolne), zaś ostatni odprowadzalnik Czubryń jest obecnie nieczynny. Poniżej Bielskiej Strugi do rzeki Brdy z większych cieków kolejno dopływają: rzeka Kicz (km 82+010/prawy), rzeka Ruda (km 80+640/lewy), rzeka Szumionka (km 74+850/lewy). W km 85+650 znajduje się kolejny wodowskaz IMGW „Tuchola” (A = 2462,2 km2), dla którego średnie przepływy roczne z wielolecia kształtują się na poziomie SSQ = 19,511 m3/s. Już od wczesnego średniowiecza mieszkańcy m.in. Bydgoszczy wykorzystywali rzekę do spławiania drewna oraz napędzania młynów. W tamtych czasach ciek był bardzo niebezpieczny z powodu dużych wahań poziomu zwierciadła wody. Właśnie z zapisków średniowiecznych wiadomo, że różnica stanów wód pomiędzy minimalnym oraz maksymalnym w ciągu roku dochodziła do 5 m. Na przestrzeni lat prowadzono wiele zabiegów poprawiających bezpieczeństwo przeciwpowodziowe miasta, jednakże dopiero wybudowanie stopnia w Koronowie praktycznie uniemożliwiło zalewanie ulic Bydgoszczy oraz podtapianie budynków. Dwa stopnie wodne znajdujące się poniżej, czyli Tryszczyn oraz Smukała mają charakter m.in. wyrównawczy (regulują przepływy) dla stopnia Koronowo. Wszystkie trzy stopnie tworzą kaskadę, która umożliwia m.in. produkcję energii oraz regulację przepływów wody. W celu ochrony Bydgoszczy przed zalewaniem, podtapianiem 16 lub powodzią przepływy wody poniżej ostatniego stopnia (Smukała) winny być mniejsze niż 45 m3/s. Na odcinku 22,5 km od km 69+100 rzeki Brdy znajduje się zalew Koronowski (Zał. 1, fot. 2829), utworzony w wyniku wybudowania zapory. Zapora ziemna w Pieczyskach (przekrój Koronowo: A= 4092 km2; SSQ = 33,7 m3/s) wybudowana w 1961 r., piętrząca wodę cieku na wysokość 20 m, tworzy zbiornik o pojemności całkowitej 80,6 mln m 3 i powierzchni 15,6 km2 (zbiornik retencyjny z kanałem lateralnym). W korpusie zapory w Pieczyskach znajduje się m.in. upust denny (Qmax-teor. = 100 m3/s) odprowadzający wodę w maksymalnej ilości 43 m3/s, ze względu na zabudowę miasta Koronowo. Na odcinku 10,34 km poniżej, rzeka płynie naturalnym korytem m.in. przez Jaz Młyński w Koronowie (Zał. 1, fot. 30), którego zadaniem jest utrzymywanie stałego poziomu piętrzenia w obrębie miasta Koronowo oraz Jaz Okole. Elektrownia wodna Koronowo (moc osiągalna 26,0 MW) jest stopniem energetycznym, który uwzględnia w swojej gospodarce pracę dwóch poniżej położonych elektrowni Tryszczyn i Smukała. Woda doprowadzana jest poprzez kanał lateralny o długości ok. 10 km (Zał. 1, fot. 31-32), powstały w wyniku połączenia przekopami łańcucha jezior polodowcowych (od jeziora Lipkusz do jeziora Białe). W samej elektrowni (Zał. 1, fot. 33-35), której teoretyczna przepustowość wynosi 120 m3/s, znajdują się dwie turbiny Kaplana, które są uruchamiane dwukrotnie w ciągu doby, w godzinach szczytowego zapotrzebowania na energię. Zrzut wód z elektrowni następuje poniżej jazu Okole w km 37+040 rzeki Brdy. W km 30+330 rzeki Brdy w 1961 r. wzniesiono zaporę ziemną Tryszczyn (A = 4300,0 km 2; SSQ = 35,63 m3/s), w celu umożliwiania produkcji energii elektrycznej. Zapora piętrzy wodę na wysokość ok. 4,5 m, a cofka sięga do jazu w miejscowości Okole, znajdującego się 6 km powyżej. Zbiornik powstały w ten sposób jest niewielki P = 0,87 km 2 (max. dobowe wahania poziomu wody: 0,8 m), a jego funkcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego praktycznie jest znikoma. W korpusie zapory znajduje się jaz klapowy, upustowy, o wymiarach światła jazu 10 m x 2,5 m i przepustowości teoretycznej 80 m3/s (praktycznie max. 45 m3/s, ze względu na zabudowę Bydgoszczy), zrzucający wodę do naturalnego koryta Brdy (Zał. 1, fot. 36). Elektrownię wodną (moc osiągalna 3,3 MW) również wkomponowano w korpus zapory, a energii dostarczają dwie turbiny Kaplana, przepuszczające teoretycznie maksymalnie 2 x 45 m3/s, pracujące w trybie szczytowym tzn. największego zapotrzebowania na energię. W km 21+545 rzeki Brdy zlokalizowany jest stopień wodny Smukała, w którego skład wchodzi zapora ziemna, jaz oraz elektrownia wodna. Zapora ziemna piętrzy wody na wysokość ok. 8 m. Zbiornik powstały w ten sposób ma pojemność całkowitą 2,225 mln m 3, pojemność użytkową 1,10 mln m3, powierzchnia zbiornika przy max. poziomie piętrzenia wynosi 0,94 km2 (Zał. 1, fot. 37). Cofka zbiornika sięga dolnego stanowiska Zb. Tryszczyn. W roku 1951 uruchomiono Elektrownię Wodną Smukała (moc osiągalna 3,0 MW /instalowana 4,0 MW), którą obsługują dwie turbiny Kaplan o przełyku 2 x 30 m3/s. Na środku stopnia znajduje się jaz dwuklapowy z upustem dennym, mający możliwość przepuszczenia teoretycznie 155,0 m3/s wody. 17 Tuż poniżej stopnia Smukała na Brdzie w km 20+850 znajduje się wodowskaz „Smukała” (A = 4413,8 km2) z przepływami średnimi SSQ = 27+284 m3/s. W km 13+775 z prawej strony do koryta rzeki Brdy wpada Kanał Bydgoski (Zał. 1, fot. 38-40), łączący Wisłę i Odrę poprzez m.in. Noteć i Wartę. Kanał ma długość niecałych 25 km jednakże 6 śluz wchodzących w jego skład umożliwia pokonanie łącznie ponad 22 m różnicy poziomów wód. Hydrowęzeł wodny w Bydgoszczy obejmuje odcinek od Śluzy Miejskiej do mostu Teatralnego. Bez szkód dla zabudowy Bydgoszczy potrafi przepuścić max. 45 m 3/s (przy 60 m3/s występują niewielkie podtopienia). Praktycznie na całej jego długości występuje sztucznie usypana Wyspa Młyńska (funkcja grobli), która rozdziela wody rzeki na Brdę młyńską (płynie górą) oraz drogę wodną Brdy klasy II (Brda skanalizowana) (Zał. 1, fot. 4142). Ciągły przepływ wody odbywa się Brdą młyńską, wzdłuż której znajdują się kolejno następujące obiekty hydrotechniczne: jaz Ulgi (zrzut wody do Brdy skanalizowanej) (Zał. 1, fot. 48-49), przepławka, elektrownia wodna „Kujawska” przy Jazie Farnym (ujście do Brdy) (Zał. 1, fot. 43-44). Dla umożliwienia żeglugi na Brdzie wybudowano Śluzę Miejską (początek Brdy skanalizowanej), przepuszczającą wodę jedynie w trakcie śluzowań (Zał. 1, fot. 45-46). Jednostki pływające m.in. poprzez hydrowęzeł bydgoski mają możliwość poruszania się na odcinku od Kanału Bydgoskiego do rz. Wisły drogą wodną II klasy. Na ujściu Brdy do Wisły znajduje się stopień Czersko Polskie składający się ze śluzy komorowej Czersko Polskie (czynna) (Zał. 1, fot. 50-51), śluzy Brdy Ujście nr 1 (nieczynna) (Zał. 1, fot. 52), jazu walcowego (km 1+755) (Zał. 1, fot. 53-54), przepławki dla ryb (prawy przyczółek jazu) (Zał. 1, fot. 55-56), MEW (lewy przyczółek jazu/max. przełyk 3,5 m3/s) oraz elektrowni wodnej na prawo od jazu (max. przełyk 30 m3/s). Głównym zadaniem stopnia jest umożliwienie żeglugi śródlądowej na Brdzie skanalizowanej tzn. na odcinku od Węzła Wodnego Bydgoszcz do ujścia. Jaz umożliwiający gospodarowanie wodą jest konstrukcją jednoprzęsłową, o świetle 22 m z zamontowanym walcem stalowym o średnicy 2,5m. Maksymalnie, w zależności od poziomu wód cieku może przepuścić teoretycznie nawet 170 m3/s wody. W Zał. 2 do opracowania przedstawiono schemat sieci hydrograficznej w zlewni Brdy. Źródło: „Wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych etap II – Brda” oprac. IMGW Gdynia 2005 r.; „Instrukcja eksploatacji oraz prowadzenia gospodarki wodnej dla systemu wodnego Wielkiego Kanału Brdy" oprac. E. Michalski 1994 r.; 18 „Operat wodnoprawny na szczególne korzystanie z wód polegające na piętrzeniu rzeki Brdy na stopniu wodnym Mylof w km 129+600 wraz z projektem instrukcji gospodarki wodą” oprac. H. Jatczak, H. Martuszewska 2001 r.; „Operat wodnoprawny na szczególne korzystanie z wód dla istniejącego gospodarstwa chowu i hodowli pstrąga w Zakładzie Hodowli Pstrąga Sp. z.o.o. w zaporze – Mylof” oprac. „EKOSOFT” Mirosław Kubiak 2006 r.; „Instrukcja gospodarowania wodą na zbiorniku Elektrowni Wodnej Koronowo” Z. Piątkowski 2002 r.; „Operat wodnoprawny dla stopnia wodnego Tryszczyn” G. Graczyk 2000 r.; „Instrukcja gospodarowania wodą na zbiorniku elektrowni wodnej Smukała” Z. Piątkowski 2002 r.; http://www.rzgw.gda.pl/; http://mojemiasto-barkarz.blogspot.com/; http://pl.wikipedia.org; http://wwwhttp://www.ew.koronowo.pl/; http://www.lemara.muzeumkanalu.pl; www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/index.php. 2.6. Obszary chronione w zlewni Park Narodowy Borów Tucholskich w całości położony jest na terenie zlewni rzeki Brdy, w powiecie chojnickim. Został utworzony w 1996r. ze względu na unikalny w skali Polski i Europy sandrowo - pojezierny typ krajobrazu z zachowaną naturalną biocenozą jezior, torfowisk i borów sosnowych. Odcinek rzeki Brdy, płynący przez teren Parku, nazwany Strugą Siedmiu Jezior, stanowi unikatowe zjawisko hydrologiczne, łączące 8 jezior rynnowych. W krajobrazie dominują równiny sandrowe urozmaicone poprzez liczne wzniesienia, rynny i wytopiska. Jego powierzchnia wynosi 4613,04 ha. Parki krajobrazowe: Zaborski Park Krajobrazowy – powstał 28 lutego 1990 roku, a od 1 maja 1992 r. stanowił samodzielną jednostkę (wcześniej podlegał pod Tucholski Park Krajobrazowy). Utworzenie Parku miało na celu ochronę i popularyzację dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu północno-zachodniej części Borów Tucholskich. Swoim zasięgiem obejmuje środkowy bieg rzeki Brdy, a z jego części ze Strugą Siedmiu Jezior w 1996 r. wydzielono Park Narodowy Borów Tucholskich. Obecnie jego powierzchnia wynosi 34026 ha. Od czerwca 2010 r. Zaborski Park 19 Krajobrazowy wchodzi w skład największego w Polsce Światowego Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie. Tucholski Park Krajobrazowy – został utworzony w 1985 r. w celu ochrony południowo-wschodniego regionu Borów Tucholskich. Administracyjnie położony jest na terenie powiatu tucholskiego, jedynie jego niewielka, północna część leży w powiecie chojnickim. Powierzchnia Parku wynosi 36983 ha, a powierzchnia jego otuliny 15946 ha. Teren Parku stanowi równinę sandrową urozmaiconą licznymi pagórkami, morenowymi wzgórzami i wydmami. Krajobraz ten przecina dolina rzeki Brdy, a urozmaicają go liczne rynnowe i wytopiskowe jeziora polodowcowe. Wdzydzki Park Krajobrazowy – całkowita powierzchnia Parku wynosi 17800 ha, ale jedynie w niewielkiej części pokrywa się z obszarem zlewni rzeki Brdy (północno – wschodnia częścią zlewni na terenie powiatu kościerskiego). Park został utworzony 15 czerwca 1983 r. Swoim zasięgiem obejmuje północno – zachodnią części Borów Tucholskich. Charakteryzuje się leśno – pojeziernym typem krajobrazu z różnorodną i dobrze zachowaną szatą roślinną. Obszary chronionego krajobrazu: Chojnicko-Tucholski Fragment Borów Tucholskich Zespół jezior Człuchowskich na pd.-wsch. od Człuchowa Źródliskowy obszar Brdy i Wieprzy na wsch. od Miastka Borów Tucholskich Lipuski Okolice Jezior Krępsko i Szczytno Północny - część zachodnia Rezerwaty przyrody: Augustowo Bagna nad wstążką Bagno Głusza Bagno Grzybna Buczyna Czapliniec Koźliny Dęby Krajeńskie Dolina Rzeki Brdy Gaj Krajeński Jeziorka Kozie Jezioro Zdręczno Lutowo 20 Różanna Dęby Wąwelno Źródła Rzeki Stążki Nawionek Jezioro Laska Ostrów Trzebielski Jezioro Cęgi Małe Jezioro Kamień Ustronie Sosny Jezioro Smołowe Piecki Przytoń Jezioro Orle Jezioro Sporackie Bagno Stawek Bagnisko Niedźwiady Mętne Moczadło Małe Łowne Osiedle Kormoranów Cisy nad Czerską Strugą Jezioro Krasne Bór Chrobotkowy Jezioro Bardze Małe Dolina Kulawy Dolina rzeki Brdy Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk : Bytowskie Jeziora Lobeliowe Studzienickie Torfowiska Jezioro Piasek Sandr Brdy Bór Chrobotkowy Jezioro Krasne Miasteckie Jeziora Lobeliowe Doliny Brdy i Stążki w Borach Tucholskich Dolina Wieprzy i Studnicy Dolina Noteci 21 Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków: Wielki Sandr Brdy Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego Bory Tucholskie 2.7. Charakterystyka części wód powierzchniowych zlewni Brdy Zgodnie z definicją Ramowej Dyrektywy Wodnej „Część wód powierzchniowych oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych.” W zlewni Brdy na potrzeby prac planistycznych wyodrębniono 43 jednolite części wód rzek oraz 57 jednolitych części wód jezior. Jednolite części wód rzek zaklasyfikowano do 8 typów: Typ nieokreślony (0) Potok nizinny piaszczysty (17) Potok nizinny żwirowy (18) Rzeka nizinna piaszczysto- gliniasta (19) Rzeka nizinna żwirowa (20) Potoki i strumienie na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych (23) Małe i średnie rzeki na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych (24) Cieki łączące jeziora (25) Jednolite części wód jezior zaklasyfikowano do 5 typów: Jeziora o niskiej zawartości wapnia, niestratyfikowane (1b), Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane (2a) Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, niestratyfikowane (2b) Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane (3a) Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane (3b). Jednolite części wód rzek i jezior przedstawiono w tabelach oraz na mapie poniżej. 22 Lp. Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Typ Długość [km] 1 PLRW20001829213 Brda do jez. Szczytno 18 98,5 2 PLRW200025292175 Brda od wpływu do jez. Szczytno do wypływu z jez. Końskiego 25 50,2 3 PLRW20001929219 Brda od wypływu z jez. Końskiego do wpływu do jez. Charzykowskiego 19 22,8 4 PLRW2000252923979 Brda od wpływu do jez. Charzykowskiego do wypływu z jez. Kosobudno 25 168,9 5 PLRW200020292599 Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo 20 73,7 6 PLRW200002929739 Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała 0 55,1 7 PLRW200020292999 Brda od wypływu ze zb. Smukała do ujścia 20 21,7 8 PLRW200017292189 Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie 17 29,1 9 PLRW200018292329 Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk 18 79,2 10 PLRW2000232923149 Czerwona Struga 23 27,1 11 PLRW20001829239314 Orla Struga 18 9,8 12 PLRW2000182923952 Czernicki Rów 18 6,4 13 PLRW2000029254529 Wielki Kanał Brdy 0 30,0 14 PLRW200018292529 Czerska Struga 18 47,5 15 PLRW20001729249 Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik, Grochowskie, Stobno 17 68,0 16 PLRW200025292549 Bielska Struga 25 29,4 17 PLRW200017292552 Hozanna 17 5,5 18 PLRW200017292569 Kicz z jeziorem Żalińskim 17 21,5 19 PLRW200018292589 Ruda 18 39,3 20 PLRW2000252925929 Szumionka 25 22,3 21 PLRW200017292729 Bysławska Struga z jeziorem Bysławskim 17 21,5 22 PLRW200017292659 Kamionka do wypływu z jez. Mochel 17 60,4 23 PLRW200024292699 Kamionka od wypływu z jez. Mochel do ujścia 24 37,6 24 PLRW200017292672 Dopł. z jez. Radzim 17 4,3 25 PLRW20002329268 Wytrych 23 9,0 26 PLRW200023292674 Brzuchówka 23 6,1 27 PLRW200017292692 Dopł. z Trzciany 17 11,7 28 PLRW200017292694 Dopływ z jez. Szpitalnego 17 7,8 29 PLRW200017292749 Sępolna z jeziorami Lutowskim i Sępoleńskim 17 64,4 30 PLRW2000172927671 Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym do wpływu do jez. Krosna 17 58,6 31 PLRW200019292769 Krówka od wpływu do jez. Krosno do 19 15,1 23 Lp. Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Typ Długość [km] ujścia 32 PLRW20001729276732 Dopływ z jez. Proboszczowskiego 17 7,5 33 PLRW200017292768 Lucimska Struga 17 21,0 34 PLRW200017292789 Sucha z jeziorem Suskim Wielkim 17 14,9 35 PLRW200025292912 Kręgiel 25 16,6 36 PLRW200017292914 Struga Graniczna 17 23,2 37 PLRW200017292949 Stare koryto Brdy 17 10,2 38 PLRW200017292952 Dopł. z Gościeradza 17 14,2 39 PLRW20001729295929 Kotomierzyca 17 58,2 40 PLRW2000172929732 Dopł. z Osielska 17 8,5 41 PLRW200017292984 Flis 17 13,0 42 PLRW20000292989 Kanał Bydgoski 0 6,4 43 PLRW200017292982 Dopł. spod Białych Błot 17 7,1 Lp. Kod jednolitej części wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior 1 PLLW20290 Charzykowskie (Lukomie) 2 PLLW20310 Karsińskie 3 PLLW20268 Szczytno 4 PLLW20329 Kruszyńskie 5 PLLW20327 Somińskie 6 PLLW20272 Krępsko 7 PLLW20299 Ostrowite (Józefowo, na E od jez.Charzykowskiego) 8 PLLW20362 Dybrzk (Drzewicz) 9 PLLW20346 Studzienickie (Kłączno, Ryńskie, Studzieniczno) 10 PLLW20317 Gwiazdy 11 PLLW20364 Trzemeszno 12 PLLW20311 Wiejskie 13 PLLW20417 Sępoleńskie 14 PLLW20403 Mochel 15 PLLW20282 Lipczyno Wielkie Typ Powierzchnia [ha] 3a 1346,7 3a 679,9 3a 571,5 3b 465,9 3a 429,5 3a 347,05 2a 262,7 3a 225,5 2a 205,9 2a 198,5 3b 186,6 1b 158,3 3b 155,8 3a 153,1 2a 144,1 24 16 PLLW20349 Kielsk (Kielskie) 17 PLLW20257 Głebokie (Pietrzykowskie Duże) 18 PLLW20395 Cekcyńskie Wielkie 19 PLLW20371 Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz) 20 PLLW20421 Słupowskie 21 PLLW20361 Łąckie 22 PLLW20415 Lutowskie 23 PLLW20376 Stobno 24 PLLW20380 Ślepe (Okragłe) 25 PLLW20323 Widoczno 26 PLLW20350 Kiedrowickie 27 PLLW20313 Borzyszkowskie 28 PLLW20360 Płęsno 29 PLLW20265 Dymno (Koczala, Koczalskie) 30 PLLW20356 Śluza 31 PLLW20353 Parszczenica 32 PLLW20410 Bysławskie 33 PLLW20408 Szpitalne 34 PLLW20343 Księże 35 PLLW20331 Brzeźno 36 PLLW20315 Trzebielsk (Trzebielskie) 37 PLLW20342 Laska 38 PLLW20333 Młosino Wielkie 39 PLLW20320 Nierostowo (Nierzostowo) 40 PLLW20312 Piaszno (na E od Brzeźna Szlacheckiego) 41 PLLW20339 Mirachowo 3a 138,6 3a 136,3 3a 131,8 3a 130,6 3a 122,2 3a 115,4 3b 108,9 3a 103,7 3b 102,9 3b 96,4 1b 94,7 2a 94,2 2a 87,4 3a 82,4 3b 76,4 3b 74,0 3a 73,3 3a 71,5 3b 67,9 3b 66,3 3a 65,3 3b 65,3 3a 63,4 3a 63,2 2a 62,7 3b 59,7 25 42 PLLW20381 Długie 43 PLLW20397 Gwiazda 44 PLLW20400 Zamarte 45 PLLW20273 Olszanowskie (Olszanowo Duże) 46 PLLW20363 Kosobudno (Kossobudno) 47 PLLW20259 Ciemno (Pietrzykowskie) 48 PLLW20330 Parzyńskie 49 PLLW20439 Świekatowskie 50 PLLW20383 Białe 51 PLLW20388 Żalińskie (Żalno) 52 PLLW20369 Grochowskie 53 PLLW20277 Końskie 54 PLLW20316 Gwieździniec (Gwieździeniec) 55 PLLW20437 Suskie Wielkie 56 PLLW20425 Wierzchucińskie Małe 57 PLLW20420 Strzyżyny 3b 59,4 3a 58,1 3a 57,4 2a 55,9 3b 53,5 3b 53,3 3b 52,8 3a 52,6 3b 52,05 3b 50,5 3b 48,7 3a 48,6 2a 46,6 3b 45,3 3a 41,8 2b 37,1 26 Rys. 3. Jednolite części wód rzeki i jezior oraz ich zlewnie 27 Scalone części wód Jednolite części wód są jednostkami często niewielkimi, przez co w wielu przypadkach prowadzenie prac planistycznych dla każdej z nich odrębnie może być utrudnione. Dlatego też RDW dopuszcza ich agregację (scalanie) na potrzeby tych prac. Takiego scalania jednolitych części wód dokonano na obszarze całego kraju, scalając zlewnie o podobnym zagospodarowaniu i podobnych problemach związanych z gospodarowaniem wodami. Do scalonych części wód zostały przypisane działania w programie wodnośrodowiskowym kraju. W zlewni Brdy jednolite części wód zagregowano do 7 scalonych części wód, które przedstawiono w poniższej tabeli. Kod scalonej części wód Nazwa scalonej części wód Długość cieków istotnych [km] Powierzchnia zlewni 2 [km ] DW0601 Brda od źródeł do jez. Końskiego z jez. Końskim 148,7 518,3 DW0602 Brda od jez. Końskiego do jez. Charzykowskiego 51,9 159,3 DW0603 Brda od jez. Kosobudno do zb. Koronowo 337,2 961,2 DW0604 Brda od zb. Koronowo do zb. Smukała ze zb. Smukała 388,9 1184,2 DW0605 Kamionka 136,9 499,7 DW0607 Brda od zb. Smukała do ujścia 48,3 210,6 DW0609 Brda od jez. Charzykowskiego do jez. Kosobudno z jez. Kosobudn 291,4 1127,8 Ocena stanu jednolitych części wód W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły zamieszczona została ocena stanu jednolitych części wód. Przedstawiono ją w poniższych tabelach. Jednakże, ponieważ od czasu opracowania Planu ocena ta jest aktualizowana, zamieszczono również ocenę stanu za rok 2010. Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Ocena stanu według PGW Ocena stanu w roku 2010 stan/potencjał stan chemiczny ekologiczny PLRW20001829213 Brda do jez. Szczytno zły dobry brak oceny PLRW200025292175 Brda od wpływu do jez. Szczytno do wypływu z jez. Końskiego zły brak danych brak danych PLRW20001929219 Brda od wypływu z jez. Końskiego do wpływu do jez. Charzykowskiego zły brak oceny dobry PLRW2000252923979 Brda od wpływu do jez. Charzykowskiego do wypływu z jez. dobry brak oceny dobry 28 Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Ocena stanu według PGW Ocena stanu w roku 2010 stan/potencjał stan chemiczny ekologiczny Kosobudno PLRW200020292599 Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo zły brak oceny brak oceny PLRW200002929739 Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała zły brak danych brak danych PLRW200020292999 Brda od wypływu ze zb. Smukała do ujścia zły umiarkowany brak oceny PLRW200017292189 Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie dobry umiarkowany brak oceny PLRW200018292329 Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk dobry umiarkowany brak oceny PLRW2000232923149 Czerwona Struga dobry brak danych brak danych PLRW20001829239314 Orla Struga dobry brak danych brak danych PLRW2000182923952 Czernicki Rów dobry brak danych brak danych PLRW2000029254529 Wielki Kanał Brdy dobry brak danych brak danych PLRW200018292529 Czerska Struga zły brak danych brak danych PLRW20001729249 Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik, Grochowskie, Stobno dobry brak danych brak danych PLRW200025292549 Bielska Struga dobry brak danych brak danych PLRW200017292552 Hozanna dobry brak danych brak danych PLRW200017292569 Kicz z jeziorem Żalińskim zły brak danych brak danych PLRW200018292589 Ruda dobry brak danych brak danych PLRW2000252925929 Szumionka dobry brak danych brak danych PLRW200017292729 Bysławska Struga z jeziorem Bysławskim dobry brak danych brak danych PLRW200017292659 Kamionka do wypływu z jez. Mochel dobry brak danych brak danych PLRW200024292699 Kamionka od wypływu z jez. Mochel do ujścia dobry brak danych brak danych PLRW200017292672 Dopł. z jez. Radzim dobry brak danych brak danych PLRW20002329268 Wytrych dobry brak danych brak danych PLRW200023292674 Brzuchówka dobry brak danych brak danych PLRW200017292692 Dopł. z Trzciany dobry brak danych brak danych PLRW200017292694 Dopływ z jez. Szpitalnego dobry brak danych brak danych PLRW200017292749 Sępolna z jeziorami Lutowskim i Sępoleńskim dobry brak danych brak danych PLRW2000172927671 Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym do wpływu do jez. Krosna dobry brak danych brak danych PLRW200019292769 Krówka od wpływu do jez. Krosno do ujścia dobry brak danych brak danych PLRW20001729276732 Dopływ z jez. Proboszczowskiego dobry brak danych brak danych PLRW200017292768 Lucimska Struga dobry brak danych brak danych PLRW200017292789 Sucha z jeziorem Suskim Wielkim dobry brak danych brak danych 29 Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Ocena stanu według PGW Ocena stanu w roku 2010 stan/potencjał stan chemiczny ekologiczny PLRW200025292912 Kręgiel dobry brak danych brak danych PLRW200017292914 Struga Graniczna dobry brak danych brak danych PLRW200017292949 Stare koryto Brdy dobry brak danych brak danych PLRW200017292952 Dopł. z Gościeradza dobry brak danych brak danych PLRW20001729295929 Kotomierzyca zły brak oceny brak oceny PLRW2000172929732 Dopł. z Osielska dobry brak danych brak danych PLRW200017292984 Flis zły brak danych brak danych PLRW20000292989 Kanał Bydgoski zły umiarkowany brak oceny PLRW200017292982 Dopł. spod Białych Błot zły brak danych brak danych Kod jednolitej części wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior Ocena stanu wg PGW PLLW20290 Charzykowskie (Lukomie) zły PLLW20310 Karsińskie zły PLLW20268 Szczytno zły PLLW20329 Kruszyńskie zły PLLW20327 Somińskie zły PLLW20272 Krępsko dobry PLLW20299 Ostrowite (Józefowo, na E od jez.Charzykowskiego) dobry PLLW20362 Dybrzk (Drzewicz) PLLW20346 Studzienickie (Kłączno, Ryńskie, Studzieniczno) dobry PLLW20317 Gwiazdy dobry PLLW20364 Trzemeszno zły PLLW20311 Wiejskie zły PLLW20417 Sępoleńskie zły PLLW20403 Mochel zły PLLW20282 Lipczyno Wielkie zły dobry 30 Kod jednolitej części wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior Ocena stanu wg PGW PLLW20349 Kielsk (Kielskie) zły PLLW20257 Głebokie (Pietrzykowskie Duże) PLLW20395 Cekcyńskie Wielkie zły PLLW20371 Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz) zły PLLW20421 Słupowskie zły PLLW20361 Łąckie zły PLLW20415 Lutowskie dobry PLLW20376 Stobno dobry PLLW20380 Ślepe (Okragłe) zły PLLW20323 Widoczno zły PLLW20350 Kiedrowickie PLLW20313 Borzyszkowskie PLLW20360 Płęsno dobry PLLW20265 Dymno (Koczala, Koczalskie) dobry PLLW20356 Śluza zły PLLW20353 Parszczenica zły PLLW20410 Bysławskie dobry PLLW20408 Szpitalne dobry PLLW20343 Księże PLLW20331 Brzeźno dobry PLLW20315 Trzebielsk (Trzebielskie) dobry PLLW20342 Laska PLLW20333 Młosino Wielkie dobry PLLW20320 Nierostowo (Nierzostowo) dobry dobry dobry zły zły zły 31 Kod jednolitej części wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior Ocena stanu wg PGW PLLW20312 Piaszno (na E od Brzeźna Szlacheckiego) dobry PLLW20339 Mirachowo zły PLLW20381 Długie zły PLLW20397 Gwiazda dobry PLLW20400 Zamarte dobry PLLW20273 Olszanowskie (Olszanowo Duże) dobry PLLW20363 Kosobudno (Kossobudno) dobry PLLW20259 Ciemno (Pietrzykowskie) dobry PLLW20330 Parzyńskie dobry PLLW20439 Świekatowskie dobry PLLW20383 Białe PLLW20388 Żalińskie (Żalno) PLLW20369 Grochowskie zły PLLW20277 Końskie zły PLLW20316 Gwieździniec (Gwieździeniec) PLLW20437 Suskie Wielkie PLLW20425 Wierzchucińskie Małe dobry PLLW20420 Strzyżyny dobry zły dobry dobry zły Silnie zmienione i sztuczne części wód W przypadku gdy charakterystyka fizyczna jednolitej części wód jest zmieniona wskutek działalności człowieka, a jednocześnie zmiany te są niezbędne lub niemożliwe do usunięcia, Ramowa Dyrektywa Wodna pozwala wyznaczyć taką część wód jako silnie zmienioną. Oznacza to złagodzenie wymagań w zakresie celów do osiągnięcia – celem dla takich części wód nie jest dobry stan ekologiczny wód, a dobry potencjał ekologiczny. Oznacza to osiągnięcie najlepszych możliwych warunków dla życia biologicznego, jednak zachowując korzyści płynące ze zmian hydromorfologicznych. 32 Konieczne jest również wskazanie sztucznych części wód, czyli takich, które zostały stworzone przez człowieka w miejscu, gdzie naturalnie nie istniały żadne wody. Dla takich części wód również celem jest osiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego. W roku 2007 dokonano wyznaczenia silnie zmienionych oraz sztucznych części wód. Na obszarze zlewni Brdy wyznaczono dwie sztuczne części wód: Kanał Bydgoski i Wielki Kanał Brdy oraz 15 silnie zmienionych części wód. Wyznaczenie wód jako silnie zmienionych związane było głównie z zabudową poprzeczną występującą na ciekach. Szczególnie na rzece Brdzie na odcinku od okolic Chojnic do ujścia występują liczne budowle hydrotechniczne, których głównym przeznaczeniem jest produkcja energii elektrycznej. Powyższe wyniki zostały uwzględnione przy sporządzaniu Planu gospodarowania wodami w 2009 roku. Jednak prowadzone prace pokazały, iż niezbędna jest weryfikacja tej klasyfikacji. Równolegle z niniejszym zadaniem prowadzone były prace związane z weryfikacją wyznaczania silnie zmienionych części wód. Podsumowanie wyznaczania silnie zmienionych jednolitych części wód rzek przedstawione zostało w tabeli poniżej. Wszystkie jednolite części wód jezior w zlewni zostały zakwalifikowane jako niezmienione. Kod SJCW Kod JCW PLRW20001829213 DW0601 PLRW200025292175 PLRW200017292189 DW0602 PLRW20001929219 PLRW20002029599 PLRW2000029254529 DW0603 PLRW20001729249 Nazwa JCW Brda do jez. Szczytno Brda od wpływu do jez. Szczytno do wypływu z jez. Końskie Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie Brda od wypływu z jez. Końskiego do wpływu do jez. Charzykowskiego Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo Wielki Kanał Brdy Raciąska Struga z jez. Śpierewnik Grochowskie, Stobno Ostateczna kwalifikacja Przyczyna wyznaczenia SZCW NAT - NAT - NAT - NAT - SZCW zabudowa poprzeczna SCW sztuczny kanał SZCW zabudowa poprzeczna PLRW200018292529 Czerska Struga SZCW PLRW200025292549 Bielska Struga NAT zabudowa poprzeczna, regulacje - 33 Kod SJCW Kod JCW PLRW200017292552 PLRW200017292569 DW0604 Hozanna Kicz z jeziorem Żalińskim NAT Przyczyna wyznaczenia SZCW - NAT - Ostateczna kwalifikacja PLRW200018292589 Ruda SZCW PLRW2000252925929 Szumionka SZCW Brda od wpływu do zb. Koronowo do PLRW200002929739 wypływu ze zb. Smukała Bysławska Struga z PLRW200017292729 jeziorem Bysławskim Sępolna z jez. PLRW200017292749 Lutowskim i Sępoleńskim Krówka z jez. Wierzchucińskim PLRW2000172927671 Małym do wpływu do jez. Krosna Krówka od PLRW200019292769 wypływu z jez. Krosno do ujścia Dopływ z jez. PLRW20001729276732 Proboszczowskiego PLRW200017292768 Lucimska Struga Sucha z jez. Suskim PLRW200017292789 Wielkim PLRW200025292912 Kręgiel PLRW200017292914 Struga Graniczna PLRW200017292949 Stare koryto Brdy Dopływ z Goscieradza PLRW20001729295929 Kotomierzyca PLRW2000172929732 Dopływ z Osielska Kamionka do PLRW200017292659 wypływu z jez. Mochel Kamionka od PLRW200024292699 wypływu z jez. Mochel do ujścia Dopływ z jez. PLRW200017292672 Radzim PLRW200023292674 Brzuchówka PLRW200017292952 DW0605 Nazwa JCW zabudowa poprzeczna zabudowa poprzeczna SZCW zabudowa poprzeczna NAT - SZCW zabudowa poprzeczna NAT - NAT - NAT - NAT - NAT - NAT NAT zabudowa poprzeczna, ograniczenie przepływu SZCW NAT - NAT NAT - NAT - SZCW zabudowa poprzeczna NAT - NAT - 34 Kod SJCW Kod JCW Nazwa JCW PLRW20002329268 PLRW200017292692 DW0607 DW0609 Wytrych Dopływ z Trzciany Dopływ z jez. PLRW200017292694 Szpitalnego Brda od wypływu PLRW200020292999 ze zb. Smukała do ujścia PLRW200017292984 Flis PLRW20000292989 Kanał Bydgoski Dopływ spod PLRW200017292982 Białych Błot Brda od wpływu do jez. PLRW2000252923979 Charzykowskiego do wypływu z jez. Kosobudno PLRW2000232923149 Czerwona Struga Chocina z jeziorami PLRW200018292329 Gwiazdy i Trzebielsk PLRW20001829239314 Orla Struga PLRW2000182923952 Czernicki Rów NAT NAT Przyczyna wyznaczenia SZCW - NAT - Ostateczna kwalifikacja NAT SCW zabudowa poprzeczna, miasto, żegluga sztuczny kanał NAT - NAT - NAT - SZCW zabudowa poprzeczna NAT NAT - SZCW Odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza, w uzasadnionych przypadkach, zastosowanie odstępstw od narzuconych celów środowiskowych. Odstępstwa mogą polegać bądź na przesunięciu terminu osiągnięcia celów środowiskowych, maksymalnie do roku 2027, bądź na ustaleniu mniej rygorystycznych celów. Przesunięcie terminu osiągnięcia celów środowiskowych zaproponowano dla 18 jednolitych części wód rzek: ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ Brda do jez. Szczytno, Brda od wpływu do jez. Charzykowskiego do wypływu z jez. Kosobudno, Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo, Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała, Brda od wypływu ze zb. Smukała do ujścia, Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk, Czernicki Rów, Czerska Struga, Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik, Grochowskie, Stobno, Ruda, Szumionka, 35 ­ Kamionka do wypływu z jez. Mochel, ­ Kamionka od wypływu z jez. Mochel do ujścia, ­ Sępolna z jeziorami Lutowskim i Sępoleńskim, ­ Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym do wpływu do jez. Krosna, ­ Krówka od wpływu do jez. Krosno do ujścia, ­ Stare koryto Brdy, ­ Kotomierzyca. Jako przyczynę podano przesunięcie terminu osiągnięcia celu z powodu konieczności dodatkowych analiz oraz długości procesu inwestycyjnego. Przesunięcie terminu osiągnięcia celów środowiskowych zaproponowano również dla 31 jednolitych części wód jezior: ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ Charzykowskie (Lukomie), Karsińskie, Szczytno, Kruszyńskie, Somińskie, Krępsko, Dybrzk (Drzewicz), Trzemeszno, Wiejskie, Sępoleńskie Mochel , Kielsk (Kielskie), Cekcyńskie Wielkie, Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz), Słupowskie, Łąckie, Ślepe (Okragłe), Widoczno, Borzyszkowskie, Śluza, Parszczenica, Księże, Laska, Mirachowo, Długie, Kosobudno (Kossobudno), Białe, Grochowskie, 36 ­ Końskie, ­ Suskie Wielkie, ­ Wierzchucińskie Małe. Jako przyczynę podano fakt , iż 6 lat jest okresem zbyt krótkim, aby mogła nastąpić poprawa stanu wód, nawet przy założeniu całkowitej eliminacji presji. W jeziorach zanieczyszczenia kumulują się głównie w osadach dennych, które w jeziorach eutroficznych są źródłem związków biogenów oddawanych do jezior jeszcze przez bardzo wiele lat po zaprzestaniu dopływu zanieczyszczeń. 37 2.8. Znaczące oddziaływania antropogeniczne w zlewni Brdy Gospodarka wodno-ściekowa Największe miasta położone w zlewni Brdy posiadają oczyszczalnie ścieków komunalnych. Bydgoszcz, posiadająca bardzo wysoki stopień skanalizowania, który wynosi ok. 88,5% posiada trzy oczyszczalnie ścieków, jednak ścieki z tych oczyszczalni są odprowadzane do rzeki Wisły, a więc poza obszar rozpatrywanej zlewni. Na terenie zlewni rzeki Brdy istniej też szereg gminnych oczyszczalni ścieków, z których największe zostały przedstawione w tabeli poniżej. Lp. Oczyszczalnia Ilość odprowadzanych 3 ścieków Qśrd [m /d] wg pozwolenia wodnoprawnego Odbiornik 1 Chojnice 14000 Struga Jarcewska 2 Koronowo 4600 Brda 3 Tuchola 4515 Kicz 4 Czersk 2750 Czerska Struga 5 Przechlewo 2500 Lipczynka 6 Sępólno Krajeńskie 1730 Sępolenka 7 Rytel 720 Wielki Kanał Brdy 8 Kamień Krajeński 690 Kamionka 9 Upiłka 600 Prądzona 10 Bysław 520 rów w zlewni Bysławskiej Strugi 11 Sicienko 452 rów w zlewni rzeki Flis 12 Gostycyn 450 Kamionka 13 Świekatowo 287 Kręgiel 14 Zielona Huta 260 Chocina 15 Konarzyny 200 Brda 16 Swornegacie 200 Brda 17 Koczała 200 Ruda Ścieki przemysłowe z największych zakładów przemysłowych w zlewni, wymienionych w rozdziale dotyczącym charakterystyki społeczno – ekonomicznej i gospodarczej, odprowadzane są w większości przypadków do sieci kanalizacyjnych oczyszczalni ścieków, nie trafiają więc bezpośrednio do wód. Ścieki przemysłowe odprowadzane do odbiorników naturalnych to przede wszystkich wody popłuczne i chłodnicze. 