Historia gospodarcza
advertisement
Historia gospodarcza „Dobry ekonomista to artysta” I. Historia gospodarcza powszechna 33. Rozwój gospodarczy Niemiec, USA, Japonii(1870-1914); czynniki wzrostu gospodarczego a)Niemcy-zjednoczenie polityczne(1871), przyłączenie Alzacji i Lotaryngii, olbrzymia kontrybucja od Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek), chłonny rynek zbytu na wsi, przyrost naturalny, protekcjonizm celny, zamówienia zbrojeniowe, badania naukowe - rozwój techniki, rozwój floty, bankowości i ubezpieczeń; nieduża emigracja do USA. Sprawna administracja, stawianie na jakość, tradycyjna, ale stwarzająca szanse oświata -po 1873 niezwykły rozwój; przemysły nowoczesne elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy. Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali, AEG, IG Farben). 1913r. - wyprzedzenie Wlk. Brytanii(II miejsce w świecie po USA). Rolnictwo opierało się na wielkiej własności rodzin junkierskich, wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie. b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel, ropa, rudy), imigranci z Europy i Azji. 1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej. Postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu. Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera, J. P. Morgan United Steel Corporation, International Harvester Company, 1903-Ford Motor Company - Henrego Ford). 1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane przez tworzenie holdingów. Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie), Zachód -pszenica, kukurydza, bydło. I potęga gospodarcza świata. c)Japonia od 1638 izolacja, polityka „zamkniętych drzwi” (z wyj. Holendrów w Nagasaki) szogunów z dynastii Tokugawa 1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią. 1867-obalenie szoguna, rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi) Lata 70’ - reforma administracji, oświaty i armii (w duchu pruskim) Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) - reforma rolna na wzór zachodnii; 1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej) Rozwój floty, przemysłu lekkiego(sukienniczy, bawełniany, jedwabniczy), ciężkiego (surowce z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa. Wyzysk siły roboczej(kontrola urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu), monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo. Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich. 34. Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światowej a)przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji), antagonizmy o granice(Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja), nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”), zamach w Sarajewie - pretekst(1882-trójprzymierze, 1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysu marokańskie i wojny bałkańskie) b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna materiałowa, mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost, zatrudnienie kobiet; nie udał się niemiecki plan(blitzkrieg) -wojna maszynowa-czołgi(‘16), samoloty, działa, gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony -blokada morska państw centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do Ententy Włoch(‘15), Rumunii(‘16), USA(‘17), Chiny i państw amerykańskich(‘17-’18), wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich -konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od Hindenburga)-mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów, nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku działań wojennych(ludnościowe-front+choroby, materialne-rolnictwo, pśrednie-rabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917) -z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2: 1, Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$; centralne-19% i 24 mld$) c)skutki-system wersalski(obarczenie Niemiec winą), Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcy-okupacja zagłębia Ruhry -zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii, rozpad Austro-Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry, Czechy, SHS-od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji(‘17), próby na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk), wzrost potęgi USA(z dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Hiszpania), kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy). 35. Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny(1918-1924) Kryzys rekonwersji: Anglia-recesja i bezrobocie, dłużnikiem z wierzyciela; Francja-najbardziej zadłużona, zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy(‘22); Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe(oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry(I ‘23 za niepłacenie), demilitarycja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii, umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA-wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie; Japonia-rozwój gospodarki, umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk. Brytanii(Kanada, Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobnie Indie i Ameryka południowa. Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników, przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie w krajach z mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep. nadbałtyckie), mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-’25, Finlandia) Inflacja w Europie-odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja(inflacja)-Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. bałtyckie, niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa-pozbycie się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w Austrii(‘23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii; ’22-zakaz anschlusu na 20 lat, pożyczka od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacja-korzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów), spadek płacy realnej-niepokoje społeczne. Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)-’23 „marka rentowa”=1mln papierowych. ’24-przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisjizahamowanie inflacji 36. Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929) -stabilizacja polityczna(‘25-Locarno, ’26-Niemcy w Lidze), postępy w odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi -postęp techniczny(powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon, ’26-telewizja, ’28-film dzwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych, benzyna syntetyczna), mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego(Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w ‘27), chemiczny i elektryczny. Umacnianie się monopoli znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji. Niemcy: -plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich, ich odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy) -układ z Rapallo(dogadanie się z ZSRR w ‘22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń) -napływ kapitału amerykańskiego(w ‘28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjanych, ‘24 -’29 - złote lata USA-boom gospodarczy(kieruje H. C. Hoover w rządzie Calvina Coolige’a - „interesem Ameryki jest interes”) Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechsłowacja-rozwój(Japonia 5 razy, reszta 60-40% ‘29 w stosunku do ‘13) Wlk. Brytania: -brak modernizacji, wysokie bezrobocie(‘26-strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z Polski, ’29 poziom z ‘13) Sztuczna „prosperity”: -stabilizacja polityczna, rozwój gospodarczy-myślano, że będzie to trwało wiecznie(Niemcy ‘28 -pakt BriandaKelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, ’29-Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla. -inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrost-mniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwienadprodukcja w przemyśle już na początku ‘29 37. Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933 a)przyczyny-cykl koniunkturalny Juglara, nadprodukcja, nadmiar kredytów w okresie ‘24-’29 zwłaszcza konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów, wywindowanie ceny akcji znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość Cykl koniunkturalny Samonapędzanie się kryzysu nadprodukcja rozkwit boom kryzys depresja ograniczenie malejący produkcji popyt bezrobocie b)przebieg - do 29 X ‘29 hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji=sprzedaż akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb, szyje i wszystko inne). Kryzys: -obiął całą gospodarkę -trwał kilka lat(długotrwałość) -głęboko oddziaływał(wszystkie działy gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł -szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu) -największy kryzys w historii Spadek produkcji przemysłowej: świat-33%, Ameryki-50%, Europa-35 %, Azja-10%, Niemcy-57%, USA, Polska-46%, Kanada-42%, Czechsłowacja-40%; szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie-Niemcy 43%, USA27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych. Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu) Kryzys w rolnictwie: -gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj, co wywoływało dodatkowy spadek cen, nożyce cen szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa(ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów. Kryzys w handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: -spadek obrotów w handlu zagranicznym, dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm, ograniczenie importu-powszechna taryfa celna, umowy o zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach(kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i pozłacanej(pokrytej przez waluty złote), ’31-zawieszenie wymienialności funta na złoto, ’33-dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój gospodarczy. Deficyt budżetowy państw, niewypłacalmość i upadek banków(‘31-Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna Skutki: -demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego -skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy, Niemcy, Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści-niemiccy Ernst Thalmann) -korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - ‘31(Portugalia Salaraza, Włochy Mussoliniego, faszyści) 38. Założenia i praktyka interwencjonizmu gospodarczego w świecie po wielkim kryzysie (USA, państwa faszystowskie) a)teoria-’36 John Maynard Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”-regulowany(kierowany) kapitalizm -kryzys wywołany został przez słaby popyt na dobra konsumpcyjne i należy „nakręcić koniunkturę” w tym celu: -środki bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt), działalność gospodarcza państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm) -środki pośrednie-kontrolowana inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu), opodatkowanie progresywne(kto więcej zarobi więcej zapłaci), zwiększenie świadczeń socjalnych, obniżenie stopy procentowej-wzrost inwestycji i popytu, zamiast oszczędzania b)praktyka: -USA-Herbert Hoover(‘29-’33)- reformy, stara się pobudzić gospodarkę, przeciwny pomocy społecznej -Franklin Delano Roosevelt(‘33-’45)-„New Deal”-podniesienie siły nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmiejszenie produkcji w rolnictwie, polityka uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee). Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w ‘37), krytyka warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie -Wlk. Brytania-deprecjacja i protekcjonizm, Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy socjalne, dewalucja-próby walki z kryzysem -państwa faszystowskie: -Niemcy-faszystowski korporacjonizm(reglamentacja, centralizm, planowanie), grupy przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem, Front Pracy-zakaz strajków, plan 4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje), ograniczanie popytu ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium(‘38-Austria, Kraj Sudecki, ’39-Czech i Morawy, Kłajpeda) -Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien Pontyjskich, skrócenie dnia pracy, wzrost pochłaniany przez „budowę mocarstwowości”, podbicie Etiopii ‘35-’36(cesarz Hajle Selassie na emigracji), ’39-podbicie Albanii -Japonia-’31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo), ’32-’37 wygrana wojna z Chinami, próba opanowania Monogolii(wojska radzieckie), ’33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin), planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny -Hiszpania’36-’39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu Ludowego(republikanie, socjaliści, komuniści, anarchiści, brygady międzynarodowe i pomoc ZSRR) a zwolennikami gen. Franco(prawica hiszpańska i faszyści, wojsko Niemiec, Włoch i Portugalii). III ‘39-zwycięża Franco i rządzi do ‘75. -Portugalia-’28 obalenie republiki, ’32-’68-premier Antonio Salazar, rządy dyktatorskie, mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu. Salazaryzm był nazywany „dyktaturą profesorów” lub katedrokracją(rządy ludzi najlepiej wykształconych-forma technokracji ?) 39. Etapy rozwoju gospodarczego ZSRR w latach 1917-1941(komunizm wojenny, NEP, industrializacja, kolektywizacja) a)rewolucje rosyjskie-1095-nieznaczne ustępstwa caratu; Piotr Stołypin premierem(‘06-’11), zahamowanie reform(reformy w dziedzinie rolnictwa, brak ustępstw politycznych. Dławienie strajków(‘12-w kopalniach złota, ’14-w Petersburgu). Pierwsza wojna światowa spowodowała nieprawdopodobną mobilizację-chaos gospodarczy. Grigorij Rasputin(szarlatan)-wpływ na cara(przez carycę) 1903 na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji-rozłam na bolszewików(Lenin-teoria najsłabszego ogniwa) i mienszewników(Jerzy Plechanow-przeciw zbrojnemu powstaniu i dyktaturze proletariatu). 8 III ‘17-rewolucja lutowa-uaktywnienie Dumy i Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Dwuwładza-Rząd Tymczasowy(Jerzy Lwow, Aleksander Kiereński od lipca) i Rada Petersbuska. Tezy kwietniowe Lenina-pokój z Niemcami i „cała władza w ręce rad”. Z USA przybywa Lew Trocki i 7 XI ‘17rewolucja pażdzienikowa(zdobycie-Pałacu Zimowego bez walki)-Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czele-rząd. b)kapitalizm państwowy-krótki okres; organizacja gospodarki-upaństwowienie przemysłu, szkół, banków, koleje i handel zagraniczny, centralne sterowanie gospodarką(tezy Marksa o państwowej=społecznej własności, centralnym zarządzaniu, naturalizacji stosunków ekonomicznych=eliminacja pieniądza). Dekret o ziemi(upaństwowienie i przekazanie chłopom ziemi część na komuny ziemskie, artele) i o pokoju(3 III ‘18-pokój brzeski z Niemcami). W wyborach do parlamentu w ‘17 wygrywają eserowcy-stworzenie Czeka(posłuży zniszczeniu eserowców=rewolucyjnych socjalistów, anarchistów i innych lewicowców) przez Feliksa Dzierżyńskiego, Armii Czerwonej przez Trockiego, 6 I ‘18-rozpędzenie zgromadzenia Narodowego-dyktatura w Rosji. c)komunizm wojenny VII ‘18-III ‘21 - kontrrewolucja(generałowie Kołczak-Syberia, Denikin i Wrangler-południe, Judenicz-Estonia), bunty kozackie i chłopskie, interwencja wojskowa(Anglicy-Murmańsk, Francuzi-Odessa, Japonia-Władywostok, korpus czechosłowacki na Syberii), komunizm wojenny uratował władzę bolszewików(‘20-wyraźna przewaga „czerwonych” nad „białymi”), doprowadził do terroru i ruiny gospodarki(głodu). Pełna centralizacja gospodarki, produkcja zbrojeniowa i rozdzielnictwo żywności (reglamentacja dla pracujących), likwidacja handlu prywatnego(monopol państwowy-czarny rynek), chłopi byli zmuszani do oddawania wszelkich nadwyżek żywności(w praktyce wszystkiego), próby sojuszu robotniczo-chłopskiego, przymus i militaryzacja pracy, dewaluacja rubla spowodowała naturalizacje wymiany. Rozstrzelanie rodziny carskiej. I ‘21-powstanie marynarzy w Kronsztadzie („czwarta rewolucja”), krwawo stłumione. III ‘21-wobec stabilizacji i zwycięstwa bolszewików-odejście od komunizmu wojennego. d)NEP-’21-ok. ’28. Traktaty z Polska(‘21-Ryga), rep. bałtyckie, Finlandia, Niemcy(‘22). Powstanie ZSRR-’22. NEP(Nowa Ekonomiczna Polityka)-w praktyce do śmierci Lenina w ‘24. Zniesienie kontyngentów(dostaw żywności) zastąpienie ich podatkiem w