historia gospodarcza

HISTORIA GOSPODARCZAI. Historia gospodarcza powszechna1. Periodyzacja
dziejów powszechnych-Periodyzacja - podział czasua)ery - żydowska, biznatyjska,
grecka, rzymska, dionizyjska=chrześcijańska, mahometańskab)praktyczna (typowa)
starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne, czasy najnowszec)marksistowska
(według sposobów produkcji) - przejścia ewolucyjne lub rewolucyjne
- wspólnota
pierwotna
- niewolnictwo
- feudalizm - kapitalizm - socjalizm
(komunizm)d)stadia rozwoju -Walta Rostowa -społeczeństwo tradycyjne (wysokie
zatrudnienie w rolnictwie 75%, hierarchia społeczna, mała wydajność) społeczeństwo przejściowe (zmiany w technice, produkcji, polityce, wartościach)
-start gospodarczy (gwałtowny bodziec - np. maszyna parowa, kolej)
społeczeństwo dojrzałości (gospodarka zdolna do produkcji niemal wszystkiego w
wyniku startu gosp. )
-społeczeństwo masowej konsumpcji (produkcja i
konsumpcja wszystkiego czego chce)-Andre Piettre'a-epoka tradycyjna - gospodarka
uzależniona i podporządkowana polityce, tradycji i religii
-epoka wolności gospodarka niezależna (liberalizm i wyzysk) -epoka etatyzmu i techniki gospodarka kierowana (kapitalizm kierowany, socjalizm)2. Charakterystyka epoki
wspólnoty pierwotnej. Neolityczna rewolucja rolniczaWspólnota pierwotna przypada
na epokę kamienną, która dzieli się na:
-paleolit (1000 000 - 14 000 p. n. e. ) zbieractwo i łowiectwo
-mezolit (14 000 - 8 000 p. n. e. ) -neolit (8 000 - 4 000 p.
n. e. ) - rewolucja rolnicza - na Bliskim Wschodzie, uprawa zbóż= tryb osiadły, w
konsekwencji: społeczny podział pracy, rozkład wspólnoty pierwotnej, wzrost liczby
ludności, powstają osiedla, miasta, państwa i pierwsze nierówności3. System
niewolniczy w starożytności i przyczyny jego upadkuNiewolnictwo:
patriarchalne (podleganie władzy najstarszego w rodzie)
w tym azjatycki
sposób produkcji - ziemia własnością monarchy, ludność wiejska tylko formalnie
wolna, w rzeczywistości niewolnicy posiadający ochronę prawną -klasyczne
(niewolnik - narzędzie mówiące -Grecja, państwa hellnistyczne, Rzym)Epoka brązu: radło, prywatna własność ziemi, monarchia despotyczna(Mezopotamia, Persja, Syria,
Palestyna)Grecja: a)Wielka kolonizacja (VIII-VI p. n. e. ) rozwój handlu(w tym
niewolnikami), , rzemiosła b)Ateny - demokracja dla ludzi wolnych, niewolnicy
pracowali w warsztatach rzemieślniczych
c)Sparta - 3 klasy: spartiaci (wojsko),
periojkowie (ludzie wolni pracujący), helioci (niewolnicy)Rzym: -wielkie majątki
ziemskie (latyfundia) w których pracowali niewolnicy pochodzący z wojen -potem
maleje podaż niewolników (brak wojen), pojawiają się kolonowie(wolni dzierżawcy)
-313r. edykt mediolański - równouprawnienie chrześcijaństwa (uderzenie
formalne(?) w niewolnictwo)4. Geneza i istota gospodarki feudalnej w
EuropieGeneza feudalizmu: regres gospodarki w V-VIIw. (cofnięcie się rozwoju
cywilizacyjnego, upadek miast, zamknięty charakter gospodarowania=gospodarka
naturalna ograniczająca się do rolnictwa). Rozwinął się na Zachodzie(Francjanajpełniej), im dalej na wschód tym mniej; także w Chinach (tam niedziedziczono
ziemi)Istota feudalizmu: a)ustrój społeczno-polityczny opierający się na prawnej
zależności (hierarchicznej)jednostek oraz na systemie lennym
b)ustrój
społeczno-gospodarczy opierający się na podzielonej własności ziemi (własność
zwierzchnia i użytkowa) i poddaństwie chłopów(gruntowe, osobiste, sądowe) ,
skutkiem czego była renta feudalnaRenty feudalne: -naturalna (danina)
odrobkowa (pańszczyzna)
-czynszowa (dzierżawa)Cechy feudalizmu: dominacja gospodarki naturalnej
-decentralizacja rynków towarowych
-system stanowy (podległość społeczno-gospodarcza jednych grup
innym=drabina społecznych zależności)Senior i wasale: -związani lennem(senior
broni wasali, wasale płacą lenna, służą w armii i wykupują seniora)5. Gospodarka
europejska we wczesnym średniowieczu( V - X w. )a)regres gospodarki (V-VIIw.
patrz wyżej)b)ożywienie gospodarcze(VIII-Xw. )
-renesans karoliński zreformowany system pieniężny, procesy osadnicze, rozwój handlu, dwupolówka
-zakony - rozwój życia umysłowego i gospodarczego6. Ekspansja
gospodarcza Europy XI-XIIIw. (rolnictwo, osadnictwo, rola krucjat)a)rolnictwo i jego
intensyfikacja -zagospodarowywanie puszcz i nieużytków, nowa technika(ciężki
pług, zaprzęg z chomontem, nawożenie obornikiem), trójpolówka(wzrost o 1/6 w
stosunku do dwupolówki)
-dzięki Maurom młyny, wiatraki,
ulepszono sukiennictwo i obróbkę żelaza, kamienia, drewnab)osadnictwo (głównie
niemieckie) - na nowe tereny(karczowanie) i na wschód (Polska, Bałkany),
aktywizacja niemieckich zakonów rycerskich i kupców - postęp w Europie środkowowschodniejc)krucjaty-przyczyny: -rozwój kultury, gospodarki=ekspansja
polityczna(reconqiusta, powstanie Cesarstwa Łacińskiego); rozbicie feudalne
(rycerze bez ziemi); odwołanie się od altruistycznych i materialistycznych postaw
społeczeństwa (zbawienie=obrona miejsc św. i bogactwa wschodu)
-skutki: straty ludzkie, wzmocnienie roli papiestwa, zetknięcie się z kulturami
wschodu(arabską i bizantyjską)-rolnictwo (nawadnianie, jedwab, morele, brzoskwinie,
pomarańcze)
-technika (wiatraki, młyny, stal, papier, proch, szkło witrażowe)
-nauka(astronomia, medycyna, alchemia, geografia, starożytna literatura)
-handel lewantyński miast włoskich ze wschodem. Instytucje spółki,
maklerów, pieniądz złoty, kredytów=przyspieszenie rozwoju miast
zachodnioeuropejskich7. Rozwój miast europejskich w okresie średniowieczaRozwój
miast, handlu i rzemiosła - XII do pocz. XIVw. Miasto: -handel(lokalny, dalszy,
tranzyt), obrona, produkcja
-początek przejść od feudalizmu do kapitalizmu
-wolność dla chłopa, własne sądownictwoTworzenie się miast: -na miejscu
dawnych rzymskich
-ośrodek władzy feudalnej bądź kościelnej potem
możliwość wykupu(1077 - Cambraa)
-na drodze powstań o prawa
miejskie i samorząd(Flandria, Lombardia) z wójtem na czele
osadnictwo terenów niezasiedlonychOsadnictwo na prawie: -magdeburskim
(niemieckim)
kodyfikacja, renta czynszowa
lubeckim
-chełmińskim (polskim) odmiana lubeckiego
"wolnych gości", renta odrobkowa1257r. - prawa miejskie Krakowa8. Organizacja i
rozwój rzemiosła średniowiecznegoRzemiosło średniowieczne odsuwane przez
bogatych patrycjuszy zorganizowało się w przymusowe zrzeszenia jednej
specjalności zwane cechami. Funkcje cechu: -produkcyjna(kontrola ilości i jakości,
pozyskanie i rozdział surowca, zbyt)
-szkoleniowe(kontrola kształcenia,
egzaminy dla czeladników)
-religijne(udział w ceremoniach)
-
militarne(obrona wyznaczonych części obwarowań miasta)
-towarzyskokulturalne(wspólne imprezy)
-samopomocowe(pomoc dla wdów i sierot,
akcje filantropijne)Cech zwalczał niezrzeszonych(partaczy, fuszerów, sturarzy) i
pilnował tajemnicy produkcji. Statuty cechowe określały przynależność,
funkcjonowanie i warunki mistrzostwa(nauka, majsterszyk, wędrówka, majątek i
urodzenie)Od XIVw. pojawia się nakład(chałupnictwo) we Włoszech i we Flandrii.
Nakładca skupywał surowiec, dawał do przerobu rzemieślnikom, płacąc za pracę, na
następnie sam sprzedawał produkt(sukno, jedwab). Od XVw. we Florencji pojawia
się manufaktura - podział pracy. 9. Handel średniowieczny - organizacja, drogi
handloweHandel: -lokalny -tranzytowy, prawo składu częściowego lub
całkowitego(sprzedaż całego towaru, pozostawienie na składzie miejskim lub
sprzedaż części, handel przez pewien czas), przymus drogowy(komory celne
feudałów)Organizacje kupieckie: -gildie(kupcy z jednego miasta)
hanzy(kupcy z różnych miast)
-faktorie(dzielnice kupców obcych w
danym mieście), bez pośrednictwa maklerówWyjątek od reguł: -jarmarki
szampańskie we Flandrii, Brugii (spotkanie kupców lewantyńskich i
hanzeatyckichSzlaki handlowe: a)lewantyński (M. Środziemne handel Europy z B.
Wschodem)-walki Genui z Wenecją
b)Hanza (M. Bałtyckie)-związek
miast z Lubeką na czele zmonopolizował handel Europy Zachodniej(Holandia,
Anglia) ze Wschodnią(Polska, Rosja, Niemcy)-zwalczano Duńczyków, Norwegów,
Holen.
c)N-S(łączenie powyższych) - jarmarki, szlak
bursztynowyHandel: -potępiany przez Kościół (zajmowali się nim więc Żydzi) doktryna kanoniczna
-Tomasz z Akwinu(XIIIw. ) dopuścił zysk kupiecki z ceny
godziwej
-pierwszy bank - w Wenecji 1156r. weksel, kredyt, lombard -popyt na
pieniądz (srebry-obrót wewnętrzny, złoty-handel międzynarodowy)10. Stanowy
podział społeczeństwa feudalnegoStany: -duchowny (otwarty, kultura, oświata,
handel, krucjaty)
-rycerski (zamknięty, walka, administracja, moralne ideały,
ziemia=władza)
-mieszczański(raczej otwarty) -patrycjat(kupcy, bankierzy)
-pospólstwo(mistrzowie, czeladnicy, przekupnie)
-plebs(bez praw
miejskich(najemni robotnicy, ludzie luźni-wałesy, żebracy, nierządnice, przestępcy)
-chłopski(wg majątku-pełnorolni, zagrodnicy, bezrolni, najemnicy, rzemieślnicy; wg
prawa-poddani lub wolni)11. Istota kryzysu XIV w. Upadek ostatniej twierdzy
krzyżowców Akka w 1291r. Wielka schizma zachodnia i antypapieże(1378-1417).
Upadek Konstantynopola 1453r. (Bizancjum-biurokracja, korupcja, zerowy przyrost
naturalny). Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315, 1317) - zwiększano areał, a
nie wydajność. 1348r. -dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy, Francję, Anglię,
Niemcy i Norwegię. "Czarna śmierć" zabiera ok. 1/3-1/2 ludności. Kryzys polegał na
spadku zaludnienia wsi(pustki), co wywoływało spadek produkcji żywności, spadek
ludności w mieście, spadek produkcji w mieście, zmniejszenie się dochodów
feudałów, upadek rycerstwa(raubitterzy), zahamowanie osadnictwa w Europie
środkowo-wschodniej. Wojna stuletnia(1337-1453) wywoływała zaburzenia
społeczne(żakeria we Francji 1358, w Anglii powstanie Wata Tylera(i lollardów) 1381,
powstanie Jacka Cade'a 1450r. ), także zaburzenia w miastach. Wojny dodatkowo
wyniszczały. Kryzys ten w zasadzie nie dotknął Europy środkowo-wschodniej rozwój Polski, Czech, Węgier. 12. Ekonomiczne konsekwencje wielkich odkryć
geograficznych(podboje kolonialne, rewolucja handlowa i cen)Przyczyny: ekonomiczne(brak kruszców, przeludnienie Europy)
-religijne(nawracanie
niewiernych=ogniem i mieczem + ekspansjonizm)Przebieg: -Henryk Żeglarz-Zatoka
Gwinejska
-Bartłomiej Diaz(1488)-Przylądek Dobrej Nadziei
-Krzysztof
Kolumb(12 X 1492)-Ameryka
-Vasco da Gama(1498)-Indie
-Pedro
Cabral(1500)-Brazylia
-Ferdynand Magellan(1519-1522)-opłynięcie
świataPodboje kolonialne: -Hiszpanii do poł. XVIw. : Antyle, Kubę,
Meksyk(Ferdynand Cortez niszczy Azteków), Peru(Inków wyciął Franciszek Pizarro),
Filipiny, Ameryka Środkowa. Kolonizacja; Indianie ludność poddana i
ewangelizowana lub eksterminowana. 1545 - pierwsza kopalnia srebra-srebrne floty.
-Portugalii Faktorie na wybrzeżach Afryki(Angola, Mozambik,
Zanzibar), Indiach(Goa, Kalikat), Brazylii, Molukki, Sumatra, Chiny(Makao),
Japonia(Nagasaki). Handel korzenny; brak ludności do kolonizacji i
podporządkowania zdobytych terenów. Konsekwencje odkryć: a)złoty wiek Hiszpanii
(i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na
wojnyb)dualizm gospodarczyc)rewolucja handlowa: -globalizacja gospodarki(handel
trans oceaniczny, zwiększenie przestrzeni handlu)
-nowe centra
handlowe(Lizbona, Kadyks, Sewilla, Antwerpia)
-towary kolonialne,
powiększenie się asortymentu towarów, zwiększenie się wolumenu(skali) towarów
-wzrost roli kupca osiadłego; system księgowości kupieckiej i
bilansowania majątku(księgowość dwustronna)
-nowożytne
niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r. )d)rewolucja
cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do
Europy
-inflacja kruszców(spadek wartości srebra)
-nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art.
przemysłowych)
-wzrost popytu na żywność (import z Europy
środkowo-wschodniej) - wzrost liczby ludności13. Zróżnicowanie rozwoju rolnictwa
europejskiego w XVIw. (dualizm agrarny, refeudalizacja)Dualizm agrarny:
analogicznie do dualizmu gospodarczego Europy rolnictwo rozwijało się różnie: Europa Zachodnia: intensyfikacja rolnictwa(podniesienie wydajności), początki
kapitalizmu w rolnictwie(patrz Anglia)
-dzierżawa ziemi, praca najemna
-komasacja gruntów
-w Anglii ogradzanie-ziemie pana lub
gospodarstwa farmerskie
-indywidualne rozporządzanie ziemią
-konwersja na opłacalną produkcje (hodowlę owiec), powiązanie z
przemysłem(sukienniczym)
-specjalizacja - import (zboża ze strefy
bałtyckiej)
-spadek siły roboczej w rolnictwie, sekularyzacja
ziemi(protestantyzm)-Europa Wschodnia: refeudalizacja(powrót do feudalizmu)
-uzależnienie chłopów=wtórne poddaństwo
-renta
odrobkowa(pańszczyzna), wymiar minimalny Polska 1520, Węgry 1548
gospodarka folwarczno-pańszczyźniana
-produkcja na eksport
zboża(Polska, Rosja-potem), piwa(Czechy), bydła(Węgry), uzależnienie od Zachodu
-dwa modele folwarków: na rynek zewnętrzny(Polska-handel bałtycki),
na rynek wewnętrzny(Rosja-do miast)14. Rozwój gospodarczy Anglii w XVI-XVIIw.