38 Lp. Oczyszczalnia Ilość odprowadzanych ścieków 3 Qśrd [m /d] wg pozwolenia wodnoprawnego Odbiornik Rodzaj ściekó­w 1 Elektrociepłownia Bydgoszcz S.A. 5670 Brda chłodnicze 2 Elektrociepłownia Bydgoszcz S.A. 700 Brda popłuczne 3 Atlas sp. Z.o.o. w Łodzi 281 Brda przemysłowe i komunalne 4 Pojazdy Szynowe PESA S.A. 210 Brda przemysłowe i komunalne Ponadto do rzeki Brdy trafiają także ścieki powstałe w wyniku prowadzenia gospodarki rybackiej, a największe zakłady hodowlane w zlewni to Gospodarstwo Rybackie w Charzykowych Sp. z o.o. i Zakład Hodowli Pstrąga w Zaporze Mylof Sp. z o.o. Dla zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia oraz dla potrzeb przemysłowo – gospodarczych w zlewni Brdy wykorzystywane są głównie ujęcia wód podziemnych. Wody powierzchniowe stanowią drugorzędne źródło zaspokojenia potrzeb wodnych mieszkańców zlewni. Komunalne ujęcie wód powierzchniowych z rzeki Brdy posiada jedynie miasto Bydgoszcz. Poza tym wody powierzchniowe pobierane są do celó­w produkcyjnych i nawadniania. Największe ujęcia wód na cele komunalne i przemysłowe przedstawiono w tabeli poniżej. Lp. Wielkość poboru Qśrd 3 [m /d] wg pozwolenia wodnoprawnego Użytkownik Lokalizacja ujęcia Cele poboru 100000 Brda komunalne pobory wód powierzchniowych 1 Miejskie Wodociągi i Kanalizacji Sp. z o.o. w Bydgoszczy 2 Elektrociepłownia Bydgoszcz S.A. 7130 Brda chłodnicze 3 Bydgoski Zakład Przemysłu Gumowego STOMIL 2763 Brda chłodnicze 4 Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKAMULTI S.A. 1200 Brda przemysłowe pobory wód podziemnych 1 Miejskie Wodociągi i Kanalizacja, Bydgoszcz 38000 Bydgoszcz miasto, ujęcie Las gdański komunalne 2 Miejskie Wodociągi Sp. z o.o. w Chojnicach 5040 Funka, gm. Chojnice komunalne 3 Przedsiębiorstwo Komunalne w Tucholi Spółka z o.o. 3290 Tuchola miasto komunalne 4 Miejskie Wodociągi Sp. z o.o. w Chojnicach 3080 Chojnice miasto komunalne 5 Gmina Koronowo 2975 Koronowo, gm. komunalne 39 Lp. Użytkownik Wielkość poboru Qśrd 3 [m /d] wg pozwolenia wodnoprawnego Lokalizacja ujęcia Cele poboru Koronowo 6 Gmina Osielsko 2100 Niemcz, gm. Osielsko komunalne 7 Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKAMULTI S.A. 1400 Bydgoszcz miasto przemysłowe 8 Zakłady Mięsne "Prime Food" Sp. z o.o. w Przechlewie 1137 Przechlewo, gm. Przechlewo przemysłowe i komunalne 40 Rys. 4. Gospodarka wodno – ściekowa w zlewni Brdy 41 2.9. Ogólna charakterystyka występujących w zlewni Brdy problemów z punktu widzenia ochrony przed powodzią Rzeka Brda w swoim górnym odcinku charakteryzuje się dużym spadkiem, w związku z czym jej nurt na tym odcinku jest dość szybki. Pozwoliło to na wykorzystanie rzeki Brdy do celów energetycznych, poprzez budowę elektrowni wodnych w Samociążku, Tryszczynie i Smukale. Z drugiej jednak strony sytuacja ta powodowała poważne zagrożenie powodziowe miast położonych w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Jednakże wspomniane wyżej stopnie elektrowni wodnych wraz ze zbudowanymi na Brdzie zbiornikami retencyjnymi w Mylofie i Koronowie, poza funkcjami energetycznymi, przechwytują wysokie wody rzeki oraz regulując przepływy, stanowią znaczące zabezpieczenie przed występowaniem zjawisk powodziowych na Brdzie. Oprócz znacznych spadków w górnym odcinku Brdy zagrożenie powodziowe niesie za sobą również zjawisko cofki, które dotyczy miasta Bydgoszcz, największego miasta w zlewni Brdy położonego nad ujściowym odcinkiem rzeki Brdy do Wisły. Zatapianie terenów miejskich przyległych do rzeki ma miejsce, gdy w wyniku przekroczenie stanu alarmowego na Wiśle, który wynosi 650 cm, następuje zrównanie się poziomu wód rzeki Wisły i Brdy co powoduje brak możliwości odpływu wody rzeki Brdy do Wisły poprzez jaz walcowy. W skutek tego może nastąpić zatopienie terenów miejskich przyległych do rzeki (źródło: Ocena zagrożenia powodziowego miasta Bydgoszczy, Wydział Zarządzania Kryzysowego, Bydgoszcz 2008r.). Ochronę przeciwpowodziową miasta Bydgoszcz przed wodami Brdy, ale także Wisły do której uchodzi Brda, stanowią wały przeciwpowodziowe, które wymieniono poniżej: wał Łęgnowo – wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Wisły na odcinku od 765,6 do 770,3, km biegu rzeki, zabezpiecza przez zalaniem Nizinę Łęgnowo – Otorowo, osiedla położone w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz: Otorowo, Plątnowo, Łęgowo oraz oczyszczalnię ścieków „Kapuściska”; wał przeciwpowodziowy – nizina Fordońska – wzdłuż rzeki Wisły na odcinku od 775,6 do 780,5 km biegu rzeki, zabezpiecza przed zalaniem część osiedla Stary Fordon, wsie położone w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz: Pałcz, Mariampol Dolny, Łoskot, oczyszczalnię ścieków „Fordon” oraz ogródki działkowe; wał przeciwpowodziowy od 780 do 782 km biegu rzeki Wisły – chroni tereny miasta Bydgoszcz do granicy z gminą Osielsko i Dobrcz, oczyszczalnię ścieków „Fordon”, ogródki działkowe i gospodarstwa rolne. Inne urządzenia zabezpieczające tereny miasta Bydgoszcze przed wodami powodziowymi Brdy i Wisły to: - jaz na strudze Młyńskiej przy szosie Bydgoszcz – Solec Kujawski, przepust wałowy pod szosą – Solec Kujawski, zastawki melioracyjne na rowie przy ul. Toruńskiej, zastawki na rowie portu drzewnego przy ul. Toruńskiej, wrota żelazne portu 42 drzewnego pod ul. Toruńską – ochrona przed wodami cofki i regulacja poziomu wód gruntowych; - jaz walcowy i przelew boczny Czersko Polskie (1,74 km rzeki Brdy) – regulacja stanu i przepływu wód rzeki Brdy do Wisły, zabezpieczenie spływu wód rzeki Brdy w sytuacji tzw. kontrolowanego zrzutu z Zalewu Koronowskiego; - jaz Farny i jaz ulgowy (10,86 km i 11,5 km) – odprowadzanie nadmiaru wody z prawego kanału do koryta Brdy, różnica poziomów wody pomiędzy Zalewem Koronowskim, a dolnym progiem jazu Farny wynosi 51,5 m. - wodowskaz (775 km biegu rzeki Wisły) – wskazywanie bieżącego stanu rzeki Wisły. Zagrożenie powodzią dotyczy również Kanału Bydgoskiego (długość 24,7 km), którego wody w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz płyną na odcinku ok. 6,5 km. Na kanale znajduje się 6 śluz regulujących różnicę poziomu wody pomiędzy rzeką Notecią i Brdą, z których 5 znajduje się w granicach miasta Bydgoszcz. Podtopienie terenów w sąsiedztwie Kanału może być spowodowane długotrwałymi lub nawalnymi deszczami. Zagadnienia związane z gospodarką wodną, a wśród nich ochroną przeciwpowodziową, są regulowane przez dyrektywy unijne, do wdrażania których Polska zobowiązała się traktatem akcesyjnym. Jedną z takich dyrektyw jest Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. Dyrektywa Powodziowa. Dnia 18 marca 2011 r. weszła w życie znowelizowana ustawa Prawo wodne z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz. U. z dnia 15 lutego 2011r. nr 32, poz. 159), która transponuje do prawa polskiego postanowienia Dyrektywy Powodziowej. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą Prawo wodne obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią uznaje się za obszary szczególnego zagrożenia powodzią i rozumie się przez nie: obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat, obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat, obszary między linią brzegu, a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy, przymuliska, o których mowa w art. 18 ustawy Prawo wodne, stanowiące działki ewidencyjne, pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej w administracji morskiej. Nawet przed nowelizacją ustawy Prawo wodne za realizację zadań związanych z ochroną przed powodzią odpowiedzialny był dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. W związku z powyższym w 2005 r. na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku powstało opracowanie „Wyznaczanie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnienia odtworzenia terenów zalewowych”, którego wykonawcą był 43 Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni. Opracowanie to obejmuje wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią od wody o prawdopodobieństwie występowania (przewyższenia) 1% i 10%, m.in dla rzeki Brdy i Starego Koryta Brdy. Przedmiotowa praca obejmowała: wyznaczenie charakterystycznych przepływów (SSQ i SNQ) i stanów wody (SSW i SNW) na posterunkach wodowskazowych, wyznaczenie wartości przepływów i stanów wody o prawdopodobieństwie przewyższenia p=1% i p=10% na posterunkach wodowskazowych, wyznaczenie wartości przepływów o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% i 10% w przekrojach pomiarowych, wykonanie (pomiary geodezyjne) i opracowanie kilometrażu i przekrojów poprzecznych koryta i doliny rzeki Brdy, przeprowadzenie kalibracji modelu i metod hydrologii stosowanej, wykonanie obliczeń rzędnych zwierciadła wody dla przepływów o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% i 10%. W ten sposób opracowane wyniki naniesiono na podkłady map topograficznych w skali 1:10000 z naniesionymi strefami zalewu odpowiadającymi wyznaczonym rzędnym zwierciadła wody. 44 Rys. 5 Zasięg stref zagrożenia powodziowego rzeki Brdy (1% i 10%). 45 Na mocy art. 88c, ust. 1 znowelizowanej ustawy Prawo wodne Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej jest odpowiedzialny za przygotowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP), która jest pierwszym z czterech dokumentów planistycznych wymaganych Dyrektywą Powodziową. Celem WORP jest wskazanie obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi. Dnia 21 grudnia 2011 r. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zatwierdził wstępną ocenę ryzyka powodziowego, która została wykonana przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsorcjum z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, a opracowana została w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK) finansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Wynikiem przedmiotowego opracowania są zestawienia oraz mapy przedstawiające znaczące powodzie historyczne, powodzie prawdopodobne oraz obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi. 46 Znaczące powodzie historyczne – mapa obrazująca zasięg oraz zestawienie tabelaryczne przedstawiające ocenę znaczących negatywnych skutków powodzi, które wystąpiły w przeszłości. Zamieszczona poniżej mapa przedstawia zasięg powodzi historycznych w zlewni Brdy. Rys. 6 Zasięg znaczących powodzi historycznych w zlewni Brdy 47 Powodzie prawdopodobne – mapa obrazująca obszary, dla których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne oraz zestawienie potencjalnych negatywnych skutków tych powodzi. Zamieszczona poniżej mapa przedstawia zasięg powodzi prawdopodobnych w zlewni Brdy. Rys. 7 Zasięg powodzi prawdopodobnych w zlewni Brdy 48 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi – mapa obrazująca obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wraz z zestawieniem rzek wskazanych do opracowania map zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP). Zamieszczona poniżej mapa przedstawia zasięg tych obszarów w zlewni Brdy. Rys. 8 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w zlewni Brdy Bibliografia: 1. Ocena zagrożenia powodziowego miasta Bydgoszczy, 2008 r.; 2. Uchwała Rady Miasta Bydgoszczy Ne XXIII/468/04 z dnia 25 lutego 2004 r. w sprawie oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Bydgoszczy; 3. Wyznaczanie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych etap II, Brda, IMGW, 2004/2005; 4. Wstępna ocena ryzyka powodziowego, IMGW, 2011 r. 49 3. Metodyka wykonania bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy 3.1. Wstęp Głównym celem sporządzenia bilansu wodnogospodarczego dla zlewni Brdy, jest zobrazowanie sposobu i poziomu wykorzystania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w analizowanej zlewni oraz możliwości dalszego dysponowania tymi zasobami w miarę potrzeb, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia równowagi ekologicznej wód i ekosystemów od wód zależnych. Przy przygotowywaniu założeń metodycznych, zgodnie z zaleceniem Zamawiającego, oparto się na materiałach będących zapisami dotychczas opracowanych metodyk bilansowania zasobów wodnych w Polsce, tj.: „Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzystania z wód zlewni”, Pro-Woda Warszawa, 2008; „Metodyka jednolitych bilansów wodnogospodarczych”, Hydroprojekt Warszawa, 1992- pomocniczo. 3.2. Założenia ogólne Opracowany w ramach projektu bilans wodnogospodarczy dla zlewni Brdy zostanie zrealizowany z użyciem danych udostępnionych Wykonawcy przez Zamawiającego, tj.: danych o przepływach dla wód powierzchniowych oraz danych o zasobach wód podziemnych określonych w dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód podziemnych („Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Brdy”, HYDROEKO 2001). Potrzeby wodne użytkowników wód, zarówno powierzchniowych i podziemnych, zostaną określone na podstawie danych zawartych w pozwoleniach wodnoprawnych (pobory i zrzuty), wiedzy własnej Wykonawcy oraz innych danych przekazanych przez Zamawiającego. Dodatkowo dla bilansu perspektywicznego, przewidywane potrzeby wodne użytkowników zostaną oszacowane na podstawie informacji pozyskanych od gmin oraz ZMiUW. Potrzeby wodne dla zapewnienia równowagi ekologicznej wód, określone są poprzez przepływy nienaruszalne. Bilans będzie uwzględniał oddziaływanie znaczących obiektów hydrotechnicznych (zbiorników zaporowych). Bilans wodnogospodarczy zlewni Brdy zostanie przeprowadzony z zastosowaniem modelu matematycznego odzwierciedlającego obszarową strukturę systemu wodnogospodarczego analizowanej zlewni, tj. układ sieci rzecznej, lokalizację użytkowania wód (pobory wody i zrzuty ścieków), zasady pracy znaczących obiektów hydrotechnicznych. Zakłada się, że obszarowa struktura systemu wodnogospodarczego odzwierciedlona zostanie poprzez warstwy tematyczne. Wykorzystanie funkcjonalności GIS pozwala użytkownikowi na 50 tworzenie dowolnych kompozycji mapowych na podstawie wszystkich dostępnych warstw informacyjnych. Model będzie umożliwiał prowadzenie wariantowych symulacji gospodarowania wodą w zlewni z uwzględnieniem proponowanej hierarchii użytkowania zasobów wodnych: zachowanie przepływów nienaruszalnych; zaopatrzenie w wodę ludności; zaopatrzenie w wodę na pozostałe cele. Główne założenia dla przeprowadzenia bilansowania ilościowego zasobów wodnych Brdy: 1. Bilans wodnogospodarczy zostanie opracowany dla trzech wariantów: - bilans przy założeniu braku bądź minimalnego użytkowania wód, czyli z zastosowaniem tzw. naturalizacji przepływów, - bilans aktualny odwzorowujący bieżące warunki gospodarowania wodą jako rok bazowy przyjęto 2011 rok, - bilans perspektywiczny dla stanu prognozowanego użytkowania określonego na podstawie informacji pozyskanych od gmin oraz ZMiUW. 2. Bilansowanie zasobów wodnych będzie odbywać się w sposób dynamiczny, z krokiem czasowym równym 1 dekadzie (10 dni). 3. W przekrojach bilansowych zasoby wodne będą charakteryzowane poprzez wskazanie: - wartości przepływów gwarantowanych, o gwarancji występowania wraz z wyższymi równej 90% (Qgw,90%), 95% (Qgw,95%), 98% (Qgw,98%) oraz 100%(Qgw,100%), - wartości przepływów nienaruszalnych (QN), - wartości przepływów średnich dekadowych oraz średnich rocznych. 4. Dla obliczenia wartości przepływów nienaruszalnych (QN) zastosowana zostanie jedna z metod analitycznych wybrana poprzez wyłonienie najbardziej adekwatnej dla analizowanej zlewni. 5. Prezentacją graficzną wariantowych analiz bilansowych będą mapy przedstawiające sieć rzeczną w zlewni Brdy wraz z lokalizacją przekroi bilansowych, przedstawiające wartości wyników bilansowania zasobów dla przekroi bilansowych, bądź odcinków cieków. 51 6. Bilans wodnogospodarczy będzie uwzględniał użytkowanie wód w zlewni Brdy wg wartości średnich wpisanych do wydanych decyzji administracyjnych (pozwoleń wodnoprawnych). Wartości użytkowania zasobów wodnych wg pozwoleń wodnoprawnych w większości przypadków przekraczają wartości rzeczywistego korzystania, dlatego przyjęto wartości średnie, jako relatywnie zbliżone do poziomu rzeczywistego użytkowania wód. Mogą wystąpić przypadki określenia w pozwoleniu wodnoprawnym wyłącznie wartości maksymalnych użytkowania wód, które w takiej sytuacji zostaną uwzględnione w bilansie wodnogospodarczym. 7. Zakłada się, że bilans perspektywiczny zostanie wykonany na podstawie danych pozyskanych przez Wykonawcę z gmin oraz ZMiUW, poprzez skierowanie zapytań o planowane zmiany w zakresie użytkowania zasobów wodnych (pobory i zrzuty), bądź o realizację nowych inwestycji, np. budowa ujęcia wody, oczyszczalni ścieków, zbiornika wodnego, itp. Dodatkowo przeanalizowane zostaną zamierzenia uwzględnione w Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych z 2010 r. oraz w Programie wyposażenia aglomeracji poniżej 2000 RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej, w zakresie planowanych inwestycji, tj. budowy nowych oraz rozbudowy istniejących oczyszczalni, co będzie miało wpływ na zmianę stopnia użytkowania zasobów wodnych w kolejnych latach. 8. Na podstawie bilansu nastąpi określenie wielkości gwarantowanych zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (ZDZgw,p%) i bezzwrotnych (ZDBgw,p%), nazywanych również rezerwami. Zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne zostaną określone dla gwarancji występowania: 90% , 95%, 98% oraz 100%, jednakże model będzie umożliwiał dokonanie obliczeń dla dowolnie wybranej gwarancji z przedziału 0 – 100%. 9. Zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne wyrażone zostaną także w postaci odpływów jednostkowych przypadających na jeden kilometr kwadratowy zlewni (l/s*km2). 