naturze(prodnałog)-odbudowa rolnictwa, rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwach państwowych i rozliczenia finansowej między nimi, prywatna inicjatywa w usługach i mniejszych zakładach przemysłowych(nepmani). Odbudowa przemysłu, kapitał zagraniczny(amerykański i niemiecki), rozwój rolnictwa(spadła towarowość), sowchozy i artele-minimalne znaczenie, wymiana rubli na „czerwieńce” oparte o parytet złota i walut-zrównoważenie budżetu i stabilizacja rubla-reforma anty inflacyjna, odejście od przymusu pracy, pod koniec NEP-u rosły ceny a malały płace-niepokoje społeczne, pierwsze układy handlowe przełamały izolacje gospodarczą. NEP był okresem przejściowym-nepmani i kułacy do likwidacji e)industrializacja i kolektywizacja-’29-’41-dyktatura Stalina(od ‘29; przymierze z Bucharinem-odsunięcie Trockiego, Zinowiewa i Kamieniewa od władzy-’24, potem rozprawienie się Bucharina-czołowego teoretyka partii), dualizm władzy(administracja państwowa miała swój odpowiednik w partyjnej), pojęcie „wroga ludu”(każdy kto się nie zgadza), „centralizm demokratyczny”(posłuszeństwo górze); szybki rozwój przemysłu ciężkiego kosztem rolnictwa(rozprawienie się z kułakami), elektryfikacja, autarkia gospodarczarozwój kosztem poziomu życia ludności; ’28-’32-pierwsza pięciolatka-20% obszarów do kolektywizacji, rozwój przemysłu(w tym nowych gałęzi)-Magnitogorsk i Kuznieck(górnictwo, hutnictwo i metalurgia), Stalingrad i Charków(traktory), niskie kwalifikacje+stare technologie-mała wydajność pracy, rozwój przemysłu ciężkiego kosztem lekkiego-niedobory środków konsumpcyjnych. Od ‘28 kartkowy system zaopatrzenia ludności do ‘36. ’27-’30-dobrowolna, powolna kolektywizacja i tworzenie kołchozów, od ‘30 - przyspieszona, powszechna kolektywizacja-likwidacja kułaków(teza Stalina o zaostrzaniu się walki klas-śmierć, obozy lub przesiedlenie)-skutek głód zwłaszcza na Ukrainie, zacofanie, pojawienie się kołchoźników. Wielka czystka od ‘34(zamordowanie Kirowa) do ‘37-’38(skazanie na śmierć Zinowiewa, Kamieniewa, Bucharina, Tuchaczewskiego, wiekszość korpusu oficerskiego i komunistów obcych przebywających w ZSRR). GUŁAG(Główny Zarząd Obozów)-’30-łagry były gigantycznym przedsiębiorstwem. ‘33-’37 i ‘38-’41-kolejne pięciolatki-początkowo miano zwiększyć produkcje środków konsumpcyjnych, ale zwiększono produkcje zbrojeniową, wiecęj inwestycji w Azji i na zakaukaziu, woluntaryzm ekonomiczny(błędne decyzje, bo góra tak każe). Od ‘35 stachanowszczyzna(współzawodnictwo pracy), ruch racjonalizatorski(usprawnienia produkcji), ograniczono kontakty gospodarcze ze światem(plus autarki-brak kryzysu), od ‘39 gospodarka wojenna; niekorzystne położenie ludności. Postępy w ochronie zdrowia, kulturze i oświacie(koniec analfabetyzmu, dostępność nauki na wszystkich szczeblach). Jednostronny rozwój przemysłu-dysproporcje w rozwoju gospodarczym, apatia społeczeństwa. „Pierwotna akumulacja socjalistyczna”: -produkcja węgla i stali, łagry, rozwój kolei, budowa kanałów(Białodoniecki-240km w granicie więźniowie bez maszyn), ograniczenie przemieszczania się=paszporty wewnętrzne, mobilizacja ludności do pracy, ale mała jej wydajność. Częściowe wykonanie idei Marksa: -brak obfitości i jednej, dużej fabryki, dominacja państwa, zhierarchizowanie administracji(Marks bał się biurokracji), centralne planowanie i zarządzanie z pominięciem mechanizmu rynkowego, podporządkowanie ekonomii polityce. 40. Charakterystyka gospodarki wojennej 1939-1945(Niemcy, ZSRR, USA, W. Brytania) a)Niemcy-wzrost potencjału ekonomicznego poprzez aneksje i eksploatacje krajów podbitych, doktryna wielkoobszarowej gospodarki=Niemcy centrum przemysłowym Europy-reszta dostarcza surowców(jak kraje neutralne), siły roboczej i żywności. Po Stalingradzie „wojna totalna”, drastyczne ograniczenie produkcji cywilnej, przymus, pracy robotników, metody pracy przymusowej w fabrykach i rolnictwie-zatrudnianie siły roboczej, od poł ‘44 deorganizacja przemysłu, załamanie produkcji, brak surowców, naloty aliantów. Gospodarka niemiecka nie wytrzymała walki na kilka frontów i trzykrotnej przewagi aliantów, niewykorzystanie na początku wojny obcej siły roboczej i obcego potencjału militarnego(mniejszości w ZSRR), klęska blitzkiregu. Nie wytrzymanie demograficzne frontu wschodniego(pod koniec ‘43 było tam 2: 1 jeśli chodzi o liczbę żołnierzy, Rosjanie bez trudu odbudowywali tracone dywizje). b)ZSRR-utrata znacznej części terytorium, ewakuacja zakładów przemysłowych(za Ural), ’41-Państwowy Komitet Obrony kierowany przez Stalina, zarządzający całym państwem(wszystko podporządkowane obronie), ’41-pakt o nieagresji z Japonią-jeden front, maksymalna produkcja środków przypada na lata ‘43-’44 - przewyższenie produkcji niemieckiej(znakomite czołgi-T-34, samolotyJaki i katiusze). Aktywizacja bazy surowcowej na Syberii, praca w łagrach i więźniów niemieckich, pomoc w ramach Lend-lease Act, priorytet wyżywienia armii-system kartkowy dla ludności cywilnej(wojenna aprowizacja), wojenne zarządzanie siłą roboczą. Główny ciężar wojny spoczywał na ZSRR-olbrzymi wysiłek społeczeństwa wymuszony został przez państwo totalitarne c)USA-III ‘41-Lend-lease Act, dostawy broni, żywności, surowców, sprzętu inwestycyjnego państwom koalicji antyhitlerowskiej, olbrzymi potencjał ekonomiczny przestawiono na potrzeby wojny-szybka budowa silnej armii i floty, likwidacja bezrobocia-rozwój gospodarczy Stanów, ’42-większa produkcja niż wszystkie państwa Osi razem wzięte, rozwój rolnictwa-brak reglamentacji, jedynie ograniczenie produkcji towarów luksusowych. Sięgnięcie do rezerw siły roboczej(młodociani, emeryci, kobiety, robotnicy z krajów neutralnych). d)Wlk. Brytania-nieprzygotowana w okresie „dziwnej wojny”, strata sprzętu pod Dunkierką. Od V ‘40 Churchill tworzy program przyspieszonej militaryzacji gospodarki; wygranie bitwy o Anglię i Atlantyk - dzięki intensywnej produkcji i osiągnięciom techniczym, a także metodą walki(konwoje), intensywny rozwój rolnictwa, mobilizacja siły roboczej; gorsza sytuacja w handlu zagranicznym-dług państwowy(uzależnienie się od USA, Kanady i Australii - jednocześnie ruchy narodowo-wyzwoleńcze w koloniach(Indie) 41. Ekonomiczne i polityczne skutki drugiej wojny światowej a)przesłanki wojny-militaryzm państw faszystowskich, wojny lokalne(Hiszpania, Chiny, Etiopia), Monachium(‘38), 23 VIII ‘39Ribbentrop-Mołotow-tymczasowy pakt Hitlera ze Stalinem skuteczny wobec Polaków b)przebieg=1 i 17 IX ‘39-atak na Polskę, ’39/’40-atak ZSRR na Finlandia; wiosna ‘40-Niemcy zajmują DanięNorwegię, Beneluks i Francję, VIII-X-przegrana niemiecka w bitwie o Anglię, ZSRR zajmuje rep. bałtyckie, Besarabię i Bukowinę, IV ‘41-atak państw faszystowskich na Bałkany, 22 VI ‘41-inwazja na ZSRR, 7 XII ‘41-atak na Pearl Harbour; Filipiny, Indochiny i Indonezja zajęte przez Japończyków. ’42/’43-decydujące bitwy Stalingrad, El-Alamein, Midway(VI ‘42), Guadalcanal, Kursk i Orzeł. ’43-wyparcie Niemców z Afryki, lądowanie na Sycylii, przewaga Rosjan na wschodzie. ’44-przekroczenie granic Polski, na linii Wisły, 6 VIlądowanie w Normandii, taktyka środkowego Pacyfiku(„żabiego skoku”), I ‘45-ostatnie próby Osi(kontrofensywa w Ardenach, na Węgrzech, Okinawa), 8 V-kapituacja III Rzeszy, 6 i 9 VIII-Hiroszima i Nagasaki(projekt Manhattan), 2 IX ‘45-kapitulacja Japonii c)charakter wojny-długotrwała, wielki zasięg, maksymalne zaangażowanie potencjału gospodarczego i ludzkiego, nowoczesne środki walki, wielkie straty ludnościowe i materialne, olbrzymi poziom mobilizacji(łącznie 110mln), regularna partyzantka(Jugosławia, Polska ZSRR), rozwój techniki wojskowej, broń rakietowa i atomowa. Konwesja gospodarki(system gospodarki wojennej): maksymalna produkcja wojenna, gromadzenie surowców strategicznych, mobilizacja siły roboczej d)skutki wojny: -polityczne: upadek państw faszystowskich(choć nie wszystkich), , zmiany granic(linia Curzona wschodnią granicą Polski), strefy wpływów i pojawienie się supermocarstw(USA i ZSRR) i zimna wojna, „era atomowa”, powstanie Izraela(‘48), powstanie ONZ(‘45-San Francisco), upadek kolonializmu i tradycyjnej pozycji mocarstw kolonialnych, 4xD w Niemczech, powstanie dwóch państw niemiekich, ’47-paryskie traktaty pokojowe -ekonomiczne-zniszczenia wojenne i straty ludnościowe, podział świata w system kapitalistyczny i komunistyczny, postęp techniczny, nowe sposoby produkcji i kultura masowa, osłabienie polityczne i ekonomiczne Europy(wzrost roli USA, ZSRR-cz. azjatykiej, Japonii po odbudowie, Indii wyzwolonych przez Gandhiego, Chin i Tajwanu), pomoc UNRRA(2, 36$mld) dla Europy, demobilizacja gwałtownej przestawienie się na potrzeby cywilne i wyprzedaż sprzętu wojskowego, zbrojenia(zwłaszcza atomowe) pochłaniają duże ilości środków, które mogły by być lepiej spożytkowane. 