Istota zarządzania personelem Zmiany w polityce kadrowej
advertisement
1. Istota zarządzania personelem Zmiany w polityce kadrowej przedsiębiorstwa były i są wielorako uwarunkowane. Jedną z podstawowych przyczyn reorientacji w podejściu do spraw kadrowych jest duża dynamika zmian warunków ekonomicznych w otoczeniu . Kurczenie się zasobów naturalnych , poszukiwanie nowych rynków zbytu produktów i usług , wzrost konkurencji na rynku , wdrożenie nowych materiałowooszczędnych i energooszczędnych technologii wytwarzania spowodowało , że zwrócono większą uwagę na racjonalne wykorzystanie zasobów ludzkich w przedsiębiorstwach , zwłaszcza wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz osób zajmujących kluczowe stanowisko kierownicze . Taka reorientacja z zasobów materialnych na zasoby ludzkie zapoczątkowana została w latach 70 i była kontynuowana w latach 80 . W istocie rzeczy wówczas sprowadzała się ona do zmiany owych priorytetów.1 W przedsiębiorstwie czynniki produkcji , tj. : kapitał , praca , informacje itp. , dają wtedy efekty , gdy w sprzyjających warunkach są połączone zarządzaniem . Ponieważ warunki gospodarowania są bardzo zmienne , dlatego i zarządzanie często ulega licznym zmianom. Teorie zarządzania wykorzystywane są do budowy organizacji i prowadzenia ich ku określonym celom , zaś zrozumienie całego kontekstu zarządzania może pomóc menadżerom w unikaniu błędów popełnianych przez innych . 1 Praca zbiorowa po redakcją prof. S.Marka , Elementy ekonomiki przedsiębiorstw, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999 , s. 388 Definicji zarządzania jest bardzo wiele . Jedna ze starszych definicji mówi , że zarządzanie to „ dokładne poznanie tego , czego oczekuje od ludzi , a następnie dopilnowanie , by wykonali to w najlepszy i najtańszy sposób „. 2 Zarządzanie jest traktowane jako jedna z form kierowania w węższym znaczeniu i oznacza różne działania , które składają się na proces kierowania ludźmi w procesie gospodarowania zasobami organizacji . Zarządzanie ma na celu zapewnienie realizacji celów organizacji zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania . Zarządzanie odnosi się do „ działalności gospodarczej i osiągania w niej korzystnych rezultatów oraz obejmuje ono oddziaływanie gospodarowania .” na ludzi wykorzystujących zasoby w procesie 1 Zarządzanie jest procesem złożonym , obejmuje cztery podstawowe funkcje : planowanie , organizowanie , pobudzanie , kontrolowanie . Można więc powiedzieć , że zarządzanie to „ zestaw działań obejmujących planowanie i podejmowanie decyzji , organizowanie , przewodzenie , tj. kierowanie ludźmi i kontrolowani , skierowanych na zasoby ludzkie , finansowe , rzeczowe, informacyjne i wykorzystywanych z zamiarem osiągnięcia organizacji w sposób sprawny i skuteczny „. Rysunek 1 : Proces zarządzania . S.Marek, Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw , Zrzeszenie studentów polskich , Szczecin 1997 , s. 177 K.Krzakiewicz , Podstawy zarządzania , TNOIK, Poznań 1996 , s. 19 2 R.W.Griffin : Podstawy zarządzania organizacjami , PWVN, Warszawa 1996 , s. 36 2 1 2 Planowanie i podejmowanie decyzji - określenie celów organizacji i decydowanie o najlepszym sposobie ich osiągania . - Kontrolowanie obserwowanie i prowadzenie korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów. - Organizowanie określeni4e najlepszego sposobu grupowania typów działań i zasobów. - Przewodzenie motywowanie załogi do pracy w interesie organizacji . Źródło : R.W.Griffin : Podstawy zarządzania organizacjami , PWVN, Warszawa 1996 , s. 40 Ludzie zawsze dążyli do pełnego zaspokojenia swoich potrzeb . Ograniczoność zasobów uniemożliwia zaspakajania potrzeb w pożądanym stopniu . Ogromny i złożony jest problem ograniczoności zasobów przed którymi stoi każde przedsiębiorstwo . Mając dostępne zasoby trzeba decydować się jak mają one być używane oraz które dobra i w jakich ilościach maja być produkowane . Tradycyjnie wyróżnia się trzy podstawowe grupy zasobów , a mianowicie : zasoby ludzkie ( ludzie wraz z umiejętnościami i doświadczeniem ) , zasoby naturalne ( dobra dane przez naturę nie wytwarzane przez człowieka), zasoby kapitałowe ( kapitał rzeczowy i finansowy ). 