10. W ramach bilansowania zostanie uwzględnione wzajemne oddziaływanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. W tym celu zostaną uwzględnione dane o zasobach wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania w zlewni Brdy, opracowane w ramach dokumentowania zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych przedmiotowej zlewni i przedstawione w udostępnionej dokumentacji hydrogeologicznej. 11. Uwzględnienie funkcjonowania w zlewni użytkowników wykazujących się sezonowością korzystania z wód, zostanie przeprowadzone poprzez rozpatrzenie sposobu tego użytkowania, tj.: Stawy karpiowe – zostanie uwzględniona zmienność sposobu użytkowania zasobów wód w poszczególnych miesiącach wg informacji z pozwolenia 52 wodnoprawnego. W przypadku braku szczegółowych informacji w pozwoleniu, przyjęte zostaną dane literaturowe o sposobie gospodarowania wodami dla stawów karpiowych w poszczególnych miesiącach roku; Stawy pstrągowe – z uwagi na przepływowy charakter stawów, przyjmuje się, że nie wpływają one w sposób istotny na zmiany zasobów wód (pobór i zrzut wody w niedalekiej odległości), dlatego nie będą uwzględniane w bilansie. W przypadku ew. przerzutów wody między zlewniami oraz gdy zrzut wód ze stawu znajduje się w znacznej odległości od miejsca poboru dany użytkownik zostanie uwzględniony w bilansie; Małe elektrownie wodne – z uwagi na przepływowy charakter użytkowania wód, przyjmuje się, że nie wpływają one w sposób istotny na zmiany zasobów wód, dlatego nie będą uwzględniane w bilansie. Wyjątek stanowią obiekty elektrowni na kanałach derywacyjnych, które będą uwzględniane w bilansie z uwagi na wpływ na przepływ w cieku; Nawodnienia rolnicze - zostanie uwzględniona zmienność sposobu użytkowania zasobów wód w poszczególnych miesiącach wg informacji z pozwolenia wodnoprawnego. 12. Zgodnie z założeniami do sposobu realizacji projektu, w ramach analiz bilansowych nie będzie uwzględniane użytkowanie zasobów przez stawy rybne karpiowe i nawadnianie kompleksów użytków rolnych z wykorzystaniem modeli umożliwiających określanie na bieżąco ich potrzeb wodnych w zależności od warunków meteorologicznych danej dekady oraz stopnia realizacji zaopatrzenia w wodę w poprzednich dekadach. 13. Wpływ zbiorników zaporowych na stan zasobów wód powierzchniowych zostanie uwzględniony zgodnie z instrukcjami gospodarowania wodą dla tych zbiorników. 3.3. Wyznaczanie przekroi bilansowych Jednym z głównych elementów prac zmierzających do opracowania modelu bilansowania zasobów wodnych, a w konsekwencji określenia zasobów wodnych, jest wskazanie lokalizacji przekroi bilansowych na analizowanej sieci rzecznej. Metodyka wyznaczania przekroi bilansowych została opracowana w oparciu o wcześniejsze metodyki dot. bilansowania zasobów wodnych zlewni: Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego i warunków korzystania wód zlewni, Pro-Woda Warszawa 2008; 53 Metodyka jednolitych bilansów wodnogospodarczych, Hydroprojekt Warszawa, 1992. Powyższe opracowania określają zbieżne sposoby wyznaczania przekroi bilansowych Zestawienie najważniejszych kryteriów ich wyznaczania przedstawia poniższa tabela. Kryteria wyznaczania przekroi bilansowych wg dotychczasowych metodyk (dla sporządzenia bilansu ilościowego). Metodyka jednolitych bilansów wodnogospodarczych, Hydroprojekt Warszawa (1992) Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego i wód zlewni, Pro-Woda (2008) na recypientach powyżej ujść znaczących dopływów na recypientach powyżej ujść znaczących dopływów powyżej ujścia do rzeki wyższego rzędu powyżej ujścia do rzeki wyższego rzędu w miejscach znaczących poborów i zrzutów wód w miejscach znaczących poborów i zrzutów wód w miejscach usytuowania obiektów hydrotechnicznych kształtujących reżim przepływów (zbiorniki, przerzuty) w miejscach usytuowania obiektów hydrotechnicznych kształtujących reżim przepływów (zbiorniki, przerzuty) na granicach państwa, jednostek administracyjnych na granicach państwa, jednostek administracyjnych i obszarów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej i obszarów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej - przekroje zamykające scalone części wód powierzchniowych - przekroje wodowskazowe i monitoringowe Metodyka Pro-Wody opracowana w 2008 roku bazuje na założeniach przyjętych przez Hydroprojekt Warszawa w roku 1992. Metodyka ta poszerza zakres kryteriów wyznaczania przekroi bilansowych o zamknięcia zlewni scalonych części wód (co ze względu na datę wydania Metodyka Hydroprojektu Warszawa nie przewiduje) oraz przekroi wodowskazowych i monitoringowych. Do analiz prowadzonych w ramach niniejszego projektu, w celu wyznaczenia przekroi bilansowych, przewiduje się wykorzystać następujące dane: Lokalizacja stacji wodowskazowych (z których pochodzą ciągi przepływów, spełniające warunki ciągłości, synchroniczności oraz jednorodności statystycznej), 54 Lokalizacja punktów monitoringowych jakości wód powierzchniowych, Lokalizacja ujść dopływów stanowiących jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) na ciekach głównych, Powyżej ujścia dopływu (JCWP) do cieku głównego (bilansowanie dopływów (JCWP) do cieków przyjętych jako główne, odbywać będzie się w przekroju ujściowym do cieku głównego), Lokalizacja wszystkich poborów wody oraz zrzutów ścieków (dla celów komunalnych, przemysłowych, rolniczych, innych istotnych, których obecność powoduje zmiany hydrologiczne na dłuższych odcinkach cieków, np. nie uwzględnia się użytkowania zasobów wodnych dla małych elektrowni wodnych bez doprowadzalników), Lokalizacja zapór istotnych zbiorników, Granice SCWP na ciekach głównych- przekroje stanowiące granice scalonych jednolitych części wód powierzchniowych na ciekach, na których zlokalizowane są wodowskazy, z których dane o przepływach dobowych z wielolecia stanowią informację wejściową dla przeprowadzenia bilansowania zasobów wodnych w zlewni, Przekroje ujściowe na ciekach do i z jeziora, Przekrój zamykający obszar o udokumentowanych zasobach dyspozycyjnych wód podziemnych. 3.4. Obliczenia hydrologiczne dla wód powierzchniowych W ramach opracowywanego dynamicznego bilansu wodnogospodarczego podstawą do określenia warunków korzystania z wód jest ocena zasobów wodnych. W przypadku niniejszego projektu, podstawą opracowania bilansu zasobów będą ciągi przepływów dobowych z wielolecia, zanotowane w przekrojach wodowskazowych. Warunkiem poprawności obliczeń jest by dane hydrologiczne: spełniały warunek ciągłości i synchroniczności, spełniały warunek jednorodności statystycznej, odzwierciedlały stan zasobów wodnych wolny od wpływu obiektów hydrotechnicznych i użytkowań (punktowych i obszarowych). W obliczeniach bilansowych uwzględnia się użytkowanie wód takie jak: Pobory wód powierzchniowych, Pobory wód podziemnych, 55 Zrzuty ścieków, Wpływ piętrzenia wody w zbiornikach zaporowych. 3.4.1. Ustalenie wielolecia dla obliczeń Dla zlewni rzeki Brdy przyjęto, że danymi do analizy będą dane z wielolecia 1976 - 2010. W przypadku gdy na początku lub na końcu ciągu danych występują braki, zastosowana zostanie procedura jego wydłużania (metody analogii hydrologicznej - Byczkowski 1979 i metoda jawnego wydłużania ciągów - Ozga-Zielińska, Brzeziński 1994). W przypadku obecności na cieku co najmniej dwóch wodowskazów celem wydłużenia ciągu na jednym z nich opracowane zostanie równanie regresji między dwoma sąsiednimi wodowskazami, na podstawie którego dokonane zostanie wydłużenie ciągu (związki wodowskazów). Jeżeli na cieku jest tylko jeden wodowskaz zastosowane zostanie wyrównanie wykładnicze z automatyczną estymacją parametrów. Dokonane zostaną również korekty przepływów dekadowych ze względu na pobory i zrzuty wody przez istotnych użytkowników zarejestrowanych w katastrze wodnym (pozwolenia wodnoprawne). 3.4.2. Obliczenia przepływów Dla każdego przekroju bilansowego obliczone zostaną przepływy roczne SSQ, SNQ, NNQ, nienaruszalny QN, a także przepływy średnie dekadowe (10 dniowe) oraz wyznaczone zostaną krzywe przepływów gwarantowanych. 3.4.2.1. Przepływ nienaruszalny Określeniu wielkości przepływu nienaruszalnego służy wiele metod, m.in. uproszczona metoda H. Kostrzewy, metoda H. Kostrzewy wg kryterium rybacko-wędkarskiego, metoda małopolska oraz funkcji transformującej, czy metoda amerykańska (US EPA). W ramach niniejszej metodyki celowym jest, wyłonienie najwłaściwszej z nich, biorąc pod uwagę charakter analizowanej zlewni. W poniższych akapitach zestawiono, ogólny opis w/w metod. Uproszczona metoda H. Kostrzewy na podstawie kryterium hydrobiologicznego (metoda parametryczna) przewiduje obliczenie przepływu nienaruszalnego z funkcji przepływów niskich wg wzoru: Qnn=k · SNQ gdzie: SNQ – przepływ średni niski (quasi naturalny), m3/s, k – współczynnik przyjmujący wartości 0,5 – 1,52 Współczynnik k w równaniu zależny jest od typu hydrologicznego rzeki i wielkości zlewni. Największe wartości przyjmują rzeki górskie o małych zlewniach, a najmniejsze duże rzeki o powierzchni zlewni powyżej 2,5 tys km2. Dla rzek nizinnych o małych zlewniach 56 współczynnik ten osiąga wartość 1,0 (Lisowski, Siuta 2010). Typ hydrologiczny rzeki ustalany jest na podstawie wielkości odpływu jednostkowego (Witowski i in. 2008) Metoda H. Kostrzewy wg kryterium rybacko-wędkarskiego (Qnr) ma na celu określenie takiego przepływu nienaruszalnego, który zapewni ciągłość życia ryb w danej rzece (niezbędna ilość wody w korycie potrzebna do prawidłowego rozwoju ichtiofauny). Przepływ nienaruszalny wg tej metody ustala się na podstawie analizy średnich niskich miesięcznych przepływów w poszczególnych fazach życia ryb, dla trzech okresów w ciągu roku: I - okresu tarła i rozrodu, II - żerowania i wzrostu narybku i III - przezimowania. Procedura obliczeniowa wymaga ustalenia jednego z dwóch typów cieków tj. rzeki ryb łososiowatych oraz rzeki ryb nizinnych. Zgodnie przynależnością typologiczną dla dwóch pierwszych okresów jako Q nr wybiera się najniższą spośród miesięcznych wartości SNQ. Zaś jako Qnr dla okresu przezimowania dla obu grup ryb, tj. łososiowatych oraz nizinnych przyjmuje się najniższą spośród miesięcznych wartości NNQ. Założenie to wynika z faktu zmniejszonej aktywności biologicznej ryb, kiedy to przepływ nienaruszalny może być obniżony do poziomu minimalnego przepływu miesięcznego okresu zimowego. Warto podkreślić, iż wyniki otrzymane tą metodą są najczęściej wyższe niż przy wykorzystaniu kryterium hydrobiologicznego. Wg metody małopolskiej (tzw. metoda Stochlińskiego, 2003) przepływ nienaruszalny jest uzależniony od stanu ekologicznego cieku. Obliczenia przepływu nienaruszalnego uzależniane są tutaj od wartości średnich okresu niżówkowego. Zgodnie z założeniami niniejszej metody przepływ nienaruszalny powinien być zmienny w ciągu roku i ustalany z uwzględnieniem najbardziej krytycznej fazy życia ryb czyli tarła oraz z wzięciem pod uwagę okresów o najwyższych temperaturach wody (lipiec i sierpień), kiedy występują niekorzystne warunki tlenowe (warunki przyduchy). Dla wyznaczenia przepływu nienaruszalnego dla cieków o dobrym stanie ekologicznym stosuje się wzór: QN iMM SNQm,i a dla cieków reprezentujących stan ekologiczny poniżej dobrego wzór następujący: warunki normalne NNQ m,i 0.5 SNQ m,i NNQ m,i QN iMM NNQ m,i 0.5 K SNQ m,i NNQ m,i warunki specjalne gdzie: K – współczynnik pomocy (proponowana wartość 0,15); SNQm,i - średni niski przepływ w danym miesiącu, NNQm,i - najniższy przepływ w danym miesiącu. Wyjaśnienia wymagają kryteria założeń oceniających tzw. warunki specjalne, są to: - wzrost temperatury wody w miesiącach letnich (VII, VIII) powyżej wartości średnich; - okres tarła i rozrodu wiodących gatunków ryb; 57 - zanieczyszczenie wody obniżające klasę wody poniżej klasy właściwej dla wiodących gatunków ryb; - dokonaną regulację cieku poniżej przekroju obliczeniowego przy wykorzystaniu metod nie harmonizujących z warunkami funkcjonowania ekosystemu rzecznego. Metoda US EPA - metoda amerykańska (QNR-W = Q7,10) Metoda Agencji Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej do wyznaczenia przepływu nienaruszalnego wykorzystuje zaawansowane procedury statystyczne (m.in. rozkłady prawdopodobieństwa) celem wyznaczania charakterystycznych, ekstremalnych przepływów. Wyznaczany przepływ minimalny średni 7-dniowy o okresie powtarzalności 10 lat (Q7,10), stanowi standardowy wskaźnik do oceny jakości środowiska wodnego. Założeniem tej metody jest, że Q7,10 może reprezentować przepływ minimalny dla ochrony życia ryb. Przepływ Q7,10 można także obliczać metodą uproszczoną z wykorzystaniem empirycznego rozkładu prawdopodobieństwa (Witowski i in. 2008). Niezależnie od wybranej procedury statystycznej metoda US EPA wymaga przystosowania względem prowadzenia analiz w warunkach polskich i zaleca się prowadzenie analiz w ramach tzw. roku niżówkowego (od 1.IV do 31.III). Dodatkowo metoda ta znajduje zastosowanie jedynie dla ciągów przepływów dobowych. Wobec powyższego względem przyjętego kroku analizy (dekady) nie znajduje ona zastosowania. Metoda funkcji transformującej (QNF.Trans) Zasadą metody funkcji transformującej jest umożliwienie poboru nawet przy dość niskich stanach wód przy równoczesnej ochronie ekosystemów wodnych (Filipkowski, Gromiec, Witkowski 1998). Wartością określającą przepływ nienaruszalny jest dolne ograniczenie (Q nd) obszaru zmienności przepływów naturalnych, poniżej którego ze względów ekologicznych, należy całkowicie zakazać pobierania wody. Pozostałe charakterystyki wyliczane w toku wyznaczenia przepływu nienaruszalnego to górne ograniczenie (Qng), które wyznacza przepływ, powyżej którego możliwy jest ciągły pobór nadwyżek wody. W zakresie przepływów między Qnd i Qśr możliwy jest pobór nadwyżki wody ponad wielkość QNF.Trans. Qsr Qnd Qng Qnd Q Q QNF .trans Qng (Qng Qnd ) sr Qsr Qnd gdzie: Qśr - przepływ średni; Qnd - dolne ograniczenie przepływu nienaruszalnego równe minimalnemu przepływowi 7-dniowemu średniemu o okresie powtarzalności 10 lat, lub co ważne, wartości przepływu nienaruszalnego wyznaczonego na podstawie kryterium hydrobiologicznego; Qng - górne ograniczenie przepływu nienaruszalnego równe przepływowi najdłużej trwającemu lub przepływowi trwającemu 2/3 roku wraz z wyższymi. 58 Wyznaczanie Qng dokonywane jest albo jako Q67% w oparciu o krzywą przepływów gwarantowanych albo jako QNT w oparciu o empiryczną krzywą sum czasów trwania opisaną przy użyciu dystrybuanty 3-parametrowego rozkładu logarytmiczno-normalnego (c, μ, σ) – estymacja parametrów metodą kwantyli. Efektywność obliczeń przepływu nienaruszalnego z użyciem metody funkcji transformującej ocenia się jako dobrą, niemniej jednak same procedury obliczeniowe są dość kłopotliwe z uwagi na wysoki poziom skomplikowania. Dla obliczenia przepływu nienaruszalnego w niniejszym bilansie wodnogospodarczym przyjęto, iż zostanie dokona analiza porównawcza na drodze przetestowania różnych metod obliczeniowych w celu wybrania metody adekwatnej dla danej zlewni. Metody jakie zostaną przetestowane to metoda małopolska i metoda H. Kostrzewy na podstawie kryterium hydrobiologicznego. Wskazane metody obliczenia przepływu nienaruszalnego opierają się na funkcji przepływów niskich. Niemniej jednak metoda H. Kostrzewy skupia się na ustaleniu jednej niezmiennej w czasie roku hydrologicznego wartości, zaś metoda małopolska kładzie nacisk na wyznaczanie QN o wartości zmiennej w ciągu roku. Metoda wyznaczania przepływu nienaruszalnego H. Kostrzewy wg kryterium hydrobiologicznego została przyjęta w rekomendowanym przez Zleceniodawcę dokumencie z 2008 r. „Metodyka opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego …” (PRO-WODA) (str. 41). Wykonawca posiada doświadczenie w zastosowaniu metody małopolskiej w dynamicznym bilansie wodnogospodarczym. Metoda ta mogłaby być zastosowana dla wszystkich cieków, jak dla cieków o dobrym stanie wód, z uwagi na konieczność osiągnięcia przez wody celu środowiskowego, który odpowiada dobremu stanowi wód. Istnieje możliwość obliczania przepływu nienaruszalnego z zastosowaniem wzoru dla cieków o stanie poniżej dobrego, w przypadku obniżenia celów środowiskowych, jednak w zlewni Brdy brak jest takich przypadków. W trakcie opracowania zostały obliczone przepływy nienaruszalne wg metody H. Kostrzewy (wg kryterium hydrobiologicznego) i zestawione z otrzymanymi wartościami przepływów nienaruszalnych obliczonych metodą małopolską dla umożliwienia analizy porównawczej otrzymanych wartości przepływów. Przeprowadzona analiza porównawcza uzyskanych nienaruszalnego pozwala na następujące wnioski: a. b. c. wyników wielkości przepływu wyniki uśrednionych dla całego roku hydrologicznego wielkości przepływu nienaruszalnego wyznaczonych metodą małopolską są wyższe niż QNN wyznaczony metodą H. Kostrzewy; szczególnie wyraźne dysproporcje w wielkości wyników QNN widoczne są dla zlewni o dużych powierzchniach - wówczas średnie QNN wyznaczone metodą małopolską są dwukrotnie wyższe, aniżeli QNN wyznaczone metodą Kostrzewy; z uwagi na dużą zasobność oraz bezwładność zasobów wód zlewni metoda H. Kostrzewy wydaje się być bardziej uzasadniona, wprowadzenie zmiennej 59 d. e. wartości QNN jak ma to miejsce w przypadku metody małopolskiej ma większe znaczenie dla zlewni górskich i podgórskich o zupełnie innym reżimie odpływu; z punktu widzenia praktycznego zastosowania metoda małopolska jest zdecydowanie bardziej pracochłonna i wymaga od użytkownika większego zaangażowania analitycznego; argument ekonomiczny - przepływem nienaruszalny to ilość wody, która powinna być utrzymana jako minimum w danym przekroju poprzecznym ze względów biologicznych i społecznych, aczkolwiek konieczność utrzymania tego przepływu w zasadzie nie podlega kryteriom ekonomicznym. Przyjęcie wielkości przepływu nienaruszalnego na poziomie proponowanym przez metodę małopolską mogłoby wprowadzić duży rozdźwięk między potrzebami wodnymi użytkowników, a obostrzeniem poboru dopuszczalnego przyjętego dla danego miesiąca. Dla użytkowników wód poruszanie się po skomplikowanych wytycznych ograniczających pobór wód (sposób kontroli i przestrzegania przyznanych wielkości poborów) wprowadza dodatkowe czynniki ekonomiczne związane z wdrożeniem i kontrolą. WNIOSEK Rekomendacją jest by bilansie dla zlewni Brdy wykorzystać uproszczoną metodę H. Kostrzewy (wg kryterium hydrobiologicznego). Argumentami za wykorzystaniem ww. metody oprócz wymienionych różnic wyników, są także uwarunkowania takie jak zapewnienie porównywalności wyników uzyskiwanych w innych opracowaniach zrealizowanych dla tego obszaru, a także zachowanie zbieżności z zaleceniami rekomendowanego przez Zleceniodawcę dokumencie z 2008 r. „Metodyka opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego …” (PRO-WODA) (str. 41). 