Rządy Tudorów(Henryk VIII i Elżbieta I): likwidacja własności zakonnej, poparcie dla
sukiennictwa, przyjmowanie tkaczy francuskich, popieranie ogradzania, zwalczanie i
pomoc "ubogim", rozbudowa floty morskiej. Rewolucja cromwellowska 1640-1660 i
ostatecznie 1688 -odsunięcie Stuartów od władzy-wzrost znaczenia nowej
szlachty(gentry) i mieszczaństwa. Początek produkcji stali - węgiel. Działania
morskie: -1553 - Chancellor zakłada Kompanie Moskiewską(próba północnej drogi
do Indii)
-1577-1580 sir Francis Drake łupi Hiszpan(srebrna flota), opływa
ziemię jako drugi
-korsarze angielscy nękają Hiszpan (John Hawkins,
Henry Morgan)-srebrne floty, handel Murzynami
-klęska w 1588
Niezwyciężonej Armady - otwarcie dla Anglii drogi do kolonii
-Walter
Raleigh opanowuje 1574-1583 Nową Funlandię, 1585 WirginięKolonie: Antyle(Jamajka, Barbados, Bermudy, Bahama, Trinidad)
-1607 - założenie
Jamestown, 1620 purytanie z "Mayflower" Massachusetts, Maryland(katolicy),
Pensylwania(kwakrowie), New Hampshire, Connecticut, Maine; 1664-zdobycie
Nowego Amsterdamu(New York), potem Kanada - 1763
-1600 - Kompania
Wschodnioindyjska(Surat, Madras, Bombaj-faktorie)Merkantylizm angielski: -1651r.
Akt Nawigacyjny - towar poza europejskie na statkach angielskich, towary
europejskie na statkach angielskich bądź statkach kraju który towar wyprodukował uderzenie w pośrednictwo Holendrów. Kompanie handlowe: Moskiewska(j. w. ),
Wschodnia(1579) z Polską, Skandynawią, Lewantyńska(1581) z Turcją,
Kanadyjska(1628)Handel niewolnikami (w pełni od 1713) na Antyle i do przyszłego
USA z tzw. Wybrzeża Niewolniczego. Akumulacja kapitału doprowadziła w 1694 do
założenia Banku Angielskiego(banknoty, depozyty, rachunki bieżące, handel
kruszcami)XVIIIw: ekonomiczna kalkulacja w rolnictwie-płodozmian(z Holandii), r.
pastewne, ziemniaki-wzrost w rolnictwie=wzrost produkcji15. Rozwój gospodarczy
Holandii w XVIIw. Podstawa potęgi i rozwoju: kolonie, handel morski, postęp w
rolnictwie i przemyśle. Handel i kolonie: a)-Cornelis de Houtman(1595) - Jawa
-Indonezja, Japonia(1600), Australia(1627), Tasmania i Nowa
Zelandia(1642), Fidżi i Kuryle(1643)-wyprawy
-Kompania
Wschodnioindyjska(1602) do handlu z koloniami:
-Jawa, Molukki,
Formoza, Malakka, Cejlon(1620-1660)
b)-1621-Kompania
Zachodnioindyjska(przejściowo część Brazylii, Manhattan i Nowy Amsterdam, trwalej
Surinam(Gujana holen. ) i część Karaibów, 1652-Kraj Przylądkowy w Afryce
c)-handel ze Skandynawią, Polską, Moskwą, HiszpaniąPostęp w rolnictwie:
melioracje, płodozmian(dzięki nowym uprawom), sadownictwo i ogrodnictwo,
rybołóstwoPostęp w przymyśle: przemysł stoczniowy, sukiennictwo, jewabnictwo i
lniarstwoHolendrzy tylko handlowali, nie prowadzili działalności misyjnej, tani fracht.
Handel z Japonią, Chinami(herbata od 1610), Persją - konkurencja dla Anglików. Akt
Nawigacyjny i wojny zdecydowały o supremacji angielskiej na morzach. Angliażelazo, węgiel jako oparcie dla przemysłu. Holandia-rolnictwo, sukiennictwo.
Amsterdam-banki(1609), giełda, przemysł. 16. Istota kryzysu XVII stuleciaKryzys
datuje się na lata 1620-1720. Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego=kryzys
koniunktury światowej. Przyczną były skutki wojen głównie trzydziestoletniej(16181648)-obniżenie zaludnienia Niemiec, spadek produkcji rolnej, upadek Hanzy w
1669. Stagnacja w handlu międzynarodowym-dochody pochłonęła wojna. Najsilniej
kryzys był odczuwalny w Europie środkowo-wschodniej(Polska, Czechy, Rosja,
wschodnia część Niemiec)-wojny(Polska, Rosja), spadek wydajności pańszczzny i
jednoczesny spadek koniunktury na płody rolne na Zachodzie-spadek dochodów,
upadek miast. Konsekwencjami kryzysu były rewolucje(Anglia-Cromwell, Niderlandypowstanie Holandii) i powstania chłopskie(Europa wschodnia). W XVIIw. rozwija się
jedynie Szwecja(dobre zarządzanie, nowoczesna armia, eksport żelaza)-traci ona na
znaczenie w XVIIIw. 17. Teoria i praktyka merkantylizmu w Europie
zachodniejMerkantylizm nie jest systemem ekonomicznym jedynie zbiorem
poglądów. Twórcy i przedstawiciele: Jean Bodin, Antoni Montchretien, Jean Colbert,
Barthelemy de Laffemas(Francuzi), Tomasz Mun, Tomasz Gresham, Daniel Defoe,
William Petty(Anglicy)Założenie: o bogactwie kraju decyduje zapas
kruszców(bulionizm-hiszpański monetaryzm), ale nie zdaje to egzaminu ponieważ
kruszce wyciekają poprzez import; dlatego celem powinien być dodatni bilans w
handlu zagranicznym aby to osiągnąć należy: -stosować protekcjonizm celny i
ochraniać własnych producentów-popierać produkcję krajową-dążyć do autarkii
gospodarczej (samowystarczalności)-popierać kolonializm(podnoszą prestiż i potęgę
państwa), wzrost potęgi gospodarczej państwa-popierać przyrost ludności=polityka
pronatalistyczna(prorodzinna?)-aktywnie kształtować konsumpcję
ludności(zmniejszać aby wzrosły inwestycje)-aby uzyskać powyższe niezbędna jest
polityka unifikacyjna(jeden system miar, wag, podatkowy; dobra poczta, system dróg
i kanałów)Merkantylizm: -przemysłowy(kolbertyzm we Francji)
najpełniej
-handlowy(Anglia i Holandia)
w tych państwach
-kameralizm(Rosja, Austria, Prusy w XVIIIw. - odmiana merktantylizmu
opierająca się o dobry system podatkowy, silnego monarchę, ograniczoną
konsumpcję ludności i oszczędność)Francja przez wojny i słaby system podatkowy
marnotrawi zyski, Anglia natomiast przeciwnie-rozwija się. 18. Rozwój gospodarczy
Francji w XVII-XVIIIw. a)kolonie: Jacques Cartier w 1535 dociera do Kanady, w poł.
XVII Francuzi opanowują Luizjanę, na Antylach posiadają: Gwadelupę, Martynikę i
Grenadę. Kompania Wschodnioindyjska(1665) forty na wybrzeżu i handel z Persją.
Od poł. XVIII Francuzi zostają wyparci z Indii i Kanady przez Anglików.
b)merkantylizm francuski-Ludwik XIV potrzebował pieniędzy na dwór i wojny-Jean
Colbert zostaje ministrem finansów. Polityka przemysłowa-protekcjonizm celny i
zakładanie manufaktur z udziałem kapitału państwowego(jedwabnictwo w Lyonie, art.
luksusowe)Poparcie dla rozwoju winnic, hodowli koni, budowie dróg i
kanałów(Langwedocki). Zyski były jednak marnotrawione przez Ludwika XIV na dwór
i wojny o supremacje europejską. Na inwestycje potrzebne były pieniądze-John Law
w 1716 zakłada Bank Emisyjny w Paryżu; brak pokrycia dla banknotów - krach w
1720. 19. Zmiany gospodarcze w Europie środkowowschodniej w XVIIIw. (Rosja,
Austria, Prusy; kameralizm)Kameralizm patrz merkantylizm; stosowany przez Rosję,
Austrię i Prusy przyczynił się do wzrostu znaczenia tych państw. a)Rosja-w ciągu
XVIIw. opanowuje Syberię, eksport do Europy jedynie przez zamarzający port w
Archangieslku. Pańszczyzna w maksymalnym wymiarze(przywiązanie chłopa do
ziemi i właściciela-chłop był tylko "duszą"). Reformy Piotra I (1689-1725): konsekwentny merkantylizm: rozwój hutnictwa, sztoczni, budowa kanałów, portów,
cła protekcyjne
-nowy, sprawny system podatkowy(tępienie
luksusu), tabela rang w wojsku i administracji
-import technologii z
Zachodu, rozwój przemysłu wojennego i nauki
-rozwój
miast(Moskwa, Petersburg), eksport na Zachód zboże, drewno, len, konopie, żelazo
przez Bałtyk
-uzależnienie cerkwi od państwa
dostęp do Bałtyku i założenie Petersburga po wygranej wojnie północnej ze Szwecją
-wygrana wojna z Turcja dostęp do Morza Azowskiego i
Czarnego; ekspansja zakaukaska
-wpływy w Polsceb)Austria
za Marii Teresy(1740-1780) i Józefa II (1780-1790)Reformy józefińsko-terezjańskie: skrajny system protekcyjny, nawet prohibicyjny(zakaz importu)-rozwój rodzimego
przemysłu
-reformy chłopskie-zniesienie poddaństwa,
sądownictwa patrymonialnego
-akcja kolonizacyjna(Węgry,
Galicja, Bukowina)c)Prusy za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) kameralizm Johanna Justi'ego-rozwój handlu i manufaktur na potrzeby wielkiej armiikolonizacja z zewnątrz osuszanie bagien, budowa kanałów-zmniejszenie
poddaństwa chłopów w dobrach państwowych-powiększenie zaludnienia, armii i
terytorium o Śląsk i I zabór20. Istota i główne cechy systemu kapitalistycznego;
przesłanki w EuropieBrak dokładnej definicji kapitalizmu. Przejście od feudalizmu do
kapitalizmu-główny czynnik=pierwotna akumulacja kapitału: -dochody z ziemi
inwestowane w handlu i kredycie-procesy koncentracji ziemi u wielkich właścicieli
kosztem chłopów - indywidualne rozporządzanie ziemią-eksploatacja kruszców
szlachetnych w koloniach-handel kolonialny-monopol spółek i rabunkowa
eksploatacja-spekulacje papierami wartościowymi-pożyczenie państwu pieniędzy na
procent-dług publiczny-hasło oszczędności jako cnoty i postawy życiowej
burżuazjiCechy kapitalizmu: -nagromadzony kapitał w postaci czynników
produkcji(ziemia, praca) i środków na opłacenie tych czynników do osiągania zyskuprodukcja na zbyt-celem jest zysk-praca jest też towarem, najemnik jest wolny
osobiście - brak poddaństwa-prywatna zaradność i konkurencja wytwórców(tzw.
"duch burżuazyjny")-inwestowanie w celu zysku-rozwój produkcji, rozwój
gospodarczy krajuPrzesłanki w Europie: -hutnictwo(wielkie piece i wykorzystanie
węgla kamiennego
-przejście do nakładu następnie do
manufaktury(podział pracy)
-sukiennictwo(Anglia, Niderlandy),
hutnictwo(Anglia, Niemcy), stocznie(Holandia, potem Anglia)
merkantylizm, potem liberalizm gospodarczy - popieranie i zainteresowanie
przemysłem21. Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) - geneza,
etapyRewolucja przemysłowa: przełom techniczny, ekonomiczny oraz zmiany
społeczneGeneza: -wysoka kultura techniczna, skłonność do innowacji nagromadzenie kapitału(patrz pierwotna akumulacja) -postęp w rolnictwie(dużo
żywności i wolnej siły roboczej -dobra sytuacja surowcowa i rynek zbytu(łatwa i
opłacalna produkcja)
-rozwój nauki i techniki
-stabilny ustrój, spokój
wewnętrzny -rozwinięty system bankowy, ubezpieczeniowy -wzrost produkcji musiał
się odbyć poprzez postęp technicznyEtapy: a)mechanizacja włókiennictwa-czółenko
latające Johna Kaya (1733)-tkanie-spinning jenny Jamesa Hargreavesa (1764)przędzarka mechaniczna-rama wodna Roberta Arkwrighta - udoskonalenie
przędzarki-mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1787) -nanoszenie
wzorów(tkaniny żakardowe)-Jacquard (1804)b)przełom w hutnictwie i obróbce
żelaza-1735 Abraham Darby - koks-1784 Henry Cort - puddlingowanie(mieszanie w
wielkim piecu, walce mechaniczne)-1798 Maudsley - obrabiarkic)maszyna parowamachina ogniowa Savary'ego(1698) i Tomasza Newcoma(1712)-wielokrotne
udoskonalenie powyższych 1769 James Watt-1781 Watt udoskonala jeszcze swoją
maszynę (do prac obrotowych)d)transport-1807 parowce Robert Fulton-1814 George
Stephenson - pierwsza lokomotywa (szyny były wcześniej)-1825 pierwsza kolej
żelazna pomiędzy Stockton i Darlington-1830 Liverpool z Manchesterem-1838śruba
okrętowaSkutki rewolucji: -wzrost zapotrzebowania na węgiel, masowa produkcja
-wzrost znaczenia Anglii
-urbanizacja, nowe ośrodki
przemysłowe i rotten boroughs, nowa klasa społeczna- proletariat
-nowy ruch
społeczny luddyści (burzyciele maszyn) - stłumiony22. Przemiany społecznopolityczne w Europie i w Ameryce (1750-1815)a)oświecenie-racjonalizm, empiryzm,
liberalizm-John Lock, Jan Jakub Rousseau(umowa społeczna), Karol
Montesquieu(trójpodział władzy), Denis Dideort i Jean d'Alembert(encyklopedia),
Wolter(historia społeczeństw i cywilizacji)b)rewolucja amerykańska(1776-1783)najpierw więźniowie(tzw. "białe niewolnictwo"), potem "ojcowie pielgrzymi", odrębna
świadomość(T. Jefferson, B. Frankin), tłumienie rozwoju stanów przez Anglię, opłaty
stemplowe-1773 bostońskie picie herbaty4 VII 1776-Deklaracja Niepodległości(hasło
Tomasz Paine, wykonanie Tomasz Jefferson, uchwalona przez Kongres
Kontynentalny w Filadelfii). Zwycięstwo pod Yorktown 1781, pokój paryski 1783,
1787-konstytucja Stanów(republika, federacja, prezydencka). Rozwój na zachód od
Appalachów rolnictwa farmerskiego o charakterze kapitalistycznym. Waszyngton
popierał przemysł. c)rewolucja francuska(1789-1799)-stosunki feudalne hamują
postęp i burżuazję(stan trzeci)-reglamentacja królewska, monopole państwowe,
cechy. Ideologia oświecenia sprzyjała rewolucji. 1789: -14 VII-zdobycie Bastyliipoczątek; 26 VIII-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, 3 IX-konstutucja, nowa
administracja, cenzus wyborczy. Reformy jakobinów: konfiskata dóbr kościelnych,
rojalistów, zdrajów. świeckie powszechne szkolnictwo, oddzielenie kościoła od
państwa, zniesienie powinności feudalnych, wolność zawodu i działalności
przemysłowej-wzrost znaczenia burżuazji. d)okres napoleoński(1799-1815)-1800
Bank Francuski, rozwój przemysłu cukierniczego(buraki zamiast trzciny od Anglików)
-1803-sprzedaż Luizjany USA
-1804-kodeks
cywilny(wolność, równość, prawo własności)
-1806 blokada
kontynentalna Anglii
-1807 koniec poddaństwa chłopów w Europie
środkowowschodniej
-1815-upadek Napoleona, kongres
wiedeński23. Postawy teoretyczne i praktyka liberalizmu gospodarczego w Europie w
XIX wiekua)teoria-fizjokratyzm Franciszka Quesnay-1758 Tablica ekonomiczna;
porządek naturalny, prawa ekonomii, rolnictwo- "Badania nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów" Adama Smitha w 1776 oraz David Ricardo=klasyczna angielska
szkoła ekonomiczna: charakter obiektywny praw ekonomii, automatyzm gospodarki,
wolność działań gospodarczych i wolna konkurencja=wolny rynek, źródłem bogactwa
jest praca i dobra z niej uzyskiwane, należy dbać o jej wydajność. Jean Say "Traktat
ekonomii politycznej"(podaż podaje popyt); T. Malthus-prace demograficzne(o
przeludnieniu m. in. )-liberalizm gospodarczy(leseferyzm): -wolność: jednostki(wolna
siła robocza), działalności gospodarczej i handlowejb)praktyka-liberalizm popierany
był głównie przez burżuazję. Liberlizm gospodarczy w Anglii: -Liga do Walki z Ustawą
Zbożową(Anti-Corn-Law-League, manchesteryzm-1839) Richarda Cobdena i Johna
Brighta popieranie zniesienia ceł na import zboża także przez czartystów i robotników
zwycięstwo w 1846(głód w Irlandii)-godzi to we właścicieli ziemskich, korzystne dla
burżuazji i robotników. 1849-zniesienie Aktu Nawigacyjnego z 1651 - Anglia krajem
liberalnej gospodarki. Anglia potęgą gospodarką(1870-1/3 produkcji światowej);
nowe kolonie Australia i N. Zelandia, RPA, Indie; wpływy od Turcji po
Chiny(Hongkong, Singapur). Autonomia dla Kanady - 1867; rozwiązanie Kompanii
Wschodnioindyjskiej(1858)-koniec monopolu. Zmniejszenie zainteresowaniem
koloniami, autonomię, ale nie rezygnacja. 24. Rozwój gospodarczy Francji, Niemiec i
Rosji(do 1870r. )a)Francja-rozwój po rewolucji lipcowej(1830), rozwój kolei,
rozszerzenie cenzusu wyborczego, zwalczanie feudalizmu, przemysł regionalny: włókiennictwo w Alzacji, Normandii; hutnictwo żelaza nad Loarą i w okolicach Lilletradycja manufaktur (z XVIIw. ) +-brak węgla i niska jego jakość, odizolowanie od
rynków zagranicznych, słaby przyrost naturalny i popyt --skutek małe zakłady o
produkcji łączonej i produkcja luksusowa-strata kolonii(Luizjana, wyzwolenie San
Domingo)-podbój Algierii(1830-1860) i Indochin francuskich(1863-Kochinchinę i
1867-Kambodża)b)Niemcy-Prusy z "pigmeja gospodarczego" poprzez reformę armii,
szkolnictwa i rozwój przemysłu ciężkiego rosną w siłę-opóźnienie ekonomiczne(ustrój
feudalny na wsi, ustrój cechowy w mieście do poł. XIXw. , rozdrobnienie polityczne,
przewaga junkrów nad burżuazją, brak kolonialnych źródeł pierwotnej akumulacji
kapitału, emigracja zewnętrzna do USA)-Niemiecki Związek Celny-1833 z inicjatywy
Prus - jednolity rynek wewnętrzny-rozwój przemysłu(budowa kolei od 1835, wzrost
liczby ludności, wynalaszczość, likwidacja stosunków feudalnych od 1848r. ,
upowszechnienie banków i towarzystw akcyjnych)-okręgi przemysłowe Ruhry, Sarry,
Górny Śląsk, Saksonia(włókiennictwo); zakłady Kruppa w Essen - 1815c)Rosja-silna
armia przy słabej gospodarce, brak uwłaszczenia i pańszczyzna do 1861r. , zacofany
przemysł(pańszczyzna w manufakturach), brak sieci komunikacyjnej; po 1815
Kongresówka rozwiniętą częścią imperium(Łódź, Warszawa, Zagłębie Dąbrowskie).