1 1 P.Louart, Kierowanie personelem w przedsiębiorstwie , Warszawa 1997 , s. 13-14 Zarządzanie przedsiębiorstwem polega na wykorzystaniu wszystkich zasobów , którymi ono dysponuje , dla osiągnięcia założonych celów . Do zasobów tych należy m.in. zatrudnienie pracownicy . Pracowników ( personel ) uważa się za jeden z najważniejszych zasobów , jakimi dysponuje przedsiębiorstwo działające w gospodarce rynkowej . Zarządzanie tymi zasobami musi jednak uwzględniać ich odmienność w porównywaniu do pozostałych zasobów firmy . Można tu wskazać na co najmniej dwie istotne cechy . Po pierwsze zasoby ludzkie tym różnią się od pozostałych zasobów , że mogą się stać zawodnym elementem firmy , zawłaszcza wówczas , gdy zarządza się nimi po amatorsku , gdy stosuje się inżynierskie podejście do ludzi . Zarządzający tymi zasobami powinien akceptować ludzką odmienność , a jednocześnie kreować warunki umożliwiające pracownikom wykorzystanie ich zdolności z pożytkiem dla firmy . Po drugie zasoby ludzkie charakteryzuje nietransferowalność praw własności , co znaczy , że pracodawca nabywa jedynie w drodze umowy o prace prawo do korzystania w określony sposób zdolności , umiejętności i doświadczenia pracownika , ale nie staje się jego właścicielem . W gruncie rzeczy to pracownik decyduje o tym, w jaki sposób będzie angażował się w powierzoną pracę .1 Funkcjonowanie organizacji zawsze wymaga kierowania ludźmi . Niezbędne było i jest ich rekrutowanie oraz dostosowanie ich kompetencji ( wiedzy , umiejętności , doświadczenia , postaw ) do pełnia ról odpowiadających potrzebom organizacyjnym . Trzeba tez zapewnić pracownikom pełniącym te role wynagrodzenie wynikające ze zobowiązań administracyjnych i umownych . Trzeba im dać możliwość wyrażania się w podzielonej na części działalności zespołowej . W stosunku do przyszłości trzeba zdawać 1 Praca zbiorowa po redakcją prof. S.Marka , Elementy ekonomiki przedsiębiorstw, Fundacja na rzecz sobie sprawę z prawdopodobnych przekształceń organizacji , co wymaga także dostosowania rozmiarów zatrudniania i kwalifikacji pracowników , a więc przynajmniej minimalnego stosowania metod prognostycznego kierowania zasobami ludzkimi . Kierowanie zasobami ludzkimi dotyczy jednocześnie : otoczenia , organizacji, ludzi , przynajmniej w zakresie tego , co wiadomo o ich możliwościach wyrażania myśli , poglądów , postaw w organizacjach . Postulaty dotyczące człowieka zmieniały się wraz z rozwojem zarządzania . Począwszy od częściowego postrzegania człowieka jako elementu w „ rachunkach ekonomicznych „ , do „ potrzeb psychologicznych „ i „ indywidualnych projektów zawodowych „. 2 Obecnie zarządzanie zasobami ludzkimi jest centralnym problemem funkcjonowania i rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Wynika to z następujących powodów : zmian warunków ekonomicznych , a przede wszystkim gruntownych zmian w organizacji działania przedsiębiorstw , wymuszonych przez procesy recesyjne . Można tu wskazać na zjawiska permanentnej restrukturyzacji podmiotów gospodarczych , gdzie jej celem jest m.in. wzrost konkurencji na rynku , opanowanie nowych technologii wytwarzania oraz sprzedaży dóbr i usług , obrona posiadanych rynków Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999 , s. 387 zbytu czy też poszukiwanie nowych rynków . W konsekwencji tych zjawisk powstały dla pracowników , a zwłaszcza dla kadry kierowniczej , nowe zadania , w rezultacie czego ci lepiej przygotowani szybko awansowali , a nie mogąc sprostać nowym wyzwaniom musieli odejść. Procesy restrukturyzacji wywołały więc zjawisko naturalnej selekcji kadr poprzez działanie . zmiany w działalności przedsiębiorstw , które są możliwe wtedy , gdy dana firma zatrudnia na kluczowych stanowiskach pracowników wysoko wykwalifikowanych , bowiem tylko najlepsi pracownicy są promotorami i realizatorami zmian w organizacji , elastyczność , która jest jednym z podstawowych warunków , jakie musi spełniać prawidłowo funkcjonujący podmiot gospodarczy w warunkach gospodarki rynkowej . Jest on możliwy do spełnienia wtedy , gdy dysponuje się zasobami innowacyjnymi , a takimi są odpowiednio przygotowani ludzie.1 Teza, że ludzie są najważniejszym zasobem, przedsiębiorstwa nie jest nowa : już twórcy teorii human relations z lat dwudziestych naszego wieku wybitnie podkreślali znaczenie tego czynnika . Obecnie jednak spojrzenie na role ludzi w organizacjach jest zupełnie inne , za najważniejszy uznaje się bowiem intelektualny wysiłek człowieka . Podobnie teoria rozwoju oparta na zasobach społecznych nie jest zupełnie nowym w literaturze ; wiele lat wcześniej E.F .Schumacher w podobny sposób przestrzegał czynniki rozwoju uznając , że źródłem rozwoju nie są towary , lecz ludzkie , ich sposoby 2 1 P.Louart, Kierowanie personelem w przedsiębiorstwie , Warszawa 1997 , s. 13-14 Praca zbiorowa po redakcją prof. S.Marka , Elementy ekonomiki przedsiębiorstw, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999 , s. 388-389 organizacji , zdyscyplinowanie i wiedza. Bez tych elementów wszystkie bogactwa i środki pozostaną ukryte , potencjalne , niewykorzystane . 1 Priorytetowe znaczenie zasobów ludzkich wynika z faktu , iż to ludzie decydują o wykorzystaniu wszystkich innych zasobów firmy. Można więc rzec , że to właśnie od produktywności pracowników zaczyna się efektywność działania firmy . Produktywność tę kształtują zdolności , wykształcenie , doświadczenie , postawy i zachowania , cele i wartości , cechy osobowości , a także motywacja do pracy . Ludzie są ważni w firmie , bo to z ich przyczyny powstaje większość problemów , ale równocześnie to oni rozwiązują te problemy . Ludzie są najcenniejszym zasobem firmy , ponieważ to oni są kreatywni , przedsiębiorczy , posiadają możliwości uczenia się , doskonalenia swojego potencjału – są więc strategicznym zasobem firmy . Jak każdy zasób są źródłem szans i zagrożeń . Zarządzanie ludźmi powinno więc zmierzać do wykorzystania tych pierwszych i ograniczenia tych drugich . Posiadanie takiego zasobu wymaga odpowiedniego zarządzania ( kierowania ) nim. Funkcjonowanie każdej organizacji zawsze wymaga kierowania ludźmi , tyle , że podejście do problemu wykorzystania zasobów ludzkich zmieniało się , ponieważ zmieniały się same organizacje , otoczenie oraz sami ludzie , przynajmniej w zakresie tego , co wiadomo o ich możliwościach wyrażania myśli , poglądów czy profesjonalizacji postaw . w organizacji Zarządzanie . Zarządzanie zasobami zasobami ludzkimi przeszło ludzkimi podlegało ewolucje od tzw. niezinstytucjonalizowanej polityki kadrowej oraz modelu stosunków międzyludzkich aż do współczesnej koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi . 1 Praca zbior. Pod red. S.Marka , Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw , Zrzeszeni4e Studentów Polskich , Tabela 1: Model zinstytucjonalizowanej polityki kadrowej w przedsiębiorstwie MODEL CHARAKTERYSTYKA Traktowanie ludzi jako rzeczy , dominacja Klasyczny model polityki kadrowej metod administracji , w tym ( przełom XIX i XX w.) biurokratycznych. Tworzenie dla wszystkich pracowników Model stosunków międzyludzkich takich warunków pracy , w których ( lata 30-te XX w.) uzyskują oni zadowolenie , co w konsekwencji zwiększa ich wydajność pracy. Silny związek polityki kadrowej ze strategią Zarządzanie zasobami ludzkimi firmy i kompleksowe ujecie problemów . ( lata 70-te XX w. do chwili obecnej ) Zarządzanie strategiczne zasobami ludzkimi zorientowane na długofalowy rozwój pracowników i tworzenie innowacyjnego klimatu w przedsiębiorstwie . Źródło: S. Marek : Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa , Zrzeszenie Studentów Polskich , Szczecin 1997 , s. 305 Rola polityki kadrowej zmieniała się w czasie i ewoluowała od czysto operacyjnej do strategicznej . Rozwój funkcji personalnej przebiegał na świecie w trzech fazach : Szczecin 1997 , s. 154-158 pierwsza faza zwana operacyjna ( lata 1900 –1945 ) charakteryzowała się tym ,że dział kadr zajmował się administracja płac i pełnił rolę pomocniczą , druga faza zwana menedżerska ( lata 1945-1980 ) polegała na tym , że zarządzanie ludźmi było funkcja sztabową , tzw. że służyło fachową radą kierownikom liniowym . Dział kadr usytuowany był na szczeblu centralnym , zajmował się administrowaniem , współpracą z rynkiem pracy , a także rekrutacja pracowników , trzecia faza zwana strategiczną , której początek datuje się od lat 80 i trwa do chwili obecnej . Funkcja personalna jest ściśle związana ze strategia firmy , a strategię personalna formułuje szczebel centralny . Wyróżnieniem jest również i to , że zarządzanie potencjałem społecznym firmy jest często zdecentralizowany , a jego znaczenie dorównuje randze marketingu czy produkcji . W literaturze przedmiotu prezentowane są 1 różne podejścia do problemu zarządzania zasobami ludzkimi J.A.F. Stoner i Ch.Wankel traktują zarządzanie zasobami ludzkimi jako proces kadrowy , w którego skład wchodzą : planowanie zasobami ludzkimi , co ma zapewniać ciągłe i stosowne zaspakajanie kadrowych potrzeb organizacji , nabór kandydatów , którego celem jest przygotowanie grupy kandydatów zgodnie z planem zasobów ludzkich, dobór kandydatów , który wiąże się z oceną i wyborem spośród kandydatów do pracy , wprowadzenie do pracy , zaprojektowanie tak , aby ułatwić przyjętym kandydatom dostosowanie się do organizacji , 1 szkolenie i doskonalenie , które zmierzać ma do zwiększenia umiejętności poszczególnych osób i grup oraz do wzmocnienia skuteczności organizacji , ocena efektywności , ponoszenie , awansowanie , co oznacza przesuniecie pracownika do innej pracy , na inny szczebel organizacyjny lub do innego miejsca , odejście pracownika, które może być wynikiem rezygnacji z pracy, redukcji , zwolnienia lub przejścia na emeryturę. 2 M. Armstrong pisze ,że „ zarządzanie zasobami ludzkimi obejmuje te decyzje , które mają podstawowe i dalekosiężne znaczenie dla polityki zatrudnienia i rozwoju ludzi w przedsiębiorstwie , a także kierownictwem i personelem „. te , które wpływają na wzajemne relacje między 1 Według niego to głównie strategia ekonomiczna firmy wyznacza pole działania dla działania zasobów ludzkich w następujących dziedzinach : rekrutacja , doskonalenie zawodowe i rozwój , tradycja , wartości i kultura , zaangażowanie i oddanie , wydajność , ocena działalności , nagradzania , stosunki między pracodawca a pracownikiem . 2 1 J.A.F. Stoner , Ch.Wankel , Kierowanie , PWE, Warszawa 1996 , s. 278-279 M.Armstrong , Zarządzanie zasobami ludzkimi – strategia i działanie , Biblioteka Menedżerska , Wydanie Profesjonalnej Szkoły Biznesu , Kraków 1996 , s.56 M.Kostera używa pojęcia zarządzanie potencjałem społecznym , na który składają się następujące etapy : planowanie ( strategiczne , taktyczne , operacyjne ) , rekrutacja i selekcja ( obsada stanowisk pracy , kontakty z rynkiem pracy i z jego organizacjami ) , ocena ( ocena pracowników , ocena ich możliwości rozwoju ) , wynagrodzenie ( motywacja pracowników ), rozwój ( rozwój personelu i społecznego wizerunku organizacji ). 2 K.Lanz używa terminu zarządzania personelem i wyodrębnia następujące jego elementy : zarządzanie sprawami osobowymi ( styl zarządzania , organizacja pracy , podejmowanie decyzji ), motywowanie działanie na pracowników , analiza błędów zarządzania personelem , zapewnienie dyscypliny , załatwienie skarg pracowniczych , udzielenie rad członkom załogi , walka ze stresem .1 Powyższe rozważania dotyczące istoty procesu zarządzania kadrami , choć nie wyczerpują one wszystkich twierdzeń i wielu podejść prezentowanych w literaturze przedmiotu , pozwala wskazać na główne składniki zarządzania zasobami ludzkimi : 2 M. Kostera : cyt. praca , s.31 planowanie zatrudnienia , rekrutacja i selekcja kadry , szkolenie i doskonalenie zasobów ludzkich , ocena pracowników , określenie odpowiednich wynagrodzeń, rozwój zawodowych pracowników . 1 K.Lanz , Zatrudnienie i zarządzanie personelem ,PWN, Warszawa 1994 , s.73