3.4.2.2. Przepływy średnie dekadowe i charakterystyczne Przekazane przez Zlecającego serie przepływów dobowych z 10 punktów wodowskazowych na rzece Brdzie i jej głównych dopływach pozwolą na wyznaczenie przepływów charakterystycznych oraz przepływów średnich dekadowych. Procedura obliczeniowa przepływów dekadowych zakłada iż za przepływ dekadowy uznaje się wynik średniej arytmetycznej z kolejnych dziesięciu dni miesiąca. Na przepływ średni dla każdej III dekady miesiąca składa się od 8 do 11 elementów budujących średnią. 60 1 — 10 11 — 20 10dni 10dni I DEKADA II DEKADA 21 — ostatni dzień miesiąca 21 - 28 — 8 dni 21 - 29 — 9 dni 21 - 30 — 10 dni 21- 31 — 11dni III DEKADA Z ciągów przepływów dobowych dla każdego profilu wodowskazowego zostaną określone przepływy charakterystyczne wg poniższych reguł: Dla przepływów charakterystycznych pierwszego rzędu: dla poszczególnych miesięcy: SQ - średnia arytmetyczna z przepływów dobowych danego miesiąca w danym roku (np. przepływ średni maja 2001 r. - SQV, 2001); NQ - minimum z przepływów dobowych danego miesiąca w danym roku (np. niski przepływ lipca 1998 r. - NQVII, 1998); dla poszczególnych lat: SQ - średnia arytmetyczna ze średnich przepływów miesięcznych w danym roku (np. przepływ średni w 1997 r. - SQ1997); NQ - minimum z przepływów minimalnych miesięcznych w danym roku (np. niski przepływ w 2003 r. - NQ2003); Dla przepływów charakterystycznych drugiego rzędu (charakterystyki dla okresu wieloletniego): SSQ - przepływ średni roczny - średnia arytmetyczna z przepływów średnich z wielolecia; SNQ - przepływ średni niski - średnia arytmetyczna z najniższych przepływów rocznych z wielolecia; NNQ - najniższy niski przepływ - minimum z przepływów minimalnych rocznych. Podstawą do wyznaczenia w/w przepływów charakterystycznych będzie wielolecie 1974 2010. Zatem określenie przepływów charakterystycznych dla ciągów o krótszej dostępnej serii danych będzie obejmowało także analitycznie wydłużone części ciągów. 3.4.2.3. Przepływ gwarantowany Gwarancja ilościowa Przepływ gwarantowany to przepływ, który wraz z przepływami wyższymi od siebie trwa przez p% czasu objętego analizami (długości ciągu historycznego mierzonego liczbą 61 przedziałów czasowych - Qgw=p%). Są to przepływy o określonej gwarancji występowania (np. 98, 95, 90, 85%). W ramach przedmiotowego projektu wyznaczone zostaną przepływy o gwarancji występowania wraz z wyższymi równej 90% (Qgw,90%), 95% (Qgw,95%), 98% (Qgw,98%), 100% (Qgw,100%), zgodnie ze stawianymi wymaganiami, jednak zbudowany model matematyczny będzie umożliwiał dokonanie obliczeń dla dowolnie przyjętego poziomu gwarancji. Obliczenie przepływów o określonej gwarancji występowania oparte jest na serii przepływów dekadowych znaturalizowanych dla danego przekroju bilansowego, przy czym: Obliczenie wartości przepływów o gwarancji od 1 do 99% przeprowadzane jest na całym dostępnym ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych; Wartość przepływu o gwarancji wystąpienia 100% (Qgw100%) stanowi wartość minimalną z ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych; Wartość przepływu o gwarancji wystąpienia 0% (Qgw0%) stanowi wartość maksymalną z ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych. Zależność pomiędzy wielkością przepływu gwarantowanego, a gwarancją jego zapewnienia nazywana jest krzywą przepływów gwarantowanych. Zależność ta dostarcza odpowiedzi na pytanie, jaka jest gwarancja zapewnienia określonej wielkości przepływu oraz jaki przepływ można zapewnić z określoną gwarancją. Gwarancja czasowa Określa częstość występowania (w rozpatrywanym wieloleciu) przedziału czasowego (dekady), w którym zadanie zaopatrzenia w wodę zostało zrealizowane. Inaczej jest to stosunek liczby przedziałów (dekad), w których potrzeby zostały spełnione, do liczby okresów, w których potrzeby były zgłaszane (A. Ciepielowski, Podstawy gospodarowania wodą, Warszawa 1999). Gwarancja czasowa dla zlewni Redy zostanie obliczona jako gwarancja czasowa pokrycia potrzeb w przekrojach bilansowych dla wielolecia i dla poszczególnych m-cy w wieloleciu : Gt = (liczba dekad z pokryciem potrzeb/ liczba dekad w wieloleciu)*100% Gtm = (liczba dekad w m-cu w wieloleciu z pokryciem potrzeb/ liczba dekad w m-cu w wieloleciu)*100% 3.4.3. Naturalizacja przepływów Naturalizacja przepływów w przekrojach bilansowych polega na uwzględnieniu wpływu użytkowania zasobów wód powierzchniowych (pobory i zrzuty) i podziemnych (pobory) na przepływy dekadowe i charakterystyczne. Proces ten służy „unaturalnieniu” przepływów, tak aby odzwierciedlały warunki braku bądź minimalnego oddziaływania antropogenicznego na stan zasobów wodnych. Przepływy dekadowe znaturalizowane służą do obliczenia przepływów o określonej gwarancji występowania. 62 Proces naturalizacji polega na: dodaniu do wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich poborów wód powierzchniowych uwzględnianych w analizach bilansowych, występujących w zlewni całkowitej tego przekroju, dodaniu do wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich poborów wód podziemnych „ciążących” do tego przekroju (przeprowadzana jest analiza szczegółowa faktycznego oddziaływania poborów wód podziemnych uwzględniająca rodzaj utworów wodonośnych, z których następuje pobór, głębokość poboruszczegółowy opis znajduje się w części opracowania dot. wód podziemnych), odjęciu od wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich zrzutów ścieków uwzględnianych w analizach bilansowych, występujących w zlewni całkowitej tego przekroju. Wartość użytkowania wód powierzchniowych i podziemnych dla przeprowadzenia naturalizacji przyjmuje się umownie na obecnym poziomie (2011 r.), z uwagi na brak danych o poziomie użytkowania zasobów wodnych w okresie, z którego pochodzi informacja o przepływach. 3.4.4. Wyliczanie zasobów zwrotnych i bezzwrotnych Zasoby dyspozycyjne zwrotne (ZDZgw,p%) o określonej gwarancji występowania, obliczane są jako różnica pomiędzy wielkością przepływu gwarantowanego i wielkością przepływu nienaruszalnego w danym przekroju. Zasoby te określają ilość wody, jaka może zostać pobrana z danego przekroju rzeki pod warunkiem, że użytkownik po wykorzystaniu pobranej wody zwróci ją w całości do rzeki bezpośrednio poniżej miejsca poboru. ZDZgw,p% = Qm – QN = Qgw,p% – QN = Wp% SSQ - QN Zasoby dyspozycyjne bezzwrotne (ZDBgw,p%) o określonej gwarancji występowania pokazujące, jaka ilość wody może odprowadzona z danego przekroju rzeki przy zachowaniu przepływu nienaruszalnego i bez pogarszania warunków zaopatrzenia w wodę pozostałych użytkowników systemu. Zasoby te określają dopuszczalną wielkość zużycia bezzwrotnego pobranej wody. Metodyka PRO-WODA (2008) wskazuje sposób obliczenia ZDB wg prostej zależności z wartością ZDZ, tj. jako iloczyn współczynnika z wartością ZDZ, gdzie współczynnik określa jaka część ZDZ (przepływu miarodajnego) może być odprowadzona z cieku bez naruszania wielkości przepływu nienaruszalnego oraz stopnia zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników zlokalizowanych poniżej; wartość współczynnika określana jest przez eksperta, z uwzględnieniem charakteru rzeki i związanej z nią zmiennością przepływów, 63 zabudową hydrotechniczną, użytkowaniem wód podziemnych; wartość współczynnika może być różna dla poszczególnych SCWP, orientacyjna średnia wartość współczynnika W niniejszej pracy przyjęto nieco odmienny sposób ustalania wartości ZDB, tak aby ZDB uwzględniały wymagania użytkowników zlokalizowanych poniżej danego przekroju oraz naturalny przyrost zasobów wodnych, a także ograniczenia podyktowane zachowaniem przepływu nienaruszalnego. Tym samym ZDB dla każdego przekroju bilansowego rozpatrywane są w sposób indywidualny, a nie wg jednej wartości współczynnika przyjętego dla fragmentu zlewni (np. dla SCWP). Przyjęto, że ZDB o określonej gwarancji stanowią wartość niższą ZDZ o tej gwarancji wybraną spośród ZDZ z dwóch sąsiednich przekrojów bilansowych (1), (2) na danej rzece. Przekrój 1 zlokalizowany jest powyżej przekroju 2 idąc od źródeł w kierunku ujścia. ZDBg(1) = min(ZDZg(1); ZDZg(2)) JEŻELI ZDBg(1) <=0 TO ZDBg(1) = 0 JEŻELI ZDBg(1) > 0 TO ZDBg(1)=ZDBg(1) Określone w ten sposób zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne dla poszczególnych przekrojów bilansowych powinny zostać wyrażone także w postaci odpływów jednostkowych przypadających na jeden kilometr kwadratowy zlewni (l/s.km2). Zasoby jednostkowe pozwolą oszacować możliwość uzyskania pozwolenia wodnoprawnego przez nowego użytkownika wód powierzchniowych w dowolnym przekroju cieku na obszarze zlewni. 3.4.5. Wyznaczanie przepływów w przekrojach niekontrolowanych Do obliczania przepływów średnich dekadowych i charakterystycznych w przekrojach bilansowych innych aniżeli przekroje wodowskazowe, zastosowana zostanie metoda analogii z wykorzystaniem ekstrapolacji, interpolacji i zlewni różnicowej. W przypadku metody ekstrapolacji w górę lub w dół rzeki zastosowany zostanie wzór: Qo = Qw(Ao/Aw) [m3·s-1] W przypadku zlewni różnicowej odpływ zostanie określony ze wzoru: gdzie: Qr = Qd – Qg [m3·s-1] Qd – przepływ w profilu zamykającym zlewnię, m3·s-1, Qg - przepływ w profilu górnym, m3·s-1, 64 Ar = Ad - Ag Ad – powierzchnia zlewni w profilu zamykającym, km2, Ag - powierzchnia zlewni w profilu górnym, km2, Ax - powierzchnia zlewni w rozpatrywanym profilu, km2 Przy stosowaniu tej metody należy kierować się zasadą, że nie wolno jej stosować, gdy wartości przepływów zamykających zlewnię są do siebie zbliżone. Obliczona w tej sytuacji wartość odpływu ze zlewni różnicowej jest obarczona dużym błędem. Jako graniczny parametr stosowalności tej metody przyjmuje się stosunek Qd/Qg, który powinien być większy od 1,5 bez ryzyka popełnienia błędu większego niż 15%. W przypadku metody interpolacji w celu obliczenia charakterystyk hydrologicznych w przekrojach bilansowych zlokalizowanych pomiędzy wodowskazami zastosowany zostanie wzór: gdzie: Qo – przepływ w przekroju obliczeniowym, Qw1,2 – przepływ w przekroju wodowskazowym w1 i w2, Aw1,2 – wielkość powierzchni zlewni do przekroju w1 i w2, Ao – powierzchnia zlewni do przekroju obliczeniowego, Qdop – przepływ średni w dopływie kontrolowanym, Adop – powierzchnia zlewni dopływów, m – liczba kontrolowanych dopływów uchodzących między wodowskazem w1, a przekrojem obliczeniowym, n – liczba kontrolowanych dopływów uchodzących między wodowskazami w1 i w2. W zlewni Brdy wystąpiły szczególne przypadki, dla których należało opracować inne od powyższych procedury przenoszenia przepływów na przekroje niekontrolowane. Za szczególne przypadki uznano warunki przenoszenia przepływów dla odcinków rzek, na których zlokalizowane są obiekty sztucznych zbiorników wodnych, czyli odcinki z piętrzeniem wód. Należą do nich piętrzenia: 1 - Zb. Mylof (M), 2 - Zb. Koronowo (K), 3 - Zb. Tryszczyn (T), 4 - Zb. Smukała (S). Dla odcinka między wodowskazem Swornigacie - BRDA (3) do Zbiornika Mylof przenoszenie przepływów przeprowadzono na drodze EKSTRAPOLACJI z wodowskazu nr 3, uwzględniając ujście dopływu kontrolowanego- Zbrzycy. Poniżej zapory z uwagi na rozdział wody na Brdę i Wielki Kanał Brdy przyjęto zgodnie z danymi z Nadzoru Wodnego Mylof stałe wartości 65 odpływu, tj. 7 m3/s zrzutu ze zbiornika do koryta Brdy (poprzez MEW) i 4,5 m3/s do Wielkiego Kanału Brdy. W dalszym biegu Wielkiego Kanału założono EKSTRAPOLACJĘ przepływów z wartości zasilania Kanału ze zbiornika (4,5 m3/s). Dla przenoszenia przepływu na Brdzie, między zaporą Zb. Mylof, a kolejnym punktem kontrolowanym, czyli wodowskazem Tuchola - Brda (4), przyjęto procedurę INTERPOLACJI. W zlewni zawartej między wodowskazem Tuchola – Brda, a Zbiornikiem Koronowo (do ujścia dopływu Krówka) przepływy przenoszone są z wykorzystaniem procedury EKSTRAPOLACJI, uwzględniającej dopływy kontrolowane uchodzące prawostronnie do Brdy: Kamionka, Sępólna i Krówka. W wyniku tej procedury uzyskujemy informację o wielkości przepływu na Zbiorniku Koronowo (QKor) poniżej ujścia dopływu Krówka, która jest podstawą do EKSTRAPOLACJI przepływów dla zlewni zamkniętej profilem u wejścia do zbiornika Tryszczyn (QTr). Zlewnia zawarta między punktem wejścia do Zbiornika Tryszczyn, a wejściem do Zbiornika Smukała wymagała INTERPOLACJI przepływów z tych przekrojów, przy czym wartość przepływu dla przekroju stanowiącego wejście do Zb. Smukała stanowi wartość przepływu z punktu wejścia do Zbiornika Tryszczyn powiększoną o wielkość zrzutu średniego ze zbiornika (0,93 m3/s) (QSmu = QTr + 0,93) (za instrukcją gospodarowania wodą dla Zb. Smukała). Przenoszenie przepływów w zlewni odcinka między punktem wejścia do Zbiornika Smukała, a wodowskazem Sukała- Brda prowadzono z wykorzystaniem INTERPOLACJI. Dla niekontrolowanej zlewni rzeki Krówki wielkości przepływów określono na drodze jednej z metod analogii hydrologicznej, czyli ekstrapolacji przeplywów do zlewni niekontrolowanej. W metodzie tej przy wyborze profilu porównawczego decyduje analiza podobieństwa charakeru zlewni co do jej wielkości, kształtu, rzeźby (zestawu czynników kształtujących warunki odpływu). W przypadku rzeki Krówki jako zlewnię porównawczą przyjęto zlewnię rzeki Sępólnej kontrolowanej w profilu Motyl. Na przeniesionych wartościach przepływu w poszczególnych przekrojach bilansowych rzeki Krówki zastosowano metodę ekstrapolacji. 3.5. Bilans jezior Bilans jezior zostanie przeprowadzony poprzez określenie zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych jezior (ZDBjez). ZDBjez zostaną wskazane dla istotnych jezior, tj. dla jezior o powierzchni ≥ 50ha i o głębokości średniej ≥ 3m. Zasoby dyspozycyjne bezzwrotne jezior, zgodnie z Metodyką (ProWoda, 2008), to objętość wody jeziornej mieszczącej się w zakresie średniej rocznej amplitudy stanów wody wyznaczonej z wielolecia: ZDBjez = 0,01 Hs Ajez [mln m3] gdzie: 66 Hs - średnia roczna amplituda stanów wody z wielolecia [cm]; Ajez - powierzchnia jeziora [km2]. Z uwagi na brak danych hydrometrycznych dla jezior, zastosowana zostanie uproszczona procedura obliczania Hs przyjęta za metodyką PRO-WODA (2008), tj. jako średnia arytmetyczna wyników obliczeń otrzymanych z czterech formuł empirycznych: H = 10,15 (Azjez/ Ajez) 0,434 H = 0,066 (Azjez/ Ajez) + 44,486 H = 0,327 (Azjez/ Ajez) + 33,13 H = 0,319 (Azjez/ Ajez) – 0,147L + 38,40 gdzie: Azjez - powierzchnia całkowitej zlewni jeziora [km2]; L - stopień lesistości zlewni jeziora [%]. Powyższe obliczenia nie będą stanowić elementu modelowania, zostaną natomiast opracowane i zestawione w wynikach prac. Uzyskane rezultaty mogą służyć do szacowania możliwości poboru wód z jezior, bez wpływu na degradację ekosystemu jeziora, przy zachowaniu warunku: P ≤ ZDBjez 3.6. Bilans ilościowy wód podziemnych 1. Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych zlewni wykonywany będzie w zlewniach bilansowych rzecznych, będących zarazem rejonami wodnogospodarczymi wód podziemnych bądź ich fragmentami, w zależności od przyjętych wydzieleń (rejonów) zastosowanych w dokumentacji hydrogeologicznej. Do bilansu wodnogospodarczego wód podziemnych dla zlewni Brdy, jako zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania wprowadzane będą zasoby dyspozycyjne udokumentowane i zatwierdzone dla poszczególnych rejonów bilansowych wydzielonych na potrzeby dokumentowania tych zasobów. 2. Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych ma charakter analizy porównawczej ilości zasobów wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania ZD i ilości poboru wód podziemnych U w określonej zlewni bilansowej. Pobór wód podziemnych przyjmowany będzie jako średni dopuszczalny w pozwoleniu wodnoprawnym użytkownika. Rezultatem bilansu jest ocena stanu rezerw zasobów wód podziemnych +ΔZD lub deficytu –ΔZD. 67 ΔZD = ZD - U Stanowi to podstawę analizy prowadzącej do sformułowania warunków korzystania z wód charakteryzowanej zlewni. 3. Dla zlewni bilansowych wydzielonych na potrzeby opracowywanego bilansu wód zlewni Brdy stanowiących część obszaru o określonych zasobach dyspozycyjnych (dostępnych do zagospodarowania), należy określić wielkość zasobów w oparciu o moduł zasobowy. 4. Jednolity charakter bilansu wodnogospodarczego zlewni realizować należy poprzez uwzględnienie wpływu zagospodarowania wód podziemnych na przepływy rzek w przekrojach bilansowych. 3.7. Powiązanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych Założenia metodyczne wzajemnych korelacji wód powierzchniowych i podziemnych przy opracowaniu bilansu wodnogospodarczego wód powierzchniowych: 1. Bilans wodnogospodarczy wód powierzchniowych danej zlewni określany jest dla rzecznej zlewni bilansowej, stanowiącej rejon wodnogospodarczy wód podziemnych. 2. W dynamicznym bilansie wodnogospodarczym wpływ poborów wód podziemnych i zrzutów powstałych ścieków jest uwzględniony w przekrojach bilansowych w każdej kolejnej dekadzie ciągu przepływów rzecznych w okresie wielolecia testowego. 3. Z uwagi na udokumentowanie w zlewni Brdy zasobów dyspozycyjnych, do bilansu zostaną przyjęte one jako zasoby dostępne do zagospodarowania. 4. Należy założyć quasiustalony charakter poborów wód podziemnych w wieloleciu testowym i w takiej postaci przyjmować w procesie naturalizowania przepływów rzecznych. Bilans zasobów i użytkowania wód powierzchniowych zlewni jest przeprowadzany z uwzględnieniem wartości ciągu średnich dekadowych przepływów obserwowanych w wieloleciu testowym, które poddawane są naturalizacji. Dla określenia interakcji poborów wód podziemnych, należy zatem wprowadzać wartości charakteryzujące stan zagospodarowania wód podziemnych (pobór i zrzut) w roku 2011 i w okresie perspektywicznym. 5. Z uwagi na przyjęcie wartości poborów średnich z wielolecia na poziomie poborów aktualnych (2011 r.), korekta przepływów średnich dekadowych będzie dotyczyć stanu perspektywicznego. Uwzględniane będą znaczące zmiany użytkowania, przede wszystkim nowe ujęcia wód podziemnych, jeśli takie w zlewni będą planowane. 68 6. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku zrzutu ścieków, będących efektem wykorzystania pobranych wód podziemnych, mających wpływ na wielkość przepływu rzecznego w danym przekroju bilansowym. 7. Do obliczeń poboru wód podziemnych w zlewni cząstkowej ograniczonej dwoma przekrojami bilansowymi, wprowadzić można punktowe (umowne) ujęcie o poborze sumarycznym wszystkich eksploatowanych ujęć, pod warunkiem że pobór każdego rzeczywistego ujęcia [m3/d] jest niższy niż 50% wartości modułu zasobowego [m 3/d*km2] rozpatrywanej zlewni. Nie spełnienie tego warunku przez dane ujęcie oznacza przyjęcie jego rzeczywistej lokalizacji, a w przypadku bliskiego położenia względem granicy zlewni, sprawdzić należy zasięg jego oddziaływania czy aby jej nie przekracza. Wówczas należy dokonać procentowego podziału wielkości poboru przypadającego na zlewnię bilansowaną i sąsiednią. Na potrzeby rozwiązania tego zagadnienia przyjęto, że wszystkie ujęcia o poborze <20 m3/h oraz wszystkie (bez względu na wielkość poboru) położone w odległości >0,5 km od granicy zlewni bilansowej, zostaną przypisane do tej zlewni. W przypadku lokalizacji ujęcia o wydajności >20 m3/h w odległości <0,5 km od granicy zlewni bilansowej przyjmuje się 50% podział wielkości poboru ujęcia między zlewnię bilansowaną i sąsiednią. 8. Przy określaniu wpływu poborów wód podziemnych na wielkość przepływu przekroju bilansowego, należy uwzględnić dokumentację hydrogeologiczną zasobów wód podziemnych, a w szczególności: układ powierzchni piezometrycznej ujmowanego poziomu wodonośnego, szczególnie w przypadku głębiej zalegających poziomów, uwarunkowania hydrostrukturalne w poszczególnych zlewniach bilansowych (głębokość zalegania poziomu wodonośnego, jego miąższość, stopień izolacji oraz stratygrafię i głębokość ujęć wód podziemnych). Przy określeniu wpływu użytkowania wód podziemnych na bilans wód powierzchniowych, bardzo istotnym czynnikiem są warunki hydrogeologiczne: zasilania, przepływu i drenażu wód podziemnych oraz prawidłowe odwzorowanie związków hydraulicznych pomiędzy poszczególnymi poziomami wodonośnymi. W celu określenia tych warunków wykorzystano schematyzację hydrogeologiczną przyjętą w „Dokumentacji hydrogeologicznej zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Brdy” oraz warstwy numeryczne Mapy hydrogeologicznej Polski MhP. Interpretacja rozwiązania numerycznego z dokumentacji hydrogeologicznej i opracowane przekroje hydrogeologiczne pozwoliły na określenie podstawy drenażu wód podziemnych wyrażonej w m n.p.m. dla wszystkich zlewni cząstkowych (RYC. 2), poprzez opracowanie hydrogeologicznych przekrojów koncepcyjnych (RYC. 1). Na potrzeby opracowania dla każdego użytkownika wód podziemnych określono wartość rzędnej głębokości ujęcia co pozwoliło na zagregowanie sumy poboru i przyporządkowanie 69 do odpowiedniej zlewni cząstkowej, a w konsekwencji odwzorowanie oddziaływania poboru wód podziemnych na przepływ wód powierzchniowych. W przypadku lokalizacji ujęcia wód podziemnych poniżej rzędnej podstawy drenażu (np. Chocina, rzędna 80 m n.p.m.), bazę drenażu stanowi kolejna zlewnia bilansowa. Powyższy schemat obliczeniowy został zaimplementowany w sposób dynamiczny w modelu matematycznym, co pozwoliło na uwzględnienie warunków hydrodynamicznych wpływu eksploatacji wód podziemnych na bilans wód powierzchniowych. 70 Ryc. 1. Przykładowy hydrogeologiczny przekrój koncepcyjny dla zlewni Chocina. 71 Ryc. 2. Wartości podstawy drenażu wód podziemnych w zlewniach cząstkowych m n.p.m. 9. Bilans wodnogospodarczy wód powierzchniowych może być przeprowadzany z uwzględnieniem: poboru średniego wód podziemnych dopuszczonego pozwoleniami wodnoprawnymi według danych dla roku 2011 (jeśli w pozwoleniu określono jedynie wartość maksymalną, zostaje ona uwzględniona), poboru prognozowanego. 72 10. Sumaryczny przepływ w przekroju bilansowym w danej dekadzie ciągu przepływów średnich dekadowych wielolecia, należy skorygować o wpływ zmiany wielkości poborów i zrzutów ścieków wg zależności: QCΔUSt = QCOt – [ QGOt - QGUSt] gdzie: QCΔUSt - średni w dekadzie t skorygowany przepływ o wpływ poboru wód podziemnych i zrzut ścieków, QCOt - sumaryczny przepływ obserwowany w dekadzie t, QGUSt - średni dekadowy przepływ podziemny skorygowany o wpływ poboru i zrzut ścieków. 11. W kolejnym przekroju bilansowym obserwowany przepływ uwzględnia przepływ poprzedniego przekroju i przyrost z obszaru zlewni między tymi przekrojami, skorygowany o pobory i zrzuty. 73 4. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy W zlewni rzeki Brdy obserwacje prowadzone są przez IMGW w dziesięciu przekrojach wodowskazowych (tabela poniżej), w tym 5 usytuowanych bezpośrednio na rzece Brdzie oraz 5 zlokalizowanych na jej dopływach: Chocinie, Zbrzycy, Kamionce i Sępólnej. Bazę danych hydrologicznych stanowią codzienne przepływy z wielolecia 1976 – 2010 w przekrojach wodowskazowych. Na ich podstawie policzone zostały, m.in.: · przepływy średnie z wielolecia (SSQ), · przepływy średnie niskie roczne (SNQ) i najniższe (NNQ) z wielolecia, · przepływy średnie niskie miesięczne (SNQm) i najniższe miesięczne (NNQm) z wielolecia, · przepływy o określonym czasie trwania wraz z wyższymi z wielolecia, · przepływy o określonej gwarancji zaspokojenia potrzeb wodnych (w wieloleciu, w poszczególnych miesiącach wielolecia). Przepływy te stanowią podstawy hydrologiczne do obliczeń ilościowych bilansów wodnogospodarczych. NR wodowskaz symbol A [km2] [m ·s ] 3 -1 [m ·s ] 3 -1 [m ·s ] [m ·s ] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S 113,7 637,6 4218,4 2264,2 1094,6 180,6 214,6 381,1 497,6 359,3 0,841 2,890 7,101 5,405 4,860 1,223 1,482 4,208 2,432 0,291 0,343 0,342 9,500 7,350 3,970 0,260 0,370 1,810 0,600 0,130 0,664 3,789 13,586 11,153 6,474 0,973 1,175 3,252 1,218 0,310 1,076 6,057 9,930 18,405 26,394 1,894 2,000 4,825 2,941 0,902 QN* NNQ SNQ 3 -1 SSQ 3 -1 *PRZEPŁYW NIENARUSZALNY QN wyznaczony uproszczoną metodą H. Kostrzewy wg kryterium hydrobiologicznego Wartości z przekroi wodowskazowych zostały transponowane na pozostałe przekroje bilansowe ustalone zgodnie z przyjętą metodyką. Liczba wszystkich przekroi bilansowych w zlewni Brdy wynosi 370. Zestawienie przekroi bilansowych w zlewni Brdy wraz z charakterystykami hydrologicznymi i głównymi wynikami bilansowania zasobów wód powierzchniowych stanowi załącznik nr 3 do opracowania. 74 4.1 Przepływy charakterystyczne Przepływy niskie miesięczne (NNQm) z wielolecia (wodowskazowych); 1976-2010 dla nr 6 1976-1988. w przekrojach bilansowych 3 -1 NNQ [m ·s ] NR WODOWSKAZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S I II III IV V VI 0,670 0,680 0,680 0,730 0,620 0,490 1,190 1,320 1,240 1,240 0,500 6,930 7,250 7,810 8,260 6,090 VII VIII IX X XI XII 0,372 0,343 0,400 0,540 0,580 0,750 0,790 0,260 0,349 0,592 1,000 1,247 1,190 5,310 4,170 3,970 5,070 7,150 7,560 7,690 14,100 13,400 14,200 12,000 10,900 10,100 7,540 7,350 7,850 9,130 11,700 13,800 15,000 15,500 16,700 15,800 13,100 12,600 10,200 9,500 11,000 13,100 14,500 15,000 4,460 4,060 4,860 4,180 3,650 3,460 0,348 0,342 2,670 0,450 4,200 4,480 1,330 1,200 1,060 0,910 0,970 0,596 0,370 0,483 0,578 0,898 1,220 1,620 3,660 3,820 4,010 3,250 2,360 2,040 1,810 1,830 2,160 2,700 3,030 3,920 1,352 0,909 1,338 1,324 0,600 0,630 0,640 0,630 1,020 1,120 1,070 1,367 0,310 0,290 0,290 0,260 0,230 0,220 0,150 0,160 0,210 0,280 0,130 0,320 Przepływy średnie niskie miesięczne (SNQm) z wielolecia 1976-2010 w przekrojach bilansowych (wodowskazowych); 1976-2010 dla nr 6 1976-1988. 3 -1 SNQ [m ·s ] NR WODOWSKAZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1,082 1,102 1,129 1,106 0,943 0,783 0,731 0,737 0,809 0,950 1,013 1,046 6,167 6,257 6,357 6,138 5,279 4,435 4,103 4,249 4,909 5,573 5,997 6,231 10,537 10,497 10,744 10,833 8,848 7,361 6,875 7,008 7,887 9,312 9,876 10,238 18,607 19,454 20,249 18,600 15,677 12,724 11,745 12,203 13,858 15,529 17,419 18,191 19,817 22,669 21,994 21,483 18,210 15,531 15,103 15,026 16,100 18,060 19,220 19,831 1,889 1,920 1,990 1,864 1,473 1,249 1,105 1,167 1,378 1,638 1,785 1,855 2,012 2,076 2,103 2,041 1,644 1,390 1,272 1,310 1,476 1,729 1,872 1,988 4,811 4,878 4,952 4,913 4,072 3,661 3,440 3,532 3,877 4,285 4,529 4,735 1,999 2,133 2,165 2,097 1,624 1,436 1,447 1,383 1,512 1,641 1,871 1,948 0,736 0,869 0,858 0,811 0,521 0,410 0,429 0,415 0,500 0,527 0,615 0,698 Przepływy charakterystyczne (w analizowanym zakresie) w zlewni Brdy w przekrojach wodowskazowych wahają się od 0,130 m3/s (NNQ na wodowskazie MOTYL - SĘPÓLNA), do 26,394 m3/s (SSQ na wodowskazie SMUKAŁA - BRDA). Średni przepływ roczny na Brdzie z wielolecia w górnym biegu rzeki w przekroju wodowskazowym NOWA BRDA - BRDA oblicza się na 1,076 m3/s, natomiast w ostatnim przekroju wodowskazowym (SMUKAŁA – BRDA) przyjmuje cytowaną powyżej wartość 26,394 m3/s. 75 W obliczonych wartościach przepływów zauważa się zróżnicowanie przepływów w poszczególnych miesiącach. Najwyższe miesięczne średnie niskie przepływy w przekrojach wodowskazowych występują w marcu, dla jednego przekroju jest to miesiąc kwiecień (wodowskaz nr 3). Najniższe przepływy odnotowuje się w lipcu, dla pojedynczych przekroi również w czerwcu lub sierpniu. W zlewni Brdy przepływy w półroczu zimowym są wyższe w stosunku do półrocza letniego. 4.2. Zestawienie przepływów dekadowych znaturalizowanych dla przekroi bilansowych Z porównania przepływów rzeczywistych i znaturalizowanych na posterunkach wodowskazowych największe różnice stwierdzono w Brdzie w profilu Tuchola (T-B), gdzie wyniki naturalizacji są wyższe o 0,759m3/s. Natomiast w profil Smukała na Brdzie (SM-B) oraz Swornigacie - Zbrzyca (SW-Z) i Leontynowo - Kamionka (L-K) przepływy znaturalizowane są niższe niż rzeczywiste kolejno o 0,617m3/s, 0,061m3/s, 0,697m3/s. Zestawienie porównawcze przepływów rzeczywistych i znaturalizowanych w przekrojach wodowskazowych. SNQ SSQ_NAT NNQ_NAT 0,664 1,077 0,341 3,789 6,058 0,307 6,474 9,930 3,807 11,153 18,411 6,591 13,586 26,400 10,117 0,973 1,894 0,250 1,175 2,001 0,362 3,252 4,826 1,871 1,218 2,942 1,297 0,310 0,902 0,111 SSQ SNQ_NAT 0,662 3,753 6,311 10,393 14,202 0,963 1,167 3,314 1,915 0,291 SSQ_NAT 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 M-S L-K SW-Z R-Z ChMCH SM-B T-B 0,0 SW-B NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S NNQ 0,343 0,342 3,970 7,350 9,500 0,260 0,370 1,810 0,600 0,130 C-B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 SSQ 1,078 6,094 10,093 19,170 25,783 1,904 2,009 4,764 2,245 0,922 NB-B WODOWSKAZ [m3 /s] NR 76 12,0 10,0 10,0 M-S L-K SW-Z ChMCH SM-B NB-B M-S L-K SW-Z R-Z 0,0 ChM -CH 2,0 0,0 SM-B 4,0 2,0 T-B 4,0 SW-B 6,0 C-B 6,0 NB-B NNQ_NAT 8,0 T-B 8,0 SW-B [m3 /s] 12,0 [m3 /s] NNQ 14,0 R-Z SNQ_NAT C-B SNQ 14,0 miesiące 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1,231 1,275 1,259 1,290 1,128 0,946 0,851 0,831 0,873 1,000 1,092 1,156 QDEK_2_ NAT QDEK_3 _NAT 1,227 1,237 1,288 1,253 1,088 0,906 0,855 0,822 0,938 1,034 1,098 1,192 1,239 1,209 1,318 1,177 1,025 0,871 0,834 0,826 0,972 1,064 1,132 1,213 1,232 1,241 1,288 1,240 1,081 0,908 0,847 0,826 0,928 1,033 1,107 1,187 SSQ 1,076 nr przekroju QDEK_1_ NAT 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 7,026 7,021 6,901 7,102 6,175 5,178 4,660 4,718 5,099 5,876 6,302 6,688 QDEK_2 _NAT QDEK_3 _NAT 6,841 6,859 7,061 6,781 5,992 4,946 4,736 4,781 5,462 6,065 6,368 6,841 6,909 6,747 7,165 6,410 5,595 4,766 4,661 4,813 5,711 6,241 6,553 7,017 SSQ średnia nr przekroju QDEK_ 1_NAT 1 średnia Przepływy dekadowe dla przekroi bilansowych z wielolecia 1976 - 2010 (dla przekroju wodowskazowego nr 6 z wielolecia 1976- 1988) stanowią szczegółową charakterystykę hydrologiczną, pozwalającą zobrazować czasową zmienność przepływów z 10 dniowym krokiem czasowym. Przepływy w zlewni Brdy wykazują zróżnicowanie dekadowe. Poniższe zestawienia tabelaryczne przedstawiają wartości przepływów dekadowych znaturalizowanych dla poszczególnych przekroi bilansowych (wodowskazowych). 