42. Rozwój gospodarczy państw bloku radzieckiego w latach 1945-1955 a)ZSRR-nabytki terytorialne(rep. bałtyckie, część Finlandii, Besarabia i Bukowina, Ukraina Zakarpacka, Prusy Wschodnie, kresy wschodnie, Kuryle i południowy Sachalin)+wpływy na wschód od Łaby; ’46-susza na Ukrainie, Mołdawii, Powołżu; ’46-’50odbudowa kraju(czwarta pięciolatka)-wykorzystanie reparacji i siły jeńców wojennych; rekonwesja przemysłu, słaby rozwój rolnictwa-kolektywizacja w rep. nadbałtyckich oraz w zachodniej Białorusi i Ukrainie; ’51-’55(piąta pięciolatka)-autarkia gospodarcza-embargo strategiczne Zachodu, zagospodarowanie Syberii, Azji Środkowej, terenów północnych i dziewiczychprzekształcenia przyrody, nadal niedobór żywności; 5 III ‘53-Stalin umiera(koniec kultu i polowania na czarownice), odwilż polityczna, Nikita Chruszczow(początkowo triumwirat Beria-Malenkow-Mołotow) u władzy-koniec terroru(ale Berię skazał), rehabilitacja ofiar czystek, zwolnienie z łagrów-destalinizacja; skrócenie tygodnia pracy, zwiększenie płacy minimalnej, przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego. b)przemiany polityczne i gospodarcze-’44-’48 przejęcie władzy przez komunistów w Europie środkowej-demokracje ludowe(aktywizacja lewicy w czasie okupacji niemieckiej, radykalizacja nastrojów ludzi po wojnie-zmiany w stosunku do rządów przedwojennych, obecność Armii Czerwonej, brak zainteresowania ze strony Zachodu), XI ‘45-Tito wygrywa wybory w Jugosławii (rzeczywiste poparcie) i ma wpływy w Albanii, w Bułgarii rozbili partię chłopską(‘46-w referendum Bułgaria miała być republiką, ’47-demokracją ludową, Gieorgi Dymitrow); na Węgrzech przegrali wybory z Partią Drobnych Rolników(Ferenc Nagy), ale opanowali ministerstwo spraw zagranicznych i podobnie jak w Rumunii ścigano „przestępców wojennych” - ‘47 opanowali władzę(m. Rakosi); w Rumunii Petru Groza przeprowadził szybką i korzystną dla chłopów reformę rolną, dzięki czemu w ‘46 komuniści wygrali wybory w ‘47 król abdykował; w Czechsłowacji rządził emigracyjny premier Edward Benesz, w ‘46 wygrali komuniści(uczciwie). Klement Gottwald premierem, ’48 zamach stanu, nowa konstutucja, wybory-demokracja ludowa; ogólnie-rozbicie patrii chłopskich najczęściej przez zfałszowane wybory(poza Czechami i Jugosławią), związanie z Moskwą, ’47-Kominform-zjednoczenie partii robotniczych pod sztandarem komunistów, ’48-rozłam między ZSRR a Jugosławią, stalinizm-likwidowanie i aresztowanie nawet własnych działaczy (Dżunew w Bułgarii, Rajek na Węgrzech, Slanski w Czechsłowacji, Gomułka w Polsce). Przemiany gospodarcze: reforma rolny rolne o charakterze antyfeudalnym i antyfaszystowskim(likwidacja warstwy ziemiańskiej, częściowa poprawiona struktura rolna, w większości byłt to jednak gospodarstwa za małe, część ziemi przejęło państwo), nacjonalizacja(likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich na własność społeczną-likwidacja kapitalistów, etatyzm, upaństwowienie przemysłu, transportu, bankowości, handlu również zagranicznego), rekonwersja i odbudowa powojenna(pomoc radziecka i UNRRA=Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Powojennej Odbudowy), planowanie gospodarcze(5 lat-Jugosławia, 3 lata Polska i Węgry, 2 lata Czechosłowacja i Bułgaria, roczne w NRD i Rumunii), ’49-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej=RWPG(ZSRR, Bułgaria, Czechsłowacja, Polska, Rumunia, Węgry potem Albania i NRD)-rozbudowa wzajemnej bazy przemysłowej i handlu zagranicznego=słuzy gospodarczej i politycznej jedności bloku wschodniego c)rozwój gospodarczy-industrializacja(przemysł ciężki)-model radziecki(autarkia, wyrzeczenia ze strony ludności) a nie model angielski(przejście od lekkiego przemysłu do ciężkiego), plany 5-letnie, forsowny przemysł obronny, ’50-’53 rozwój bazy paliwowoenergetycznej, produkcja stali i wtsokie inwestycje w przemyśle, akumulacja obniża konsumpcję; ’53-’55 napięcia wewnątrz krajów (Berlin-’53) i odwilż, więcej na lekki i rolnictwo-poprawa konsumpcji), wysoki wzrost przemysłowy, kartki i obowiązkowe dostawykryzys rolnictwa, gorsze rozwiązania radzieckie(izolacja od Zachodu), zmiana struktury społecznej i gospodarczej, rewolucja kulturalna i oświatowa; w ‘48 Kominform-kolektywizacja rolnictwa(wzrost w ZSRR wynikał z ekstensifikacji upraw), opór na Węgrzech i w Polsce, przymusowe zakładanie spółdzielni, katastrofa dla rolnictwa przymusowe dostawy od ‘51, w ‘53 zmniejszony wykorzystanie wsi, w ‘55-’56 zrezygnowano z kolektywizacji wogóle. d)postępy w Azji-rewolucja chińska-’49 ChRL z Mao Tse-tungiem na czele-Kuomintang z Czang Kaj-szekiem ucieka na Tajwan po trzyletniej wojnie(pomoc ZSRR jednym, USA drugim); ’48 dwie Koree: połnocna(Kim Ir Sen) i południowa(Li Syng-man), granica na 38 równoleżniku, liczne incydenty wojskowe aż w ‘50 wojska Korei północnej(pomoc radziecka) atakują południową-interwencja ONZ(głównie Amerykanie)-pod koniec ‘50 głównodowodzący Douglas MacArthur prawie dociera do granicy chińskiej, „ochotnicy chińscy” odrzucają Amerykanów na 38 równoleżnik, wojna pozycyjna do ‘53 rozejm z inicjatywy Eisenhowera, wzrost w państwach kapitalistycznych, trudności w komunistycznych. Duże straty-ok. 1mln Koreańczyków, 250tys. Chińczyków i 40tys. Amerykanów 43. USA i państwa kapitalistyczne w latach 1945-1955 a)USA-wzrost gospdarczy rozwój techniczny(bomba atomowa, DDT, penicylina, radar, masy plastyczne)-przywództwo w świecie kapitalistycznym. ’46-„żelazna kurtyna”(Churchill w Fulton), doktryna Trumana(Kennana)=powstrzymywanie komunizmu, 5 VI ’47plan Marshalla(13mld$)-nadzór amerykański nad wykorzystaniem pieniędzy w praktyce usunięcie komunistów z rządu(Francja i Włochy); ’48-’49-kryzys berliński, most powietrzny, ’49-powstanie RFN(chadecja z Adenauerem), NRD(SED), IV ‘49NATO(Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wlk. Brytania, Włochy, Kanada i USA, ‘52Grecja i Turcja, ’55-RFN)-socujsz obronny. ’49-ZSRR ma już bombę atomowa(proces i skazanie na śmierć Rosenbergów), ’55bomba wodorowa USA(projekt Panda) i ZSRR. V ‘55-Układ warszawski. ’55-neutralność i koniec okupacji Austrii. Okres rekonwesji i demobilizacji-wysoka nadprodukcja-plan Marshalla tworzy rynki zbytu w Europie, wysoki przyrost naturalny(baby-boom), interwencjonizm gospodarczy(pośrednie środki zarządzania-indirect planning), wzrost znaczenia monopolizacji(wielka trójka-3 koncerny z Detroit kontrolujące produkcję stali i aluminium), zbrojenia(boom koreański) b)Wlk. Brytania-Clement Attlee z lauborzystów, podniesienie poziomu życia pracowników najemnych, państwo dobrobytu, nacjonalizacja Banku Anglii, produkcje gazu, węgla, elektryczności, koleje i lotnictwo cywilne; dobra koniunktura podczas wojny koreańskiej od ‘55 znów konserwatyści ale bez większych zmian w gospodarce; koniec imperium kolonialnego c)Francja-’45-wygrana lewicy-de Gaulle premierem, ale podaje się do dymisji, ’46-wygrywa chadecja, kierownicza rola państwa i plannowania gospodarczego, plan Monneta(rozbudowa przemysłu wydobywczego stali, cementu, energii elektrycznej). Nacjonalizacja (‘44-’47)-lotnictwa i przemysłu lotniczego, węgla i Renaulta. Ważne stały się zbrojenia-wojna w Indochinach. d)Włochy-’46 wygrywa chadecja, zła sytuacja gospodarcza(ubogie rolnictwo, brak rozwiniętego przemysłu różnice regionalne), interwencjonizm państwowy(banki i monopole), rozwój w ramach planu Marshalla tak, że w 50’ miano cudu gospodarczego, ’54uregulowanie sprawy Triestu e)RFN-zaraz po wojnie wielki zastój