Próby popierania przemysłu poprzez kameralizm od początku XVIIIw. 25. Rozwój
gospodarczy USA do 1865r. ; znaczenie wojny secesyjnej-rozwój przemysłu na
północy, izolacjonizm(od 1823r. - doktryna Monroe'a, polityka
protekcjonizmu(raczej)-powiększenie terytorium(1803-Luizjana, 1819-zakup Florydy
od Hiszpanii, Teksas-1844, po wojnie z Meksykiem(1845-46) Nowy Meksyk i
Kalifornię, 1846-Oregon po wytyczeniu granic z Kanadą, 1867-zakup Alaski)-wysoki
przyrost naturalny, imigracja, wypieranie Indian, rozwój komunikacji(kolej, drogi bite,
żegluga parowa)-antagonizmy między Północą i Południem:
-Północkapitalizm, przemysł, robotnicy; Południe-rolinctwo, niewolnictwo, feudalizm + czuje
się pokrzywdzone w budżecie
-ekonomiczne, różne systemy społecznogospodarcze(patrz wyżej), Południe dąży do secesji -różnice w rozwoju
gospodarczym, Południe czuje się pokrzywdzone(Północ-protekcjonizm, Południeliberalizm) -polityczne(Północ-republikanie patrzący na Kanadę; Południedemokraci patrzący na Amerykę Łacińską)
-propaganda abolicjonistów(John
Brown), Północ zainteresowana siłą roboczą-druga rewolucja amerykańska=wojna
secesyjna(1861-1865) próby pokojowego rozwiązania nie przyniosły rezultatu, wybór
Abrahama Lincolna na prezydenta(1860)-secesja Południa; początkowo
Konfederacja wygrywa, ale z ekonomicznego punktu widzenia nie ma szans(3: 1 w
ludności włączając niewolników i produkcji), Północ ma prawie cały przemysł i flotę. 1863r. -punkt zwrotny w wojnie(zniesienie niewolnictwa, akt o domostwach, U. Grantgłównodowodzącym na Północy)Skutki i znaczenie: -dewastacja Południa, taktyka
spalonej ziemi Shermana, 600tys. zabitych, 4mln$-koszty -rozwój armii USA,
zmiany w transporcie(kolej rządzi), rozwój przemysłu, powstanie wielkich
przedsiębiorstw, zniesienie niewolnictwa, kolonizacja Dzikiego Zachodu, urbanizacja
w okresie rekonstrukcji, napływ emigrantów z Europy południowej i wschodniej po
wojnie26. Demograficzne konsekwencje industrializacji w XIXw. -poprawa warunków
życia=mniejsza śmiertelność, wiecęj żywności(patrz rewolucja agrarna), rozwój
medycyny(1862-Ludwik Pasteur obala "samorództwo" bakterii)-przedłużenie życia,
ekspozja demograficzna(koniec XVIII i XIXw. -Prawo ludności(1798) Thomasa
Roberta Malthusa o przeludnieniu przekreślona przez rewolucje agrarną i prawem
Bertillone'a
(przyrost naturalny zmniejsza się w miarę postępu dobrobytu)rozwoju nauki, transportu, produkcji masowej, urbanizacja27. Rewolucja agrarna;
rozwój kapitalizmu w rolnictwie w XIXw. -przyczyny-eksplozja demograficzna i
postępująca urbanizacja-przeobrażenia techniczne(zmiany produkcji-Zachód) i
organizacyjne(likwidacja feudalizmu i początki kapitalizmu w rolnictwie-Wschód) w
rolnictwie-dwie drogi ekstensywna(USA, Australia, Ameryka południowa)-tam gdzie
można było powiększyć areał i intensywna(Europa)-podniesienie wydajnościprzeobrażenia techniczne: -płodozmian(zwiększenie o 1/3, ale wymagał
nawożenia)=wieloletnie zmianowanie
-mechanizacja rolnictwa(1860'kombajny, 1870'-snopowiązałki, na wschodzie-kierat)
-melioracje i
nawożenie(guano, torf, szlam, 1840-Justus Liebig - nawozy sztuczne)
-zmiana struktury upraw(rośliny motylkowe, ziemniaki, burak cukrowy,
kukurydza)
-intensyfikacja uprawy i hodowli(nowe gatunki bydła)przeobrażenia społeczne: -likwidacja stosunków feudalnych, powiązanie rolnictwa z
przemysłem, nauką, oświatą, emancypacja ludności wiejskiejSkutki: -rozwój
przemysłu maszynowego i chemicznego na potrzeby rolnictwa, powstanie przemysłu
rolno-spożywczego(cukrownictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, krochmalnictwo) nauka i oświata rolnicza -kapitalizm w rolnictwie=produkcja tylko na rynek,
prywatna własność ziemi: landlord(właściciel), farmer(dzierżawca) i najemnicy
bezrolni
-drogi do kapitalizmu w rolnictwie: angielska(długotrwałe
zmiany), francuska(rewolucja-szybka sprzedaż ziemi kościoła, emigrantów-szlachty;
także Belgia, Dania, Włochy N, Hiszpania, cześć Niemiec), amerykańska(ziemia dla
osadników; także Australia), pruska(reformy odgórne, uwłaszczenie, wielka własność
ziemska pozostaje nadal-regulacja, bogaci chłopi zostają, biedni wyrugowani,
odszkodowanie dla dziedzica w ziemi-1/2 - 1/3); Austria w 1848(chłopi przez 20 lat
odszkodowanie-indemnizacja); Rosja w 1861(1/5 ziemi odszkodowanie; w Królestwie
Polskim bez odszkodowania)
-rolnictwo kapitalistyczne, własność
indywidualna(obszarnicza lub chłopska) -wzrost produkcji i nastawienie na
towarowość jej
-pauperyzacja wsi nadal w Europie wschodniej(kwestia parcelacji
ziemi obszarniczej)28. Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (do
1870r. )a)podstawy-prywatna własność środków produkcji -wolność osobista i
równość jednostek wobec prawa -siła robocza staje się towarem; nierówność
majątkowa-nierówność polityczna(cenzus majątkowy)
-celem zysk, sposóbwolna konkurencja -spółki akcyjne, giełdy, kursy, akcjonariusze(dywidendy)koncentracja rozproszonego kapitałub)kryzysy nadprodukcji-cyklicznie co 10-12 lat
-1825-Anglia(po okresie napoleońskim i wyzwoleniu się Ameryki
Południowej)
-1836-Anglia i USA, 1846-47-Europa zachodnia i
środkowa(przeinwestowanie przy budowie kolei)
-wszystkie kraje 1857,
1866
-liberałowie-wolna konkurencja najlepszym regulatorem, przeciwnicystraty kapitału, bezrobocie i nędza robotnikówc)sytuacja robotników-minimum
egzystencji 12-14h pracy, praca kobiet i dzieci(wykorzystanie maszyn do
maksimum)Ustawodawstwo pracy: -1833-państwowe inspekcje fabryczne w
Anglii(zakaz pracy dzieci w włokiennictwie)
-1842-j. w. także w kopalniach
-1847-USA-10h pracy w niektórych stanach
-1874-Anglia-ruch
przeciwko wyzyskowi-socjaliściSocjaliści i związkowcy: -utopijni Robert Owen,
Charles Fourier, Henri Saint-Simon
-1848 "Manifest komunistyczny"
Marksa i Engelsa
-związki zawodowe(płace, warunki, opieka socjalna)Anglia-1824, 1864-Francja(1884-ustawowo), 1890-Niemcy29. Druga rewolucja
przemysłowa; nowa fala industrializacjia)postęp techniczny-destylacja ropy naftowejIgnacy Łukasiewicz(1853), benzyna-Karol Benz
-silniki spalinowe(1876)Nikolaus Otto, Eugen Langen, udoskonalone Gottlieb Daimer i Walter Siemens(1883)
-silnik wysokoprężny(1892)-Rudolf Diesel
-samochód(1885)niezależnie Daimler i Benz=motoryzacja
-samolot(1903)-bracia
Wright(przelot nad La Manche 1909 Bleriota)=lotnictwo
-1908-produkcja
wieloseryjna, 1913-masowa(taśmowa)-Henry Ford
-Thomas Alvy Edison,
żarówka, lepszy silnik elektryczny i prądnica)=upowszechnienie prądu
telegraf Morsa(1838), telefon(1876)-Graham Bell, 1908-radio Marconi'ego, lampa
katodowa(1904)-Fleming
-tramwaj w Berlinie(1881), London underground 1890
-aluminum, cynk i miedź elektrolityczna
-chłodnia amoniakalna
Carla von Linde(1887)
-masowa produkcja stali Sidney Thomas(po
Bessemerze, Siemensach, Martinach)-1874
-chemia-1869 D. Mendelejew,
1863-E. G. Solvay(środki piorące i szkło), nawozy sztuczne-kwas siarkowy, 1878
Alfred Bater-indygo, farmaceutyki; masy plastyczne, guma z kauczuku
naturalnego(John Dunlop-1886-opona)
-zmiana w organizacji produkcji
fabrycznej Fryderyk Taylor-nuakowa organizacja pracy(tayloryzm), Ford(j. w. )-wzrost
wydobycia węgla, produkcji stali, ropa naftowa, nowe gałęzie(chemiczny), rozwój
nauki-rozwój kolei transsyberyjska(1905), transafrykańska-kanały Sueski(1869),
Panamski(1914), Kiloński(1895), Koryncki(1893)-rozwój żeglugi-kryzys
agrarny(1873-1896)-spadek opłacalności zbożowych Europie(import z USA,
Australia, Kanada, Argentyna) - przejście na rośliny przemysłowe, spółdzielczość
rolniczab)skutki: -ruch robotniczny-urbanizacja i industrializacja postępują dalej aglomeracje miejskie(Paryż, Londyn, Berlin) z nowoczesną infrastrukturą(oświetlenie,
kanalizacja, komunikacja) -emigracja z Europy za ocean
-przymus szklony i
powszechne prawo wyborcze, także lepsza jakość i większa długość życia
wzrost potęgi USA, Niemiec(nowy kolonializm), Japonii spadek Wielkiej Brytanii i
Francji30. Cechy kapitalizmu monopolistycznego po 1870r. Cechy: -odchodzenie od
zasad liberalnych na rzecz monopolizacji-zwiększający się dystans między krajami
rozwiniętymi a rozwijającymi się-wzrost znaczenia kapitału finansowego i jego
eksportu-umacnianie się nacjonalizmu i imperializmu w polityce zagranicznej
mocarstw-nowy kolonializmImperializm(wg Hobson)-budowanie władztwa
kolonialnego poprzez konflikty zbrojne; agresywna polityka
zagranicznaImperializm(wg Lenina)-najwyższa i ostatnia faza kapitalizmuKryzysy
zwłaszcza ten z 1873 przyczyniły się do monopolizacji: -kartele(z tej samej branży
ustalają ceny)-syndykat(j. w. + wspólne biuro sprzedaży towarów)-trust(zrzeszenie,
rezygnacja z samodzielności na rzecz wspólnego zarządu)-koncern(jeden właściciel
odrębnych przedsiębiorstw: -z tej samej branży(koncentracja pozioma) lub z
uzupełniających się gałęzi(koncentracja pionowa)Pozytywne cechy: -racjonalizacja
produkcji, produkcja masowa, normalizacjaNegatywne cechy: -podbijanie cen,
obniżanie jakościPorozumienia międzynarodowe między monopolistami(monopole
międzynarodowe) np. AEG i General Electric w 1907Kapitał pożyczkowy(banki) +
kapitał przemysłowy=kapitał finansowy(jeden)-oligarchia finansowa(grupa potentatów
finansowych zajmująca kierownicze role. Oddzielenie własności od
zarządzanie(wzrost jego roli)-fachowcy ekonomiści, inżynierowie, technicy-rozwój
wyższych uczelni. Eksport kapitału: -nieopłacalność lokowania w krajach
rozwiniętych kapitału doprowadza do jego eksportu, najczęsciej kredytów które
wracają w postaci dywidend lub procentów, niekiedy łączył się z podporządkowaniem
militarnym i politycznym. Eksporterzy: Wlk. Brytania(do USA i kolonii),
Niemcy(Bałkany i Ameryka Południowa), Francja(kolonie i Europa wschodniaRosja), USA(Kanada i Ameryka Łacińska), Japonia(do Chin i Korei)31. Ekspansja
kolonialna po 1870r. Nowy kolonializm(polityka imperialistyczna): -podział Afryki i
większości Azji="posłannictwo białego człowieka"
-rynki:
zbytu produktów i eksportu kapitału
-surowce dla nowych
gałęzi przemysłu(ropa, kauczuk, metale kolorowe)
-punkty
strategiczne dla powyższych(np. szlaków morskich) Politycy: Beniamin Disraeli,
Joseph Chamberlain(w UK), Jules Ferry(Francja), Alfred T. Mahan(USA), Otto
Bismark (Niemcy) Formy: -podbój lub protektorat Konflikty kolonialne
przyczyniały się dodatkowo do ruchów nacjonalistycznych Nacjonalizm
gospodarczy(protekcjonizm, wojny celne): zamiast free trade "fair trade", Wlk.