6,925 6,876 7,042 6,764 5,921 4,963 4,686 4,771 5,424 6,061 6,408 6,849 6,057 77 11,405 11,268 11,284 12,046 10,644 8,464 7,719 7,615 8,094 9,536 10,386 10,890 11,213 11,245 11,637 11,673 10,086 7,995 7,641 7,508 8,698 9,891 10,481 11,051 11,108 11,142 11,884 11,215 9,262 7,697 7,656 7,631 9,187 10,213 10,660 11,342 miesiące nr przekroju QDEK_ 1_NAT 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 29,016 32,080 31,988 34,042 27,178 23,360 20,304 20,247 20,506 23,722 26,237 28,251 11,242 11,218 11,602 11,645 9,997 8,052 7,672 7,585 8,659 9,880 10,509 11,094 QDEK_2_ NAT QDEK_3 _NAT 29,790 31,206 33,992 31,478 26,519 21,808 21,014 20,047 22,024 24,020 26,771 29,203 30,168 30,846 34,253 29,005 24,467 20,897 20,852 20,242 23,085 25,273 27,250 29,032 29,658 31,377 33,411 31,508 26,055 22,022 20,723 20,178 21,872 24,338 26,753 28,828 SSQ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 20,753 22,341 21,845 23,096 18,907 15,879 13,728 13,834 14,863 16,008 19,325 20,420 QDEK_2 _NAT QDEK_3 _NAT 21,133 21,518 22,877 21,765 18,207 15,346 14,006 13,920 15,687 16,702 19,599 20,516 21,466 21,236 23,610 19,954 17,340 13,924 13,926 14,343 16,446 17,419 19,881 20,770 21,117 21,698 22,777 21,605 18,151 15,050 13,887 14,032 15,665 16,710 19,602 20,569 SSQ 18,405 9,930 średnia SSQ średnia QDEK_3 _NAT średnia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 QDEK_2_ NAT nr przekroju QDEK_1_ NAT 4 26,394 nr przekroju QDEK_1_ NAT 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2,255 2,323 2,270 2,254 1,936 1,614 1,451 1,393 1,527 1,744 1,916 2,105 QDEK_2 _NAT QDEK_3 _NAT 2,171 2,220 2,298 2,136 1,862 1,539 1,463 1,429 1,633 1,798 1,946 2,150 2,254 2,175 2,343 2,027 1,748 1,477 1,412 1,466 1,697 1,867 2,029 2,248 SSQ średnia miesiące nr przekroju QDEK_ 1_NAT 3 2,227 2,239 2,304 2,139 1,849 1,543 1,442 1,429 1,619 1,803 1,963 2,168 1,894 78 2,342 2,402 2,394 2,454 2,071 1,714 1,563 1,517 1,534 1,841 1,970 2,237 2,270 2,364 2,431 2,322 1,986 1,664 1,580 1,512 1,664 1,897 2,044 2,289 2,291 2,290 2,463 2,205 1,840 1,565 1,539 1,541 1,784 1,958 2,136 2,337 2,301 2,352 2,429 2,327 1,966 1,648 1,561 1,523 1,661 1,899 2,050 2,288 miesiące nr przekroju QDEK_ 1_NAT 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 3,279 3,510 3,540 3,710 3,012 2,490 2,459 2,413 2,402 2,550 2,866 3,037 QDEK_2_ NAT QDEK_3 _NAT 3,279 3,446 3,845 3,418 2,832 2,571 2,571 2,341 2,447 2,664 2,913 3,153 3,281 3,345 3,850 3,155 2,666 2,499 2,503 2,361 2,521 2,761 2,997 3,187 3,280 3,434 3,745 3,428 2,837 2,520 2,511 2,372 2,457 2,658 2,925 3,126 SSQ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 5,387 5,509 5,398 5,637 4,959 4,228 3,978 3,948 4,128 4,645 4,927 5,229 QDEK_2 _NAT QDEK_3 _NAT 5,285 5,446 5,574 5,461 4,737 4,137 3,956 3,940 4,343 4,755 5,024 5,310 5,289 5,288 5,601 5,220 4,450 4,001 3,953 4,015 4,529 4,859 5,155 5,398 2,000 średnia SSQ nr przekroju QDEK_1_ NAT 8 2,941 SSQ nr przekroju QDEK_1_ NAT 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1,110 1,315 1,266 1,362 0,892 0,621 0,609 0,620 0,669 0,708 0,829 0,892 QDEK_2 _NAT QDEK_3 _NAT 1,101 1,214 1,381 1,148 0,809 0,650 0,678 0,594 0,700 0,741 0,831 1,007 1,127 1,111 1,444 1,007 0,674 0,621 0,635 0,658 0,714 0,786 0,915 1,027 SSQ średnia QDEK_3 _NAT 5,320 5,415 5,524 5,439 4,715 4,122 3,962 3,968 4,333 4,753 5,036 5,312 4,825 średnia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 QDEK_2_ NAT średnia miesiące nr przekroju QDEK_ 1_NAT 7 1,113 1,213 1,364 1,172 0,792 0,631 0,640 0,624 0,695 0,745 0,858 0,975 0,902 79 4.3. Ilościowa gwarancja czasowa przepływów Zasoby wodne charakteryzowane są m. in. przepływami o określonej gwarancji występowania wraz z wyższymi. Przepływ gwarantowany (Qgw=p%) o gwarancji czasowej p% jest to przepływ, który wraz z przepływami wyższymi od niego trwa przez p% analizowanego czasu. Dla przekrojów wodowskazowych w zlewni Brdy policzone zostały przepływy o określonym czasie trwania wraz wyższymi na podstawie wartości przepływów średnich dekadowych znaturalizowanych, dla gwarancji p = 100%, p = 98%, p = 95 % i p = 90%. Informację o wartościach przepływów o dowolnej gwarancji czasowej z przedziału 0 – 100 % dla wszystkich przekroi bilansowych w zlewni można uzyskać z modelu będącego elementem opracowania. Przepływy znaturalizowane dla przekroi wodowskazowych z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] M-S 0,141 L-K Q100% 1,472 SW-Z 0,463 ChM-CH 0,444 SM-B 11,069 T-B 5 10 15 0,304 [m3/s] 20 1,110 ChM-CH 1,079 T-B 15 [m3/s] 20 20 3,582 R-Z 1,280 ChM-CH 1,251 17,569 12,670 7,067 4,299 NB-B 10 [m3/s] Q90% 2,097 C-B 0,660 5 15 0,351 SW-B 6,426 3,827 0 10 T-B 11,343 NB-B 5 SM-B 16,093 SW-B 0,570 0 SW-Z SM-B C-B 6,065 3,464 L-K 3,211 R-Z 14,605 10,288 M-S Q95% 2,009 SW-Z 0,914 NB-B 0 L-K ChM-CH C-B 0,396 M-S 0,923 SW-B 2,298 NB-B 2,846 R-Z T-B 3,926 C-B Q98% 1,841 SM-B 7,144 SW-B 0,263 L-K SW-Z 1,989 R-Z M-S 0,729 0 5 10 15 [m3/s] 20 Poniższa mapa obrazuje rozkład wartości przepływów o gwarancji 90% występowania w przekrojach bilansowych zlewni Brdy. 80 Rys. 9 Wielkość przepływów gwarantowanych (90%) w zlewni Brdy 81 4.4. Przepływy nienaruszalne Wartości przepływów nienaruszalnych zostały obliczone dla wszystkich przekroi bilansowych w zlewni z zastosowaniem metody H. Kostrzewy (wg kryterium hydrobiologicznego), zgodnie z przeprowadzoną analizą wyboru metody obliczania przepływu nienaruszalnego w części metodycznej opracowania. Poniższa mapa obrazuje wartości przepływów nienaruszalnych obliczonych dla poszczególnych przekroi bilansowych w analizowanej zlewni. Rys. 10 Wielkość przepływów nienaruszalnych w zlewni Brdy 82 4.5. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy przy założeniu braku, bądź minimalnego użytkowania wód Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego modelu dla wariantu bilansu przy założeniu braku, bądź minimalnego użytkowania wód (tzw. naturalizacja przepływów), natomiast mapy obrazują wartości zasobów we wszystkich przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia zasobów. Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] M-S -0,150 Q100% L-K -0,960 -2,219 SW-Z R-Z R-Z SM-B T-B -0,592 C-B NB-B -0,445 NB-B -3 2 M-S 7 0,013 -0,271 2 M-S 8,992 T-B 10,468 T-B 1,567 C-B 0,028 SM-B 5,938 SW-B -0,202 ChM-CH SM-B 7,265 SW-B 0,937 2,207 C-B 1,409 NB-B -0,181 -3 Q90% -0,626 R-Z -0,143 2 7 12 -0,335 SW-Z -0,371 7 0,060 L-K -0,997 NB-B 1,205 0,574 -3 12 Q95% -0,423 ChM-CH 7,504 4,884 SW-B -0,934 C-B R-Z -0,309 T-B 1,739 SW-Z -0,558 SM-B 3,968 L-K Q98% -0,591 ChM-CH -0,778 SW-B -0,028 L-K SW-Z -1,363 -1,019 ChM-CH M-S 12 -0,112 -3 2 7 12 Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1]. M-S 0,0 L-K 0,0 SW-Z R-Z ChM-CH M-S 0,0 L-K 0,0 0,0 SW-Z 0,0 0,0 R-Z 0,0 0,0 ChM-CH 0,0 Q100% SM-B SM-B 4,0 T-B 0,0 SW-B C-B 0,0 C-B NB-B 0,0 0,0 2,0 7,5 T-B 1,7 SW-B NB-B Q98% 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 4,9 1,2 0,6 0,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 83 M-S 0,0 L-K 0,0 SW-Z R-Z ChM-CH M-S 0,1 L-K 0,0 0,0 SW-Z 0,0 0,0 R-Z 0,0 0,0 ChM-CH 0,0 Q95% SM-B NB-B 0,0 2,0 2,2 C-B 0,9 0,0 7,3 SW-B 1,6 C-B 10,5 T-B 5,9 SW-B NB-B SM-B 9,0 T-B Q90% 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 1,4 0,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 84 Rys. 11 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu bez użytkowania 85 Rys. 12 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu bez użytkowania 86 4.6. Aktualny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego modelu dla aktualnego wariantu bilansu, natomiast mapy obrazują wartości zasobów we wszystkich przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia zasobów. Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] M-S -0,518 L-K SW-Z R-Z Q100% -1,043 R-Z SM-B T-B C-B -0,583 C-B NB-B -0,448 NB-B 2 7 -0,054 -0,213 0,012 10,724 T-B 9,098 10,315 SW-B 1,692 0,946 2,337 C-B -0,184 -3 Q90% SM-B 9,285 SW-B 1,419 NB-B 2 12 -0,670 ChM-CH T-B 7 0,000 R-Z SM-B C-B 2 -0,433 SW-Z -0,152 NB-B -3 L-K -0,387 ChM-CH 0,583 -0,273 M-S -1,042 R-Z 8,186 1,330 12 Q95% -0,535 SW-Z 7,730 SW-B -0,809 L-K -0,317 T-B 5,131 -3 -0,583 SM-B 4,230 M-S Q98% -0,707 ChM-CH -0,786 SW-B -0,146 L-K SW-Z -1,404 -2,274 -1,057 ChM-CH M-S 7 -0,115 12 -3 2 7 12 Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] M-S 0,0 L-K 0,0 SW-Z R-Z ChM-CH 0,0 M-S 0,0 L-K 0,0 0,0 SW-Z 0,0 0,0 R-Z 0,0 Q100% ChM-… 0,0 SM-B 4,2 T-B SM-B 5,1 7,7 T-B SW-B 0,0 C-B 0,0 C-B NB-B 0,0 NB-B 0,0 Q98% 8,2 SW-B 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 1,3 0,6 0,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 87 M-S 0,0 L-K 0,0 SW-Z R-Z ChM-CH 0,0 M-S 0,0 L-K 0,0 0,0 SW-Z 0,0 0,0 R-Z 0,0 Q95% ChM-… 0,0 SM-B 9,3 T-B SW-B NB-B SM-B 9,1 2,3 C-B 0,0 NB-B 2,0 10,3 SW-B 0,9 0,0 10,7 T-B 1,7 C-B Q90% 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 1,4 0,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 88 Rys. 13 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu aktualnego 89 Rys. 14 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu aktualnego Na poniższych wykresach przedstawiono wartości zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (ZDZ) i bezzwrotnych (ZDB) wzdłuż biegu rzeki Brdy we wszystkich przekrojach bilansowych dla wersji bilansu aktualnego. 90 Gwarancja 100% ZDZ Gwarancja 100% ZDB 91 Gwarancja 98% ZDZ Gwarancja 98% ZDB 92 Gwarancja 95% ZDZ Gwarancja 95% ZDB 93 Gwarancja 90% ZDZ Gwarancja 90% ZDB 94 Wartości rocznej gwarancji czasowej przepływów w wersji aktualnej bilansu, określonej jako częstość występowania w rozpatrywanym wieloleciu przedziału czasowego, w którym zapotrzebowanie na wodę zostało zrealizowane, przedstawiono dla przekroi wodowskazowych na poniższym wykresie i na mapie (gwarancja czasowa w wieloleciu) i jako zestawienie tabelaryczne (gwarancja czasowa w poszczególnych miesiącach wielolecia). Analizując uzyskane wyniki dla wielolecia, należy podkreślić różnicę w wysokości gwarancji w poszczególnych przekrojach bilansowych. Na Brdzie (wodowskaz Nowa Brda) oraz na wszystkich dopływach: Zbrzyca, Sępólna, Chocina i Kamionka występują okresy niepokrycia potrzeb. W przypadku bardziej szczegółowej analizy dla poszczególnych m-cy wielolecia zwiększa się liczba okresów, w których wartości przepływów nie zagwarantowały pokrycia potrzeb w przekrojach wymienionych cieków. Zestawienia wyników gwarancji czasowej przepływów Brdy i jej kontrolowanych dopływów 100 100 100 100 100 97 96 90 90 83 80 66 70 55 [%] 60 50 40 30 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S II III IV V VI 90 97 96 96 85 VII SW-Z R-Z ChM-CH SM-B T-B SW-B I VIII IX M-S WODOWSKAZ L-K NR C-B 0 NB-B 10 X XI XII 57 44 46 66 81 82 92 100 100 100 100 100 100 97 97 99 100 100 100 100 100 100 100 100 100 98 97 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 97 100 100 100 91 71 68 72 89 96 100 100 96 97 98 95 87 56 50 50 66 80 94 100 83 92 98 92 68 45 34 37 52 75 93 99 55 82 93 95 65 35 28 22 29 48 68 89 66 100 100 100 98 83 74 77 88 96 100 100 95 Rys. 15 Gwarancja czasowa zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników w przekrojach bilansowych zlewni Brdy - wg bilansu aktualnego 96 Rys. 16 Gwarancja czasowa zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników w przekrojach bilansowych zlewni Brdy - wg bilansu perspektywicznego 97 4.7. Perspektywiczny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy W celu opracowania wersji perspektywicznej bilansu wodno- gospodarczego w zlewni Brdy, wystąpiono z zapytaniami do gmin oraz do zarządów melioracji i urządzeń wodnych z obszaru analizowanej zlewni, o następujące informacje: - planowane w gminie zmiany w korzystaniu z wód, tj. w użytkowaniu komunalnych ujęć wód powierzchniowych i podziemnych oraz w odprowadzaniu ścieków z oczyszczalni komunalnych (informacje powinny wskazywać planowane zmiany w przedmiotowym użytkowaniu wód, w perspektywie kolejnych dziesięciu lat, w zakresie budowy nowych ujęć wody i oczyszczalni ścieków, bądź planowanych zmian w zakresie eksploatacji istniejących ujęć i oczyszczalni); - planowane istotne zmiany korzystania z wód do nawodnień rolniczych (planowana istotna zmiana wielkości poboru wód, budowa nowych ujęć wody) przez użytkowników prywatnych i przedsiębiorstwa; - szczegółowe informacje nt. planowanych w okresie 2012 – 2015 inwestycji hydrotechnicznych (zbiorniki małej retencji, piętrzenia cieków i jezior) na obszarze zlewni Redy (ew. w dalszej perspektywie, jeśli istnieją plany). Na podstawie uzyskanych informacji zwrotnych opracowano warstwy użytkowania wód w zlewni Brdy w perspektywie 2021 r. Dodatkowo dla ustalenia poziomu użytkowania zasobów wodnych w perspektywie czasu, przeanalizowano zapisy Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, zrealizowanej na podstawie informacji z aglomeracji wg stanu na koniec 2010 r. W stosunku do poziomu użytkowania zasobów wodnych w zlewni dla wersji bilansu aktualnego (2011 r.), zmiany dla okresu 2021 r. są niewielkie – różnica dot. zakresu: - odprowadzania ścieków, tj. perspektywa 2021 r. nie obejmuje dwóch planowanych do likwidacji zrzutów ścieków i uwzględnia zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków w przypadku dwóch kolejnych zrzutów, - poborów wód powierzchniowych- perspektywa 2021 r. uwzględnia 1 planowane ujęcie dla celów nawodnień. Gminy i ZMiUW podawały często informacje o prawdopodobnych zmianach pochodzących z planów wieloletnich, uzależnionych często od dostępności środków finansowych na inwestycje lub od zainteresowania prywatnych inwestorów. Takie informacje nie mogły znaleźć odzwierciedlenia w przyszłościowej wersji poziomu wykorzystania zasobów w zlewni. 98 Bardzo często również wskazywane przez gminy zmiany dot. przykładowo planowanego zwiększenia eksploatacji ujęcia były już uwzględnione w ramach obecnie funkcjonującego pozwolenia wodnoprawnego dla tego ujęcia, co świadczy o przewymiarowaniu obecnych wartości użytkowania wód limitowanych pozwoleniami i może wskazywać na potrzebę przeprowadzenia weryfikacji tych dokumentów. Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego modelu dla perspektywicznego wariantu bilansu (2021 r.), natomiast mapy obrazują wartości zasobów we wszystkich przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia zasobów. Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] M-S -0,518 Q100% L-K -1,043 SW-Z-2,274 M-S -0,146 L-K SW-Z -1,404 R-Z -1,057 R-Z -0,583 ChM-CH -0,946 ChM-CH -0,477 SM-B 4,068 T-B SM-B 4,969 SW-B C-B -0,585 C-B -0,448 NB-B SW-Z 2 7 -0,054 L-K 8,024 SW-B NB-B M-S 7,568 T-B -0,971 -3 12 1,168 0,581 -0,273 -3 2 M-S Q95% -0,535 -0,670 -0,387 R-Z -0,213 ChM-CH -0,312 ChM-CH -0,140 SM-B 9,122 SM-B T-B 8,982 T-B 1,416 NB-B -0,184 -3 2,175 C-B 0,944 NB-B 10,562 10,222 SW-B 1,530 C-B 2 7 12 12 Q90% -0,433 SW-Z -1,042 7 0,000 L-K R-Z SW-B Q98% -0,707 -0,115 -3 2 7 12 Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s-1] 99 M-S 0,00 L-K 0,00 M-S 0,00 L-K 0,00 SW-Z R-Z 0,00 SW-Z 0,00 0,00 R-Z ChM-CH 0,00 0,00 ChM-CH 0,00 Q100% SM-B SM-B 4,07 T-B 7,57 T-B 4,97 8,02 SW-B 0,00 C-B 0,00 C-B NB-B 0,00 NB-B 0,00 M-S 0,00 L-K 0,00 SW-Z R-Z ChM-CH SW-B 2,00 4,00 6,00 8,00 0,58 0,00 12,00 0,00 0,01 L-K 0,00 0,00 SW-Z 0,00 0,00 R-Z 0,00 0,00 ChM-CH 0,00 Q95% SM-B NB-B 4,00 6,00 8,00 10,00 8,00 10,00 12,00 10,56 10,22 2,18 C-B 0,00 2,00 6,00 Q90% SW-B 1,53 0,94 0,00 4,00 T-B 8,98 C-B 2,00 SM-B 9,12 T-B NB-B 10,00 1,17 M-S SW-B Q98% 12,00 1,42 0,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 100 12,00 Rys. 17 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu perspektywicznego 101 Rys. 18 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu perspektywicznego 102 4.8. Analiza wpływu użytkowania terenu na reżim hydrologiczny Zróżnicowany charakter użytkowania terenu zlewni Brdy ma istotne znaczenie jako czynnik kształtujący warunki odpływu (rys. 1 w rozdz. 2.3). Niemal 50% udział terenów leśnych, które porastają głównie wschodnie i północne części zlewni oraz wysoki wskaźnik jeziorności zlewni do zapory Mylof decyduje o wysokiej stabilności reżimu hydrologicznego. Średni roczny odpływ jednostkowy z wielolecia z tej części zlewni, aż do wymienionej zapory utrzymuje się niemal na tym samym poziomie, tj. około 9,5 l/s z km 2. W omawianej zlewni cząstkowej oddziaływanie obszarów zurbanizowanych na odpływ nie występuje. Rozdział wód Brdy na Wielki Kanał i Brdę wyraźnie przekłada się na wielkość odpływu z 1km2 (ok. 4l/s z km2). Poniżej miejsca ujścia Wielkiego Kanału odpływy jednostkowe przyjmują wielkość ponad 7 l/s z km2. Dalszy przyrost powierzchni zlewni w niewielkim stopniu pociąga za sobą wzrost zasobności. W użytkowaniu terenu w zlewniach poszczególnych dopływów dominującym typem są grunty rolne, których zdolność do retencji wody nie jest porównywalna do poziomu retencji terenów leśnych czy seminaturalnych. Dodatkowo intensywna stawowa gospodarka rybacka wpływa na zwiększenie bezwładności zlewni w reakcji na opad i formowanie się odpływu. Generalnie na odcinku systemu zbiorników zaporowych Koronowo-Tryszczyn-Smukała różnice w wielkości SSq osiągają około 1,5l/s z km2 z tendencją malejącą wielkości SSq wraz z biegiem rzeki. Względem wartości średniego niskiego modułu odpływu zlewnię Brdy można podzielić na 2 części, górną do zapory Mylof (ok. 6 l/s z km2) oraz poniżej zapory do ujścia do Wisły (ok. 4,5 - 3,2 l/s z km2). W obu zlewniach cząstkowych dynamika średnich niskich modułów odpływu była nieznaczna (słaba). W warunkach przepływów minimalnych, ujętych w wartości modułowe, stwierdzono odmienny charakter reżimu hydrologicznego górnej Brdy, gdzie odpływ jednostkowy osiągał wartości bliskie 0,5 l/s z km2. W analizie reżimu hydrologicznego głównych dopływów Brdy należy podać wniosek o największej zasobności i jednocześnie stabilności wielkości odpływu w zlewni Zbrzycy po wodowskaz Swornigacie. Natomiast zarówno w zakresie wartości średnich rocznych z wielolecia oraz osiąganych odpływów minimalnych najmniejszą zasobnością wodną cechuje się zlewnia Sępólnej. 