gospodarczy, czarny rynek, zniszczenia, plan Marshalla, reforma walutowa 18 VI ‘48 Ludwiga Erharda-wymiana zdewaluowanej marki na nową, premiująca kapitał produkcyjny(majątek zecowy i akcje 1: 1, natomiast dyskryminująca kapitał pieniężny(100: 6, 5)-potężny wpływ na inwestycje+plan Marshall=boom inwestycyjny-”niemiecki cud gospodarczy”, Erhard jako minister gospodarki Adenauera głosił neoliberalizm, przy czym państwo nie pozostawało bierne-wzrost produkcji i konkurencyjność-olbrzymi wzrost eksportu towarów przemysłowych f)Japonia-na wzór Niemiec(4xD)-zmiany w Japonii, ’47-konstytucja demokratyczna Japonii, trudne początki zniszczenia, utrata kolonii i przyjęcie repatriantów; zmiana stanowska USA po zwycięstwie Mao w Chinach; ’52-Japonia suwerenna; wojna koreańska rozwija kraj g)integracja europejska-głoszona przez Schuman(Francuz), Adenauera i de Gasperi(premier Włoch). ’46-unia celna państw Beneluksu, ’48-Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej(państwa z planu Marshalla), ’50-plan Schumana(kontrola produkcji węgla i stali Francji i RFN)=‘51 Europejska Wspólnota Węgla i Stali(Francja, Włochy, RFN i Beneluks) 44. Główne problemy gospodarcze w ćwierćwieczu 1955-1980 a)rewolucja naukowo-techinczna-(pojęcie wprowadził w ‘39 John Bernal)rozwój naukowy i postęp techinczny-rozwój sił wytwórczych, nowe metody wytwarzania-automatyzacja(ważnymi składnikami rozwoju są elektronika i cybernetyka), wykorzystanie energii jądrowej(od ‘54 w ZSRR) spowolonione po katastrofie w Czarnobylu(IV ‘86), masowe wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego, rozwój telekomunikacji(‘62-łaczność satelitarna) i mikroelektroniki(‘72-kieszonkowy kalkulator, komuputery osobiste i profesjonalne-’79 rewolucja informatyczna IBM’a)-elktronika kwantowa i nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach(‘86)-sondy kosmiczne, TV Sat, światłowody, magnetowidy, płyty CD(‘82). ‘52-Watson i Crick-odkrycie struktury DNA, ’72biotechnika(inżynieria genetyczna)-biologia przemysłowa pozwala na rozwiązanie problemów żywnościowych i energetycznych. USA-dzięki Wernerowi von Braunowi(konstruktor V-1 i V-2 w niewoli) rozwój techniki rakietowej. 4 X ’57-pierwszy sztuczny satelita Ziemi i 12 VI ‘61-Jurij Gagarin w kosmosie-sukcesy ZSRR-USA przestaje czuć się bezpieczne utworzenie NASA-20 VII ‘69Neil Armstrong i Aldrin na Księżycu, bezzałogowe statki na Wenus(ZSRR-’70) i Marsie(USA-’75). Wahadłowce amerykańskie do ‘86-katastrofa. Ograniczanie środków na eksploratacje kosmosu. Następstwa rewolucji naukowo-technicznej: -restrukturyzacja przemysłu(od tradycyjnych do nowoczesnych i przyszłościowych gałezi-szybciej w krajach rozwiniętych) -nowa rola nauki-lepiej finasowana(znów kraje rozwinięte), powiązana z produkcją-technologia staje się towarem -zmiany w technologii wytwarzania(nacisk na oszczędność), poprawa jakości i szybkości usług(motoryzacja, lotnictwo, łączność) -zmiany w organizacji i zarządzaniu działalnością gospodarczą - komputeryzacja i automatyzacja -podniesie jakości życia-więcej czasu wolnego, nowoczesne środki masowego przekazu-uczestnictwo w masowej kulturze -dysproporcja w rozwoju gospodarczym bariery polityczne(embargo, brak kapitału) i techniczne(brak kadr i infrastruktury) b)kryzys energetyczny-po powstrzymaniu recesji pod koniec 50’; dekada szybkiego wzrostu’60-’70; uzależnienie gospodarki światowej od energii elektrycznej i ropy naftowej(podstawowy surowiec dla przemysłu energetycznego, motoryzacyjnego i chemicznego). W latach ‘51-’72-wzorst wydobycia(kraje arabskie i ZSRR) i zużycia ropy przy spadeku cen. Koniec 50’ - powstaje OPEC(Organizacja krajów Eksporterów Ropy naftowej), który pod wpływem wojny ‘67 i zwiększenia roli nafty libijskiej uzyskuje podwyżkę cen ropy w ‘71-umowa w Teheranie. W czasie wojny ‘73, kraje arabskie użyły broni ekonomicznej-Irak znacjonalizował instalacje wydobywcze(Exxon, Mobil, Royal Dutch Shell), embargo na dostawy ropy do krajów popierających Izrael i dwukrotne podniesienie cen ropy(70% i 128%)-4-krotny wzrost cen w przeciągu roku-koniec taniej energii. Drugi szok naftowy w ‘80 po rewolucji islamskiej w Iranie-spadek wydobycia. Skutki kryzysu naftowego: -zahamowanie tempa wzrostu państw zachodnich(bezrobocie, stagnacja gospodarcza, wzrost cen-stagflacja) -przeciw działanie sktukom(rezerwy strategiczne i wzrost własnego wydobycia, poparcie Arabii Saudyjskiej związanej z USA) -polityka oszczędności zużcia energii(technologie oszczędnościowe i alternatywne źródła energii-alkohol, biogazy, słoneczna, wiatru) -zmiana polityki gospodarczej-zwalczanie bezrobocia i inflacji -nadwyżki finansowe(petrodolary)-lokawane w bankach zachodnich(na dalsze inwestycje, konsumpcja i wojny - Iran-Irak) c)zadłużenie międzynarodowe-od ‘70 wzrasta zadłużenie państw rozwijających się u rozwiniętych(prawie 8 razy). Przyczyny: -popyt na pożyczki-inwestycje w rozwój(industrializacja, rozwój rolnictwa i infrastruktury) -niska stopa oprocentowania utrzymująca się w 70’ -ceny towarów przez kraje rozwijające się rosły do ‘81-szans na zysk -petrodolary z banków zachodnich były przeznaczane na pożyczki do krajów rozwijających się i do kilku komunistycznychdługoterminowe kredyty finansujące rozwój gospodarczy d)integracja gospodarcza-Traktaty Rzymskie w ‘57 powstanie EWG(Francja, RFN, Włochy, Beneluks, potemWlk. Brytania, Dania, Iralandia, Gracja, Hiszpania i Portugalia-wspólny rynek, swoboda wymiany towarowej i informacji, współpraca w zakresie przemysłu, transportu, ochrony socjalnej, polityki podatkowej i celnej) i Euratom(Europejska Wspólnota Energii Atomowej). EFTA(Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-’60)-kraje zachodnie poza EWG. ’60-powstanie OECD-koordynacja polityki gospodarczej i przeciw działanie kryzysom(EWG+EFTA+USA, Kanada, Jopania, Turcja, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk). 67’-Wspólnota Europejska(połączenie EWG, Euratom i Europejskiej wspólnoty węgla i stali). ’58-wymienialne waluty -RWPG(Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej-’49), słaba integracja, embargo ze strony Zachodu, narzucona doktryna gospodarcza ZSRR-autarkia(wszystkie gałęzie bez specjalizacji), mała rola handlu międzynarodowego-brak wymienialnej waluty, w ‘58-międzynarodowy podział pracy(ale ograniczenia zostały-mopol państwa w handlu zagranicznym, brak wspólnej waluty). ’71-kompleksowy program, mimo olbrzymiej administracji nie wprowadzony w życie, wręcz przeciwnie Polska, Węgry próbują zacieśniać więzy z gospodarką zachodnią e)korporacje transnarodowe-przedsiębiorstwa które mają conajmniej jedną filię za granicą w conajmniej jednym kraju-skutek przekształteń w gospodarce światowej; wpływ na politykę(zwiększają siłę krajów rozwiniętych, a zmiejszają siłę krajów rozwijająych się), badania naukowe w ‘80: Exxon Corporation(USA), Royal Dutch Shell(Wlk. Brytania), Mobil Oil Corporation(USA)-największe i najwięcej fili w Europie zachodniej. Przyczyny umocnienia się: -rewolucja naukowo-techniczna-możliwość badań, a telekomunikacja pozwala sprawnie zarządzać -zmiejszenie poczucia bezpieczeństwa inwestycji zagranicznych(kryzys naftowy, wojny lokalne) -postępy integracji w Europie zachodniej-swobodny przepływ kapitału i technologii f)pokojowe współisnienie i wyścig zbrojeń-od ‘55 pokojowe współistnienie i jednocześnie zbrojenia i rozbrojenia-wyścig technologiczny-„równowaga strachu” i „spirala zbrojeń”-żadna ze stron nie mogła użyć broni, bo groziło by to totalny, atomowym konfliktem, ale obie strony zwiększały i unowocześniały swoje arsenały. Szpeigostwo-‘60 zestrzelenie U-2, pociski rakietowe(pociski „pershing”, „cruise”, SS-20), bombowce i okręty podwodne wyposażony w głowice jądrowe. Broń neutronowa(USA). Wlk. Brytania, Francja, ChRL(‘64), Izrael(prawdopodobnie)-broń atomowa. W latach osiemdziesiątych możliwości do budowy osiągnęly: Indie, Pakistan, Brazylia, Irak, RPA. ’57-plan Rapackiego-utworzenie strefy bezatomowej w Europie środkowej(nam by się najbardziej oberwało). Zakaz prób w atmosferze(‘63), demilitaryzacja kosmosu i księżyca(‘67, ’79), ’68-o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. ’72-SALT