Brytania, Hoalndia, Belgia-wolny handel; Rosja-1877, Niemcy-1879, Francja-1881,
USA-1890-protekcjonizm. Wojny celne Francja-Włochy, Rosja-Niemcy. Wlk.
Brytania: -Indie, Kuwejt, Birmę, Malaje, cz. Borneo i Nowej Gwinei, Egipt(1882),
Sudan(1898 - Gordon pobija Mahdiego), Nigeria, Złote Wybrzeże, Ghana; 18991902-wojny burskie i 1908 Związek Południowej Afryki; Cecil Rhodes podbija dalej
Rodezję, Niasę, Zanzibar, Kenię, Ugandę. 1913r. -70% ludności i 33, 5 mln
km2Francja: -Indochiny francuskie, Tunezję(1881), Senegal, Dahomej, Mali, Gwinea,
Niger, Czad, Mauretania, Gabon, Kongo franc. , Madagaskar(1896), Maroko i
Somali franc. 1914r. -drugie miejsce po Wlk. Brytanii - 10, 6 mln km2Rosja: -oparcie
granic o Afganistan(brytyjski) przez Turkmenię, Bucharę; od 1860r. Daleki WschódKraj Ussuryjski i Nikołajewsk+Władywostok(od Chin). 1898-dzierżawa płw. Liaotung
z bazą Port Artur, Mandżuria, próba budowy kolei i przegrana z Japonią w 1904r. ograniczenie wpływów RosjiNiemcy: -Namibia, Togo, Kamerun(1884-1885), 1891Zanzibar, Tanganika, Ruanda-Urundi; cz. Nowej Gwinei, Karoliny, Mariany,
Mashalla, Samoa; dzierżawa od Chin płw. Szantung. Współpraca z Turcją
kolej(Belin-Belgrad-Bagdad). Rozwój floty. USA: -nawalizm(opanowanie Pacyfiku
przez Stany)-adm. A. T. Mahan-1895 pomoc dla powstania na Kubie-wpływy
wojna morska z Hiszpanią 1898 - Porto Rico, Guam, Filipiny(za 20 mln$), Hawaje i
cz. Samoa, 1903-budowa kanału w Panamie(poprzez powstanie i oderwanie jej od
Kolumbii) do 1914r. Japonia: -1894-95 wojna z Chinami, uzyskuje Tajwan,
Liaotung(Port Artur), prawa do Korei, wówczas Rosja protestuje i zabiera Liaotung.
1904-Japonia uderza na Rosję, pobija ją na lądzie(Mukden), zajmuje Mandżurię,
Koreę i Port Artur. Zwycięstwo na morzu-1905 Cuszima. Aneksja Korei w 1910r. i
umocnienie się w Chinach32. Rozwój gospodarczy W. Brytanii, Francji i Rosji(18701914)a)Wielka Brytania-zahamowanie rozwoju , utrata przodownictwa w gospodarce
światowej, technologie zaczęły być przestarzałeKryzys 1873r. zamienił się w wielką
depresję(1874-1894)-kryzys spowodowany napływem taniej żywności. Import
surowców i żywności z kolonii; ożywienie gospodarcze na przełomie wiekówmonopolizacja, eksport do Imperium, Indii, Europy Wschodniej, Ameryki
Południowej; rozbudowa floty; konkurencja niemiecka( "słynne" Made in Germany) i
amerykańska. Wysoki udział w handlu międzynarodowymb)Francja-utrata Alzacji i
Lotaryngii na rzecz Prus(1870), olbrzymia kontrybucja, wojna domowa-Komuna
Paryska(1871)-stagnacja gospodarcza Francji, brak węgla, niski przyrost naturalnybrak dynamicznego rynku wewnętrznego. Monopolizacja jedynie w hutnictwie,
protekcjonizm zmniejsza udziały w handlu międzynarodowym. Większy eksport
kapitału(zwłaszcza do Rosji) niż inwestycje wewnętrzne. c)Rosja-odwilż
posewastopolska po wojnie krymskiej(1853-1856)-konieczność reform(powolne);
1861-uwłaszczenie chłopów stwarza przesłanki do kapitalistycznego rozwoju, od ok.
1880 faza industrializacji z dużym zaangażowaniem kapitałów państwowych,
protekcjonizm celny. Zagłebia: donieckie(węgiel kamienny), Krzywy Róg(rudy
żelaza), petersburskie(włókienniczy i maszynowy), kaukaski(ropa naftowa). Szybkie
procesy monopolizacyjne, coraz większe uzależnienie od krajów zachodnich(Anglicynafta, Francuzi-kolej, Niemcy i Belgowie-górnictwo i hutnictwo). Współistnienie
kapitalizmu w przemyśle z pozostałościami w rolnictwie. Duża dynamika wzrostu, ale
i tak mała w porównaniu do Europy Zachodniej. 33. Rozwój gospodarczy Niemiec,
USA, Japonii(1870-1914); czynniki wzrostu gospodarczegoa)Niemcy-zjednoczenie
polityczne(1871), przyłączenie Alzacji i Lotaryngii, olbrzymia kontrybucja od
Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek), chłonny rynek
zbytu na wsi, przyrost naturalny, protekcjonizm celny, zamówienia zbrojeniowe,
badania naukowe - rozwój techniki, rozwój floty, bankowości i ubezpieczeń; nieduża
emigracja do USA. Sprawna administracja, stawianie na jakość, tradycyjna, ale
stwarzająca szanse oświata
-po 1873 niezwykły rozwój; przemysły nowoczesne
elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy.
Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali, AEG, IG Farben). 1913r.
- wyprzedzenie Wlk. Brytanii(II miejsce w świecie po USA). Rolnictwo opierało się na
wielkiej własności rodzin junkierskich, wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie.
b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel, ropa, rudy), imigranci z Europy i Azji.
1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej. Postęp techniczny i
zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu.
Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera,
J. P. Morgan United Steel Corporation, International Harvester Company, 1903-Ford
Motor Company - Henrego Ford). 1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane
przez tworzenie holdingów. Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie),
Zachód -pszenica, kukurydza, bydło. I potęga gospodarcza świata. c)Japonia od
1638 izolacja, polityka "zamkniętych drzwi" (z wyj. Holendrów w Nagasaki)
szogunów z dynastii Tokugawa1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą
okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią. 1867-obalenie szoguna,
rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi)Lata 70' - reforma administracji,
oświaty i armii (w duchu pruskim)Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) reforma rolna na wzór zachodnii; 1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa
Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej)Rozwój
floty, przemysłu lekkiego(sukienniczy, bawełniany, jedwabniczy), ciężkiego (surowce
z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa. Wyzysk siły roboczej(kontrola
urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu), monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui, Mitsubishi,
Sumitomo. Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich. 34.
Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światoweja)przyczyny głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji),
antagonizmy o granice(Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja),
nacjonalizm i zbrojenia ("zbrojny pokój"), zamach w Sarajewie - pretekst(1882trójprzymierze, 1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysu
marokańskie i wojny bałkańskie)b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna
wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna
materiałowa, mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost, zatrudnienie kobiet; nie udał
się niemiecki plan(blitzkrieg)
-wojna maszynowa-czołgi('16), samoloty, działa,
gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony -blokada morska państw
centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych
kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do
Ententy Włoch('15), Rumunii('16), USA('17), Chiny i państw amerykańskich('17-'18),
wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich
-konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od
Hindenburga)-mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus
pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa
kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów,
nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku
działań wojennych(ludnościowe-front+choroby, materialne-rolnictwo, pśrednierabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty
niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917)
-z punktu widzenia
gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2: 1, Ententa 51%
produkcji światowej i 57 mld$; centralne-19% i 24 mld$)c)skutki-system
wersalski(obarczenie Niemiec winą), Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcyokupacja zagłębia Ruhry -zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii,
rozpad Austro-Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry,
Czechy, SHS-od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji('17), próby
na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje
republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk), wzrost potęgi USA(z
dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły
gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia,
Hiszpania), kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy). 35. Gospodarka światowa w
latach wychodzenia z wojny(1918-1924)Kryzys rekonwersji: Anglia-recesja i
bezrobocie, dłużnikiem z wierzyciela; Francja-najbardziej zadłużona, zniszczenia
północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście
faszystów do władzy('22); Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia
rzeczowe(oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry(I '23 za
niepłacenie), demilitarycja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii,
umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA-wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni
bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i
Dalekim Wschodzie; Japonia-rozwój gospodarki, umocnienie się w Chinach; "białe
dominia" Wlk. Brytanii(Kanada, Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa
kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobnie Indie i Ameryka
południowa. Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników,
przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie w krajach z
mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep.
nadbałtyckie), mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-'25, Finlandia)Inflacja w Europieodejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja(inflacja)Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. bałtyckie, niekorzystne dla posiadaczy
drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa-pozbycie
się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla
eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta
szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w
Austrii('23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii; '22-zakaz
anschlusu na 20 lat, pożyczka od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacjakorzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów), spadek płacy realnejniepokoje społeczne. Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)'23 "marka rentowa"=1mln papierowych. '24-przywrócono parytet złota i określono
rozmiary emisji-zahamowanie inflacji36. Ożywienie w gospodarce światowej (19241929)-stabilizacja polityczna('25-Locarno, '26-Niemcy w Lidze), postępy w
odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi-postęp
techniczny(powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon,
'26-telewizja, '28-film dzwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych, benzyna
syntetyczna), mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost
wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego(Charles Lindbergh
przelatuje nad Atlantykiem w '27), chemiczny i elektryczny. Umacnianie się monopoli
znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas
rekonwersji. Niemcy: -plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich, ich
odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy)
-układ z
Rapallo(dogadanie się z ZSRR w '22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń)
napływ kapitału amerykańskiego(w '28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą
świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjanych, '24 -'29 - złote lataUSAboom gospodarczy(kieruje H. C. Hoover w rządzie Calvina Coolige'a - "interesem
Ameryki jest interes")Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechsłowacjarozwój(Japonia 5 razy, reszta 60-40% '29 w stosunku do '13)Wlk. Brytania: -brak
modernizacji, wysokie bezrobocie('26-strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z
Polski, '29 poziom z '13)Sztuczna "prosperity": -stabilizacja polityczna, rozwój
gospodarczy-myślano, że będzie to trwało wiecznie(Niemcy '28 -pakt BriandaKelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, '29-Gustaw Stresemann
minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla.
-inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrostmniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwie-nadprodukcja w przemyśle już na początku
'2937. Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933a)przyczyny-cykl
koniunkturalny Juglara, nadprodukcja, nadmiar kredytów w okresie '24-'29 zwłaszcza
konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów, wywindowanie ceny akcji
znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość
b)przebieg - do 29 X
'29 hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji=sprzedaż
akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb, szyje i wszystko inne). Kryzys: -obiął całą
gospodarkę -trwał kilka lat(długotrwałość)
-głęboko oddziaływał(wszystkie działy
gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł
-szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje
świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu)
-największy kryzys w historiiSpadek
produkcji przemysłowej: świat-33%, Ameryki-50%, Europa-35 %, Azja-10%, Niemcy57%, USA, Polska-46%, Kanada-42%, Czechsłowacja-40%; szybciej spada
produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie-Niemcy
43%, USA-27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się
kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych.
Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo
próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu)Kryzys w rolnictwie: gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj, co wywoływało dodatkowy
spadek cen, nożyce cen -szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż
przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa(ograniczenie
konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów. Kryzys w
handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: -spadek obrotów w handlu zagranicznym,
dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował
neoprotekcjonizm, ograniczenie importu-powszechna taryfa celna, umowy o
zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i
przywilejach(kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i
pozłacanej(pokrytej przez waluty złote), '31-zawieszenie wymienialności funta na
złoto, '33-dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem
deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój
gospodarczy. Deficyt budżetowy państw, niewypłacalmość i upadek banków('31Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc
społecznaSkutki: -demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek
przyrostu naturalnego
-skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy,
Niemcy, Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści-niemiccy Ernst Thalmann)
korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - '31(Portugalia
Salaraza, Włochy Mussoliniego, faszyści)38. Założenia i praktyka interwencjonizmu
gospodarczego w świecie po wielkim kryzysie (USA, państwa faszystowskie)a)teoria'36 John Maynard Keynes "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza"regulowany(kierowany) kapitalizm-kryzys wywołany został przez słaby popyt na
dobra konsumpcyjne i należy "nakręcić koniunkturę" w tym celu: -środki
bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt), działalność gospodarcza
państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm)-środki pośrednie-kontrolowana
inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu), opodatkowanie progresywne(kto więcej
zarobi więcej zapłaci), zwiększenie świadczeń socjalnych, obniżenie stopy
procentowej-wzrost inwestycji i popytu, zamiast oszczędzaniab)praktyka: -USAHerbert Hoover('29-'33)- reformy, stara się pobudzić gospodarkę, przeciwny pomocy
społecznej
-Franklin Delano Roosevelt('33-'45)-"New Deal"-podniesienie siły
nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności
dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmiejszenie produkcji w rolnictwie, polityka
uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania
umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publicznewszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki
Tennessee). Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w '37), krytyka
warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie-Wlk.
Brytania-deprecjacja i protekcjonizm, Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy
socjalne, dewalucja-próby walki z kryzysem-państwa faszystowskie: -Niemcyfaszystowski korporacjonizm(reglamentacja, centralizm, planowanie), grupy
przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem, Front Pracy-zakaz strajków, plan
4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty
publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje), ograniczanie popytu
ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium('38-Austria, Kraj Sudecki,
'39-Czech i Morawy, Kłajpeda)
-Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien
Pontyjskich, skrócenie dnia pracy, wzrost pochłaniany przez "budowę
mocarstwowości", podbicie Etiopii '35-'36(cesarz Hajle Selassie na emigracji), '39podbicie Albanii
-Japonia-'31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo),
'32-'37 wygrana wojna z Chinami, próba opanowania Monogolii(wojska radzieckie),
'33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin),
planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny
-Hiszpania'36-'39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu
Ludowego(republikanie, socjaliści, komuniści, anarchiści, brygady międzynarodowe i
pomoc ZSRR) a zwolennikami gen. Franco(prawica hiszpańska i faszyści, wojsko
Niemiec, Włoch i Portugalii). III '39-zwycięża Franco i rządzi do '75.
Portugalia-'28 obalenie republiki, '32-'68-premier Antonio Salazar, rządy dyktatorskie,
mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu.