103 Moduły odpływu w przekrojach wodowskazowych Brdy i jej głównych dopływów 14,0 14,0 SNq 12,0 10,0 8,5 5,8 5,9 5,9 5,5 5,4 4,9 q [l/s z km2] 8,0 3,2 4,0 8,0 6,0 2,4 2,0 4,7 4,0 3,6 3,0 2,3 2,0 0,9 0,0 3,2 1,4 1,7 1,2 0,5 0,4 C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S NB-B C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S 0,0 NB-B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 14,0 10,0 SSq 12,5 12,0 10,5 9,5 9,6 9,2 9,4 8,5 8,0 6,1 6,0 4,5 4,0 2,6 2,0 C-B SW-B T-B SM-B ChM-CH R-Z SW-Z L-K M-S 0,0 NB-B q [l/s z km2] q [l/s z km2] 10,0 6,0 NNq 12,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 104 [km] 10,00 8,00 0,00 [km] 0,00 2,07 4,33 5,42 5,83 13,49 13,60 13,83 13,85 14,12 14,75 16,52 17,46 21,54 22,90 23,71 27,56 30,34 30,51 35,74 37,04 38,66 49,11 49,23 55,07 57,56 60,75 63,36 68,27 68,71 69,16 74,85 74,87 80,64 82,05 82,07 85,65 91,70 100,29 100,31 102,99 112,07 112,09 113,14 113,43 132,49 133,48 133,77 133,78 142,38 142,51 144,13 148,23 149,93 150,55 154,19 154,64 157,15 158,50 162,60 163,49 163,60 164,96 167,59 173,36 176,61 181,21 181,23 183,63 184,45 186,52 186,77 187,36 189,69 192,02 192,73 194,53 195,10 196,93 197,20 199,53 205,02 205,04 208,79 215,38 226,72 228,40 236,29 236,56 240,55 241,09 242,10 243,54 245,14 0,0 0,00 2,07 4,33 5,42 5,83 13,49 13,60 13,83 13,85 14,12 14,75 16,52 17,46 21,54 22,90 23,71 27,56 30,34 30,51 35,74 37,04 38,66 49,11 49,23 55,07 57,56 60,75 63,36 68,27 68,71 69,16 74,85 74,87 80,64 82,05 82,07 85,65 91,70 100,29 100,31 102,99 112,07 112,09 113,14 113,43 132,49 133,48 133,77 133,78 142,38 142,51 144,13 148,23 149,93 150,55 154,19 154,64 157,15 158,50 162,60 163,49 163,60 164,96 167,59 173,36 176,61 181,21 181,23 183,63 184,45 186,52 186,77 187,36 189,69 192,02 192,73 194,53 195,10 196,93 197,20 199,53 205,02 205,04 208,79 215,38 226,72 228,40 236,29 236,56 240,55 241,09 242,10 243,54 245,14 Moduły odpływu w przekrojach bilansowych Brdy SSq - Moduł średniego rocznego odpływu 12,0 q [l/s z km2] 8,0 12,00 q [l/s z km2] 5. - SM- B 10,0 Dopływ z Osielska Kotomierzyca Dopływ z Osielska Krówka Zapora KORONOWO 6,0 5. - SM- B Kotomierzyca Zapora KORONOWO 4. - T- B Sępólna Kamionka Krówka 4. - T- B Sępólna Kamionka SSq SNq Zapora MYLOF Zbrzyca Zapora MYLOF Zbrzyca 3. - SW - B 3. - SW - B 2. - C - B 2. - C - B 1. - NB - B Chocina włączenie Wielkiego Kan. BRDY 4,0 2,0 SNq - Moduł średniego niskiego rocznego odpływu 1. - NB - B Chocina włączenie Wielkiego Kan. BRDY 6,00 4,00 2,00 105 10,00 6,00 0,00 [km] 0,00 2,07 4,33 5,42 5,83 13,49 13,60 13,83 13,85 14,12 14,75 16,52 17,46 21,54 22,90 23,71 27,56 30,34 30,51 35,74 37,04 38,66 49,11 49,23 55,07 57,56 60,75 63,36 68,27 68,71 69,16 74,85 74,87 80,64 82,05 82,07 85,65 91,70 100,29 100,31 102,99 112,07 112,09 113,14 113,43 132,49 133,48 133,77 133,78 142,38 142,51 144,13 148,23 149,93 150,55 154,19 154,64 157,15 158,50 162,60 163,49 163,60 164,96 167,59 173,36 176,61 181,21 181,23 183,63 184,45 186,52 186,77 187,36 189,69 192,02 192,73 194,53 195,10 196,93 197,20 199,53 205,02 205,04 208,79 215,38 226,72 228,40 236,29 236,56 240,55 241,09 242,10 243,54 245,14 NNq - Moduł najniższego rocznego odpływu 12,00 q [l/s z km2] 5. - SM- B Kotomierzyca Dopływ z Osielska Krówka Zapora KORONOWO 4. - T- B Sępólna NNq Kamionka Zbrzyca 3. - SW - B 2. - C - B 1. - NB - B Zapora MYLOF Chocina 8,00 włączenie Wielkiego Kan. BRDY 4,00 2,00 106 4.9. Analiza hydrologiczny oddziaływania obiektów hydrotechnicznych na reżim Wymienione w rozdziale 2.5 budowle hydrotechniczne zlokalizowane na ciekach zlewni Brdy mają wyraźny wpływ na kształtowanie się reżimu odpływu. Najsilniejsze oddziaływania budowli hydrotechnicznych związane są z dużymi obiektami piętrzącymi. Stopniem wodnym, który najsilniej oddziałuje na reżim hydrologiczny jest zapora w Mylofie oraz system wodny Wielkiego Kanału. Wykorzystanie piętrzenia na cele energetyki wodnej, czyli zaregulowane odpływy z systemu zbiorników Koronowo - Tryszczyn - Smukała bezpośrednio odpowiadają za reżim odpływu dolnej Brdy. Dodatkowo urządzenia umożliwiające żeglugę na odcinku od Węzła Wodnego Bydgoszcz do ujścia, także oddziałują na reżim rzeki Brdy. Po dokładnej analizie zarówno wyników bilansu, lokalizacji i funkcji obiektów hydrotechnicznych można wystosować zdanie posumowania, iż poniżej zapory w Mylofie reżim hydrologiczny rzeki Brdy wynika przede wszystkim z realizacji potrzeb gospodarki wodnej na cele MEW oraz rozdysponowania na cele innych form użytkowania. 4.10. Bilans zasobów wód podziemnych Rozdział zasobów dyspozycyjnych połączonych pięter wodonośnych czwartorzędu i neogenu z paleogenem w obrębie wydzielonych obszarów bilansowych wód podziemnych zlewni Brdy przedstawiono na poniższej mapie. W charakterystykach stanu rezerw zasobów wód podziemnych dla wydzielonych na potrzeby niniejszego opracowania obszarów bilansowych (zgodnie z wydzieleniem obszarów bilansowych w dokumentacji hydrogeologicznej tego obszaru), posłużono się modułami zasobowymi poszczególnych obszarów bilansowych wód podziemnych. Przy uwzględnieniu wielkości eksploatacji wód podziemnych odpowiadającej średniemu dopuszczalnemu poborowi dobowemu z pozwoleń wodnoprawnych, rezerwy zasobów wód podziemnych występują we wszystkich obszarach bilansowych, poza obszarem bilansowym dolnej Brdy. Ich wielkość oscyluje od 57% w obszarze bilansowym Jeziora Charzykowskiego do 99% w obszarze bilansowym zlewni Chociny. Jedynie w obszarze bilansowym dolnej Brdy, zaznacza się niewielki deficyt zasobów w odniesieniu do połączonych pięter wodonośnych czwartorzędu i neogenu z paleogenem, gdzie rozdysponowanie poborów wg pozwoleń przekracza wielkość zasobów dyspozycyjnych o 1%. Z dużym prawdopodobieństwem wielkości rzeczywistych poborów wód podziemnych są niższe od przyjętych do analizy z pozwoleń wodnoprawnych, co oznacza jeszcze wyższy stan rezerw zasobów wód podziemnych. 107 Rys. 19 Rozdział zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w zlewni Brdy 108 4.11. Bilans wodny jezior Zgodnie z przyjętą metodyką bilansowania zasobów wodnych jezior, dla jezior stanowiących JCWP o powierzchni ≥50 ha oraz o głębokości ≥3m obliczono zasoby dyspozycyjne bezzwrotne. ZDBjez to objętość wody jeziornej mieszczącej się w zakresie średniej rocznej amplitudy stanów wody (Hs) wyznaczonej z wielolecia. W związku z brakiem danych hydrometrycznych dla jezior, zastosowana została uproszczona procedura obliczania Hs. Poniższa tabela zawiera wyniki obliczeń dla 40 jezior z obszaru zlewni Brdy. Tab. Wyniki obliczeń ZDBjez dla jezior w zlewni Brdy Lp. Nazwa jeziora 1 2 3 4 5 Białe Borzyszkowskie Brzeźno Bysławskie Cekcyńskie Wielkie Charzykowskie Długie Dybrzk Dymno Głębokie (Pietrzykowskie Duże) Gwiazda Gwiazdy Karsińskie Kiedrowickie Kielsk Kosobudno Krępsko Lipczyno Wielkie Lutowskie Łąckie Młosino Wielkie Mochel Olszanowskie Ostrowite Piaszno Płęsno Sępoleńskie Słupowskie Spierewnik 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 ID hydrograficzne Powierzch nia [km2] Gł. średnia [m] Objętość [tys. m3] Hs [cm] ZDBjez [mln m3/rok] 2925459 292322110 2923621 292721 2925923 0,5205 0,9423 0,6627 0,69 1,21 4,0 7,7 4,4 10,2 9,9 2161,5 8076 3146,9 7031,5 11948,7 63 40 38 43 44 0,327 0,378 0,251 0,298 0,532 292317 292541 2923959 2921210 2921139 13,638 0,64 2,2546 0,8239 1,3631 9,8 3,6 8,8 7,0 10,1 134533,2 2246,1 18955,9 5532,3 14083 30 35 32 42 49 4,145 0,221 0,712 0,346 0,675 2925923 29232241 29233 292365280 292365259 2923979 2921569 292183 2927419 20361 2923621 292659 2921562 2923161 292322130 29239312 2927459 2927659 292463 0,5806 1,9854 6,7995 0,947 1,3861 0,5349 3,4705 1,547 1,432 1,1545 0,6341 1,722 0,5591 2,6275 0,6273 0,8742 1,563 1,199 1,3061 7,2 14 10,7 4,0 8,3 3,8 5,9 9,0 3,8 8,6 6,9 6,9 6,2 10,7 9,2 15,9 4,8 8,0 5,2 3808,5 29589,7 73365 3788 11935 2227,5 22474,9 13928 5492,3 10908,7 4784,3 11886 3408,2 29990 6113 14097 7501,6 9740,6 7334 57 36 31 32 56 31 43 35 42 32 48 77 33 33 42 35 51 68 55 0,331 0,712 2,092 0,307 0,775 0,164 1,508 0,541 0,601 0,366 0,307 1,332 0,187 0,873 0,261 0,305 0,794 0,818 0,720 109 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Stobno Strzyżyny Studzieniczno Szczytno Wielkie Szpitalne Świekatowskie Trzebielsk Wiejskie Wierzchucińskie Małe Witoczno Zamarte 29248 2927272 292365219 29215999 292694 292912 2923222 292322150 2927671 1,0374 0,543 0,7631 5,7149 0,664 0,562 0,6533 1,5829 0,523 7,6 3,6 8,1 8,0 7,5 5,0 4,8 5,5 5,4 6799,3 1954,8 5181 51763 5008,7 2843,5 3686 9068 2850,8 44 31 44 33 41 40 42 36 106 0,461 0,169 0,332 1,877 0,271 0,227 0,275 0,564 0,556 29237 2926152 0,9637 0,533 4,3 5,5 4342 2915,9 49 62 0,475 0,331 5. Analiza możliwości zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników z uwzględnieniem prognozowanego zapotrzebowania na wodę Zgodnie z wymaganiami Zamawiającego oraz z uwagi na występujące braki zasobów wód powierzchniowych i podziemnych celowe jest zaproponowanie optymalnego rozrządu wód w zlewni Brdy. Podjęto próbę określenia dwóch wariantów rozrządu wody w zlewni, których celem będzie również pokazanie możliwości ograniczenia użytkowania wód i wpływu tego działania na stan zasobów wodnych w zlewni. Warianty te opierały się o zmiany w zakresie użytkowania wód powierzchniowych i podziemnych, tj. o ograniczenia w ilości pobieranej wody lub również całkowitego wstrzymania poboru wód na określone cele. Ograniczenia w użytkowaniu zasobów wodnych powinny uwzględniać hierarchizację poborów wody w zależności od jej przeznaczenia. Z uwagi na charakter zlewni, hierarchizacja ta może przybierać różną formę. W zlewni Brdy, biorąc pod uwagę doświadczenie Wykonawcy w zakresie ustalania hierarchizacji typów użytkowania wód, jak również uwarunkowania lokalne, zdecydowano się zaproponować następującą hierarchizację użytkowania zasobów wodnych w zlewni: 1. do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalnobytowe, 2. na zapewnienie wymagań ekosystemów wodnych i od wód zależnych, 3. na potrzeby przemysłu, 4. na potrzeby rolnictwa i leśnictwa, 5. na potrzeby energetyki wodnej. 110 O przyjętej hierarchii użytkowania zasobów wodnych zdecydowały konsekwencje społecznoekonomiczne niedostarczenia wody, względy ekologiczne czy też ocena możliwości wykorzystania wody przez kolejnych użytkowników. W związku z powyższym pierwsze priorytety w hierarchii ważności proponuje się przyznać użytkownikom wymagającym wody wysokiej jakości tj. ludności, której należy zabezpieczyć wodę do spożycia oraz na cele socjalno-bytowe. Na kolejnej pozycji proponuje się umieścić ekosystemy wodne i od wód zależne, z uwagi na fakt, iż zasoby wodne są czynnikiem niezbędnym do istnienia ekosystemów, a ich brak oznacza pogarszanie stanu oraz zanikanie ekosystemów. Następne pozycje w hierarchii proponuje się przydzielić: - na potrzeby przemysłu – z uwagi na charakter zlewni Brdy, przemysł jest znaczącym użytkownikiem zasobów wodnych w określonych obszarach zlewni, dlatego też rozdysponowanie zasobów wodnych na ten cel przybiera różny stopień nasilenia. Ograniczenie w znacznym stopniu możliwości użytkowania zasobów na potrzeby przemysłu wiązało by się ze znacznym ograniczeniem rozwoju tej gałęzi gospodarki w zlewni. Dlatego proponuje się ustawić przemysł na trzecim miejscu w hierarchii użytkowania zasobów wodnych; - na potrzeby rolnictwa i leśnictwa - tereny rolne i leśne zajmują znaczącą część powierzchni zlewni Brdy (ponad 94%). W zlewni prowadzona jest również gospodarka stawowa (stawy pstrągowe). Rolnictwo i leśnictwo stanowią więc znaczący sektor działalności gospodarczej w zlewni, niemniej jednak częściowe ograniczenie użytkowania zasobów wodnych na te cele wydaje się być społecznie akceptowalne; - na potrzeby energetyki wodnej – na obszarze zlewni warunki naturalne stwarzają potencjalne możliwości rozwoju energetyki wodnej. W zakresie prowadzonych prac nad bilansowaniem zasobów wodnych nie uwzględniano tej formy użytkowania z uwagi na brak znaczącego wpływu na stan zasobów na dłuższych odcinkach cieków. Dlatego też w wariantowych analizach rozrządu wody w zlewni nie będą rozpatrywane ograniczenia w tym typie użytkowania. W przeprowadzonych analizach bilansowania zasobów w zlewni Brdy uwzględniono potrzebę zachowania przepływu nienaruszalnego (Qn). Z porównania wartości Qn oraz wartości użytkowania zasobów w zlewni wynika, że przepływ nienaruszalny stanowi w części cieków w zlewni znaczącą część zasobów wodnych (wariant bilansu bez użytkowania zasobów wykazuje wartości ujemne w górnym biegu Brdy, na Zbrzycy i Kamionce). W dwóch przedstawionych poniżej wariantach użytkowania zdecydowano się nie zmniejszać wartości Qn, aby pokazać w jakim stopniu same zmiany użytkowania zasobów w postaci ograniczenia poborów wód powierzchniowych i podziemnych wpłyną na stan zasobów w zlewni. Zatem dokonano zmian w zakresie stopnia użytkowania zasobów wodnych uwzględniając przy tym cel poboru wody, który zajmuje w przyjętej hierarchii miejsca 3 i 4. 111 Oba warianty rozrządu wody w zlewni Brdy uwzględniają zmiany w stosunku do wersji perspektywicznej zrealizowanego bilansu wodno- gospodarczego w zlewni (wersja do 2021 r.), czyli uwzględniają prognozowane zapotrzebowanie na wodę. Pierwszy wariant rozrządu wody w zlewni Brdy objął zmiany w użytkowaniu zasobów: WODY POWIERZCHNIOWE - zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rybne, - zmniejszenie o 50% wielkości poboru wód na nawadniania, - zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rekreacyjne, - zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na cele przemysłowe. WODY PODZIEMNE - zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na cele przemysłowe, - zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rybne, - zmniejszenie o 50% wielkości poboru wód na nawadniania. ZRZUTY SCIEKÓW - zmniejszenie o 50 % wielkości zrzutów ścieków wynikających ze zmniejszenia wielkości poboru użytkownika. Drugi wariant rozrządu wody w zlewni Brdy objął następujące zmiany w użytkowaniu zasobów: WODY POWIERZCHNIOWE - wszystkie użytkowanie zmniejszamy o 50% (czyli dodatkowo pobory wody na cele chłodnicze w stosunku do wersji 1 bilansu), - całkowity zakaz poboru wód powierzchniowych do nawodnień. WODY PODZIEMNE - zakaz poboru wód podziemnych na cele inne niż komunalne, bytowo- gospodarcze, ZRZUTY SCIEKÓW - ew. zmiany wynikające ze zmian w poborach powierzchniowych i podziemnych. Poniżej przedstawiono uzyskane wyniki dla dwóch wariantów rozrządu wody w zlewni Brdy w odniesieniu do zasobów wód powierzchniowych. 112 Rys. 20 Zasoby dyspozycyjne zwrotne w przekrojach bilansowych zlewni Brdy – wg wariantu 1 113 Rys. 21 Zasoby dyspozycyjne zwrotne w przekrojach bilansowych zlewni Brdy – wg wariantu 2 114 Wyniki wskazują, że wariant 2 rozrządu wody w zlewni z bardziej rygorystycznymi założeniami w ograniczaniu zasobów wodnych ogólnie daje poprawę stanu zasobów w zlewni, lecz istnieje obszar gdzie wartości przyrostu zasobów są niższe wg wariantu 2, aniżeli wg 1 wariantu. Zjawisko to występuje na Brdzie, w jej górnym biegu, powyżej ujścia Lipczynki. Biorąc jednak pod uwagę wysoką jeziorność zlewni, w praktyce sytuacja to nie jest odczuwalna. Wynika to z faktycznego wpływu poborów wód podziemnych na zasoby wód powierzchniowych. Ograniczenie poborów wód podziemnych w danym miejscu, nie koniecznie musi powodować zwiększenie zasobów wód powierzchniowych w tej części zlewni. Uzależnione jest to od podstawy drenażu wód podziemnych oraz rzędnej dokonywanego poboru z ujęć wód podziemnych (sposób analizy wpływu ujęć wód podziemnych na wody powierzchniowe opisano w części metodycznej pracy). Należy pamiętać, że zmniejszając wartości poboru wód podziemnych, należało zmniejszyć jednocześnie wartości zrzutów ścieków pochodzących z wykorzystania tych wód, co daje już bezpośrednie oddziaływanie w postaci zmniejszenia zasobów wód powierzchniowych w analizowanym miejscu zlewni. W skali całej zlewni Brdy, w wyniku wprowadzenia ograniczeń w korzystaniu z wód zmiany wartości zasobów są praktycznie niezauważalne. Porównując wyniki przedstawione na mapach 20 i 21 widoczne jest pojawienie się zasobów na Chocinie. Uzyskane wyniki ZDZ o gwarancji 90 % wskazują, że ograniczanie wartości użytkowania zasobów wodnych w zlewni Brdy nie przynosi oczekiwanych korzyści. Innymi słowy, mimo wprowadzonych ograniczeń w użytkowaniu wód dla celów przemysłowych oraz rolnictwa i leśnictwa, na Zbrzycy, Kamionce, częściowo na Sępólnie oraz w górnym biegu Brdy, brakuje zasobów wód powierzchniowych dla zaspokojenia potrzeb ekosystemów wodnych i od wód zależnych, bądź wartości przyrostu zasobów nie są znaczące. W takiej sytuacji należałoby przemyśleć kwestie ustawiania przepływu nienaruszalnego na drugim miejscu w hierarchii rozdysponowania zasobów wodnych. Obecnie biorąc pod uwagę ogólnie przyjęte wymagania (Ramowa Dyrektywa Wodna, Ustawa Prawo wodne transponująca jej wymagania, wytyczne unijne) nie zdecydowano się obniżyć priorytetowość dostępności zasobów wód powierzchniowych dla spełnienia wymagań środowiskowych. 115 6. Podsumowanie Zrealizowane obliczenia bilansowe zasobów wodnych w zlewni Brdy, dają podstawę do sformułowania następujących wniosków: - we wszystkich wariantach bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy występują deficyty zasobów wód powierzchniowych w górnej części zlewni oraz w zlewniach jej dopływów: Zbrzycy, Kamionki oraz w wybranych wersjach bilansowania w Chocinie i Sepólnej; - wysokie wartości zasobów dyspozycyjnych zwrotnych i bezzwrotnych wód powierzchniowych występują praktycznie wyłącznie w środkowej i dolnej części zlewni; - pomiędzy wynikami trzech wariantów bilansowania ilościowego zasobów w zlewni istnieją niewielkie różnice z uwagi na małe zmiany w użytkowaniu wód pomiędzy okresem aktualnym i perspektywicznym oraz ze względu na niewielki wpływ użytkowania wód na stan zasobów; - występujące deficyty zasobów wód powierzchniowych spowodowane są wysokimi wartościami przepływów nienaruszalnych w zlewni; - uwzględniając jako priorytet zapewnienie w ciekach przepływu nienaruszalnego, brak jest zapewnienia potrzeb wodnych użytkowników w górnej części zlewni Brdy (praktycznie do ujścia Lipczynki) oraz w zlewniach jej dopływów: Chociny, Zbrzycy, Sępólnej, Kamionki; - rezerwy zasobów wód podziemnych występują we wszystkich obszarach bilansowych zlewni Brdy, poza obszarem bilansowym dolnej Brdy (minimalny brak rezerw na poziomie niespełna 1%); - zasoby dyspozycyjne bezzwrotne jezior w zlewni Brdy wahają się na poziomie 0,2 – 4,1 mln m3/rok. 116