I; ’79-SALT II(nie ratyfikowany przez kongres USA-wojna w Afganistanie). ’75-KBWE(Konferncja Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie) w Helsinkach-suwerreność państw, wyrzeczenie się agresji, prawa człowieka- osobiste, ekonomiczne, kulturalne i ekologiczne. Przestrzeganie swobody wymiany informacji, wyboru ojczyzny(czwarty koszyk KBWE) g)konflikty militarne- „brudna wojna” Francuzów w Indochinach ’45-’54; Wietnam’64-’75 po incydencie w zatoce Tonkijskiej, kontyngent wojsk amerykańskich i SEATO do Wietnamu południowego, ruch pacyfistyczny w USA-Nixon w ‘69 pomału wycofuje się z Wietnamu. ’75-pada Sajgon, Ho Chi Minh rządzi. ’75-’79 - rządy Czerwonych Khmerów w Kambodży(efekt uboczny interwencji amerykańskiej)-terror Pol-Pota obalony przez armię wietnamską. -kryzys-zestrzeleniu U-2 nad ZSRR, ’61-kryzys berliński-postawienie muru, ’59-obalenie Batisty-Fidel Castro Ruz z pomocą „Che” Guevary przejmuje władzę na Kubie(ruch 26 lipca), reforma rolna i nacjonalizacja, ’61-nieudana inwazja amerykańska w Zatoce Świń, ’62-próba zainstalowania rakiet radzieckich-Chruszczow idzie na kompromis wobec J. F. Kennedy’ego. -kryzysy bliskowschodnie-’48-’49-pierwsza wojna(powstanie państwa Izrael); ’56-Naser nacjonalizuje Kanał Sueski-atak Wlk. Brytanii, Francji, Izraela na Egipt(strefę kanału)-protest ZSRR, ONZ i objętość USA-wycofanie się agresorów-koniec wpływów brytyjskich na Bliskim Wschodzie-dwa obozy: USA i Izrael i ZSRR i państwa arabskie; ’67-wojna siedmiodniowa(opanowanie i kolonizacja Wzgórz Golan, starej Jerozolimy, lewgo brzegu Kanału). 6 X ’73-wojna Jom Kippur(następca Nasera Sadat chciał z pozycji siły negocjować z Izraelem)-pomoc USA błyskawiczne zwycięstwo Izraela, kryzys naftowy-Konferencja Bliskowschodnia, ’79-pokój w Camp David-Egipt uznaje Izrael, walki na terenie Libanu wspierającego OWP. -wojska w Afganistanie ‘79-’89, pomoc komunistom afgańskim, odwrócenie uwagi od problemów wewnętrznych, protest USA i wsparcie ze strony amerykańskiej i pakistańskiej dla mudżahedinów h)dekolonizacja-zbrojne powstanie narodowo wyzwoleńcze lub pokojowo po uzyskaniu zdolności do samorządności i samodzielczości gospodarczej(-Wlk. Brytania-Macmillan, Francja-de Gaulle; nie tracenie więzi z koloniami); pomoc sekretarza ONZ Daga Hammarskjolda; ’62-wyzwolenie Algerii przez rząd Abbasa. ’56-’59-niepodległość Maroka, Tunezji, Sudanu, Ghany i Gwinei. ‘60-rok Afryki-17 kolonii wyzwolonych(brytyjskich, francusich i belgijskich). Do ‘68 pozostałe francuskie i brytyjskie. ’75„rewolucja goździków” w Portugalii-niepodległośc Angoli, Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka. Niepodległość uzyskały też(‘60’75): Cypr, Malta, Kuwejt, Singapur, Borneo, Jamjka, Bardados, Gujana bryt. i holen. , Grenada, Nowe Hybrydy, Samoa, Fidżi, Tonga, W-py Salomona. Skutki dekolonizacji: -dojście do władzy ludzi dążacych do totalitaryzmu, wojny lokalne(najemnicy-’60 Kongo Belgijskie), próby integracji(Kwame Nkrumah-premier Ghany), próby budowy państwa na wzór ZSRR 45. ZSRR i państwa realnego socjalizmu w latach 1955-1980 a)przemiany polityczne w ZSRR-XX Zjazd KPZR-potępienie „kultu jednostki” - Stalina, Chruszczow do ‘64-usunąl konkurentów do władzy, odprężenie na świecie, stłumienie rewolucji na Węgrzech, współpraca z Castro(rozwój floty), umocnienie pozycji na Bliskim Wschodzie po ‘56, pogorszenie stosunków z Chinami, sukcesy w opanowywaniu kosmosu, większa samodzielność państw satelickich, rozładowywanie napięć na arenie miedzynarodowej; podniesienie poziomu życia, rozwój oświaty-niepowodzenia polityki gospodarczej zmusiły go do dymisji. Rządy Leonida Breżniewa(‘64-’82-premierem Kosygin)-zastój, apogeum wzrostu potęgi politycznej ZSRR, centralne sterowanie życiem społecznym w ZSRR; ruch dysydentów-Sołżenicyn, Sacharow; doktryna ograniczonej suwerenności państw bloku radzieckiego-doktryna Breżniewa=stłumienie „praskiej wiosny”, interwencja w Afganistanie, przygotowanie interwencji w Polsce; zbrojenia i wojna w Afganistanie przyspieszyły rozpad imperium b)komunizm poza ZSRR-’56 Polska i Węgry-’53-umiera Bierut, do ‘56 narasta ferment polityczny, Władysław Gomułka poraca do władzy-„polska droga do socjalizmu”, poparcie społeczeństwa, bardziej suwerenne stosunki z ZSRR(, repatriacja Polaków, status wojsk radzieckich, umożenie długów i nieekwiwalentnej wymiany handlowej), jednocześnie Gomułka zapewnia Chruszczowa, że Polska pozostanie socjalistyczna; powstanie na Węgrzech premierem Imre Nagy, wystąpienie z Układu Warszawskiego, interwencja radziecka, rząd Janosa Kadara-ZSRR nie chce zmienić status quo -’68-Czechsłowacja-stalinizm do ‘68 w wydaniu Antonina Novotnego-protesty-próba budowy „socjalizmu z ludzką twarzą” Aleksandra Dubczeka-interwencja wojsk układu(ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska, Węgry)-potwierdzenie doktryny Breżniewazniesie reform Dubczeka(swobody polityczne, zmiany w gospodarce, większa suwereność i kontakty z Zachodem) przez G. Husaka -Kuba-początkowo Castro głosił hasła, demokratyczne, ludowe, antykolonialne i antyamerykańskie, potem coraz bardziej w lewo-wzrost zainteresowania Kubą ZSRR, likwidacja pluralizmu, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu, sancje gospodarcze USA, utrzymanie armii-pogorszenie stopy życiowej ludności(kartki); zasady rozprzestrzeniania(próby w Boliwi, Zairze, Angoli) opracowane przez Ernesto „Che” Guevarę w „Wojnie partyzanckiej”. -Chiny-hasła Mao były tak agresywne(„wojna atomowa-papierowy tygrys”, „wiatr wschodu zawsze góruje nad wiartem z zachodu”, „połowa ludności która, przeżyje wojnę atomową zbuduje socjalizm”), że w ’60 doszło do rozłamu z ZSRR, rywalizacji na świecie(Kambodża, Albania)-konflikt nad rzeką Ussuri; maoizm zakładał, że partią rewolucyjną jest chłopstwo, reforma rolna, ’55-kolektywizacja rolnictwa, prowokacje polityczne(„niech zakwitnie tysiąc kwiatów”-pluralizm i zamkniemy je w więzieniach), potem pomysł-Wielkiego Skoku-samowystarczalne komuny ludowe(ruina gospodarki i głód)-kompromitacja maoizmu, aby utrzymać się przy władzy ‘65-’68-rewolucja kulturalna-oddziały „Czerwonej Gwardii”(hunwejbini) rozprawiali się z przeciwnikami Mao, intelektualistami(i wszystkimi których o cokolwiek podejrzewano)-katastrofa gospodarcza dopiero po śmieci w ‘76 Mao Tse-tung i Czou En-laia -reformy i otwarcie się na Zachód-’79, „pragmatyzm”-Deng Xiao Pinga -pozostałe-’70-Chile Salvatore Allende-reformy socjalistyczne-kontrakcja USA, korporacji międzynarodowych i posiadaczy chilijskich-ruina gospodarcza-’73-’88-junta wojskowa obejmuje władzę z Augusto Pinochetem na czele -’79-Nikaragua-paryzanci sandinowscy obalają Somozę; pomoc USA dla „contras”(partyzanci prawicowi) -od ’75-wpływy w Angolii(interwencja kubańska), Etiopii, Indochinach, Mozambiku, Somalii i Jemenie połud. -narastanie opozycji w Polsce od ‘68, ’70, 76 do Solidarności c)rozwój gospodarczy ZSRR-wielkie możliwości surowcowe, ograniczenie możliwości poprawy poziomu życia ludności-wyścig zbrojeń i kosmiczny, hamowanie wzrostu od lat 70-tych; bariery wzrostu-wyczerpywanie się głównych zasobów naturalnych w europejskiej częsci kraju, zmniejszenie podaży siły roboczej=zmniejszenie przyrostu naturalnego, narastania opóźnienia systemu ekonomicznego(centralizacja-brak jakości, efektywności, modernizacji-strary i marnotrastwo), degradacja środowiska naturalnego, czynniki inwestycyjne i ekstensywne kajo dominujące, wzrost produkcji przemysłowej(choć tempo coraz mniejsze)-głównie czynniki produkcji, rozbudowa infrastruktury związki z eksploatacją bogactw naturalnych z Syberii. Wzorst rolnictwa nie nadążał za wzrostem popytu-import ze USA, próba zagospodarowania terenów nieuprawianych(ziemie celinne)-naruszenie równowagi ekologicznej, próby osiągnięcia rentowności zakładów przemysłowych do ‘65-‘78, od ‘81 „faza rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego”, szeroki dostęp do oświaty, ale niskie wyposażenie w dobra trwałego użytku, szczególnie kołchoźników, dominująca rola narodowości rosyjskiej na tle innych, aktywnośc dymplomatyczna, eksport