Salazaryzm był nazywany "dyktaturą profesorów" lub katedrokracją(rządy ludzi
najlepiej wykształconych-forma technokracji ?)39. Etapy rozwoju gospodarczego
ZSRR w latach 1917-1941(komunizm wojenny, NEP, industrializacja,
kolektywizacja)a)rewolucje rosyjskie-1095-nieznaczne ustępstwa caratu; Piotr
Stołypin premierem('06-'11), zahamowanie reform(reformy w dziedzinie rolnictwa,
brak ustępstw politycznych. Dławienie strajków('12-w kopalniach złota, '14-w
Petersburgu). Pierwsza wojna światowa spowodowała nieprawdopodobną
mobilizację-chaos gospodarczy. Grigorij Rasputin(szarlatan)-wpływ na cara(przez
carycę)1903 na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji-rozłam na
bolszewików(Lenin-teoria najsłabszego ogniwa) i mienszewników(Jerzy Plechanowprzeciw zbrojnemu powstaniu i dyktaturze proletariatu). 8 III '17-rewolucja lutowauaktywnienie Dumy i Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Dwuwładza-Rząd
Tymczasowy(Jerzy Lwow, Aleksander Kiereński od lipca) i Rada Petersbuska. Tezy
kwietniowe Lenina-pokój z Niemcami i "cała władza w ręce rad". Z USA przybywa
Lew Trocki i 7 XI '17-rewolucja pażdzienikowa(zdobycie-Pałacu Zimowego bez
walki)-Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czele-rząd. b)kapitalizm państwowykrótki okres; organizacja gospodarki-upaństwowienie przemysłu, szkół, banków,
koleje i handel zagraniczny, centralne sterowanie gospodarką(tezy Marksa o
państwowej=społecznej własności, centralnym zarządzaniu, naturalizacji stosunków
ekonomicznych=eliminacja pieniądza). Dekret o ziemi(upaństwowienie i przekazanie
chłopom ziemi część na komuny ziemskie, artele) i o pokoju(3 III '18-pokój brzeski z
Niemcami). W wyborach do parlamentu w '17 wygrywają eserowcy-stworzenie
Czeka(posłuży zniszczeniu eserowców=rewolucyjnych socjalistów, anarchistów i
innych lewicowców) przez Feliksa Dzierżyńskiego, Armii Czerwonej przez Trockiego,
6 I '18-rozpędzenie zgromadzenia Narodowego-dyktatura w Rosji. c)komunizm
wojenny VII '18-III '21 - kontrrewolucja(generałowie Kołczak-Syberia, Denikin i
Wrangler-południe, Judenicz-Estonia), bunty kozackie i chłopskie, interwencja
wojskowa(Anglicy-Murmańsk, Francuzi-Odessa, Japonia-Władywostok, korpus
czechosłowacki na Syberii), komunizm wojenny uratował władzę bolszewików('20wyraźna przewaga "czerwonych" nad "białymi"), doprowadził do terroru i ruiny
gospodarki(głodu). Pełna centralizacja gospodarki, produkcja zbrojeniowa i
rozdzielnictwo żywności (reglamentacja dla pracujących), likwidacja handlu
prywatnego(monopol państwowy-czarny rynek), chłopi byli zmuszani do oddawania
wszelkich nadwyżek żywności(w praktyce wszystkiego), próby sojuszu robotniczochłopskiego, przymus i militaryzacja pracy, dewaluacja rubla spowodowała
naturalizacje wymiany. Rozstrzelanie rodziny carskiej. I '21-powstanie marynarzy w
Kronsztadzie ("czwarta rewolucja"), krwawo stłumione. III '21-wobec stabilizacji i
zwycięstwa bolszewików-odejście od komunizmu wojennego. d)NEP-'21-ok. '28.
Traktaty z Polska('21-Ryga), rep. bałtyckie, Finlandia, Niemcy('22). Powstanie
ZSRR-'22. NEP(Nowa Ekonomiczna Polityka)-w praktyce do śmierci Lenina w '24.
Zniesienie kontyngentów(dostaw żywności) zastąpienie ich podatkiem w
naturze(prodnałog)-odbudowa rolnictwa, rachunek ekonomiczny w
przedsiębiorstwach państwowych i rozliczenia finansowej między nimi, prywatna
inicjatywa w usługach i mniejszych zakładach przemysłowych(nepmani). Odbudowa
przemysłu, kapitał zagraniczny(amerykański i niemiecki), rozwój rolnictwa(spadła
towarowość), sowchozy i artele-minimalne znaczenie, wymiana rubli na "czerwieńce"
oparte o parytet złota i walut-zrównoważenie budżetu i stabilizacja rubla-reforma anty
inflacyjna, odejście od przymusu pracy, pod koniec NEP-u rosły ceny a malały płaceniepokoje społeczne, pierwsze układy handlowe przełamały izolacje gospodarczą.
NEP był okresem przejściowym-nepmani i kułacy do likwidacjie)industrializacja i
kolektywizacja-'29-'41-dyktatura Stalina(od '29; przymierze z Bucharinem-odsunięcie
Trockiego, Zinowiewa i Kamieniewa od władzy-'24, potem rozprawienie się
Bucharina-czołowego teoretyka partii), dualizm władzy(administracja państwowa
miała swój odpowiednik w partyjnej), pojęcie "wroga ludu"(każdy kto się nie zgadza),
"centralizm demokratyczny"(posłuszeństwo górze); szybki rozwój przemysłu
ciężkiego kosztem rolnictwa(rozprawienie się z kułakami), elektryfikacja, autarkia
gospodarcza-rozwój kosztem poziomu życia ludności; '28-'32-pierwsza pięciolatka20% obszarów do kolektywizacji, rozwój przemysłu(w tym nowych gałęzi)Magnitogorsk i Kuznieck(górnictwo, hutnictwo i metalurgia), Stalingrad i
Charków(traktory), niskie kwalifikacje+stare technologie-mała wydajność pracy,
rozwój przemysłu ciężkiego kosztem lekkiego-niedobory środków konsumpcyjnych.
Od '28 kartkowy system zaopatrzenia ludności do '36. '27-'30-dobrowolna, powolna
kolektywizacja i tworzenie kołchozów, od '30 - przyspieszona, powszechna
kolektywizacja-likwidacja kułaków(teza Stalina o zaostrzaniu się walki klas-śmierć,
obozy lub przesiedlenie)-skutek głód zwłaszcza na Ukrainie, zacofanie, pojawienie
się kołchoźników. Wielka czystka od '34(zamordowanie Kirowa) do '37-'38(skazanie
na śmierć Zinowiewa, Kamieniewa, Bucharina, Tuchaczewskiego, wiekszość
korpusu oficerskiego i komunistów obcych przebywających w ZSRR).
GUŁAG(Główny Zarząd Obozów)-'30-łagry były gigantycznym przedsiębiorstwem.
'33-'37 i '38-'41-kolejne pięciolatki-początkowo miano zwiększyć produkcje środków
konsumpcyjnych, ale zwiększono produkcje zbrojeniową, wiecęj inwestycji w Azji i na
zakaukaziu, woluntaryzm ekonomiczny(błędne decyzje, bo góra tak każe). Od '35
stachanowszczyzna(współzawodnictwo pracy), ruch racjonalizatorski(usprawnienia
produkcji), ograniczono kontakty gospodarcze ze światem(plus autarki-brak kryzysu),
od '39 gospodarka wojenna; niekorzystne położenie ludności. Postępy w ochronie
zdrowia, kulturze i oświacie(koniec analfabetyzmu, dostępność nauki na wszystkich
szczeblach). Jednostronny rozwój przemysłu-dysproporcje w rozwoju gospodarczym,
apatia społeczeństwa. "Pierwotna akumulacja socjalistyczna": -produkcja węgla i
stali, łagry, rozwój kolei, budowa kanałów(Białodoniecki-240km w granicie więźniowie
bez maszyn), ograniczenie przemieszczania się=paszporty wewnętrzne, mobilizacja
ludności do pracy, ale mała jej wydajność. Częściowe wykonanie idei Marksa: -brak
obfitości i jednej, dużej fabryki, dominacja państwa, zhierarchizowanie
administracji(Marks bał się biurokracji), centralne planowanie i zarządzanie z
pominięciem mechanizmu rynkowego, podporządkowanie ekonomii polityce. 40.
Charakterystyka gospodarki wojennej 1939-1945(Niemcy, ZSRR, USA, W.
Brytania)a)Niemcy-wzrost potencjału ekonomicznego poprzez aneksje i eksploatacje
krajów podbitych, doktryna wielkoobszarowej gospodarki=Niemcy centrum
przemysłowym Europy-reszta dostarcza surowców(jak kraje neutralne), siły roboczej
i żywności. Po Stalingradzie "wojna totalna", drastyczne ograniczenie produkcji
cywilnej, przymus, pracy robotników, metody pracy przymusowej w fabrykach i
rolnictwie-zatrudnianie siły roboczej, od poł '44 deorganizacja przemysłu, załamanie
produkcji, brak surowców, naloty aliantów. Gospodarka niemiecka nie wytrzymała
walki na kilka frontów i trzykrotnej przewagi aliantów, niewykorzystanie na początku
wojny obcej siły roboczej i obcego potencjału militarnego(mniejszości w ZSRR),
klęska blitzkiregu. Nie wytrzymanie demograficzne frontu wschodniego(pod koniec
'43 było tam 2: 1 jeśli chodzi o liczbę żołnierzy, Rosjanie bez trudu odbudowywali
tracone dywizje). b)ZSRR-utrata znacznej części terytorium, ewakuacja zakładów
przemysłowych(za Ural), '41-Państwowy Komitet Obrony kierowany przez Stalina,
zarządzający całym państwem(wszystko podporządkowane obronie), '41-pakt o
nieagresji z Japonią-jeden front, maksymalna produkcja środków przypada na lata
'43-'44 - przewyższenie produkcji niemieckiej(znakomite czołgi-T-34, samoloty-Jaki i
katiusze). Aktywizacja bazy surowcowej na Syberii, praca w łagrach i więźniów
niemieckich, pomoc w ramach Lend-lease Act, priorytet wyżywienia armii-system
kartkowy dla ludności cywilnej(wojenna aprowizacja), wojenne zarządzanie siłą
roboczą. Główny ciężar wojny spoczywał na ZSRR-olbrzymi wysiłek społeczeństwa
wymuszony został przez państwo totalitarnec)USA-III '41-Lend-lease Act, dostawy
broni, żywności, surowców, sprzętu inwestycyjnego państwom koalicji
antyhitlerowskiej, olbrzymi potencjał ekonomiczny przestawiono na potrzeby wojnyszybka budowa silnej armii i floty, likwidacja bezrobocia-rozwój gospodarczy Stanów,
'42-większa produkcja niż wszystkie państwa Osi razem wzięte, rozwój rolnictwabrak reglamentacji, jedynie ograniczenie produkcji towarów luksusowych. Sięgnięcie
do rezerw siły roboczej(młodociani, emeryci, kobiety, robotnicy z krajów
neutralnych). d)Wlk. Brytania-nieprzygotowana w okresie "dziwnej wojny", strata
sprzętu pod Dunkierką. Od V '40 Churchill tworzy program przyspieszonej
militaryzacji gospodarki; wygranie bitwy o Anglię i Atlantyk - dzięki intensywnej
produkcji i osiągnięciom techniczym, a także metodą walki(konwoje), intensywny
rozwój rolnictwa, mobilizacja siły roboczej; gorsza sytuacja w handlu zagranicznymdług państwowy(uzależnienie się od USA, Kanady i Australii - jednocześnie ruchy
narodowo-wyzwoleńcze w koloniach(Indie)41. Ekonomiczne i polityczne skutki
drugiej wojny światoweja)przesłanki wojny-militaryzm państw faszystowskich, wojny
lokalne(Hiszpania, Chiny, Etiopia), Monachium('38), 23 VIII '39-Ribbentrop-Mołotowtymczasowy pakt Hitlera ze Stalinem skuteczny wobec Polakówb)przebieg=1 i 17 IX
'39-atak na Polskę, '39/'40-atak ZSRR na Finlandia; wiosna '40-Niemcy zajmują
DanięNorwegię, Beneluks i Francję, VIII-X-przegrana niemiecka w bitwie o Anglię,
ZSRR zajmuje rep. bałtyckie, Besarabię i Bukowinę, IV '41-atak państw
faszystowskich na Bałkany, 22 VI '41-inwazja na ZSRR, 7 XII '41-atak na Pearl
Harbour; Filipiny, Indochiny i Indonezja zajęte przez Japończyków. '42/'43decydujące bitwy Stalingrad, El-Alamein, Midway(VI '42), Guadalcanal, Kursk i Orzeł.
'43-wyparcie Niemców z Afryki, lądowanie na Sycylii, przewaga Rosjan na
wschodzie. '44-przekroczenie granic Polski, na linii Wisły, 6 VI-lądowanie w
Normandii, taktyka środkowego Pacyfiku("żabiego skoku"), I '45-ostatnie próby
Osi(kontrofensywa w Ardenach, na Węgrzech, Okinawa), 8 V-kapituacja III Rzeszy,
6 i 9 VIII-Hiroszima i Nagasaki(projekt Manhattan), 2 IX '45-kapitulacja
Japoniic)charakter wojny-długotrwała, wielki zasięg, maksymalne zaangażowanie
potencjału gospodarczego i ludzkiego, nowoczesne środki walki, wielkie straty
ludnościowe i materialne, olbrzymi poziom mobilizacji(łącznie 110mln), regularna
partyzantka(Jugosławia, Polska ZSRR), rozwój techniki wojskowej, broń rakietowa i
atomowa. Konwesja gospodarki(system gospodarki wojennej): maksymalna
produkcja wojenna, gromadzenie surowców strategicznych, mobilizacja siły
roboczejd)skutki wojny: -polityczne: upadek państw faszystowskich(choć nie
wszystkich), , zmiany granic(linia Curzona wschodnią granicą Polski), strefy
wpływów i pojawienie się supermocarstw(USA i ZSRR) i zimna wojna, "era
atomowa", powstanie Izraela('48), powstanie ONZ('45-San Francisco), upadek
kolonializmu i tradycyjnej pozycji mocarstw kolonialnych, 4xD w Niemczech,
powstanie dwóch państw niemiekich, '47-paryskie traktaty pokojowe
ekonomiczne-zniszczenia wojenne i straty ludnościowe, podział świata w system
kapitalistyczny i komunistyczny, postęp techniczny, nowe sposoby produkcji i kultura
masowa, osłabienie polityczne i ekonomiczne Europy(wzrost roli USA, ZSRR-cz.
azjatykiej, Japonii po odbudowie, Indii wyzwolonych przez Gandhiego, Chin i
Tajwanu), pomoc UNRRA(2, 36$mld) dla Europy, demobilizacja gwałtownej
przestawienie się na potrzeby cywilne i wyprzedaż sprzętu wojskowego,
zbrojenia(zwłaszcza atomowe) pochłaniają duże ilości środków, które mogły by być
lepiej spożytkowane. 42. Rozwój gospodarczy państw bloku radzieckiego w latach
1945-1955a)ZSRR-nabytki terytorialne(rep. bałtyckie, część Finlandii, Besarabia i
Bukowina, Ukraina Zakarpacka, Prusy Wschodnie, kresy wschodnie, Kuryle i
południowy Sachalin)+wpływy na wschód od Łaby; '46-susza na Ukrainie, Mołdawii,
Powołżu; '46-'50-odbudowa kraju(czwarta pięciolatka)-wykorzystanie reparacji i siły
jeńców wojennych; rekonwesja przemysłu, słaby rozwój rolnictwa-kolektywizacja w
rep. nadbałtyckich oraz w zachodniej Białorusi i Ukrainie; '51-'55(piąta pięciolatka)autarkia gospodarcza-embargo strategiczne Zachodu, zagospodarowanie Syberii,
Azji Środkowej, terenów północnych i dziewiczych-przekształcenia przyrody, nadal
niedobór żywności; 5 III '53-Stalin umiera(koniec kultu i polowania na czarownice),
odwilż polityczna, Nikita Chruszczow(początkowo triumwirat Beria-MalenkowMołotow) u władzy-koniec terroru(ale Berię skazał), rehabilitacja ofiar czystek,
zwolnienie z łagrów-destalinizacja; skrócenie tygodnia pracy, zwiększenie płacy
minimalnej, przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego. b)przemiany polityczne i
gospodarcze-'44-'48 przejęcie władzy przez komunistów w Europie środkowejdemokracje ludowe(aktywizacja lewicy w czasie okupacji niemieckiej, radykalizacja
nastrojów ludzi po wojnie-zmiany w stosunku do rządów przedwojennych, obecność
Armii Czerwonej, brak zainteresowania ze strony Zachodu), XI '45-Tito wygrywa
wybory w Jugosławii (rzeczywiste poparcie) i ma wpływy w Albanii, w Bułgarii rozbili
partię chłopską('46-w referendum Bułgaria miała być republiką, '47-demokracją
ludową, Gieorgi Dymitrow); na Węgrzech przegrali wybory z Partią Drobnych
Rolników(Ferenc Nagy), ale opanowali ministerstwo spraw zagranicznych i podobnie
jak w Rumunii ścigano "przestępców wojennych" - '47 opanowali władzę(m. Rakosi);
w Rumunii Petru Groza przeprowadził szybką i korzystną dla chłopów reformę rolną,
dzięki czemu w '46 komuniści wygrali wybory w '47 król abdykował; w Czechsłowacji
rządził emigracyjny premier Edward Benesz, w '46 wygrali komuniści(uczciwie).
