Podstawy przedsiębiorczości wg podręcznika „Z

Podstawy przedsiębiorczości wg
podręcznika „Z ekonomią na ty”
Lekcja 14 – Państwo
w gospodarce
Państwo pełni następujące funkcje:
• redystrybucyjną, dokonując wtórnego podziału dochodów obywateli
i przedsiębiorstw;
• alokacyjną, rozmieszczając zasoby tak, aby umożliwić realizację
ważnych celów ekonomicznych i społecznych (np. budowę dróg, sieci
energetycznych, czy edukacją);
• stabilizacyjną, oddziałując na koniunkturę gospodarczą poprzez
kształtowanie wielkości globalnego popytu i podaży;
• regulacyjną, tworząc prawne warunki funkcjonowania podmiotów
gospodarczych.
Podstawowymi celami polityki gospodarczej Państwa
są:
• Wysoki i stabilny poziom zatrudnienia;
• Wzrost gospodarczy kraju i optymalne wykorzystanie zasobów
wytwórczych;
• Sprawiedliwy podział dochodu narodowego;
• Stabilny poziom cen;
• Równowaga bilansu płatniczego i stabilny poziom kursu
walutowego;
• Ochrona środowiska naturalnego.
Najważniejsze narzędzia polityki gospodarczej, którymi
dysponują rządy i inne organy władzy państwowej, to:
• polityka budżetowa, polega ona na regulowaniu poziomu przychodów i
wydatków państwa, może być ekspansywna (wydatki budżetowe rosną)
lub restrykcyjna (wydatki maleją);
• polityka monetarna, czyli pieniężna, za którą odpowiedzialny jest przede
wszystkim bank centralny; polega na kreowaniu podaży pieniądza
krajowego, regulowaniu jego podaży i siły nabywczej za pomocą takich
instrumentów, jak stopa procentowa, współczynnik rezerw
obowiązkowych w bankach, kurs walutowy itp.
• polityka dochodowa i cenowa, polega na bezpośrednim kontrolowaniu
lub regulowaniu cen na niektóre artykuły (np. energię, gaz) oraz
wysokości płac i dochodów (np. określenie wysokości płacy minimalnej).
Obecnie w gospodarce duże znaczenie mają inwestycje publiczne,
prowadzone przez państwo, takie jak budowa dróg, sieci
energetycznych, kanalizacyjnych, czy wodociągowych, remonty szkół,
czy budowy szpitali.
Państwo może reglamentować podaż niektórych towarów, a także
dokonywać interwencyjnych zakupów (np. płodów rolnych) stabilizując
sytuację na rynku. Inny rodzaj interwencji polega na dofinansowaniu
niektórych dóbr lub działalności określonych podmiotów gospodarczych,
np. rolników czy przedsiębiorstw zatrudniających niepełnosprawnych.
Subwencje takie zapobiec mogą zarówno wzrostowi bezrobocia,
jak i spadkowi podaży mniej opłacalnych, ale ważnych ze społecznego
punktu widzenia dóbr i usług.
Istnieją także inne narzędzia za pomocą których państwo ingeruje
w gospodarkę. Taką rolę odgrywają np. koncesje dla banków,
towarzystw ubezpieczeniowych, czy restauracji, a także system
nadzoru nad instytucjami finansowymi takimi, jak fundusze emerytalne,
giełda papierów wartościowych itp. Warto także pamiętać, że
fundamentalną rolę w polityce gospodarczej państwa odgrywa system
prawny, który określa warunki gospodarowania i pracy.
Rola Państwa w polityce gospodarczej.
• jest
wielkim podmiotem gospodarczym (inwestuje,
produkuje dobra i usługi, kupuje zasoby, zatrudnia, płaci);
• prowadzi politykę monetarną (emitują pieniądz, ustala
wysokość stóp procentowych);
• prowadzi politykę fiskalną (ustala wysokość podarków,
decyduje o wydatkach budżetowych, wielkości długu
publicznego);
• prowadzi politykę społeczną (system wynagrodzeń,
zasiłki, pomoc społeczna);
• tworzy prawo i stoi na jego straży (konstytucja, ustawy,
rozporządzenia);
• prowadzi politykę cenowo-dochodową (w pewnym
sensie kontroluje ceny i dochody);
• prowadzi politykę handlu zagranicznego (cła,
kontyngenty, kurs walutowy).
Ćwiczenie
Dwóch ekonomistów Gunnar Myrdal i John Kenneth
Galbraith to twórcy koncepcji państwa dobrobytu, inaczej
mówiąc państwa opiekuńczego. Ich zdaniem państwo ma
obowiązek nie tylko kontrolować procesy rynkowe i
interweniować w celu zwalczania inflacji, bezrobocia i
innych niekorzystnych tendencji, ale powinno także
zapewnić ochronne zdrowotną i socjalną obywateli, dążąc
do wyrównania ich życiowych szans. Idea państwa
dobrobytu była na różną skalę realizowana w większości
państwa Europy zachodniej, przede wszystkim w Szwecji,
Niemczech i Austrii.