broni, kredyty zachodnie, ratował się sprzedażą złota i diamentów, maleje tempo wzrostu, spada tempo prac, frustracje i patologie(alkoholizm, narkomania, przestępczość i korupcja) d)gospodarka państw socjalistycznych-postępująca industrializacja i przyspieszony wzrost gospodarczy opierający się o czynniki ekstensywne(wysoka stopa inwestycji, wzrost zatrudnienia), a nie czynnikach intensywnych(wydajnośc pracy, postęp technologiczny)- wysoka energo-, materiało- i kapitałochłonnośc produkcji, brak towarów(rynek producentów)-napięcia społeczne, w 70’ próby intensyfikacji(zwiększenie intesywności, proeksportowy rozwój gospodarki, import technologii i kredyty z Zachodu)-nie powiodły się- brak wzrostu efektywności pracy i anachroniczne zarządzanie sprzeczne z wysokim poziomem bazy przemysłu, przeinwestowanie w środki produkcji, nie doinwestowanie konsumpcji, podrożenie kredytów na Zachodzie, gwałtowne zmiany w gospodarce światowej, połowiczne i niekonsekwentne reformy-przyczyny załamania się gospodarki-na Węgrzech nowy mechanizm gospodarczy-lepsze planowanie i zwiększanie samodzielności przedsiębiorstw, zachęcanie pracowników do lepszej pracy 46. Gospodarcze problemy Trzeciego Świata po drugiej wojnie światowej a)początek dekolonizacji-Indonezja-Sukarno prezydentem ‘49-’54- całkowite wyzwolenie spod władzy Holandii -rząd Aunga Sanga(powstanie antyjapońskie)-’45-’48-wybory, Brytyjczycy uznają niepodległość -Indyjski Kongres Narodowy(Mahatma Gandhi) i Liga Muzułmańska; ’46-wojna domowa; 15 VIII ‘47niepodległość Indii i Pakistanu, konflikty trwają, ’48-zamordowanie Gandhi’ego - „brudna wojna” ‘45-’54 Francuzów przeciwko Ho Szi Minowi -pomoc ChRL i ZSRR, ’54-zdobycie Dien-BienPhun-największej bazy francuskiej; 20 VII ‘54-genewskie układy pokojowe dzielące Wietam wzdłuż 17 równoleżnika, niepodległość Laosu i Kambodży -Front Wyzwolenia Narodowego w Algerii(Ahmed Ben Bella), od ‘54 powstanie antyfrancuskie -powstanie Izraela(poparcie Wlk. Brytanii-deklaracja Balfoura-’17)-15 V ‘48, premierem Dawid Ben Gurion -’52-przewrót Nasera w Egipcie(obalenie monarchii)-nacjonaliści egipscy-antybrytyjscy i antyizraelscy b)konferancja w Bandungu i Grupa 77-’55-konferencja w Bandungu z inicjatywy Sukarno, deklaracja niezaangażowania państw Trzeciego Świata w konflikty światowe, proklamowanie antykolonializmu, równości, pokojowego współistnienia, nieagresji , niemieszanie się do spraw wewnętrznych innych państw, sprzeciw wobec rasizmu-5 deklaracji „Pańcza Sila”-ruch silny tylko 60’ -Strefa Wolnego Handlu i Wspólny rynek a Ameryce Łacińskiej; nowo wyzwolone kraje-Grupa 77 (kraje niezaangażowane w ‘64)-pomoc dla krajów Trzeciego Świata, znikome wyniki c)ogólne warunki i klasyfikacja-kraje nie należące do krajów kapitalistycznych i komunistycznych(dwa pierwsze światy), opóźnione w rozwoju spłeczno-ekonomicznym, klasyfikacja według GNP per capita(brutto na mieszkańca): -kraje najuboższe-„Czwarty Świat” ok. 260$-1: 40 w stosunku do krajów rozwiniętych -państwa nowo uprzemysłowione(Korea S, Singapur, Hongkong, Taiwan, Tajlandia, Malezja, Indonezja+Meksyk, Brazylia) -eksporterzy ropy naftowej(Arabia Saudyjska, Libia, Kuwejt, Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Oman)-żyjące ze sprzedaży ropy Przyczyny zacofania: -zerwanie z metropolią-obawa neokolonializmu -zacofane rolnictwo, nie potrafiące wyżywić ludności -brak środków na iwestycje -brak wykwalifikowanej kadry technicznej i organizatorskie-emigracja za granicę=„drenaż mózgów” -import maszyn, urządzeń, nawet żywności -niska dochodowośc handlu zagranicznego, skromne wpływy z eksportu(surowce, art. spożywcze, półprodukty) d)próby rozwiązywania problemów-niewykolany projekt dakead rozwoju ONZ, powstanie FAO -’45 działaność szersza od ‘60; Grupa 77-Nowy Międzynarodowy Ład Ekonimiczny(NIEO): -powiązanie cen surowców z cenami produktów tak by kraje rozwijające się nie ponosiły strat oraz ułatwienie w eksporcie do krajów rozwiniętych -pomoc finansowa i renegocjacja i umożenie zadłużenia, zreformowanie systemu walutowego -pomoc naukowo-techniczna w rozwoju przemysłu i rolnictwa NIEO-pozostał w stefrze projektów-recesja odwróciła uwagę od krajów najbiedniejszych e)nowo uprzemysłowione państwa Azji i Ameryki Łacińskiej-rozwój skokowy -Korea Południowa(proeksportowa orientacja, wysoka akumulacja kapitału i jego napływ z USA i Japonii, wysoka wydajność pracy) -Singapur(handel morski+eksport, duży libralizm-napływ obcych kapitałów-USA, EWG, Japonia) -Tajwan(rozwój rolnictwa i przemysłu, zwłaszcza elektronicznego-spore nakłady na armię-chińskie „manewry” wokół Tajwanu) -Hongkong(strefa wolnocłowa-najbardziej liberalna gospodarka na świecie, przemysł elektroniczny i precyzyjny, stoczniowy) -Tajlandia(rozwój rolnictwa i przemysłu) -Indonezja(rozwój przemysłu wydobywczego-ropa, węgiel, metale) -Ogólnie Azja SE(reforma rolnictwa, rozwój oświaty, korzystanie z wzrów i kapitałów japońskich, wykorzystanie i wymuszanie wysokiej wydajności pracy, ułatwienia dla gospodarki-liberalizm z interwencjonizmem państwowym i stabilnością polityczną) -Brazylia(-Juscelio Kubischka próbuje zagospodarować interior-Brasilia, po ‘61-rozwój przemysłu zbrojeniowego, masznowego, chemicznego, projekt Itaipu-budowa elektrowni wodnej, duże rozwarstwienie społeczeństwa-bieguny bogactwa i nędzy) -Meksyk(reforma rolna Lopeza Mateosa-rozwój rolnictwa, 60’-przetwórstwo, 70’-wydobycie ropy, decydująca rola państwa w gospodarce, wielki skok gospodarczy, ale duże też zadłużenie) -Kostaryka i Dominikana(„republiki bananowe” - rozwój rolnictwa i przetwórstwa w oparciu o kredyty-zadłużenie i eksport rolny) f)państwa naftowe-Iran- ‘51-Mossadek nacjonalizuje sektor naftowy(burliwe przejścia), od ‘57 Narodowa Irańska Kompania Naftowa, reforma rolna w 60’, rozwój przemysłu w celu zastąpienia importu, wydatki wojskowe za rządów szacha Rezy Mohammada Pahlaviego do ‘79, dysproporcje w rozwoju-przemysł a rolnictwo i infrastruktura, despotyczna władza szacha(policja polityczna „Savak”) doprowadziała w ‘79 do rewolucji islamskiej - ajatollah Ruholl Chomeini u władzy do ‘89-fundamentalizm islamski(szyityzm) obejmuje władzę-koniec rozwoju gospodarczego -Libia-’69 płk. Muammar-al-Kadafi obala monarchię, ustrój oparty na zasadach islamu i alteranywny dla kapitalizmu i komunizmu-„islamski socjalizm” wprowadzany w życie przez komitety ludowe(jak w chińskiej rewolucji kulturalnej). Zyski z ropy inwestowane w rolnictwo, przetwórstwo ropy i infrastrukturę. Libia popierała ruchy terrorystyczne skierowane przeciwko Zachodowi, interwencję w krajach afrykańskich, Kadafi był inicjatorem wykorzystania ropy jako broni ekonomicznej(kryzys naftowy) -pozostałe-kraje arabskie w OPEC-u, Wenezuela, Meksyk(poza OPEC-iem), Ekwador - zyski z ropy przeznaczane na rozwój gospodarczy tych krajów bądź też lokowane w bankach angielskich, amerykańskich. 47. Ekonomiczne przesłanki rozpadu obozu realnego socjalizmu a)ogólne przesłanki w polityce i gospodarce światowej-niepowodzenie ZSRR podczas wojny w Afganistanie wykorzystuje Regan (od ‘81), pomoc dla opozycji w Polsce, dyssydentów w ZSRR, partyzantki antykomunistycznej w Afganistanie, Angoli i Nikaragui, nowy wyścig zbrojeń, którego ZSRR nie było stanie wytrzymać(broń laserowa, antyrakiety, Stealth, SDI)-„gwiezdne wojny”; recesja ‘80-’83 - nowa polityka gospodarcza Regana: odejście od doktryny Keynesa(który nie był w stanie przewidzieć np. kryzysu naftowego); nowe doktryny ekonomiczne: monetaryzm Miltona Friedmana ‘76-Nobel, zmiejszenie obciążeń fiskalnych, zasady wolnego handlu w wymianie międzynarodowej, ekonomia podaży-popieranie nauki, techniki, wydajności pracy-ograniczenie wydatków na cele nieprodukcyjne, niskie podatki dla przedsiębiorstw(technokracja w ekonomii); „rewolucja konserwatywna”: -odwrócenie się od państwa dobrobytu, zdecydowany antykomunizm, łączenie ideologii konserwatywnej z liberalizmem ekonomicznym(nowa prawica); kryzys zadłużenia między narodowego: pożyczki na odsetki(Meksyk), niekorzystne terms of trade(niemożliwość spłaty), wzrost stopy procentowej-restrukturyzacja długów krajów rozwijających