Klement Gottwald premierem, '48 zamach stanu, nowa konstutucja, wyborydemokracja ludowa; ogólnie-rozbicie patrii chłopskich najczęściej przez zfałszowane
wybory(poza Czechami i Jugosławią), związanie z Moskwą, '47-Kominformzjednoczenie partii robotniczych pod sztandarem komunistów, '48-rozłam między
ZSRR a Jugosławią, stalinizm-likwidowanie i aresztowanie nawet własnych działaczy
(Dżunew w Bułgarii, Rajek na Węgrzech, Slanski w Czechsłowacji, Gomułka w
Polsce). Przemiany gospodarcze: reforma rolny rolne o charakterze antyfeudalnym i
antyfaszystowskim(likwidacja warstwy ziemiańskiej, częściowa poprawiona struktura
rolna, w większości byłt to jednak gospodarstwa za małe, część ziemi przejęło
państwo), nacjonalizacja(likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie
ich na własność społeczną-likwidacja kapitalistów, etatyzm, upaństwowienie
przemysłu, transportu, bankowości, handlu również zagranicznego), rekonwersja i
odbudowa powojenna(pomoc radziecka i UNRRA=Administracja Narodów
Zjednoczonych do Spraw Powojennej Odbudowy), planowanie gospodarcze(5 latJugosławia, 3 lata Polska i Węgry, 2 lata Czechosłowacja i Bułgaria, roczne w NRD i
Rumunii), '49-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej=RWPG(ZSRR, Bułgaria,
Czechsłowacja, Polska, Rumunia, Węgry potem Albania i NRD)-rozbudowa
wzajemnej bazy przemysłowej i handlu zagranicznego=słuzy gospodarczej i
politycznej jedności bloku wschodniegoc)rozwój gospodarczyindustrializacja(przemysł ciężki)-model radziecki(autarkia, wyrzeczenia ze strony
ludności) a nie model angielski(przejście od lekkiego przemysłu do ciężkiego), plany
5-letnie, forsowny przemysł obronny, '50-'53 rozwój bazy paliwowo-energetycznej,
produkcja stali i wtsokie inwestycje w przemyśle, akumulacja obniża konsumpcję;
'53-'55 napięcia wewnątrz krajów (Berlin-'53) i odwilż, więcej na lekki i rolnictwopoprawa konsumpcji), wysoki wzrost przemysłowy, kartki i obowiązkowe dostawykryzys rolnictwa, gorsze rozwiązania radzieckie(izolacja od Zachodu), zmiana
struktury społecznej i gospodarczej, rewolucja kulturalna i oświatowa; w '48
Kominform-kolektywizacja rolnictwa(wzrost w ZSRR wynikał z ekstensifikacji upraw),
opór na Węgrzech i w Polsce, przymusowe zakładanie spółdzielni, katastrofa dla
rolnictwa przymusowe dostawy od '51, w '53 zmniejszony wykorzystanie wsi, w '55'56 zrezygnowano z kolektywizacji wogóle. d)postępy w Azji-rewolucja chińska-'49
ChRL z Mao Tse-tungiem na czele-Kuomintang z Czang Kaj-szekiem ucieka na
Tajwan po trzyletniej wojnie(pomoc ZSRR jednym, USA drugim); '48 dwie Koree:
połnocna(Kim Ir Sen) i południowa(Li Syng-man), granica na 38 równoleżniku, liczne
incydenty wojskowe aż w '50 wojska Korei północnej(pomoc radziecka) atakują
południową-interwencja ONZ(głównie Amerykanie)-pod koniec '50 głównodowodzący
Douglas MacArthur prawie dociera do granicy chińskiej, "ochotnicy chińscy"
odrzucają Amerykanów na 38 równoleżnik, wojna pozycyjna do '53 rozejm z
inicjatywy Eisenhowera, wzrost w państwach kapitalistycznych, trudności w
komunistycznych. Duże straty-ok. 1mln Koreańczyków, 250tys. Chińczyków i 40tys.
Amerykanów43. USA i państwa kapitalistyczne w latach 1945-1955a)USA-wzrost
gospdarczy rozwój techniczny(bomba atomowa, DDT, penicylina, radar, masy
plastyczne)-przywództwo w świecie kapitalistycznym. '46-"żelazna kurtyna"(Churchill
w Fulton), doktryna Trumana(Kennana)=powstrzymywanie komunizmu, 5 VI '47-plan
Marshalla(13mld$)-nadzór amerykański nad wykorzystaniem pieniędzy w praktyce
usunięcie komunistów z rządu(Francja i Włochy); '48-'49-kryzys berliński, most
powietrzny, '49-powstanie RFN(chadecja z Adenauerem), NRD(SED), IV '49NATO(Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia,
Wlk. Brytania, Włochy, Kanada i USA, '52-Grecja i Turcja, '55-RFN)-socujsz obronny.
'49-ZSRR ma już bombę atomowa(proces i skazanie na śmierć Rosenbergów), '55bomba wodorowa USA(projekt Panda) i ZSRR. V '55-Układ warszawski. '55neutralność i koniec okupacji Austrii. Okres rekonwesji i demobilizacji-wysoka
nadprodukcja-plan Marshalla tworzy rynki zbytu w Europie, wysoki przyrost
naturalny(baby-boom), interwencjonizm gospodarczy(pośrednie środki zarządzaniaindirect planning), wzrost znaczenia monopolizacji(wielka trójka-3 koncerny z Detroit
kontrolujące produkcję stali i aluminium), zbrojenia(boom koreański)b)Wlk. BrytaniaClement Attlee z lauborzystów, podniesienie poziomu życia pracowników najemnych,
państwo dobrobytu, nacjonalizacja Banku Anglii, produkcje gazu, węgla,
elektryczności, koleje i lotnictwo cywilne; dobra koniunktura podczas wojny
koreańskiej od '55 znów konserwatyści ale bez większych zmian w gospodarce;
koniec imperium kolonialnegoc)Francja-'45-wygrana lewicy-de Gaulle premierem, ale
podaje się do dymisji, '46-wygrywa chadecja, kierownicza rola państwa i plannowania
gospodarczego, plan Monneta(rozbudowa przemysłu wydobywczego stali, cementu,
energii elektrycznej). Nacjonalizacja ('44-'47)-lotnictwa i przemysłu lotniczego, węgla i
Renaulta. Ważne stały się zbrojenia-wojna w Indochinach. d)Włochy-'46 wygrywa
chadecja, zła sytuacja gospodarcza(ubogie rolnictwo, brak rozwiniętego przemysłu
różnice regionalne), interwencjonizm państwowy(banki i monopole), rozwój w
ramach planu Marshalla tak, że w 50' miano cudu gospodarczego, '54-uregulowanie
sprawy Triestue)RFN-zaraz po wojnie wielki zastój gospodarczy, czarny rynek,
zniszczenia, plan Marshalla, reforma walutowa 18 VI '48 Ludwiga Erharda-wymiana
zdewaluowanej marki na nową, premiująca kapitał produkcyjny(majątek zecowy i
akcje 1: 1, natomiast dyskryminująca kapitał pieniężny(100: 6, 5)-potężny wpływ na
inwestycje+plan Marshall=boom inwestycyjny-"niemiecki cud gospodarczy", Erhard
jako minister gospodarki Adenauera głosił neoliberalizm, przy czym państwo nie
pozostawało bierne-wzrost produkcji i konkurencyjność-olbrzymi wzrost eksportu
towarów przemysłowychf)Japonia-na wzór Niemiec(4xD)-zmiany w Japonii, '47konstytucja demokratyczna Japonii, trudne początki zniszczenia, utrata kolonii i
przyjęcie repatriantów; zmiana stanowska USA po zwycięstwie Mao w Chinach; '52Japonia suwerenna; wojna koreańska rozwija krajg)integracja europejska-głoszona
przez Schuman(Francuz), Adenauera i de Gasperi(premier Włoch). '46-unia celna
państw Beneluksu, '48-Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej(państwa
z planu Marshalla), '50-plan Schumana(kontrola produkcji węgla i stali Francji i
RFN)='51 Europejska Wspólnota Węgla i Stali(Francja, Włochy, RFN i Beneluks)44.
Główne problemy gospodarcze w ćwierćwieczu 1955-1980a)rewolucja naukowotechinczna-(pojęcie wprowadził w '39 John Bernal)rozwój naukowy i postęp
techinczny-rozwój sił wytwórczych, nowe metody wytwarzaniaautomatyzacja(ważnymi składnikami rozwoju są elektronika i cybernetyka),
wykorzystanie energii jądrowej(od '54 w ZSRR) spowolonione po katastrofie w
Czarnobylu(IV '86), masowe wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego, rozwój
telekomunikacji('62-łaczność satelitarna) i mikroelektroniki('72-kieszonkowy
kalkulator, komuputery osobiste i profesjonalne-'79 rewolucja informatyczna IBM'a)elktronika kwantowa i nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach('86)-sondy
kosmiczne, TV Sat, światłowody, magnetowidy, płyty CD('82). '52-Watson i Crickodkrycie struktury DNA, '72-biotechnika(inżynieria genetyczna)-biologia przemysłowa
pozwala na rozwiązanie problemów żywnościowych i energetycznych. USA-dzięki
Wernerowi von Braunowi(konstruktor V-1 i V-2 w niewoli) rozwój techniki rakietowej.
4 X '57-pierwszy sztuczny satelita Ziemi i 12 VI '61-Jurij Gagarin w kosmosie-sukcesy
ZSRR-USA przestaje czuć się bezpieczne utworzenie NASA-20 VII '69-Neil
Armstrong i Aldrin na Księżycu, bezzałogowe statki na Wenus(ZSRR-'70) i
Marsie(USA-'75). Wahadłowce amerykańskie do '86-katastrofa. Ograniczanie
środków na eksploratacje kosmosu. Następstwa rewolucji naukowo-technicznej: restrukturyzacja przemysłu(od tradycyjnych do nowoczesnych i przyszłościowych
gałezi-szybciej w krajach rozwiniętych)-nowa rola nauki-lepiej finasowana(znów kraje
rozwinięte), powiązana z produkcją-technologia staje się towarem-zmiany w
technologii wytwarzania(nacisk na oszczędność), poprawa jakości i szybkości
usług(motoryzacja, lotnictwo, łączność)-zmiany w organizacji i zarządzaniu
działalnością gospodarczą - komputeryzacja i automatyzacja-podniesie jakości życiawięcej czasu wolnego, nowoczesne środki masowego przekazu-uczestnictwo w
masowej kulturze-dysproporcja w rozwoju gospodarczym bariery
polityczne(embargo, brak kapitału) i techniczne(brak kadr i infrastruktury)b)kryzys
energetyczny-po powstrzymaniu recesji pod koniec 50'; dekada szybkiego
wzrostu'60-'70; uzależnienie gospodarki światowej od energii elektrycznej i ropy
naftowej(podstawowy surowiec dla przemysłu energetycznego, motoryzacyjnego i
chemicznego). W latach '51-'72-wzorst wydobycia(kraje arabskie i ZSRR) i zużycia
ropy przy spadeku cen. Koniec 50' - powstaje OPEC(Organizacja krajów
Eksporterów Ropy naftowej), który pod wpływem wojny '67 i zwiększenia roli nafty
libijskiej uzyskuje podwyżkę cen ropy w '71-umowa w Teheranie. W czasie wojny '73,
kraje arabskie użyły broni ekonomicznej-Irak znacjonalizował instalacje
wydobywcze(Exxon, Mobil, Royal Dutch Shell), embargo na dostawy ropy do krajów
popierających Izrael i dwukrotne podniesienie cen ropy(70% i 128%)-4-krotny wzrost
cen w przeciągu roku-koniec taniej energii. Drugi szok naftowy w '80 po rewolucji
islamskiej w Iranie-spadek wydobycia. Skutki kryzysu naftowego: -zahamowanie
tempa wzrostu państw zachodnich(bezrobocie, stagnacja gospodarcza, wzrost censtagflacja)-przeciw działanie sktukom(rezerwy strategiczne i wzrost własnego
wydobycia, poparcie Arabii Saudyjskiej związanej z USA)-polityka oszczędności
zużcia energii(technologie oszczędnościowe i alternatywne źródła energii-alkohol,
biogazy, słoneczna, wiatru)-zmiana polityki gospodarczej-zwalczanie bezrobocia i
inflacji-nadwyżki finansowe(petrodolary)-lokawane w bankach zachodnich(na dalsze
inwestycje, konsumpcja i wojny - Iran-Irak)c)zadłużenie międzynarodowe-od '70
wzrasta zadłużenie państw rozwijających się u rozwiniętych(prawie 8 razy).
Przyczyny: -popyt na pożyczki-inwestycje w rozwój(industrializacja, rozwój rolnictwa i
infrastruktury)-niska stopa oprocentowania utrzymująca się w 70'-ceny towarów
przez kraje rozwijające się rosły do '81-szans na zysk-petrodolary z banków
zachodnich były przeznaczane na pożyczki do krajów rozwijających się i do kilku
komunistycznych-długoterminowe kredyty finansujące rozwój
gospodarczyd)integracja gospodarcza-Traktaty Rzymskie w '57 powstanie
EWG(Francja, RFN, Włochy, Beneluks, potemWlk. Brytania, Dania, Iralandia,
Gracja, Hiszpania i Portugalia-wspólny rynek, swoboda wymiany towarowej i
informacji, współpraca w zakresie przemysłu, transportu, ochrony socjalnej, polityki
podatkowej i celnej) i Euratom(Europejska Wspólnota Energii Atomowej).
EFTA(Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-'60)-kraje zachodnie poza EWG.