A jakie jest twoje zdanie ? Czy uważasz, że państwo
dobrobytu powinno być zniesione, czy dalej rozwijane ?
Podzielcie się na kilkuosobowe grupy i wypiszcie w dwóch
kolumnach wszystkie za i przeciw państwu dobrobytu.
Finanse publiczne
Przez finanse publiczne rozumie się całą sferę wiążącą się z
gromadzeniem
i rozdzielaniem zasobów pieniężnych przez agendy państwa, a więc
przez budżet państwa, budżety samorządów, fundusze parabudżetowe
(celowe), fundusze ubezpieczeń społecznych i fundusze fundacji
publicznych.
Możliwości działania rządu uzależnione są nie tylko od bieżących
wpływów, ale także od majątku będącego własnością państwa –
dochody bieżące i majątek wpływają do skarbu państwa.
Najważniejszym dokumentem prezentującym stan finansów
publicznych
i sposób w jaki rząd zamierza wydatkować pozyskane fundusze jest
budżet (czyli roczny plan dochodów i wydatków państwa uchwalony
przez parlament na podstawie uchwalonego przez rząd projektu.
Konstruowanie budżetu wymaga stosowania tzw. zasad
budżetowych.
Najważniejsze zasady budżetowe
• zasada
zupełności – budżet powinien obejmować
wszystkie dochody i wydatki państwa;
• zasada jedności – budżet musi mieć postać jednego aktu
prawnego;
• zasada jawności – budżet musi być upubliczniony, tak aby
wszyscy mogli ocenić w jaki sposób gospodaruje się
publicznymi pieniędzmi;
• zasada szczegółowości – dochody i wydatki powinny być
szczegółowo przedstawione;
• zasada równowagi – należy dążyć do zrównoważenia
dochodów i wydatków w budżecie;
• zasada tworzenia rezerw – zgodnie z ustawą o finansach
publicznych w budżecie muszą być wydzielone środki na
nieprzewidziane wydatki, jest to tzw. rezerwa budżetowa.
Zgodnie z zasadą równowagi wydatki państwa nie powinny być większe
od wpływów do budżetu. Niestety obecnie rzadko się to zdarza .
Niezbędne jest więc równoważenie budżetu przez zaciąganie pożyczek
wewnętrznych (sprzedaż obligacji, bonów skarbowych i innych papierów
wartościowych lub zaciąganie kredytów w bankach krajowych) albo
zagranicznych. Obciążenia państwa wynikające z takich pożyczek
nazywamy długiem publicznym.
W Polsce zgodnie z konstytucją nie wolno zaciągać pożyczek w
następstwie których dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego
produktu krajowego brutto.
Przez politykę finansową (fiskalną) rozumie się podejmowanie przez
rząd działan dotyczących kształtowania dochodów i wydatków państwa w
celu realizacji własnych zamierzeń gospodarczych i społecznych.
Najważniejszym elementem polityki fiskalnej jest polityka podatkowa,
określająca, kto jakie podatki i w jakiej wysokości będzie płacił.
Rząd może prowadzić politykę ekspansywną – tzn zwiększać wydatki
państwowe i zmniejszać wydatki pobierane od podmiotów
gospodarczych, co zwiększa popyt na rynku i sprzyja ożywieniu
gospodarki.
Można także prowadzić politykę restrykcyjną - ograniczać wydatki i
zwiększać podatki, przez co redukuje się popyt i „schładza” gospodarkę.
Finanse publiczne obejmują procesy związane
z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, a w szczególności :
1. Pobieranie i gromadzenie dochodów;
2. Wydatkowanie środków publicznych;
3. Finansowanie deficytu;
4. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki
publiczne;
5. Zarządzanie środkami publicznymi;
6. Zarządzanie długiem publicznym.
(Ustawa o finansach publicznych z 21.XII.1994 r. z
późniejszymi zmianami)
Źródła dochodów
publicznych
Wydatki publiczne
Bezzwrotne
•własna działalność gospodarcza i
wykorzystywanie własności
publicznej
• opodatkowanie przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych
• opłaty i składki pobierane przez
władze publiczne
Zwrotne
• pożyczki wewnętrzne
• pożyczki zagraniczne
•wpływy ze sprzedaży papierów
wartościowych.
•zapewnienie bezpieczeństwa
zewnętrznego i wewnętrznego
•utrzymanie aparatu państwowego i
samorządowego (np. urzędów)
•pokrywanie kosztów świadczenia
usług publicznych (np. edukacja)
•dofinansowanie przedsiębiorstw
sektora publicznego (np. energetyki
cieplnej)
•finansowanie rozwoju społecznogospodarczego (np. modernizacja
dróg)
•dotowanie gospodarstw domowych
•dbsługa długu publicznego.
Sprawdź się zanim sprawdzą Cię inni !
• Jaką
rolę odgrywa państwo w gospodarce ?
• W jakim państwie wolałbyś żyć – minimalnym, czy
opiekuńczym ? Uzasadnij swoją odpowiedź.
•Co to jest polityka fiskalna i jak można ją prowadzić ?
•Jakie są główne dochody, a jakie wydatki publiczne ?