się i po ‘89 krajów komunistycznych b)niepowodzenie RWPG-koordynacja planów wieloletnich bez prawidłowych cen, realnego kursu walut, zasada autarkii i rozwój środków produkcji skutecznie uniemożliwiały szerszy handel - ‘91- koniec RWPG c)gospodarka centralnie planowana-niesprawna i marnotrawiąca bez samoregulacji rynkowej d)woluntaryzm gospodarczy-podporządkowanie gospodarkii ideologii-próba decydowania o gospodarce metodami politycznymi e)zanik wzrostu i kryzys w Polsce-marnotrastwo, utajone bezrobocie, brak intensyfikacji produkcji doprowadza do zaniku wzrostu gospodarczego szczególnie ostro przejawia się to w Polsce(80’)-nadmierne inwestycje kapitałochłonne f)próby refom-’82-’89 w Polsce nie zmieniono generalnych zasad, zbyt wolne w stosuku do potrzeb g)upadek socjalizmu-śmierć Breżniewa w ‘82-Andropow(miał „żelazne zęby”) do ‘84, Czernienko do ‘85-Gorbaczow hasła pierestrojki(przebudowy), głasnosti(jawności) i uskorienija(przyspeszenia)-modernizacja gospodarki, zwiększanie swobód demokratycznych, zwalczanie korupcji i alkoholizmu; wycofanie się z Afganistanu ‘89 i wojsk wietamskich z Kambodży, ’91-układ radziecko-chiński, układ z USA(‘87-likwidacja rakiet średniego i krótkiego zasięgu, START-zniszczenie połowy rakiet balistycznych), ’89-zerwanie z doktryną Breżniewa, zgoda na zjednoczenie Niemiec i wycofanie wojsk radziieckich. III ‘90 Gorbaczow prezydentem ZSRR-konflikty w rep. bałtyckich i o Górny Karabach, VI ’91-Jelcyn prezydentem Rosji, przeciwstawia się puczowi moskiewskiemu, 8 XII ‘91-rozpad ZSRR powstanie WNP, 25 XII ‘91-Gorabaczow ustępuje. W Polsce zmiana kierownictwa w ‘80-Stanisław Kania zamiast Gierka, legalizacja Solidarności, ’81-Jaruzeski premierem, stan wojenny naciski radzieckie)13 XII ‘8121 VII ‘83. Fala strajków w ‘88-przełom ‘89, okrągły stół, Sejm kontraktowy, T. Mazowiecki premierem. Węgry ‘88-ustąpienie Kadara, Czechosłowacja-Karta 77, „aksamitna rewolucja”, rozpad w ‘93, Rumunia przewrót w ‘89-obalenie Nicolae Ceausescu, Bułgaria odsunięcie Żiwkowa-’89, ustąpienie Honecker a NRD - Krenz otwiera granicę. Rozpad Jugosławii - ‘91 niepodległość Słowenii i Chorwacji potem Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia(‘92)-wojna w Bośni 48. Główne problemy gospodarcze świata w latach 1980-1992 a)państwa kapitalistyczne do ‘89-gospodarcza dominacja USA do lat 60’-poziom techniki i organizacji oraz wykształcenie społeczeństwa, ekspansja kapitału amerykańskiego, kryzys w siedemdziesiątych; RFN-kontynuacja programu Erharda, Kiesenger, Brandt, Schmidt(integracja z Europą), potęga gospodarcza i militarna RFN, wielka dynamika handlu zagranicznego, ujemny przyrost naturalny-gastarbeierzy; Francja-dewaluacja franka przez Jacquesa Rueffa(deflacja i wolny rynek)-ożywienie gospodarcze Francjimniejszy kryzys niż gdzie indziej, świadoma restrukturyzacja przemysłu; Włochy-napływ kapitału i proeksportowy przemysłożywienie i wysoki wzrost; Wlk. Brytania-koniec brytyjskiego imperium kolonialnego, osłabienie gospodarcze, ’75-Margaret Thatcher dochodzi do władzy-liberalizm, monetaryzm, udeżenie w związki zawodowe(pokonanie Scargilla), proces prywatyzacji przemysłu państwowego, wygrana wojna o Falklandy, (‘82), ’90-upadek Thatcher(podatek pogłówny)-John Major; konsekwencje thatcheryzmu: -frustracja, prawie brak wzrostu w przemyśle, wzrost wydajności pracy, rozwarstwienie społeczeństwa. ; Japonianiezwykły wzrost gospodarczy-nieuczestniczenie w wyścigu zbrojeń ale dostawy podczas wojny koreańskiej i wietnamskiej, wysoka stopa inwestycji, duża ilość kadry technicznej i siły roboczej i spężenie przemysłu ze szkolnictwem, bardzo sprawna organizacja pracy i wyższy wymiar czasu pracy, polityka postlicencyjna(import technologii i jej ulepszanie), powiązanie tradycji z nowoczesnością, wykorzystanie interwencjonizmu państwowego, zachowanie narodowego charakteru gospodarki, szerokie kontakty(z ChRL, Wietnamem, Koreą Północną)-drugie mocarstwo gospodarcze nieangażowało się w konflikty światowe, stabilna sytuacja wewnętrzna b)nowa rola USA-globalizm amerykański(„żandarm światowy”)-inwazja ‘83 na Grenadę, naloty ‘86 na Libię, pomoc dla Nikaragui, Angloi i Afganistanu w ramach powstrzymywania komunizmu, wojna z Zatoce Perskiej(‘90-’91)-Husajn zajmuje Kuwejt- koalicja antyiracka z poparciem ONZ, operacja „Pustynna Burza” 15-17 I ‘91-uderzenie z powietrza i lądu-rozbicie Iraku przy minimalnych stratach własnych(ok. 140 ludzi) i w ludności cywilnej, umocnienie się USA w tej części świata. Reaganomika-obniżenie podatkówpobudzenie prywatnej przedsiębiorczości, szybki wzrost stopy procentowej-przyciągnięcie kapitałów europejskich i japońskichszerokie inwestycje, wzrost kursu dolara, wydatki na zbrojenia, obcięcie w wydatkach socjalnych, obniżenie bezrobocia, ’92-Bill Clinton prezydentem-odwrót od reaganomiki-zmiejszenie długu wewnętrznego, dofinansowanie służby zdrowia i szkolnictwaniwelacja pogłębiającego się za Reagana i Busha rozwarstwienia społecznego-sytuacja kolorowych c)zjednoczenie Niemiec i integracja Europy--3 X ‘90 zjednoczenie Niemiec za Helmuta Kohla-inwestycje i rozwój byłego NRD załamanie się franka francuskiego-lokaty w Niemczech-spadek dynamiki niemieckiego eksportu, ale zjednoczone Niemcy są potęgą gospodarczą obecnej Europy i głównym rzecznikiem jej integracji. ’79-Grecja, ’85-Hiszpania i Portugalia w EWG, połaczenie się wspólnot europejskich(Jednolity akt europejski), XII ‘91- traktat w Maastricht-unia celna, walutowa, polityczna; Europejski Obszar Gospodarczy-’93-swobodny przepływ między EU i EFTA - EFTA zachowa swoją politykę rolną. Rozszerzanie wspólnot europejskich i NATO o Polskę, Czech i Węgry, także lecz do końca nie wiadomo o Słowację i Słowenię. d)Japonia i Daleki Wschód-kraje Azji SE są potęga gospodarczą jednak spada tempo wzrostu gospodarczego, olbrzymie zasoby finansowe, zacofane japońskie rolnictwo, napięcia społeczne(strajki w Korei S), brak surowców naturalnych, starzejące się społeczeństwo, protekcjonizm celny innych państw e)transformacje ustrojowe w państwach komunistycznych-proces prywatyzacji, zmiany w rolnictwie(tylko w Polsce utrzymała się własność indywidualna), restrukturyzacja przemysłu i orientacja proeksportowa, odbudowanie rynku i zahamowanie inflacji, zmniejszenie bezrobocia, wzrost obrotów handlu zagranicznego- „terapia szokowa”-Polska lub przejściowe zmiany - Czechy, ostatnie trudności gospodarcze Czech pokazują, że terapia szokowa była lepsza; wzrost gospodarczy w byłych państwach komunistycznych. f)nierówności w rozwoju gospodarczym-państwa najbogatsze i najuboższe-dysproporcje w rozwoju gospodarczym-wyższy wzrost w państwach rozwiniętych niż w rozwijających się-państwa najbogatsze(Europa, NAFTA, Japonia, Australia, Nowa Zelandia i tygrysy azjatyckie) mają największy udział w handlu światowym a najuboższe(Mozambik, Tanzania, Etiopia, Somalia, Nepal, Czad) wykazują nawet spadek=głód-wyjątkiem jest ChRL; luka technologiczna wyższego rzędu-Trzeci i Czwarty Świat nie dogonił nawet państw rozwiniętych sprzed współczesnej rewolucji naukowo-techniczenj. g)problemy i zagrożenia współczesnego świata: -nierównomierny rozwój gospodarczy między „północą” a „południem”(zacofanie rolnictwa, zadłużenie, drenaż mózgów, zacofanie infrastruktury, nędza budząca frustracje) -zagrożenie konfliktami wojennymi(b. Jugosławia, , b. ZSRR, Afryka, Bliski Wschód, pogranicze islamu i hinduizmu, surowce strategiczne) -skala i tempo zbrojeń, ambicje mocarstwowe(Irak, Korea N) -skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej-nowe środki chemiczne, silniejsze lekarstwa i silniejsze choroby, owady, gryzonie, nowe choroby, groźba napromieniowania-dziura ozonowa -degradacja środowiska naturalnego-pestycydy(np. DDT), wycinanie lasów, odpady przemysłowe i radioaktywne, równowaga hydrosfery-zbiorniki wodne, energia nuklearna(Czarnobyl-’86) i deficyt energetyczny -wielkie postępy urbanizacji i koncentracja ludności w megapolis-uzależnienie od elektryczności, gazu, maszyn-podatnośc na awariepatologie miejskie, umaszynowienie ludzi -inżynieria genetyczna(klonowanie) i przeludnienie Ziemi