'60-powstanie OECD-koordynacja polityki gospodarczej i przeciw działanie
kryzysom(EWG+EFTA+USA, Kanada, Jopania, Turcja, Australia, Nowa Zelandia,
Meksyk). 67'-Wspólnota Europejska(połączenie EWG, Euratom i Europejskiej
wspólnoty węgla i stali). '58-wymienialne waluty
-RWPG(Rada
Wzajemnej Pomocy Gospodarczej-'49), słaba integracja, embargo ze strony
Zachodu, narzucona doktryna gospodarcza ZSRR-autarkia(wszystkie gałęzie bez
specjalizacji), mała rola handlu międzynarodowego-brak wymienialnej waluty, w '58międzynarodowy podział pracy(ale ograniczenia zostały-mopol państwa w handlu
zagranicznym, brak wspólnej waluty). '71-kompleksowy program, mimo olbrzymiej
administracji nie wprowadzony w życie, wręcz przeciwnie Polska, Węgry próbują
zacieśniać więzy z gospodarką zachodniąe)korporacje transnarodoweprzedsiębiorstwa które mają conajmniej jedną filię za granicą w conajmniej jednym
kraju-skutek przekształteń w gospodarce światowej; wpływ na politykę(zwiększają
siłę krajów rozwiniętych, a zmiejszają siłę krajów rozwijająych się), badania naukowe
w '80: Exxon Corporation(USA), Royal Dutch Shell(Wlk. Brytania), Mobil Oil
Corporation(USA)-największe i najwięcej fili w Europie zachodniej. Przyczyny
umocnienia się: -rewolucja naukowo-techniczna-możliwość badań, a telekomunikacja
pozwala sprawnie zarządzać-zmiejszenie poczucia bezpieczeństwa inwestycji
zagranicznych(kryzys naftowy, wojny lokalne)-postępy integracji w Europie
zachodniej-swobodny przepływ kapitału i technologiif)pokojowe współisnienie i
wyścig zbrojeń-od '55 pokojowe współistnienie i jednocześnie zbrojenia i rozbrojeniawyścig technologiczny-"równowaga strachu" i "spirala zbrojeń"-żadna ze stron nie
mogła użyć broni, bo groziło by to totalny, atomowym konfliktem, ale obie strony
zwiększały i unowocześniały swoje arsenały. Szpeigostwo-'60 zestrzelenie U-2,
pociski rakietowe(pociski "pershing", "cruise", SS-20), bombowce i okręty podwodne
wyposażony w głowice jądrowe. Broń neutronowa(USA). Wlk. Brytania, Francja,
ChRL('64), Izrael(prawdopodobnie)-broń atomowa. W latach osiemdziesiątych
możliwości do budowy osiągnęly: Indie, Pakistan, Brazylia, Irak, RPA. '57-plan
Rapackiego-utworzenie strefy bezatomowej w Europie środkowej(nam by się
najbardziej oberwało). Zakaz prób w atmosferze('63), demilitaryzacja kosmosu i
księżyca('67, '79), '68-o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. '72-SALT I; '79-SALT
II(nie ratyfikowany przez kongres USA-wojna w Afganistanie). '75-KBWE(Konferncja
Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie) w Helsinkach-suwerreność państw,
wyrzeczenie się agresji, prawa człowieka- osobiste, ekonomiczne, kulturalne i
ekologiczne. Przestrzeganie swobody wymiany informacji, wyboru ojczyzny(czwarty
koszyk KBWE)g)konflikty militarne- "brudna wojna" Francuzów w Indochinach '45'54; Wietnam'64-'75 po incydencie w zatoce Tonkijskiej, kontyngent wojsk
amerykańskich i SEATO do Wietnamu południowego, ruch pacyfistyczny w USANixon w '69 pomału wycofuje się z Wietnamu. '75-pada Sajgon, Ho Chi Minh rządzi.
'75-'79 - rządy Czerwonych Khmerów w Kambodży(efekt uboczny interwencji
amerykańskiej)-terror Pol-Pota obalony przez armię wietnamską. -kryzyszestrzeleniu U-2 nad ZSRR, '61-kryzys berliński-postawienie muru, '59-obalenie
Batisty-Fidel Castro Ruz z pomocą "Che" Guevary przejmuje władzę na Kubie(ruch
26 lipca), reforma rolna i nacjonalizacja, '61-nieudana inwazja amerykańska w
Zatoce Świń, '62-próba zainstalowania rakiet radzieckich-Chruszczow idzie na
kompromis wobec J. F. Kennedy'ego. -kryzysy bliskowschodnie-'48-'49-pierwsza
wojna(powstanie państwa Izrael); '56-Naser nacjonalizuje Kanał Sueski-atak Wlk.
Brytanii, Francji, Izraela na Egipt(strefę kanału)-protest ZSRR, ONZ i objętość USAwycofanie się agresorów-koniec wpływów brytyjskich na Bliskim Wschodzie-dwa
obozy: USA i Izrael i ZSRR i państwa arabskie; '67-wojna
siedmiodniowa(opanowanie i kolonizacja Wzgórz Golan, starej Jerozolimy, lewgo
brzegu Kanału). 6 X '73-wojna Jom Kippur(następca Nasera Sadat chciał z pozycji
siły negocjować z Izraelem)-pomoc USA błyskawiczne zwycięstwo Izraela, kryzys
naftowy-Konferencja Bliskowschodnia, '79-pokój w Camp David-Egipt uznaje Izrael,
walki na terenie Libanu wspierającego OWP. -wojska w Afganistanie '79-'89, pomoc
komunistom afgańskim, odwrócenie uwagi od problemów wewnętrznych, protest
USA i wsparcie ze strony amerykańskiej i pakistańskiej dla
mudżahedinówh)dekolonizacja-zbrojne powstanie narodowo wyzwoleńcze lub
pokojowo po uzyskaniu zdolności do samorządności i samodzielczości
gospodarczej(-Wlk. Brytania-Macmillan, Francja-de Gaulle; nie tracenie więzi z
koloniami); pomoc sekretarza ONZ Daga Hammarskjolda; '62-wyzwolenie Algerii
przez rząd Abbasa. '56-'59-niepodległość Maroka, Tunezji, Sudanu, Ghany i Gwinei.
'60-rok Afryki-17 kolonii wyzwolonych(brytyjskich, francusich i belgijskich). Do '68
pozostałe francuskie i brytyjskie. '75- "rewolucja goździków" w Portugalii-
niepodległośc Angoli, Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka. Niepodległość
uzyskały też('60-'75): Cypr, Malta, Kuwejt, Singapur, Borneo, Jamjka, Bardados,
Gujana bryt. i holen. , Grenada, Nowe Hybrydy, Samoa, Fidżi, Tonga, W-py
Salomona. Skutki dekolonizacji: -dojście do władzy ludzi dążacych do totalitaryzmu,
wojny lokalne(najemnicy-'60 Kongo Belgijskie), próby integracji(Kwame Nkrumahpremier Ghany), próby budowy państwa na wzór ZSRR45. ZSRR i państwa realnego
socjalizmu w latach 1955-1980a)przemiany polityczne w ZSRR-XX Zjazd KPZRpotępienie "kultu jednostki" - Stalina, Chruszczow do '64-usunąl konkurentów do
władzy, odprężenie na świecie, stłumienie rewolucji na Węgrzech, współpraca z
Castro(rozwój floty), umocnienie pozycji na Bliskim Wschodzie po '56, pogorszenie
stosunków z Chinami, sukcesy w opanowywaniu kosmosu, większa samodzielność
państw satelickich, rozładowywanie napięć na arenie miedzynarodowej; podniesienie
poziomu życia, rozwój oświaty-niepowodzenia polityki gospodarczej zmusiły go do
dymisji. Rządy Leonida Breżniewa('64-'82-premierem Kosygin)-zastój, apogeum
wzrostu potęgi politycznej ZSRR, centralne sterowanie życiem społecznym w ZSRR;
ruch dysydentów-Sołżenicyn, Sacharow; doktryna ograniczonej suwerenności
państw bloku radzieckiego-doktryna Breżniewa=stłumienie "praskiej wiosny",
interwencja w Afganistanie, przygotowanie interwencji w Polsce; zbrojenia i wojna w
Afganistanie przyspieszyły rozpad imperiumb)komunizm poza ZSRR-'56 Polska i
Węgry-'53-umiera Bierut, do '56 narasta ferment polityczny, Władysław Gomułka
poraca do władzy-"polska droga do socjalizmu", poparcie społeczeństwa, bardziej
suwerenne stosunki z ZSRR(, repatriacja Polaków, status wojsk radzieckich,
umożenie długów i nieekwiwalentnej wymiany handlowej), jednocześnie Gomułka
zapewnia Chruszczowa, że Polska pozostanie socjalistyczna; powstanie na
Węgrzech premierem Imre Nagy, wystąpienie z Układu Warszawskiego, interwencja
radziecka, rząd Janosa Kadara-ZSRR nie chce zmienić status quo
-'68Czechsłowacja-stalinizm do '68 w wydaniu Antonina Novotnego-protesty-próba
budowy "socjalizmu z ludzką twarzą" Aleksandra Dubczeka-interwencja wojsk
układu(ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska, Węgry)-potwierdzenie doktryny Breżniewazniesie reform Dubczeka(swobody polityczne, zmiany w gospodarce, większa
suwereność i kontakty z Zachodem) przez G. Husaka
-Kuba-początkowo
Castro głosił hasła, demokratyczne, ludowe, antykolonialne i antyamerykańskie,
potem coraz bardziej w lewo-wzrost zainteresowania Kubą ZSRR, likwidacja
pluralizmu, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu, sancje gospodarcze USA,
utrzymanie armii-pogorszenie stopy życiowej ludności(kartki); zasady
rozprzestrzeniania(próby w Boliwi, Zairze, Angoli) opracowane przez Ernesto "Che"
Guevarę w "Wojnie partyzanckiej".
-Chiny-hasła Mao były tak
agresywne("wojna atomowa-papierowy tygrys", "wiatr wschodu zawsze góruje nad
wiartem z zachodu", "połowa ludności która, przeżyje wojnę atomową zbuduje
socjalizm"), że w '60 doszło do rozłamu z ZSRR, rywalizacji na świecie(Kambodża,
Albania)-konflikt nad rzeką Ussuri; maoizm zakładał, że partią rewolucyjną jest
chłopstwo, reforma rolna, '55-kolektywizacja rolnictwa, prowokacje polityczne("niech
zakwitnie tysiąc kwiatów"-pluralizm i zamkniemy je w więzieniach), potem pomysłWielkiego Skoku-samowystarczalne komuny ludowe(ruina gospodarki i głód)kompromitacja maoizmu, aby utrzymać się przy władzy '65-'68-rewolucja kulturalnaoddziały "Czerwonej Gwardii"(hunwejbini) rozprawiali się z przeciwnikami Mao,
intelektualistami(i wszystkimi których o cokolwiek podejrzewano)-katastrofa
gospodarcza dopiero po śmieci w '76 Mao Tse-tung i Czou En-laia -reformy i
otwarcie się na Zachód-'79, "pragmatyzm"-Deng Xiao Pinga
-pozostałe'70-Chile Salvatore Allende-reformy socjalistyczne-kontrakcja USA, korporacji
międzynarodowych i posiadaczy chilijskich-ruina gospodarcza-'73-'88-junta wojskowa
obejmuje władzę z Augusto Pinochetem na czele
-'79-Nikaraguaparyzanci sandinowscy obalają Somozę; pomoc USA dla "contras"(partyzanci
prawicowi)
-od '75-wpływy w Angolii(interwencja kubańska), Etiopii,
Indochinach, Mozambiku, Somalii i Jemenie połud.
-narastanie opozycji w
Polsce od '68, '70, 76 do Solidarnościc)rozwój gospodarczy ZSRR-wielkie możliwości
surowcowe, ograniczenie możliwości poprawy poziomu życia ludności-wyścig
zbrojeń i kosmiczny, hamowanie wzrostu od lat 70-tych; bariery wzrostuwyczerpywanie się głównych zasobów naturalnych w europejskiej częsci kraju,
zmniejszenie podaży siły roboczej=zmniejszenie przyrostu naturalnego, narastania
opóźnienia systemu ekonomicznego(centralizacja-brak jakości, efektywności,
modernizacji-strary i marnotrastwo), degradacja środowiska naturalnego, czynniki
inwestycyjne i ekstensywne kajo dominujące, wzrost produkcji przemysłowej(choć
tempo coraz mniejsze)-głównie czynniki produkcji, rozbudowa infrastruktury związki z
eksploatacją bogactw naturalnych z Syberii. Wzorst rolnictwa nie nadążał za
wzrostem popytu-import ze USA, próba zagospodarowania terenów
nieuprawianych(ziemie celinne)-naruszenie równowagi ekologicznej, próby
osiągnięcia rentowności zakładów przemysłowych do '65-'78, od '81 "faza
rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego", szeroki dostęp do oświaty, ale niskie
wyposażenie w dobra trwałego użytku, szczególnie kołchoźników, dominująca rola
narodowości rosyjskiej na tle innych, aktywnośc dymplomatyczna, eksport broni,
kredyty zachodnie, ratował się sprzedażą złota i diamentów, maleje tempo wzrostu,
spada tempo prac, frustracje i patologie(alkoholizm, narkomania, przestępczość i
korupcja)d)gospodarka państw socjalistycznych-postępująca industrializacja i
przyspieszony wzrost gospodarczy opierający się o czynniki ekstensywne(wysoka
stopa inwestycji, wzrost zatrudnienia), a nie czynnikach intensywnych(wydajnośc
pracy, postęp technologiczny)- wysoka energo-, materiało- i kapitałochłonnośc
produkcji, brak towarów(rynek producentów)-napięcia społeczne, w 70' próby
intensyfikacji(zwiększenie intesywności, proeksportowy rozwój gospodarki, import
technologii i kredyty z Zachodu)-nie powiodły się- brak wzrostu efektywności pracy i
anachroniczne zarządzanie sprzeczne z wysokim poziomem bazy przemysłu,
przeinwestowanie w środki produkcji, nie doinwestowanie konsumpcji, podrożenie
kredytów na Zachodzie, gwałtowne zmiany w gospodarce światowej, połowiczne i
niekonsekwentne reformy-przyczyny załamania się gospodarki-na Węgrzech nowy
mechanizm gospodarczy-lepsze planowanie i zwiększanie samodzielności
przedsiębiorstw, zachęcanie pracowników do lepszej pracy46. Gospodarcze
problemy Trzeciego Świata po drugiej wojnie światoweja)początek dekolonizacjiIndonezja-Sukarno prezydentem '49-'54- całkowite wyzwolenie spod władzy Holandii
-rząd Aunga Sanga(powstanie antyjapońskie)-'45-'48-wybory,
Brytyjczycy uznają niepodległość
-Indyjski Kongres Narodowy(Mahatma
Gandhi) i Liga Muzułmańska; '46-wojna domowa; 15 VIII '47-niepodległość Indii i
Pakistanu, konflikty trwają, '48-zamordowanie Gandhi'ego
- "brudna wojna"
'45-'54 Francuzów przeciwko Ho Szi Minowi -pomoc ChRL i ZSRR, '54-zdobycie
Dien-Bien-Phun-największej bazy francuskiej; 20 VII '54-genewskie układy pokojowe
dzielące Wietam wzdłuż 17 równoleżnika, niepodległość Laosu i Kambodży
-Front Wyzwolenia Narodowego w Algerii(Ahmed Ben Bella), od '54 powstanie
antyfrancuskie
-powstanie Izraela(poparcie Wlk. Brytanii-deklaracja
Balfoura-'17)-15 V '48, premierem Dawid Ben Gurion
-'52-przewrót Nasera w
Egipcie(obalenie monarchii)-nacjonaliści egipscy-antybrytyjscy i
antyizraelscyb)konferancja w Bandungu i Grupa 77-'55-konferencja w Bandungu z
inicjatywy Sukarno, deklaracja niezaangażowania państw Trzeciego Świata w
konflikty światowe, proklamowanie antykolonializmu, równości, pokojowego
współistnienia, nieagresji , niemieszanie się do spraw wewnętrznych innych państw,
sprzeciw wobec rasizmu-5 deklaracji "Pańcza Sila"-ruch silny tylko 60'
-Strefa Wolnego Handlu i Wspólny rynek a Ameryce Łacińskiej; nowo
wyzwolone kraje-Grupa 77 (kraje niezaangażowane w '64)-pomoc dla krajów
Trzeciego Świata, znikome wynikic)ogólne warunki i klasyfikacja-kraje nie należące
do krajów kapitalistycznych i komunistycznych(dwa pierwsze światy), opóźnione w
rozwoju spłeczno-ekonomicznym, klasyfikacja według GNP per capita(brutto na
mieszkańca): -kraje najuboższe-"Czwarty Świat" ok. 260$-1: 40 w stosunku do
krajów rozwiniętych-państwa nowo uprzemysłowione(Korea S, Singapur, Hongkong,
Taiwan, Tajlandia, Malezja, Indonezja+Meksyk, Brazylia)-eksporterzy ropy
naftowej(Arabia Saudyjska, Libia, Kuwejt, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie,
Oman)-żyjące ze sprzedaży ropyPrzyczyny zacofania: -zerwanie z metropolią-obawa
neokolonializmu
-zacofane rolnictwo, nie potrafiące wyżywić ludności
-brak środków na iwestycje
-brak wykwalifikowanej kadry
technicznej i organizatorskie-emigracja za granicę="drenaż mózgów"
import maszyn, urządzeń, nawet żywności
-niska dochodowośc handlu
zagranicznego, skromne wpływy z eksportu(surowce, art. spożywcze,
półprodukty)d)próby rozwiązywania problemów-niewykolany projekt dakead rozwoju
ONZ, powstanie FAO -'45 działaność szersza od '60; Grupa 77-Nowy
Międzynarodowy Ład Ekonimiczny(NIEO): -powiązanie cen surowców z cenami
produktów tak by kraje rozwijające się nie ponosiły strat oraz ułatwienie w eksporcie
do krajów rozwiniętych
-pomoc finansowa i renegocjacja i
umożenie zadłużenia, zreformowanie systemu walutowego
pomoc naukowo-techniczna w rozwoju przemysłu i rolnictwaNIEO-pozostał w stefrze
projektów-recesja odwróciła uwagę od krajów najbiedniejszyche)nowo
uprzemysłowione państwa Azji i Ameryki Łacińskiej-rozwój skokowy-Korea
Południowa(proeksportowa orientacja, wysoka akumulacja kapitału i jego napływ z
USA i Japonii, wysoka wydajność pracy)-Singapur(handel morski+eksport, duży
libralizm-napływ obcych kapitałów-USA, EWG, Japonia)-Tajwan(rozwój rolnictwa i
przemysłu, zwłaszcza elektronicznego-spore nakłady na armię-chińskie "manewry"
wokół Tajwanu)-Hongkong(strefa wolnocłowa-najbardziej liberalna gospodarka na
świecie, przemysł elektroniczny i precyzyjny, stoczniowy)-Tajlandia(rozwój rolnictwa i
przemysłu)-Indonezja(rozwój przemysłu wydobywczego-ropa, węgiel, metale)Ogólnie Azja SE(reforma rolnictwa, rozwój oświaty, korzystanie z wzrów i kapitałów
japońskich, wykorzystanie i wymuszanie wysokiej wydajności pracy, ułatwienia dla
gospodarki-liberalizm z interwencjonizmem państwowym i stabilnością polityczną)Brazylia(-Juscelio Kubischka próbuje zagospodarować interior-Brasilia, po '61-rozwój
przemysłu zbrojeniowego, masznowego, chemicznego, projekt Itaipu-budowa
elektrowni wodnej, duże rozwarstwienie społeczeństwa-bieguny bogactwa i nędzy)Meksyk(reforma rolna Lopeza Mateosa-rozwój rolnictwa, 60'-przetwórstwo, 70'wydobycie ropy, decydująca rola państwa w gospodarce, wielki skok gospodarczy,
ale duże też zadłużenie)-Kostaryka i Dominikana("republiki bananowe" - rozwój
rolnictwa i przetwórstwa w oparciu o kredyty-zadłużenie i eksport rolny)f)państwa
naftowe-Iran- '51-Mossadek nacjonalizuje sektor naftowy(burliwe przejścia), od '57
Narodowa Irańska Kompania Naftowa, reforma rolna w 60', rozwój przemysłu w celu
zastąpienia importu, wydatki wojskowe za rządów szacha Rezy Mohammada
Pahlaviego do '79, dysproporcje w rozwoju-przemysł a rolnictwo i infrastruktura,
despotyczna władza szacha(policja polityczna "Savak") doprowadziała w '79 do
rewolucji islamskiej - ajatollah Ruholl Chomeini u władzy do '89-fundamentalizm
islamski(szyityzm) obejmuje władzę-koniec rozwoju gospodarczego
Libia-'69 płk. Muammar-al-Kadafi obala monarchię, ustrój oparty na zasadach islamu
i alteranywny dla kapitalizmu i komunizmu-"islamski socjalizm" wprowadzany w życie
przez komitety ludowe(jak w chińskiej rewolucji kulturalnej). Zyski z ropy
inwestowane w rolnictwo, przetwórstwo ropy i infrastrukturę. Libia popierała ruchy
terrorystyczne skierowane przeciwko Zachodowi, interwencję w krajach
afrykańskich, Kadafi był inicjatorem wykorzystania ropy jako broni
ekonomicznej(kryzys naftowy)
-pozostałe-kraje arabskie w OPEC-u,
Wenezuela, Meksyk(poza OPEC-iem), Ekwador - zyski z ropy przeznaczane na
rozwój gospodarczy tych krajów bądź też lokowane w bankach angielskich,
amerykańskich. 47. Ekonomiczne przesłanki rozpadu obozu realnego
socjalizmua)ogólne przesłanki w polityce i gospodarce światowej-niepowodzenie
ZSRR podczas wojny w Afganistanie wykorzystuje Regan (od '81), pomoc dla
opozycji w Polsce, dyssydentów w ZSRR, partyzantki antykomunistycznej w
Afganistanie, Angoli i Nikaragui, nowy wyścig zbrojeń, którego ZSRR nie było stanie
wytrzymać(broń laserowa, antyrakiety, Stealth, SDI)-"gwiezdne wojny"; recesja '80'83 - nowa polityka gospodarcza Regana: odejście od doktryny Keynesa(który nie był
w stanie przewidzieć np. kryzysu naftowego); nowe doktryny ekonomiczne:
monetaryzm Miltona Friedmana '76-Nobel, zmiejszenie obciążeń fiskalnych, zasady
wolnego handlu w wymianie międzynarodowej, ekonomia podaży-popieranie nauki,
techniki, wydajności pracy-ograniczenie wydatków na cele nieprodukcyjne, niskie
podatki dla przedsiębiorstw(technokracja w ekonomii); "rewolucja konserwatywna": odwrócenie się od państwa dobrobytu, zdecydowany antykomunizm, łączenie
ideologii konserwatywnej z liberalizmem ekonomicznym(nowa prawica); kryzys
zadłużenia między narodowego: pożyczki na odsetki(Meksyk), niekorzystne terms of
trade(niemożliwość spłaty), wzrost stopy procentowej-restrukturyzacja długów krajów
rozwijających się i po '89 krajów komunistycznychb)niepowodzenie RWPGkoordynacja planów wieloletnich bez prawidłowych cen, realnego kursu walut,
zasada autarkii i rozwój środków produkcji skutecznie uniemożliwiały szerszy handel
- '91- koniec RWPGc)gospodarka centralnie planowana-niesprawna i marnotrawiąca
bez samoregulacji rynkowejd)woluntaryzm gospodarczy-podporządkowanie
gospodarkii ideologii-próba decydowania o gospodarce metodami
politycznymie)zanik wzrostu i kryzys w Polsce-marnotrastwo, utajone bezrobocie,
brak intensyfikacji produkcji doprowadza do zaniku wzrostu gospodarczego
szczególnie ostro przejawia się to w Polsce(80')-nadmierne inwestycje
kapitałochłonnef)próby refom-'82-'89 w Polsce nie zmieniono generalnych zasad,
zbyt wolne w stosuku do potrzebg)upadek socjalizmu-śmierć Breżniewa w '82Andropow(miał "żelazne zęby") do '84, Czernienko do '85-Gorbaczow hasła
pierestrojki(przebudowy), głasnosti(jawności) i uskorienija(przyspeszenia)modernizacja gospodarki, zwiększanie swobód demokratycznych, zwalczanie
korupcji i alkoholizmu; wycofanie się z Afganistanu '89 i wojsk wietamskich z
Kambodży, '91-układ radziecko-chiński, układ z USA('87-likwidacja rakiet średniego i
krótkiego zasięgu, START-zniszczenie połowy rakiet balistycznych), '89-zerwanie z
doktryną Breżniewa, zgoda na zjednoczenie Niemiec i wycofanie wojsk radziieckich.
III '90 - Gorbaczow prezydentem ZSRR-konflikty w rep. bałtyckich i o Górny
Karabach, VI '91-Jelcyn prezydentem Rosji, przeciwstawia się puczowi
moskiewskiemu, 8 XII '91-rozpad ZSRR powstanie WNP, 25 XII '91-Gorabaczow
ustępuje. W Polsce zmiana kierownictwa w '80-Stanisław Kania zamiast Gierka,
legalizacja Solidarności, '81-Jaruzeski premierem, stan wojenny naciski
radzieckie)13 XII '81-21 VII '83. Fala strajków w '88-przełom '89, okrągły stół, Sejm
kontraktowy, T. Mazowiecki premierem. Węgry '88-ustąpienie Kadara,
Czechosłowacja-Karta 77, "aksamitna rewolucja", rozpad w '93, Rumunia przewrót
w '89-obalenie Nicolae Ceausescu, Bułgaria odsunięcie Żiwkowa-'89, ustąpienie
Honecker a NRD - Krenz otwiera granicę. Rozpad Jugosławii - '91 niepodległość
Słowenii i Chorwacji potem Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia('92)-wojna w
Bośni48. Główne problemy gospodarcze świata w latach 1980-1992a)państwa
kapitalistyczne do '89-gospodarcza dominacja USA do lat 60'-poziom techniki i
organizacji oraz wykształcenie społeczeństwa, ekspansja kapitału amerykańskiego,
kryzys w siedemdziesiątych; RFN-kontynuacja programu Erharda, Kiesenger, Brandt,
Schmidt(integracja z Europą), potęga gospodarcza i militarna RFN, wielka dynamika
handlu zagranicznego, ujemny przyrost naturalny-gastarbeierzy; Francja-dewaluacja
franka przez Jacquesa Rueffa(deflacja i wolny rynek)-ożywienie gospodarcze Francjimniejszy kryzys niż gdzie indziej, świadoma restrukturyzacja przemysłu; Włochynapływ kapitału i proeksportowy przemysł-ożywienie i wysoki wzrost; Wlk. Brytaniakoniec brytyjskiego imperium kolonialnego, osłabienie gospodarcze, '75-Margaret
Thatcher dochodzi do władzy-liberalizm, monetaryzm, udeżenie w związki
zawodowe(pokonanie Scargilla), proces prywatyzacji przemysłu państwowego,
wygrana wojna o Falklandy, ('82), '90-upadek Thatcher(podatek pogłówny)-John
Major; konsekwencje thatcheryzmu: -frustracja, prawie brak wzrostu w przemyśle,
wzrost wydajności pracy, rozwarstwienie społeczeństwa. ; Japonia-niezwykły wzrost
gospodarczy-nieuczestniczenie w wyścigu zbrojeń ale dostawy podczas wojny
koreańskiej i wietnamskiej, wysoka stopa inwestycji, duża ilość kadry technicznej i
siły roboczej i spężenie przemysłu ze szkolnictwem, bardzo sprawna organizacja
pracy i wyższy wymiar czasu pracy, polityka postlicencyjna(import technologii i jej
ulepszanie), powiązanie tradycji z nowoczesnością, wykorzystanie interwencjonizmu
państwowego, zachowanie narodowego charakteru gospodarki, szerokie kontakty(z
ChRL, Wietnamem, Koreą Północną)-drugie mocarstwo gospodarcze
nieangażowało się w konflikty światowe, stabilna sytuacja wewnętrznab)nowa rola
USA-globalizm amerykański("żandarm światowy")-inwazja '83 na Grenadę, naloty '86
na Libię, pomoc dla Nikaragui, Angloi i Afganistanu w ramach powstrzymywania
komunizmu, wojna z Zatoce Perskiej('90-'91)-Husajn zajmuje Kuwejt- koalicja
antyiracka z poparciem ONZ, operacja "Pustynna Burza" 15-17 I '91-uderzenie z
powietrza i lądu-rozbicie Iraku przy minimalnych stratach własnych(ok. 140 ludzi) i w
ludności cywilnej, umocnienie się USA w tej części świata. Reaganomika-obniżenie
podatków-pobudzenie prywatnej przedsiębiorczości, szybki wzrost stopy
procentowej-przyciągnięcie kapitałów europejskich i japońskich-szerokie inwestycje,
wzrost kursu dolara, wydatki na zbrojenia, obcięcie w wydatkach socjalnych,
obniżenie bezrobocia, '92-Bill Clinton prezydentem-odwrót od reaganomikizmiejszenie długu wewnętrznego, dofinansowanie służby zdrowia i szkolnictwaniwelacja pogłębiającego się za Reagana i Busha rozwarstwienia społecznegosytuacja kolorowychc)zjednoczenie Niemiec i integracja Europy--3 X '90
zjednoczenie Niemiec za Helmuta Kohla-inwestycje i rozwój byłego NRD - załamanie
się franka francuskiego-lokaty w Niemczech-spadek dynamiki niemieckiego eksportu,
ale zjednoczone Niemcy są potęgą gospodarczą obecnej Europy i głównym
rzecznikiem jej integracji. '79-Grecja, '85-Hiszpania i Portugalia w EWG, połaczenie
się wspólnot europejskich(Jednolity akt europejski), XII '91- traktat w Maastricht-unia
celna, walutowa, polityczna; Europejski Obszar Gospodarczy-'93-swobodny przepływ
między EU i EFTA - EFTA zachowa swoją politykę rolną. Rozszerzanie wspólnot
europejskich i NATO o Polskę, Czech i Węgry, także lecz do końca nie wiadomo o
Słowację i Słowenię. d)Japonia i Daleki Wschód-kraje Azji SE są potęga
gospodarczą jednak spada tempo wzrostu gospodarczego, olbrzymie zasoby
finansowe, zacofane japońskie rolnictwo, napięcia społeczne(strajki w Korei S), brak
surowców naturalnych, starzejące się społeczeństwo, protekcjonizm celny innych
państw e)transformacje ustrojowe w państwach komunistycznych-proces
prywatyzacji, zmiany w rolnictwie(tylko w Polsce utrzymała się własność
indywidualna), restrukturyzacja przemysłu i orientacja proeksportowa, odbudowanie
rynku i zahamowanie inflacji, zmniejszenie bezrobocia, wzrost obrotów handlu
zagranicznego- "terapia szokowa"-Polska lub przejściowe zmiany - Czechy, ostatnie
trudności gospodarcze Czech pokazują, że terapia szokowa była lepsza; wzrost
gospodarczy w byłych państwach komunistycznych. f)nierówności w rozwoju
gospodarczym-państwa najbogatsze i najuboższe-dysproporcje w rozwoju
gospodarczym-wyższy wzrost w państwach rozwiniętych niż w rozwijających siępaństwa najbogatsze(Europa, NAFTA, Japonia, Australia, Nowa Zelandia i tygrysy
azjatyckie) mają największy udział w handlu światowym a najuboższe(Mozambik,
Tanzania, Etiopia, Somalia, Nepal, Czad) wykazują nawet spadek=głód-wyjątkiem
jest ChRL; luka technologiczna wyższego rzędu-Trzeci i Czwarty Świat nie dogonił
nawet państw rozwiniętych sprzed współczesnej rewolucji naukowo-techniczenj.
g)problemy i zagrożenia współczesnego świata: -nierównomierny rozwój
gospodarczy między "północą" a "południem"(zacofanie rolnictwa, zadłużenie,
drenaż mózgów, zacofanie infrastruktury, nędza budząca frustracje)-zagrożenie
konfliktami wojennymi(b. Jugosławia, , b. ZSRR, Afryka, Bliski Wschód, pogranicze
islamu i hinduizmu, surowce strategiczne)-skala i tempo zbrojeń, ambicje
mocarstwowe(Irak, Korea N)-skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej-nowe
środki chemiczne, silniejsze lekarstwa i silniejsze choroby, owady, gryzonie, nowe
choroby, groźba napromieniowania-dziura ozonowa-degradacja środowiska
naturalnego-pestycydy(np. DDT), wycinanie lasów, odpady przemysłowe i
radioaktywne, równowaga hydrosfery-zbiorniki wodne, energia nuklearna(Czarnobyl'86) i deficyt energetyczny-wielkie postępy urbanizacji i koncentracja ludności w
megapolis-uzależnienie od elektryczności, gazu, maszyn-podatnośc na awariepatologie miejskie, umaszynowienie ludzi-inżynieria genetyczna(klonowanie) i
przeludnienie ZiemiHistoria gospodarcza2